Marilyn Monroe

Marilyn Monroe

Marilyn Monroe w 1953 roku
Imię i nazwisko	Norma Jeane Mortenson
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1926 Los Angeles
Data i miejsce śmierci	5 sierpnia 1962 Los Angeles
Zawód	aktorka, modelka, piosenkarka, producent filmowy
Współmałżonek	James Dougherty (1942–1946; rozwód) Joe DiMaggio (1954–1954; rozwód) Arthur Miller (1956–1961; rozwód)
Lata aktywności	1945–1962
Strona internetowa

{{Aktor infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki = | imię i nazwisko org = Nieznane pola: "pseudonim" oraz "nagrody".

Marilyn Monroe, właściwie Norma Jeane Mortenson (ur. 1 czerwca 1926 w Los Angeles, zm. 5 sierpnia 1962 tamże) – amerykańska aktorka, modelka, piosenkarka i producentka filmowa, gwiazda filmowa, ikona kultury popularnej oraz seksbomba lat 50. i 60. XX w. American Film Institute umieścił ją na szóstym miejscu na liście największych aktorek wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends).

Monroe zaczęła swoją karierę w latach 40. jako pin-up girl. Później trafiła do świata filmu, gdzie pracowała dla 20th Century Fox (1946–47) i Columbia Pictures (1948). W 1951 r. związała się z wytwórnią Fox, po czym wkrótce zyskała popularność dzięki filmom Małpia kuracja, Niagara, Mężczyźni wolą blondynki czy Słomiany wdowiec. Zasłynęła z ról stereotypowych blondynek, ale wcielała się również w postacie bardziej złożone i dramatyczne. W 1955 r. studiowała aktorstwo metodyczne w Actors Studio u Lee Strasberga i założyła własną wytwórnię Marilyn Monroe Productions (MMP). Za rolę Elsie w Księciu i aktoreczce otrzymała nagrody David di Donatello i Crystal Star Award, a za rolę 'Sugar Kane' Kowalczyk z Sandusky w Pół żartem, pół serio uhonorowano ją Złotym Globem. Życie prywatne Monroe było pełne perturbacji. Aktorka zmagała się z uzależnieniami i problemami psychicznymi. Była trzykrotnie zamężna, nie miała dzieci. Film Skłóceni z życiem był ostatnim w jej karierze, którą przerwała nieoczekiwana śmierć w 1962 r.

Życiorys

Młodość

Norma Jeane Mortenson urodziła się w County Hospital w Los Angeles o godzinie 9:30 dnia 1 czerwca 1926 r., jako trzecie dziecko Gladys Pearl Baker (1902–84), de domo Monroe, która była montażystką filmową.

Monroe w okresie niemowlęctwa

Z pierwszego związku z Johnem Newtonem Bakerem Gladys miała dwójkę dzieci: Roberta (1917–1933) i Berniece (ur. w 1919 r.). Z Bakerem rozwiodła się na początku lat 20., a następnie związała się z Edwardem Mortensonem. Ze swoim drugim mężem rozstała się 26 maja 1925 r., już 7 miesięcy po ślubie. Choć w akcie urodzenia Normy Jeane jako ojciec widnieje Edward Mortenson, to tożsamość jej prawdziwego ojca pozostaje nieznana. Znawcy tematu spekulują, że w rzeczywistości mógł nim być Stanley Gifford (1898–1965). W związku z tym, że Gladys nie mogła zrezygnować z pracy na rzecz opieki nad swoją córką, zdecydowała się ją oddać rodzinie zastępczej. Dnia 13 czerwca 1926 r. Jeane trafiła pod opiekę Alberta i Idy Borendelów. Gladys odwiedzała swoją córkę w weekendy, aż w końcu w 1933 r. odebrała ją i wspólnie zamieszkały na ulicy Arbol Drive 6812 w Hollywood wraz z rodziną aktorską Atkinsonów. Rok później Gladys zachorowała na schizofrenię paranoidalną i została pacjentką Metropolitan State Hospital w Los Angeles. Resztę życia spędziła w izolacji i rzadko miała okazję spotkać się z córką. Norma Jeane następnie znajdowała się pod opieką Grace McKee, przyjaciółki Gladys, ale ostatecznie trafiła do sierocińca. Po latach tak wspominała ten czas: „Rodzice wszystkich dzieci w Domu (sierocińcu) umarli. Ja miałam co najmniej jednego rodzica – matkę. Ale ona mnie nie chciała. Zbyt się wstydziłam, aby próbować wyjaśnić to innym dzieciom. Szczęśliwa byłam tylko wtedy, gdy zabierano nas do kina”. Jeane w okresie dzieciństwa miała być ofiarą molestowania seksualnego Jako dziecko jąkała się i była dość wstydliwa. W 1938 r. zamieszkała z Aną Atchinson Lower, ciotką Grace McKee i uczęszczała do Emerson Junior High School, gdzie była przeciętną uczennicą, a następnie kontynuowała edukację w Van Nuys High School. W 1942 r. ze względu na obowiązki zawodowe rodzina Goddardów, pod opieką której pozostawała Norma Jeane, miała wyjechać z miasta, co oznaczałoby powrót Jeane do sierocińca. Aby tego uniknąć 19 czerwca 1942 r. zaledwie szesnastoletnia Norma Jeane wyszła za mąż za dwudziestojednoletniego robotnika Jamesa Dougherty’ego.

