Tritlenek diarsenu
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Próbka związku | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny | As4O6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Inne wzory | As2O3 (wzór empiryczny) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa | 197,84 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd | krystaliczny proszek lub biała lub prawie biała masa[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | 1327-53-3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | 518740[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | DB01169[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Podobne związki | As 2O 5, P 4O 6, N 2O 3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | L01XX27 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tritlenek diarsenu, pot. arszenik (nazwa Stocka: tlenek arsenu(III)), As
2O
3 – nieorganiczny związek chemiczny, tlenek arsenu na III stopniu utlenienia.
W temperaturze pokojowej jest to biała substancja drobnokrystaliczna. Ogrzewany, sublimuje w temperaturze 315 °C pod ciśnieniem normalnym. Jest słabo rozpuszczalny w wodzie, roztwarza się natomiast w kwasie solnym, tworząc trichlorek arsenu.
Nie ma wyczuwalnego zapachu i smaku[6]. Jest silnie trujący – LD50 arszeniku wynosi 15 mg/kg masy ciała (dla gryzoni)[5], dla człowieka 1–5 mg/kg masy ciała[potrzebny przypis].
Roczna produkcja światowa wynosi ok. 50 tys. ton[7].
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Arszenik znany jest co najmniej od I w. n.e., kiedy to prażenie As
2S
3 opisał Pedanios Dioskurydes (w procesie tym powstaje As
2O
3). W V w. jego otrzymywanie zostało opisane przez Olimpiodora[7]. Arszenik badał też Albert Wielki w XIII w. W średniowieczu arszenik i inne związki arsenu były często wykorzystywane przy sporządzaniu trucizn[7][8].
Występowanie i formy[edytuj | edytuj kod]
W naturze występuje pod postacią minerałów: arsenolitu i klaudetytu. Biorąc pod uwagę budowę As
2O
3, rozróżnia się natomiast 4 odmiany polimorficzne: regularny arsenolit zbudowany z klatek As
4O
6 tworzących molekularny kryształ, dwie odmiany jednoskośne – klaudetyt I i klaudetyt II o budowie warstwowej oraz amorficzny, szklisty tritlenek diarsenu otrzymywany przez powolne schładzanie powyżej 250 °C pod ciśnieniem normalnym[9][10].
arsenolit (sześcienny)
klaudetyt I (jednoskośny)
klaudetyt II (jednoskośny)
Tritlenek diarsenu jest otrzymywany przez prażenie rud arsenu przy dostępie powietrza:
- 2As
2S
3 + 9 O
2 → 2 As
2O
3 + 6 SO
2↑
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- do wytwarzania arseninów i arsenianów;
- do wyrobu szkła o zielonym zabarwieniu;
- do wyrobu emalii i farb (tzw. zieleń arszenikowa);
- do konserwacji skór i drewna;
- jako trucizna na gryzonie;
- w stomatologii do niszczenia miazgi zębowej;
- w medycynie.
Arszenik nie jest już obecnie (przynajmniej w Polsce, USA i krajach UE) stosowany do wyrobu szkła, farb, do konserwacji skór i drewna, a także w stomatologii, ze względu na jego toksyczność i działanie rakotwórcze[11]. Produkcja farb opartych na arszeniku została zakazana w Polsce już w 1956 roku.
W starożytności i średniowieczu używany był przez kobiety jako bielidło[potrzebny przypis].
Zastosowanie w medycynie[edytuj | edytuj kod]
Tritlenek diarsenu był wykorzystywany jako składnik w różnych obecnie już zdyskredytowanych środkach leczniczych, jak np. w tzw. płynie Fowlera, otrzymywanym przez roztworzenie arszeniku w roztworze KHCO
3 (środek opracowany przez Thomasa Fowlera)[12]. Wydaje się być natomiast obiecującym środkiem w leczeniu chorób autoimmunologicznych (w oparciu o badanie na myszach)[13]. Jest lekiem dopuszczonym do leczenia ostrej białaczki promielocytowej[12][14].
Toksyczność[edytuj | edytuj kod]
Tritlenek diarsenu jest łatwo wchłaniany przez układ pokarmowy. Toksyczne skutki występują również w wyniku wdychania lub po kontakcie ze skórą. Eliminacja związku zachodzi na początku szybko, na drodze metylacji do kwasu kakodylowego, który jest wydalany z moczem, ale pewna część związku (30–40% w przypadku wielokrotnej ekspozycji) jest wbudowywana do kości, mięśni, skóry, włosów i paznokci (wszystkich tkanek bogatych w keratynę) i podlega eliminacji w ciągu tygodni lub miesięcy.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
- ↑ Tritlenek diarsenu (CID: 518740) (ang.) w bazie PubChem, United States National Library of Medicine.
- ↑ Tritlenek diarsenu (DB01169) – informacje o substancji aktywnej (ang.). DrugBank.
- ↑ CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R. Lide (red.), wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-49, ISBN 978-1-4200-9084-0.
- ↑ a b Tritlenek diarsenu (nr 311383) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski.
- ↑ Toksykologia – część 2. kryminalistyka.wortale.net. [dostęp 2014-01-31].[niewiarygodne źródło?]
- ↑ a b c Sabina C. Grund, Kunibert Hanusch, Hans Uwe Wolf: Arsenic and Arsenic Compounds. W: Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry. VCH-Wiley, 2005. DOI: 10.1002/14356007.a03_113.
- ↑ Piastowscy truciciele. W: Iwona Kienzler: Mroczne karty historii Polski. Bellona, 2013. ISBN 978-83-11-12714-2.
- ↑ Papatheodorou G.N., Solin S.A. Vibrational excitations of As2O3. I. Disordered phases. „Phys. Rev. B”. 13 (4), s. 1741–1751, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevB.13.1741.
- ↑ Flynn E.J., Solin S.A., Papatheodorou G.N. Vibrational excitations of As2O3. II. Crystalline phases. „Phys. Rev. B”. 13 (4), s. 1752–1758, 1976. DOI: 10.1103/PhysRevB.13.1752.
- ↑ Raport NTP na tematy czynników rakotwórczych – nieorganiczne związki arsenu.
- ↑ a b
K.H. Antman, Introduction: The History of Arsenic Trioxide in Cancer Therapy, „The Oncologist”, 6 Suppl 2, 2001, s. 1–2, DOI: 10.1634/theoncologist.6-suppl_2-1, PMID: 11331433.
- ↑ Pierre Bobé i inni, Arsenic trioxide: A promising novel therapeutic agent for lymphoproliferative and autoimmune syndromes in MRL/lpr mice, „Blood”, 108 (13), 2006, s. 3967–3975, DOI: 10.1182/blood-2006-04-020610, PMID: 16926289.
- ↑ S.L. Soignet i inni, United States multicenter study of arsenic trioxide in relapsed acute promyelocytic leukemia, „Journal of Clinical Oncology”, 19 (18), 2001, s. 3852–3860, DOI: 10.1200/JCO.2001.19.18.3852, PMID: 11559723.
