Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2024-10

2024-10-01

Zmierzch Zachodu – dzieło Oswalda Spenglera wydane w dwóch tomach, w latach 1918–1922, z zakresu filozofii historii oraz kultury. Jedno z najważniejszych dzieł z zakresu teorii cywilizacji. Książka usiłuje przedstawić sens dziejów, a znaczącymi jednostkami historii nie są epoki, lecz kultury, które ewoluują w sposób zbliżony do organizmów biologicznych. Część stosowanej przez Spenglera terminologii zaczerpnięta została z biologii, a cywilizacje traktowane są jak organizmy. Końcowym stadium rozwoju kultury jest cywilizacja, epoka wielkich imperiów i potęgi militarnej, rozwoju techniki. Taki bieg zdarzeń jest nieuniknionym przeznaczeniem każdej kultury. Dzieło, pomimo krytyki ze strony specjalistów, spotkało się z szerokim pozytywnym przyjęciem, posłużyło też jako źródło inspiracji dla licznych naśladowców. Do dziedzictwa Zmierzchu Zachodu nawiązują przedstawiciele europejskiej nowej prawicy, umieszczając Spenglera wśród głównych źródeł inspiracji. Czytaj więcej…

2024-10-02

Richard Taylor (ur. 19 maja 1962 w Cambridge) – brytyjsko-amerykański matematyk, laureat Nagrody Shawa w dziedzinie matematyki z 2007 roku, a także Breakthrough Prize in Mathematics za rok 2015. Specjalizuje się w teorii liczb. Zainteresowania matematyczne Taylora koncentrują się na związku pomiędzy dwoma bardzo różnymi rodzajami symetrii: pewnymi dyskretnymi symetriami równań wielomianowych oraz symetriami ciągłymi występującymi w geometrii. Wpisuje się to w realizację tzw. programu Langlandsa. Jego realizacja doprowadziła w szczególności do rozwiązania starych problemów teorii liczb, najbardziej znanym przykładem jest tu dowód Wielkiego Twierdzenia Fermata autorstwa Andrew Wilesa. Przez prawie cały rok Taylor pomagał Wilesowi uzupełnić lukę w pierwszej wersji dowodu, starania te zakończyły się sukcesem. Czytaj więcej…

2024-10-03

Architektura Katowic – stanowi mieszankę różnorodnych stylów oraz epok odzwierciedlających historię miasta oraz jego ewolucję od ośrodka przemysłowego do współczesnego centrum biznesowo-kulturalnego. Charakteryzuje się ona wyraźnie wyodrębnioną częścią śródmiejską kształtującą się od lat 40. XIX wieku z zaplanowaną siatką ulic i placów, która wypełniona jest zabudową różnego typu, w tym kamienicami mieszczańskimi oraz obiektami użyteczności publicznej z okolic przełomu XIX i XX wieku reprezentującymi m.in. style historyzmu, eklektyzmu i secesji przez zabudowę modernistyczną oraz funkcjonalistyczną lat międzywojennych po obiekty powojenne i współczesne. Centrum miasta otaczają dzielnice o różnym rodowodzie i są to zarówno części będące pierwotnie osobnymi wsiami i gminami, osiedla patronackie, powojenne osiedla mieszkaniowe, jak i współczesne układy urbanistyczne. Czytaj więcej…

2024-10-04

Pigmejka – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny pazurkowcowatych, najmniejsza z małpokształtnych. Osiąga 12–16 cm długości ciała, 17–23 cm długości ogona i masę ciała 85–140 g. Zamieszkuje lasy Amazonii, wiodąc nadrzewny tryb życia w grupach rodzinnych, w których rozmnaża się pojedyncza samica, wydająca na świat zwykle bliźnięta. Żywi się gumami roślinnymi oraz niewielkimi zwierzętami, głównie owadami. Obejmuje dwa gatunki, oba narażone na wyginięcie. Gatunek nominatywny zamieszkuje Górną Amazonię. Spotyka się go w południowej Kolumbii, wschodnim Ekwadorze, północnym Peru i zachodniej Brazylii. Nowszy gatunek żyje na nizinach Amazonii i wzgórzach Andów, napotkany we wschodnim Peru, północnej Boliwii i zachodniej Brazylii. Granica pomiędzy zasięgiem podgatunków przebiega rzekami Napo i Amazonką-Solimões. Polowania na pigmejki obserwowano rzadko. Zagrażają im ptaki szponiaste, kotowate, hirara oraz węże. Czytaj więcej…

