Cyklofosfamid

Cyklofosfamid
enancjomer RP enancjomer SP
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) N,N-bis(2-chloroetylo)-2-okso-1,3,2λ5-oksazafosfinano-2-amina Inne nazwy i oznaczenia farm. Cyclophosphamidum inne 2-tlenek (2RS)-N,N-bis(2-chloroetylo)tetrahydro-2H-1,3,2-oksazafosforyno-2-aminy
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C7H15Cl2N2O2P
Masa molowa	261,09 g/mol
Wygląd	biały, krystaliczny proszek bez zapachu i o lekko gorzkim smaku
SMILES C1CNP(=O)(OC1)N(CCCl)CCCl
Identyfikacja
Numer CAS	50-18-0 6055-19-2 (monohydrat)
PubChem	2907
DrugBank	DB00531
Właściwości Gęstość i stan skupienia 1,479 g/cm³; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 40 g/l Temperatura topnienia 51,5 °C Temperatura wrzenia 336 °C logP 0,63 Zasadowość (pKb) 9,91
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki monohydrat Niebezpieczeństwo Zwroty H H301, H350 Zwroty P P201, P301+P310, P308+P313 Europejska klasyfikacja substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanej karty charakterystyki monohydrat Toksyczny (T) Zwroty R R45, R25 Zwroty S S53, S45 Temperatura zapłonu 157 °C Numer RTECS RP5950000 Dawka śmiertelna LD50 40 mg/kg (szczur, dootrzewnowo)
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja
ATC	L01 AA01
Stosowanie w ciąży	kategoria D
Farmakokinetyka Działanie cytostatyczne, przeciwreumatyczne, immunosupresyjne Biodostępność >75% (doustnie) Okres półtrwania 3–12 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek >60% Metabolizm wątrobowy Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, dożylnie

Cyklofosfamid (łac. Cyclophosphamidum) – organiczny związek chemiczny z grupy cyklicznych diamidofosforanów (diamidów kwasu fosforowego), zawierający pierścień 1,3,2-oksazafosfinanowy i fragment iperytu azotowego (−N(CH₂CH₂Cl)₂) jako amidowy ligand egzocykliczny. Stosowany jako lek cytostatyczny z grupy leków alkilujących. Działanie biologiczne opiera się na interakcjach alkilujących metabolitów powstałych w wyniku przemian metabolicznych z DNA, co doprowadza do jego fragmentacji, a w konsekwencji do śmierci komórki. Jest cytostatykiem fazowo-niespecyficznym, swoistym dla cyklu komórkowego. Jest, podobnie jak doksorubicyna, jednym z najczęściej stosowanych cytostatyków.

Zastosowanie

Stosowany jest w leczeniu nowotworów, czasami w ciężkich postaciach chorób tkanki łącznej (kolagenoz) o podłożu autoimmunologicznym. Ważniejsze zastosowania cyklofosfamidu:

• ostre białaczki,
• szpiczak mnogi,
• ziarnica złośliwa i chłoniaki nieziarnicze,
• rak sutka,
• drobnokomórkowy rak płuc,
• nabłoniak kosmówkowy,
• rak trzonu macicy,
• mięsaki,
• choroby autoimmunologiczne nie reagujące na inne leczenie,
• po przeszczepach narządów w celu uzyskania immunosupresji.

Działania niepożądane

Ma bardzo dużo możliwych działań niepożądanych, m.in. może doprowadzić do trwałego uszkodzenia szpiku kostnego. Często powoduje wypadanie włosów, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, nieodwracalne uszkodzenie czynności jajników. Najważniejsze działania niepożądane (uboczne) cyklofosfamidu:

• supresja szpiku (leukopenia i trombocytopenia),
• nudności i wymioty,
• jadłowstręt,
• zwłóknienie klatki piersiowej,
• uszkodzenie mięśnia sercowego (w większych dawkach),
• zapalenie pęcherza moczowego,
• łysienie,
• wtórne nowotwory (szczególnie w drogach odprowadzających mocz).

Dawkowanie i drogi podania

Cyklofosfamid można podawać doustnie (w tabletkach) lub dożylnie w postaci wlewu kroplowego. We wlewach kroplowych często jest stosowany w połączeniu z adriamycyną jako schemat AC. Istnieją też inne schematy z udziałem cyklofosfamidu np. CMF, TC - zob. chemioterapia nowotworów.

Preparaty

• Endoxan – Baxter – drażetki 0,05 g, proszek do przygotowania roztworu do wstrzykiwań – 0,2 g, proszek do przygotowania roztworu do wlewu kroplowego – 1 g

Bibliografia

• Farmakologia: podstawy farmakoterapii. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy pod redakcją Wojciecha Kostowskiego i Zbigniewa S. Hermana. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 406-407. ISBN 978-83-200-3725-8.
• Jan Kazimierz Podlewski, Alicja Chwalibogowska-Podlewska, Robert Adamowicz: Leki współczesnej terapii. Warszawa: Split Trading, 2005, s. 181. ISBN 83-85632-82-4.

Literatura przedmiotu

• Gerald Zon. Cyclophosphamide Analogues. „Progress in Medicinal Chemistry”. 19, s. 205-246, 1982. DOI: 10.1016/S0079-6468(08)70330-8. 

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć medycznych i pokrewnych w Wikipedii.