Droga do sławy

Monroe w 1945 r.

W kwietniu 1944 r. dzięki pomocy Ethel, swojej teściowej, znalazła zatrudnienie w Radioplane Munitions Factory, gdzie pracowała 10 godzin dziennie. To właśnie tam spotkała fotografa Davida Connovera, który wykonywał zdjęcia pracownicom fabryki. Chociaż żadne z jej zdjęć nie zostało opublikowanych, Norma Jean zdecydowała się odejść z fabryki i rozpocząć pracę jako modelka, współpracując m.in. z D. Connoverem. W sierpniu 1945 r. wyprowadziła się i podpisała kontrakt z Blue Book Model Agency. Podjęła także decyzję o zmianie swojego wizerunku – wyprostowała i ufarbowała włosy na blond. Uważana była za jedną z najciężej pracujących modelek, a jej zdjęcia zdobiły okładki takich czasopism, jak „Pageant” czy „Peek”. Dzięki pomocy Emmeline Snively, swojej pracodawczyni, wkroczyła do świata filmu w 1946 r. Jednakże producenci z Paramount Pictures nie chcieli zaangażować Normy, podobnie jak 'włodarze' z 20th Century Fox, którzy ostatecznie zgodzili się na sześciomiesięczny kontrakt dlatego, że początkująca aktorka mogłaby przejść do konkurencyjnej RKO Pictures. Aktorka wraz z wpływowym Benem Lyonem wybrała Marilyn Monroe jako swój pseudonim artystyczny. Imię Marilyn nawiązywało do gwiazdy Broadwayu Marilyn Miller, natomiast Monroe było nazwiskiem panieńskim matki aktorki. Początkowo Monroe jedynie statystowała w filmach i tak jak inni niedoświadczeni aktorzy brała udział w lekcjach śpiewu, tańca, pantomimy i wielu sesjach zdjęciowych, a także obserwowała pracę na planie filmowym. Osobiście marzyła o karierze pokroju Jean Harlow. W 1947 r. jej kontrakt został przedłużony. Wystąpiła wówczas w dramacie Dangerous Years i w komedii Scudda Hoo! Scudda Hay! – były to jej pierwsze role mówione. W sierpniu tego samego roku kontrakt Monroe nie został przedłużony, w związku z czym wróciła do modelingu, ale kontynuowała naukę w Actors' Laboratory Theatre. Pod dużym wrażeniem ambicji Monroe był Sidney Skolsky, dziennikarz „New York Post“, który prowadził poczytną kolumnę rozrywkową: „To było jasne, że Monroe jest gotowa ciężko pracować. Chciała być aktorką i gwiazdą filmową. Wiedziałem, że nic jej nie powstrzyma“. Dzięki ożywionym kontaktom towarzyskim i domniemanemu romansowi z Josephem Schenckiem w marcu 1948 r. podpisała kontrakt z Columbia Pictures. Pod kierunkiem Natashy Lytess rozwijała aktorskie umiejętności, a ponadto przeszła kolejną zmianę swojego wizerunku – jej włosy miały od tej pory kolor platynowego blondu, przeszła również korekcję wady zgryzu.