2024-10-05

Danton – francusko-polski dramat historyczny z 1983 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy, zrealizowany na podstawie scenariusza napisanego z Jean-Claude’em Carrière’em, Agnieszką Holland, Bolesławem Michałkiem oraz Jackiem Gąsiorowskim. Adaptacja dramatu scenicznego Stanisławy Przybyszewskiej Sprawa Dantona rozgrywa się podczas rewolucji francuskiej i koncentruje się na konflikcie pomiędzy dawnymi sprzymierzeńcami: Maximilienem de Robespierre a Georges’em Dantonem. W rolach głównych wystąpili: Wojciech Pszoniak oraz Gérard Depardieu. W założeniu film miał być realizowany w Polsce na zamówienie wytwórni Gaumont, jednakże wprowadzenie w grudniu 1981 roku stanu wojennego w Polsce zniweczyło zarówno plany realizacji, jak i dystrybucji filmu w kraju. Nie rezygnując z tworzenia, reżyser przeniósł cały projekt do Francji, gdzie zrealizował go przy udziale grupy polskich aktorów. Danton zebrał przeważnie przychylne recenzje zarówno w Polsce, jak i we Francji. Za jego reżyserię Wajda odebrał m.in. nagrodę Cezar, Prix Louis-Delluc oraz statuetkę BAFTA za najlepszy film nieanglojęzyczny. Czytaj więcej…

2024-10-06

Fediwersum – wspólna nazwa wielu połączonych ze sobą serwisów społecznościowych korzystających z ustandaryzowanych protokołów. Po raz pierwszy obecną nazwę całej sieci użył w 2012 roku Mark Eckenwiler. Pierwszy koncept sfederowanej sieci społecznościowej pojawił się w 2008 roku wraz z uruchomieniem projektu o nazwie Laconica. Model działania Fediwersum ma jednocześnie swoje zalety oraz wady. Zaletami są między innymi to, że przejęcie kontroli nad całą siecią np. przez większą firmę technologiczną jest niemożliwe, a do komunikacji z innymi w całej sieci serwisów potrzebne jest tylko jedno konto, w przeciwieństwie do wielu osobnych kont w scentralizowanych serwisach. Z kolei wadą jest to, że administratorzy mają kontrolę wyłącznie nad utrzymywanymi przez nich instancjami i to od ich dobrej woli zależy, jak skuteczna w praktyce będzie rozproszona moderacja. Ponieważ sieć tę tworzą głównie osoby indywidualne i organizacje non-profit, Fediwersum cechuje się brakiem reklam oraz szanowaniem prywatności użytkowników. W 2024 roku najczęściej wykorzystywaną implementacją w całej sieci był Mastodon. Czytaj więcej…

2024-10-07

Pogrom w Jassach – masakra ludności żydowskiej, do której doszło w Jassach 28–30 czerwca 1941 roku, krótko po tym, gdy Rumunia u boku nazistowskich Niemiec przystąpiła do wojny z ZSRR. Pod koniec czerwca 1941 roku, w związku z rozpoczęciem działań wojennych, w Jassach skoncentrowano znaczne siły wojskowe oraz policyjne. W tym samym czasie państwowa propaganda podsycała nastroje antysemickie, stawiając znak równości między Żydami a systemem sowieckim. W Jassach krążyły również pogłoski, iż Żydzi współpracują z radzieckimi dywersantami. W nocy z 28 na 29 czerwca w kilku dzielnicach doszło do wybuchu paniki i chaotycznej strzelaniny. Niedługo później rumuńscy oraz niemieccy żołnierze i policjanci, wspierani przez ludność cywilną, zaczęli na masową skalę grabić i mordować Żydów. Masakra zakończyła się dopiero 30 czerwca. Dzień wcześniej władze rumuńskie rozkazały ewakuować z miasta część zatrzymanych podczas pogromu Żydów. Na skutek tragicznych warunków transportu oraz brutalności eskorty ponad 2,6 tys. osób poniosło jednak śmierć podczas podróży „pociągami śmierci”. Rumuńskie władze nie uczyniły nic, aby zapobiec pogromowi, a swoimi późniejszymi decyzjami przyczyniły się do jego nasilenia i zwiększenia liczby ofiar. Z ustaleń rumuńskich służb specjalnych wynika, że podczas pogromu zamordowano 13 266 Żydów. Czytaj więcej…

