Tritlenek diarsenu
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny | As4O6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Inne wzory | As2O3 (wzór empiryczny) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa | 197,84 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd | krystaliczny proszek lub biała lub prawie biała masa[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | 1327-53-3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | 518740[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | DB01169[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | As2O5, P4O6, N2O3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | L 01 XX 27 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tritlenek diarsenu (nazwa Stocka: tlenek arsenu(III); arszenik), As2O3 – nieorganiczny związek chemiczny, tlenek arsenu na III stopniu utlenienia.
W temperaturze pokojowej jest to biała substancja drobnokrystaliczna. Ogrzewany, sublimuje w temperaturze 315 °C pod ciśnieniem normalnym. Jest słabo rozpuszczalny w wodzie, roztwarza się natomiast w kwasie solnym, tworząc trichlorek arsenu.
Nie ma wyczuwalnego zapachu i smaku[6]. Jest silnie trujący – LD50 arszeniku wynosi 15 mg/kg masy ciała (dla gryzoni)[5], dla człowieka 1–5 mg/kg masy ciała[potrzebny przypis].
Roczna produkcja światowa wynosi ok. 50 tys. ton[7].
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Arszenik znany jest co najmniej od I w. n.e., kiedy to prażenie As2S3 opisał Pedanios Dioskurydes (w procesie tym powstaje As2O3). W V w. jego otrzymywanie zostało opisane przez Olimpiodora[7]. Arszenik badał też Albert Wielki w XIII w. W średniowieczu arszenik i inne związki arsenu były często wykorzystywane przy sporządzaniu trucizn[7][8].
Występowanie i formy[edytuj | edytuj kod]
W naturze występuje pod postacią minerałów: arsenolitu i klaudetytu. Biorąc pod uwagę budowę As2O3, rozróżnia się natomiast 4 odmiany polimorficzne: regularny arsenolit zbudowany z klatek As4O6 tworzących molekularny kryształ, dwie odmiany jednoskośne – klaudetyt I i klaudetyt II o budowie warstwowej oraz amorficzny, szklisty tritlenek diarsenu otrzymywany przez powolne schładzanie powyżej 250 °C pod ciśnieniem normalnym[9][10].
Tritlenek diarsenu jest otrzymywany przez prażenie rud arsenu przy dostępie powietrza:
- 2 As2S3 + 9 O2 → 2 As2O3 + 6 SO2↑
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- do wytwarzania arseninów i arsenianów;
- do wyrobu szkła o zielonym zabarwieniu;
- do wyrobu emalii i farb (tzw. zieleń arszenikowa);
- do konserwacji skór i drewna;
- jako trucizna na gryzonie;
- w stomatologii do niszczenia miazgi zębowej;
- w medycynie.
Arszenik nie jest już obecnie (przynajmniej w Polsce, USA i krajach UE) stosowany do wyrobu szkła, farb, do konserwacji skór i drewna, a także w stomatologii, ze względu na jego toksyczność i działanie rakotwórcze[11]. Produkcja farb opartych na arszeniku została zakazana w Polsce już w 1956 roku.
W starożytności i średniowieczu używany był przez kobiety jako bielidło[potrzebny przypis].
Zastosowanie w medycynie[edytuj | edytuj kod]
Tritlenek diarsenu był wykorzystywany jako składnik w różnych obecnie już zdyskredytowanych środkach leczniczych, jak np. w tzw. płynie Fowlera, otrzymywanym przez roztworzenie arszeniku w roztworze KHCO3 (środek opracowany przez Thomasa Fowlera)[12]. Wydaje się być natomiast obiecującym środkiem w leczeniu chorób autoimmunologicznych (w oparciu o badanie na myszach)[13]. Jest lekiem dopuszczonym do leczenia ostrej białaczki promielocytowej[12][14].
Toksyczność[edytuj | edytuj kod]
Tritlenek diarsenu jest łatwo wchłaniany przez układ pokarmowy. Toksyczne skutki występują również w wyniku wdychania lub po kontakcie ze skórą. Eliminacja związku zachodzi na początku szybko, na drodze metylacji do kwasu kakodylowego, który jest wydalany z moczem, ale pewna część związku (30–40% w przypadku wielokrotnej ekspozycji) jest wbudowywana do kości, mięśni, skóry, włosów i paznokci (wszystkich tkanek bogatych w keratynę) i podlega eliminacji w ciągu tygodni lub miesięcy.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ Tritlenek diarsenu (CID: 518740) (ang.) w bazie PubChem, United States National Library of Medicine.
- ↑ Tritlenek diarsenu (DB01169) – informacje o substancji aktywnej (ang.). DrugBank.
- ↑ CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-49, ISBN 978-1-4200-9084-0.
- ↑ a b Tritlenek diarsenu (nr 311383) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski.
- ↑ Toksykologia – część 2. kryminalistyka.wortale.net. [dostęp 2014-01-31].
- ↑ a b c Sabina C. Grund, Kunibert Hanusch, Hans Uwe Wolf: Arsenic and Arsenic Compounds. W: Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry. VCH-Wiley, 2005. DOI: 10.1002/14356007.a03_113.
- ↑ Piastowscy truciciele. W: Iwona Kienzler: Mroczne karty historii Polski. Bellona, 2013. ISBN 978-83-11-12714-2.
- ↑ Papatheodorou G.N., Solin S.A. Vibrational excitations of As2O3. I. Disordered phases. „Phys. Rev. B”. 13 (4), s. 1741–1751, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevB.13.1741.
- ↑ Flynn E.J., Solin S.A., Papatheodorou G.N. Vibrational excitations of As2O3. II. Crystalline phases. „Phys. Rev. B”. 13 (4), s. 1752–1758, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevB.13.1752.
- ↑ Raport NTP na tematy czynników rakotwórczych – nieorganiczne związki arsenu.
- ↑ a b Antman K.H. Introduction: The History of Arsenic Trioxide in Cancer Therapy. „Oncologist”, s. 1–2, 2001. DOI: 10.1634/theoncologist.6-suppl_2-1. PMID: 11331433.
- ↑ Bobé P., Bonardelle D., Benihoud K., Opolon P., Chelbi-Alix M.K. Arsenic trioxide: A promising novel therapeutic agent for lymphoproliferative and autoimmune syndromes in MRL/lpr mice. „Blood”. 13 (108), s. 3967–3975, grudzień 2006. DOI: 10.1182/blood-2006-04-020610. PMID: 16926289.
- ↑ Soignet S.L., Frankel S.R., Douer D., Tallman M.S., Kantarjian H., Calleja E., Stone R.M., Kalaycio M., Scheinberg D.A., Steinherz P., Sievers E.L., Coutré S., Dahlberg S., Ellison R., Warrell R.P. United States multicenter study of arsenic trioxide in relapsed acute promyelocytic leukemia. „J.Clin.Oncol.”. 18 (19), s. 3852–3860, 2001. PMID: 11559723.