W Columbii zagrała bardziej znaczącą rolę w niskobudżetowym musicalu Dziewczęta z chóru, który jednak nie był sukcesem komercyjnym. Monroe straciła kontrakt w wytwórni. W omawianym okresie związała się z łowcą talentów Johnnym Hydem, który prawdopodobnie wtedy sfinansował jej operacje plastyczne podbródka i nosa. Pozbawiona źródła dochodu w 1949 r. pozowała nago do zdjęć, które w 1953 r. (kupione przez Hugha Hefnera) ukazały się w pierwszym numerze Playboya. Za sesję zdjęciową u Toma Kelleya otrzymała zaledwie 50 dolarów, a po latach twierdziła, że zdecydowała się na tę sesję ponieważ była zdesperowana, chociaż uważała, że „porządne dziewczyny nie pozują nago”.

Lata 50. Kariera w Hollywood

Monroe na okładce New York Sunday News w 1952 r.

Dzięki kontaktom Hyde’a i wsparciu Sama Spiegela John Huston zdecydował się zaangażować Monroe do Asfaltowej dżungli, a Joseph L. Mankiewicz do Wszystko o Ewie. Oba filmy były sporym sukcesem, a role Monroe, choć niewielkie, zostały zauważone przez krytyków. Sam Howard Hawks, wcześniej lekceważąco wypowiadający się o aktorce, wysłał telegram gratulacyjny Johnowi Hustonowi. Wszystko to sprawiło, że 11 maja 1950 r. Johnny Hyde wynegocjował siedmioletni kontrakt. Ciężko chory Hyde namawiał Monroe na ślub, ale ta notorycznie odmawiała. Jeszcze w tym samym roku zmarł jej protektor. W marcu 1951 r. Monroe wzięła udział w 23 ceremonii wręczenia Oscarów, gdzie wręczyła statuetkę Thomasowi T. Moultonowi. W tym czasie zagrała w czterech niskobudżetowych filmach w drugoplanowych rolach. Uwagę na Monroe zwrócili krytycy, którzy chwalili ją za występ w komedii As Young As You Feel, stała się też ulubioną pin-up girl wśród amerykańskich żołnierzy walczących w czasie wojny koreańskiej, a wyrazem tego były tysiące listów, jakie otrzymywała od fanów. Monroe znalazła się w centrum zainteresowania po wywiadzie, w którym przyznała się do nagiej sesji zdjęciowej. Niemniej jej tłumaczenia w tej kwestii uznano za wiarygodne i ostatecznie nie wpłynęło to negatywnie na jej karierę.

W 1952 r. za sprawą S. Skolsky’ego Monroe zagrała u Fritza Langa w Clash by Night, a jej występ został doceniony m.in. przez „The Hollywood Reporter”. Z kolei w Proszę nie pukać Monroe wcieliła się w rolę chorej psychicznie opiekunki dziecka, ale sam film i jej występ nie zdobyły uznania krytyków. Przez prasę została uznana w 1952 r. za „it girl“, czyli najbardziej atrakcyjną kobietę roku, a ponadto pojawiła się także na okładce magazynu „Life”. Otrzymała również nagrodę Henrietta Award dla najpopularniejszej młodej aktorki. Wprawdzie Monroe próbowała zdjąć z siebie odium seksbomby i pragnęła bardziej ambitnych ról, to jednak producenci postrzegali ją przede wszystkim przez pryzmat seksapilu, wskutek czego występowała w dość podobnych kreacjach aktorskich m.in. sekretarki w Małpiej kuracji u boku Cary’ego Granta czy w Uprzejmie informujemy, że nie są państwo małżeństwem gdzie zagrała z Ginger Rogers. Już wówczas aktorka znana była z tego, że na planie zapominała tekstu, spóźniała się, a czasami w ogóle nie stawiała się na czas w pracy. Zmagała się z bezsennością, tremą i niską samooceną. Nadużywała alkoholu i barbituranów, zażywała amfetaminę. Richard Widmark tak opisywał pracę z Monroe:

Monroe w Niagarze

W 1953 r. zagrała femme fatale w Niagarze, filmie nakręconym w Technicolorze. Sceny, w których aktorka występowała owinięta tylko w prześcieradło lub ręcznik, były wówczas szokujące i spotkały się z protestami środowisk kobiecych. Sam film okazał się jednak dużym sukcesem kasowym, utorował drogę do sławy Monroe, a także potwierdził jej status seksbomby. Na rozdaniu nagród magazynu filmowego „Photoplay“ ponownie skupiła na sobie uwagę, występując w złotej sukni, którą publicznie skrytykowała Joan Crawford.

Mężczyźni wolą blondynki

Monroe w Mężczyźni wolą blondynki

W tym samym roku zagrała wraz z Jane Russell w musicalu Mężczyźni wolą blondynki w reżyserii Howarda Hawksa. Aby właściwie przygotować się do roli Lorraine Lee, codziennie przez miesiąc obserwowała broadwayowską wersję musicalu i grę Carol Channing, a lekcje tańca pobierała u Gwen Verdon. Upierała się przy dublach, chociaż reżyser był zadowolony z efektu. Zapytany w wywiadzie, co trzeba byłoby zrobić, aby przyspieszyć pracę na planie odpowiedział: „Zastąpić Marilyn, zmienić scenariusz, zwolnić reżysera“. Jako element kampanii promocyjnej Monroe odcisnęła swoje dłonie przed Grauman’s Chinese Theatre. Produkcja została dobrze przyjęta przez krytyków i znalazła się na liście najbardziej dochodowych filmów 1953 r., a zdaniem Rainera Wernera Fassbindera film jest jednym z jego ulubionych. O kreacji Monroe tak pisał „Life“: „Marilyn śpiewa i tańczy z zaskakującą sprawnością. Pełna kobiecości, wolna jak ptak“. Gwiazda wykonała w filmie utwór „Diamonds Are a Girl's Best Friend”, którego teledyskiem zainspirowała się w 1985 r. Madonna, tworząc niemalże identyczny teledysk do swojego utworu „Material Girl“. We wrześniu wzięła udział w telewizyjnym show Jacka Benny’ego, gdzie wcieliła się w rolę dziewczyny ze snu.

Monroe w Jak poślubić milionera

Jak poślubić milionera

5 listopada premierę miał kolejny film, tym razem komedia romantyczna, gdzie główne role obok Monroe zagrały Betty Grable i Lauren Bacall. Nakręcony dzięki CinemaScope obraz w reżyserii Jeana Negulesco był czwartym najbardziej dochodowym filmem roku, przyniósł bowiem ponad 8 mln dolarów dochodu. Bacall opisując pracę przy powstawaniu filmu zwróciła uwagę, że Monroe była przestraszona, niepewna siebie i kompletnie polegała na radach Natasha Lytess, swojej nauczycielki sztuki aktorskiej. Zauważyła też, że Monroe poniekąd miała zazdrościć jej życia rodzinnego. Z kolei Alexander D’Arcy stwierdził, że Lytess miała destrukcyjny wpływ na gwiazdę filmową. Producent Nunnally Johnson stwierdził, że „Monroe jest trochę jak zombie. Rozmowa z nią przypomina rozmowę z kimś pod wodą. Jest bardzo uczciwa i ambitna i nic złego o niej nie można powiedzieć, ale nie jest materiałem na ciepłą przyjaciółkę“.

Monroe znalazła się na liście najbardziej dochodowych gwiazd w 1953 r. i 1954 r., a dodatkową popularność przysporzyły jej zdjęcia z pierwszego numeru „Playboya“.