2024-10-08

Zmierzch Zachodu – dzieło Oswalda Spenglera wydane w dwóch tomach, w latach 1918–1922, z zakresu filozofii historii oraz kultury. Jedno z najważniejszych dzieł z zakresu teorii cywilizacji. Książka usiłuje przedstawić sens dziejów, a znaczącymi jednostkami historii nie są epoki, lecz kultury, które ewoluują w sposób zbliżony do organizmów biologicznych. Część stosowanej przez Spenglera terminologii zaczerpnięta została z biologii, a cywilizacje traktowane są jak organizmy. Końcowym stadium rozwoju kultury jest cywilizacja, epoka wielkich imperiów i potęgi militarnej, rozwoju techniki. Taki bieg zdarzeń jest nieuniknionym przeznaczeniem każdej kultury. Dzieło, pomimo krytyki ze strony specjalistów, spotkało się z szerokim pozytywnym przyjęciem, posłużyło też jako źródło inspiracji dla licznych naśladowców. Do dziedzictwa Zmierzchu Zachodu nawiązują przedstawiciele europejskiej nowej prawicy, umieszczając Spenglera wśród głównych źródeł inspiracji. Czytaj więcej…

2024-10-09

Richard Taylor (ur. 19 maja 1962 w Cambridge) – brytyjsko-amerykański matematyk, laureat Nagrody Shawa w dziedzinie matematyki z 2007 roku, a także Breakthrough Prize in Mathematics za rok 2015. Specjalizuje się w teorii liczb. Zainteresowania matematyczne Taylora koncentrują się na związku pomiędzy dwoma bardzo różnymi rodzajami symetrii: pewnymi dyskretnymi symetriami równań wielomianowych oraz symetriami ciągłymi występującymi w geometrii. Wpisuje się to w realizację tzw. programu Langlandsa. Jego realizacja doprowadziła w szczególności do rozwiązania starych problemów teorii liczb, najbardziej znanym przykładem jest tu dowód Wielkiego Twierdzenia Fermata autorstwa Andrew Wilesa. Przez prawie cały rok Taylor pomagał Wilesowi uzupełnić lukę w pierwszej wersji dowodu, starania te zakończyły się sukcesem. Czytaj więcej…

2024-10-10

Architektura Katowic – stanowi mieszankę różnorodnych stylów oraz epok odzwierciedlających historię miasta oraz jego ewolucję od ośrodka przemysłowego do współczesnego centrum biznesowo-kulturalnego. Charakteryzuje się ona wyraźnie wyodrębnioną częścią śródmiejską kształtującą się od lat 40. XIX wieku z zaplanowaną siatką ulic i placów, która wypełniona jest zabudową różnego typu, w tym kamienicami mieszczańskimi oraz obiektami użyteczności publicznej z okolic przełomu XIX i XX wieku reprezentującymi m.in. style historyzmu, eklektyzmu i secesji przez zabudowę modernistyczną oraz funkcjonalistyczną lat międzywojennych po obiekty powojenne i współczesne. Centrum miasta otaczają dzielnice o różnym rodowodzie i są to zarówno części będące pierwotnie osobnymi wsiami i gminami, osiedla patronackie, powojenne osiedla mieszkaniowe, jak i współczesne układy urbanistyczne. Czytaj więcej…

2024-10-11

Pigmejka – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny pazurkowcowatych, najmniejsza z małpokształtnych. Osiąga 12–16 cm długości ciała, 17–23 cm długości ogona i masę ciała 85–140 g. Zamieszkuje lasy Amazonii, wiodąc nadrzewny tryb życia w grupach rodzinnych, w których rozmnaża się pojedyncza samica, wydająca na świat zwykle bliźnięta. Żywi się gumami roślinnymi oraz niewielkimi zwierzętami, głównie owadami. Obejmuje dwa gatunki, oba narażone na wyginięcie. Gatunek nominatywny zamieszkuje Górną Amazonię. Spotyka się go w południowej Kolumbii, wschodnim Ekwadorze, północnym Peru i zachodniej Brazylii. Nowszy gatunek żyje na nizinach Amazonii i wzgórzach Andów, napotkany we wschodnim Peru, północnej Boliwii i zachodniej Brazylii. Granica pomiędzy zasięgiem podgatunków przebiega rzekami Napo i Amazonką-Solimões. Polowania na pigmejki obserwowano rzadko. Zagrażają im ptaki szponiaste, kotowate, hirara oraz węże. Czytaj więcej…

2024-10-12

Danton – francusko-polski dramat historyczny z 1983 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy, zrealizowany na podstawie scenariusza napisanego z Jean-Claude’em Carrière’em, Agnieszką Holland, Bolesławem Michałkiem oraz Jackiem Gąsiorowskim. Adaptacja dramatu scenicznego Stanisławy Przybyszewskiej Sprawa Dantona rozgrywa się podczas rewolucji francuskiej i koncentruje się na konflikcie pomiędzy dawnymi sprzymierzeńcami: Maximilienem de Robespierre a Georges’em Dantonem. W rolach głównych wystąpili: Wojciech Pszoniak oraz Gérard Depardieu. W założeniu film miał być realizowany w Polsce na zamówienie wytwórni Gaumont, jednakże wprowadzenie w grudniu 1981 roku stanu wojennego w Polsce zniweczyło zarówno plany realizacji, jak i dystrybucji filmu w kraju. Nie rezygnując z tworzenia, reżyser przeniósł cały projekt do Francji, gdzie zrealizował go przy udziale grupy polskich aktorów. Danton zebrał przeważnie przychylne recenzje zarówno w Polsce, jak i we Francji. Za jego reżyserię Wajda odebrał m.in. nagrodę Cezar, Prix Louis-Delluc oraz statuetkę BAFTA za najlepszy film nieanglojęzyczny. Czytaj więcej…

2024-10-13

Fediwersum – wspólna nazwa wielu połączonych ze sobą serwisów społecznościowych korzystających z ustandaryzowanych protokołów. Po raz pierwszy obecną nazwę całej sieci użył w 2012 roku Mark Eckenwiler. Pierwszy koncept sfederowanej sieci społecznościowej pojawił się w 2008 roku wraz z uruchomieniem projektu o nazwie Laconica. Model działania Fediwersum ma jednocześnie swoje zalety oraz wady. Zaletami są między innymi to, że przejęcie kontroli nad całą siecią np. przez większą firmę technologiczną jest niemożliwe, a do komunikacji z innymi w całej sieci serwisów potrzebne jest tylko jedno konto, w przeciwieństwie do wielu osobnych kont w scentralizowanych serwisach. Z kolei wadą jest to, że administratorzy mają kontrolę wyłącznie nad utrzymywanymi przez nich instancjami i to od ich dobrej woli zależy, jak skuteczna w praktyce będzie rozproszona moderacja. Ponieważ sieć tę tworzą głównie osoby indywidualne i organizacje non-profit, Fediwersum cechuje się brakiem reklam oraz szanowaniem prywatności użytkowników. W 2024 roku najczęściej wykorzystywaną implementacją w całej sieci był Mastodon. Czytaj więcej…

2024-10-14

Gaur indyjski – gatunek dużego ssaka z rodziny wołowatych. Jeden z największych wołowatych. Osiąga od 250 do 330 cm długości głowy i tułowia, ważąc do 1000 kg, samce więcej niż samice. Mają także znacznie większe rogi. Ubarwiony ciemnobrązowo bądź czarno. Wyróżnia się 2, rzadziej 3 obecne podgatunki, kolejny wyginął. Zamieszkuje lasy oraz tereny trawiaste Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Prowadzi stadny tryb życia, samce mogą też żyć samotnie. Krowa rodzi po raz pierwszy w trzecim roku życia po trwającej około 270 dni ciąży pojedyncze młode. Cielę ssie 8 miesięcy. Gaur żywi się niską i wyższą roślinnością, pożera liczne gatunki. Pada ofiarą zwłaszcza tygrysa, lamparta i człowieka. Jest narażony na wyginięcie, zasiedla jednak liczne tereny chronione. Czytaj więcej…

2024-10-15

Henry J – marka oraz model amerykańskiego samochodu osobowego z lat 50. XX wieku, produkowanego przez koncern Kaiser-Frazer w latach 1950–1954. Prezes firmy Henry J. Kaiser uważał, że istnieje zapotrzebowanie na samochody mniejsze, ubogo wykończone i wyposażone, za to tańsze i bardziej ekonomiczne od pełnowymiarowych samochodów konkurencji, przez to bardziej dostępne dla ludności. Pierwszy model nosił po prostu nazwę Henry J, a w toku produkcji wprowadzono nazwy modeli: Vagabond oraz Corsair. Na rynku USA był zaliczany do samochodów kompaktowych i w pewnym okresie był najmniejszym samochodem amerykańskim. Jego stylistyka była bardziej zachowawcza, niż awangardowe modele klasy średniej Kaiser tego samego koncernu. Również wnętrze było ubogo wyposażone i prosto wykończone, co było jednym z powodów tego, że nie odniósł dużego sukcesu rynkowego. Samochód miał pięć miejsc, w tym trzy na przedniej i dwa na tylnej kanapie. Łącznie wyprodukowano ponad 120 tysięcy egzemplarzy samochodu. Sprzedawany był również pod marką Allstate przez sieć handlową Sears. Czytaj więcej…