Dnia 4 stycznia 1954 r. Monroe została zawieszona przez studio 20th Century Fox, bowiem odmówiła wzięcia udziału w kolejnym filmie, który jej zdaniem nie spełniał jej ambicji aktorskich, a przedstawiał ją po raz wtóry w ten sam sposób. Jednakże w marcu szefostwo porozumiało się z aktorką i zaangażowało ją do ekranizacji broadwayowskiego Słomianego wdowca. Wcześniej jednak aktorka zagrała w nieudanym musicalu Nie ma jak show. Ed Sullivan oceniając wykonanie piosenki „Heat Wave” przez Monroe stwierdził krytycznie, że „było to jedno z najbardziej rażących naruszeń dobrego smaku, jakie kiedykolwiek widział“.

Monroe pozująca dla fotoreporterów na planie Słomianego wdowca

Słomiany wdowiec

W komedii romantycznej Billy’ego Wildera Monroe zagrała obiekt pożądania, seksualnych fantazji Richarda Shermana (Tom Ewell). Film znany jest głównie ze sceny, w której aktorka stara się powstrzymać uniesioną podmuchem z kanału wentylacyjnego metra białą sukienkę. Pierwotnie scena została nakręcona 15 września 1954 r. zgodnie z wolą reżysera na nowojorskiej ulicy, na której zebrało się kilka tysięcy gapiów. Gwizdy i krzyki zgromadzonych spowodowały, że zrealizowany materiał nie nadawał się do filmu i całą scenę powtórzono w studiu. Aczkolwiek Monroe potrzebowała na to 40 dubli. Aktorka dla pewności, aby nie odsłonić zbyt wiele, założyła dwie pary białej bielizny. Sukienka, w którą ubrana była Monroe, została zlicytowana w 2011 r. za 4,6 mln dolarów i była to do 2016 r. najdroższa sukienka na świecie. Wówczas to inna sukienka Monroe, w której wystąpiła dla Johna F. Kennedy’ego, została sprzedana za 4,8 mln dolarów. Słomiany wdowiec miał swoją premierę w 29. urodziny aktorki i okazał się dużym sukcesem komercyjnym. Z dochodem na poziomie 6 mln dolarów znalazł się na liście najbardziej dochodowych filmów roku, a Monroe otrzymała nominację do nagrody BAFTA.

W styczniu 1955 r. Monroe, wciąż niezadowolona z 20th Century Fox, zdecydowała się odejść i założyła wraz z fotografem Miltonem Greenem własną wytwórnię – Marilyn Monroe Productions (MMP). Sztuka Will Success Spoil Rock Hunter? z Jayne Mansfield w roli głównej była satyrą na odważną decyzję Monroe. Monroe przeprowadziła się do Nowego Jorku, zrezygnowała z pomocy Lytess i zapisała się do Actors Studio. Wkrótce stała się niemal członkiem rodziny Lee i Pauli Strasbergów. To pod wpływem Lee Strasberga zaczęła poddawać się psychoanalizie. Pod koniec roku doszło do porozumienia na linii Monroe-studio, dzięki czemu aktorka podpisała nowy kontrakt obligujący ją do gry w czterech filmach w ciągu siedmiu lat. Za każdy obraz miała otrzymać 100 tysięcy dolarów, mogła również wybierać m.in. reżysera, miała także możliwość produkcji filmu w MMP. Wydaje się, że batalia Monroe o niezależność artystyczną spowodowała, że prasa zaczęła ją inaczej traktować, bardziej poważnie.„Istnieją przekonujące dowody na to, że Marilyn Monroe jest przebiegłą bizneswoman“ – obwieścił Time w styczniu 1956 r.

Don Murray i Monroe w Przystanku autobusowym

Przystanek autobusowy

Pierwszym filmem, jaki wybrała Monroe, był obraz wyreżyserowany przez Joshuę Logana. Partnerował jej Don Murray. Na potrzeby roli Monroe nauczyła się akcentu z Ozarku i zdecydowała się wystąpić w skromniejszym makijażu, co symbolizowało swego rodzaju nowy rozdział w jej karierze. Pomimo dużej determinacji i poświęcenia Monroe wciąż zmagała się z tremą, gdy tylko kamera zaczynała pracować. Tego typu zachowań obawiał się właśnie Logan. Niemniej reżyser doceniał aktorkę i porównał ją do Charliego Chaplina w umiejętności łączenia komizmu z tragizmem. Film spotkał się z uznaniem widzów i krytyków, a odzwierciedleniem tego była nominacja Monroe do Złotego Globu dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej.