2024-10-16

Lista występów Sarah Bernhardt – w trwającej ponad 60 lat karierze Sarah Bernhardt występowała na scenie i w filmach. Zagrała w przeszło 160 sztukach oraz 8 produkcjach fabularnych. Uznawana jest za jedną z najwybitniejszych aktorek w historii teatru, legendę, największą tragiczkę i najbardziej znaną kobietę swoich czasów, a także pionierkę kina. Pierwszą styczność ze sceną miała w latach nauki w szkole w Neuilly-Auteuil-Passy, gdzie wystąpiła w amatorskim przedstawieniu Klotylda, portretując Królową Wróżek. Karierę sceniczną rozpoczęła na początku lat 60. XIX wieku, występując w Comédie-Française. Pierwszym sukcesem i przełomem w jej karierze były występy w tragedii Atalia z 1867 roku. Status gwiazdy zyskała główną kreacją w dramacie romantycznym Ruy Blas. Była jedną z pierwszych aktorek, która zagrała w filmie – Pojedynek Hamleta z 1900 roku. Zrewolucjonizowała styl gry, odrzucając powszechnie stosowaną przez uczelnie i teatry tradycję na rzecz naturalności. Czytaj więcej…

2024-10-17

Bdelloidea – takson w randze gromady lub podgromady w typie wrotków. Znanych jest ponad 450 gatunków. 90% przedstawicieli typu Rotifera znajdywanych w glebie przynależy właśnie do Bdelloidea; oprócz tego żyją w liściach roślin mięsożernych, wśród bentosu, peryfitonu, ogółem w warstwie litoralu, biofilmu, w żwirowatych strumieniach, w mchu. Osobniki żyjące w wodzie są przezroczyste, a te żyjące w mchu mogą być żółte, żółtobrązowe, czerwone, brązowe; jest to spowodowane występowaniem karotenów w ich organizmie. Potrafią zapaść w stan anabiozy, podobnie jak czynią to niesporczaki oraz nicienie, dzięki czemu mogą przetrwać okres braku pożywienia albo wody. Wrotki z tej podgromady tworzą wir za pomocą rzęsek, do którego spływają cząsteczki pokarmu, takiego jak jednokomórkowe glony lub bakterie, również grzyby, a jeden gatunek zjada inne wrotki, w tym innych przedstawicieli tej samej podgromady. Wrotki Bdelloidea rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo i nie obserwowano, zarówno u populacji naturalnie występujących, jak i tych hodowanych w laboratoriach, samców. Bdelloidea mają sparowane gonady i rozmnażają się przez obligatoryjną partenogenezę; samice składają jaja, z których wylęgają się kolejne diploidalne samice. Czytaj więcej…

2024-10-18

Bandik świnionogi – wymarły gatunek ssaka z rodziny bandikowatych, który zamieszkiwał suche i półpustynne stepy Australii. Ciało bandika świnionogiego mierzyło od 23 do 26 centymetrów długości, natomiast ogon miał długość od 10 do 15 centymetrów. Zwierzę osiągało masę ciała około 200 g. Ciało porastał gruby włos. Na grzbiecie miał on kolor brązowopomarańczowy, a na brzusznej stronie ciała szarobiały z odcieniem płowym. Bandik świnionogi należał do wszystkożerców, jednak większą część jego pożywienia stanowiły rośliny. Świadczy o tym analiza zawartości jelit, podobnie jak analizy zębów. Gatunek cieszył się niegdyś szerokim zasięgiem występowania. Ostatnie okazy tego gatunku zaobserwowano w latach 50. XX wieku. Za przyczynę wyginięcia uznaje się drapieżnictwo ze strony lisa rudego oraz kota domowego, sprowadzonych przez człowieka na kontynent. Czytaj więcej…

2024-10-19

Eskortowce typu Tachin – typ okrętów marynarki wojennej Tajlandii z okresu II wojny światowej, zbudowanych w Japonii, obejmujący dwie jednostki: „Tachin” oraz „Maeklong”. Stanowiły uniwersalne okręty, określane w literaturze jako eskortowce, slupy lub fregaty, pełniące też rolę kanonierek i okrętów szkolnych. „Tachin” został skasowany po wojnie, natomiast „Maeklong” służył w okresie powojennym jako okręt szkolny do lat 90. XX wieku, po czym został zachowany jako okręt-muzeum. Okręty miały wyporność pełną 2000 ton, a długość 82 m. Główne uzbrojenie stanowiły cztery armaty kalibru 120 mm, uzupełniane przez lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze i cztery wyrzutnie torped. Napędzały je maszyny parowe, pozwalając na osiąganie prędkości 17 węzłów. Czytaj więcej…

2024-10-20

Ulica Grunwaldzka w Mysłowicach – ulica w Mysłowicach, położona w północnej części miasta, na terenie dzielnicy Stare Miasto. Droga łączy Rynek z placem Wolności, a jej początki sięgają czasów lokacyjnych Mysłowic z przełomu XIII i XIV wieku jako fragment drogi prowadzącej w kierunku Krakowa. Od połowy XIX wieku ulica stała się jednym z głównych traktów handlowo-usługowych miasta z historyczną zabudową – przeważnie kamienicami mieszczańskimi z przełomu XIX i XX wieku, w tym kilkoma zabytkowymi. Są to kamienice reprezentujące różne style architektoniczne – przeważnie eklektyzm. Wzdłuż ulicy na całej swojej długości biegnie czerwony szlak turystyczny – im. Mariana Kantora-Mirskiego. W czasach Polski Ludowej, 5 maja 1972 roku układ urbanistyczny miasta Mysłowice wraz z ulicą Grunwaldzką został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych pod nr. A/1183/72. Czytaj więcej…

2024-10-21

Gaur indyjski – gatunek dużego ssaka z rodziny wołowatych. Jeden z największych wołowatych. Osiąga od 250 do 330 cm długości głowy i tułowia, ważąc do 1000 kg, samce więcej niż samice. Mają także znacznie większe rogi. Ubarwiony ciemnobrązowo bądź czarno. Wyróżnia się 2, rzadziej 3 obecne podgatunki, kolejny wyginął. Zamieszkuje lasy oraz tereny trawiaste Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Prowadzi stadny tryb życia, samce mogą też żyć samotnie. Krowa rodzi po raz pierwszy w trzecim roku życia po trwającej około 270 dni ciąży pojedyncze młode. Cielę ssie 8 miesięcy. Gaur żywi się niską i wyższą roślinnością, pożera liczne gatunki. Pada ofiarą zwłaszcza tygrysa, lamparta i człowieka. Jest narażony na wyginięcie, zasiedla jednak liczne tereny chronione. Czytaj więcej…

2024-10-22

Henry J – marka oraz model amerykańskiego samochodu osobowego z lat 50. XX wieku, produkowanego przez koncern Kaiser-Frazer w latach 1950–1954. Prezes firmy Henry J. Kaiser uważał, że istnieje zapotrzebowanie na samochody mniejsze, ubogo wykończone i wyposażone, za to tańsze i bardziej ekonomiczne od pełnowymiarowych samochodów konkurencji, przez to bardziej dostępne dla ludności. Pierwszy model nosił po prostu nazwę Henry J, a w toku produkcji wprowadzono nazwy modeli: Vagabond oraz Corsair. Na rynku USA był zaliczany do samochodów kompaktowych i w pewnym okresie był najmniejszym samochodem amerykańskim. Jego stylistyka była bardziej zachowawcza, niż awangardowe modele klasy średniej Kaiser tego samego koncernu. Również wnętrze było ubogo wyposażone i prosto wykończone, co było jednym z powodów tego, że nie odniósł dużego sukcesu rynkowego. Samochód miał pięć miejsc, w tym trzy na przedniej i dwa na tylnej kanapie. Łącznie wyprodukowano ponad 120 tysięcy egzemplarzy samochodu. Sprzedawany był również pod marką Allstate przez sieć handlową Sears. Czytaj więcej…

2024-10-23

Lista występów Sarah Bernhardt – w trwającej ponad 60 lat karierze Sarah Bernhardt występowała na scenie i w filmach. Zagrała w przeszło 160 sztukach oraz 8 produkcjach fabularnych. Uznawana jest za jedną z najwybitniejszych aktorek w historii teatru, legendę, największą tragiczkę i najbardziej znaną kobietę swoich czasów, a także pionierkę kina. Pierwszą styczność ze sceną miała w latach nauki w szkole w Neuilly-Auteuil-Passy, gdzie wystąpiła w amatorskim przedstawieniu Klotylda, portretując Królową Wróżek. Karierę sceniczną rozpoczęła na początku lat 60. XIX wieku, występując w Comédie-Française. Pierwszym sukcesem i przełomem w jej karierze były występy w tragedii Atalia z 1867 roku. Status gwiazdy zyskała główną kreacją w dramacie romantycznym Ruy Blas. Była jedną z pierwszych aktorek, która zagrała w filmie – Pojedynek Hamleta z 1900 roku. Zrewolucjonizowała styl gry, odrzucając powszechnie stosowaną przez uczelnie i teatry tradycję na rzecz naturalności. Czytaj więcej…

2024-10-24

Bdelloidea – takson w randze gromady lub podgromady w typie wrotków. Znanych jest ponad 450 gatunków. 90% przedstawicieli typu Rotifera znajdywanych w glebie przynależy właśnie do Bdelloidea; oprócz tego żyją w liściach roślin mięsożernych, wśród bentosu, peryfitonu, ogółem w warstwie litoralu, biofilmu, w żwirowatych strumieniach, w mchu. Osobniki żyjące w wodzie są przezroczyste, a te żyjące w mchu mogą być żółte, żółtobrązowe, czerwone, brązowe; jest to spowodowane występowaniem karotenów w ich organizmie. Potrafią zapaść w stan anabiozy, podobnie jak czynią to niesporczaki oraz nicienie, dzięki czemu mogą przetrwać okres braku pożywienia albo wody. Wrotki z tej podgromady tworzą wir za pomocą rzęsek, do którego spływają cząsteczki pokarmu, takiego jak jednokomórkowe glony lub bakterie, również grzyby, a jeden gatunek zjada inne wrotki, w tym innych przedstawicieli tej samej podgromady. Wrotki Bdelloidea rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo i nie obserwowano, zarówno u populacji naturalnie występujących, jak i tych hodowanych w laboratoriach, samców. Bdelloidea mają sparowane gonady i rozmnażają się przez obligatoryjną partenogenezę; samice składają jaja, z których wylęgają się kolejne diploidalne samice. Czytaj więcej…

2024-10-25

Bandik świnionogi – wymarły gatunek ssaka z rodziny bandikowatych, który zamieszkiwał suche i półpustynne stepy Australii. Ciało bandika świnionogiego mierzyło od 23 do 26 centymetrów długości, natomiast ogon miał długość od 10 do 15 centymetrów. Zwierzę osiągało masę ciała około 200 g. Ciało porastał gruby włos. Na grzbiecie miał on kolor brązowopomarańczowy, a na brzusznej stronie ciała szarobiały z odcieniem płowym. Bandik świnionogi należał do wszystkożerców, jednak większą część jego pożywienia stanowiły rośliny. Świadczy o tym analiza zawartości jelit, podobnie jak analizy zębów. Gatunek cieszył się niegdyś szerokim zasięgiem występowania. Ostatnie okazy tego gatunku zaobserwowano w latach 50. XX wieku. Za przyczynę wyginięcia uznaje się drapieżnictwo ze strony lisa rudego oraz kota domowego, sprowadzonych przez człowieka na kontynent. Czytaj więcej…

2024-10-26

Eskortowce typu Tachin – typ okrętów marynarki wojennej Tajlandii z okresu II wojny światowej, zbudowanych w Japonii, obejmujący dwie jednostki: „Tachin” oraz „Maeklong”. Stanowiły uniwersalne okręty, określane w literaturze jako eskortowce, slupy lub fregaty, pełniące też rolę kanonierek i okrętów szkolnych. „Tachin” został skasowany po wojnie, natomiast „Maeklong” służył w okresie powojennym jako okręt szkolny do lat 90. XX wieku, po czym został zachowany jako okręt-muzeum. Okręty miały wyporność pełną 2000 ton, a długość 82 m. Główne uzbrojenie stanowiły cztery armaty kalibru 120 mm, uzupełniane przez lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze i cztery wyrzutnie torped. Napędzały je maszyny parowe, pozwalając na osiąganie prędkości 17 węzłów. Czytaj więcej…

2024-10-27

Ulica Grunwaldzka w Mysłowicach – ulica w Mysłowicach, położona w północnej części miasta, na terenie dzielnicy Stare Miasto. Droga łączy Rynek z placem Wolności, a jej początki sięgają czasów lokacyjnych Mysłowic z przełomu XIII i XIV wieku jako fragment drogi prowadzącej w kierunku Krakowa. Od połowy XIX wieku ulica stała się jednym z głównych traktów handlowo-usługowych miasta z historyczną zabudową – przeważnie kamienicami mieszczańskimi z przełomu XIX i XX wieku, w tym kilkoma zabytkowymi. Są to kamienice reprezentujące różne style architektoniczne – przeważnie eklektyzm. Wzdłuż ulicy na całej swojej długości biegnie czerwony szlak turystyczny – im. Mariana Kantora-Mirskiego. W czasach Polski Ludowej, 5 maja 1972 roku układ urbanistyczny miasta Mysłowice wraz z ulicą Grunwaldzką został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych pod nr. A/1183/72. Czytaj więcej…

2024-10-28

Allobates olfersioides – gatunek płaza bezogonowego z rodziny Aromobatidae o skomplikowanej historii systematyki. Gatunek opisany został pod nazwą Eupemphix olfersioïdes przez brazylijskiego lekarza i zoologa Adolpho Lutza w 1925 roku. Osiąga 16, maksymalnie 19 mm długości. Grzbiet czerwonobrązowy, bocznie ciemniejszy pasek, brzuch jasny, często niepigmentowany, zwłaszcza u samic. Zasiedla dno lasu atlantyckiego w Brazylii. Kijanki wylęgają się na lądzie w gnieździe, po czym rodzice zanoszą je do niewielkich zbiorników wodnych. Liczebność populacji spada, ale gatunek nie jest zagrożony wyginięciem. Wśród zagrożeń wymienia się przede wszystkim niszczenie siedlisk spowodowane wylesianiem. Czytaj więcej…

2024-10-29

Aklatang Bayan – filipińskie stowarzyszenie literackie. Utworzone w 1910 roku, za główny cel postawiło sobie wspieranie języka tagalskiego. Przyczyniło się do jego standaryzacji oraz uznania za język narodowy Filipin. Zapisało się w historii tagalskiej literatury, stało za zorganizowaniem pierwszego balagtasanu w 1924 roku. Aklatang Bayan znalazło swoje miejsce w filipińskiej historii. Uznaje się je z reguły za pierwsze stowarzyszenie literackie w historii kraju. Jego znaczenie wykracza jednak poza samo tylko dostarczenie zrębów struktur organizacyjnych rodzimemu środowisku pisarzy i poetów. Twórcy w nim skupieni odegrali znaczącą rolę w wypracowaniu ogólnie akceptowalnych zasad gramatycznych języka tagalskiego oraz reguł rządzących współczesną tagalską składnią. Stowarzyszenie bywało niekiedy krytykowane jako stowarzyszenie nazbyt elitarne, mimo silnie akcentowanego przezeń etosu służby społeczeństwu. Czytaj więcej…

2024-10-30

Dague – francuski niszczyciel z okresu I wojny światowej, jedna z 12 zbudowanych jednostek typu Bouclier. Wyporność okrętu wynosiła 876 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 100 mm wsparte lżejszą artylerią oraz bronią torpedową. Napędzana turbinami parowymi jednostka rozwijała prędkość 31 węzłów, osiągając zasięg 1200–1400 Mm przy prędkości 12–14 węzłów. „Dague” został zwodowany w czerwcu 1911 roku w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Bordeaux, a w skład Marine nationale wcielono go w maju 1912 roku. Okręt służył na Morzu Śródziemnym, aktywnie uczestnicząc w działaniach wojennych. Niszczyciel zatonął 24 lutego 1915 roku po wejściu na minę nieopodal Antivari. Na pokładzie niszczyciela śmierć poniosło 38 marynarzy. Czytaj więcej…

2024-10-31

Mormon – imię męskie występujące u mormonów. Pochodzi z Księgi Mormona, w której nosiły je dwie postacie, w tym wojskowy oraz prorok stojący za streszczeniem, redakcją i kompilacją zapisu źródłowego księgi. Pojawiło się w źródłach już w początkach mormonizmu, występowało wśród zasiedlających Utah mormońskich pionierów. Imię to znalazło odzwierciedlenie w szerszej mormońskiej kulturze. Jako imię wywiedzione z pism świętych uznawane jest za powód do dumy, ma także wywierać pozytywny wpływ na życie duchowe noszącego je człowieka. Współcześnie wykorzystywane bardzo rzadko. Dane amerykańskiej Social Security Administration z okresu od 1960 do 2014 roku dotyczące częstości występowania imion w kraju nie wskazują na imię Mormon w swojej dokumentacji. Czytaj więcej…