Laurence Olivier z Monroe

Książę i aktoreczka

Latem 1956 r. Monroe rozpoczęła pracę na planie pierwszego niezależnego filmu swojej produkcji (MMP). Fabuła oparta była na sztuce The Sleeping Prince, w której zagrali wspólnie Laurence Olivier i Vivien Leigh. Monroe kupiła prawa do spektaklu, a reżyserem filmu został sam Olivier. Na konferencji prasowej przed rozpoczęciem zdjęć ramiączko sukienki Monroe pękło, co odwróciło uwagę od brytyjskiego aktora i tematu spotkania oraz wywołało wielkie poruszenie wśród dziennikarzy, którzy sugerowali, że gwiazda zrobiła to celowo. Ten incydent był niejako przedsmakiem trudnej współpracy obydwu gwiazd filmowych. Olivier niejednokrotnie podnosił głos i krytycznie odnosił się do aktorki, a ta nie pozostawała mu dłużna, spóźniając się na plan czasem nawet o cztery godziny. Olivier nie mógł pogodzić się z obecnością P. Strasberg na planie, bowiem był przeciwnikiem metod przez nią stosowanych. Monroe po zakończeniu zdjęć przeprosiła całą ekipę filmową za swoje zachowanie. Film przyniósł mniejsze niż spodziewane zyski w USA, a krytycy chłodno oceniali grę głównych aktorów. Tymczasem w Europie film został lepiej przyjęty, a Monroe otrzymała francuskiego Césara, włoską nagrodę David di Donatello oraz nominację do nagrody BAFTA. Współcześni znawcy kinematografii odnoszą się do filmu z większą estymą.

29 października 1956 r. uczestniczyła w premierze The Battle of the River Plate z udziałem Elżbiety II w Empire Theatre w Londynie.

Monroe w Pół żartem, pół serio

Pół żartem, pół serio

Monroe wróciła do filmu w 1958 r., aby zagrać wraz z Jackiem Lemmonem i Tony Curtisem w komedii Billy’ego Wildera. Aktorka za namową męża Arthura Millera zgodziła się na rolę Sugar Kane, chociaż miała wcielić się po raz wtóry w stereotypową blondynkę. W filmie usłyszeć można utwory w jej wykonaniu, tj.: „Runnin' Wild“, „I'm Thru with Love“ czy „I Wanna Be Loved By You“, w którym aktorka grała na ukulele. Praca na planie była wyjątkowo trudna. Curtis zapytany o to, jak to jest całować Monroe, odpowiedział, że to jak całować Hitlera. To stwierdzenie urosło do miana hollywoodzkiej legendy, ale sam aktor powtarzał wielokrotnie, że ironizował sobie ze względu na jego zdaniem absurdalny poziom pytania. Faktem jest, że postawa Monroe dawała się we znaki osobom pracującym na planie do tego stopnia, że nie została zaproszona na bankiet na zakończenie zdjęć. Z większą empatią o Monroe wypowiadał się Lemmon. Billy Wilder z perspektywy czasu przyznał, że każdy może nauczyć się kwestii, ale to prawdziwa artystka może tak zagrać bez znajomości tekstu. Pół żartem, pół serio spodobał się krytykom oraz widowni. Monroe otrzymała Złoty Glob, a sam film uważany jest dziś za klasyk i jeden z najlepszych, jaki powstał w USA.

W 1959 r. Monroe zagrała w musicalu Pokochajmy się wraz z Yves Montandem, z którym zamężna wówczas aktorka miała romans. Film został nisko oceniony przez krytyków, uznany został za najbardziej wulgarny ze wszystkich, w których aktorka brała udział.

Monroe w Skłóconych z życiem

Skłóceni z życiem

Ostatnim filmem ukończonym przez Monroe był dramat wyreżyserowany przez Johna Hustona, do którego scenariusz napisał ówczesny mąż aktorki Arthur Miller. Monroe na planie współpracowała z Clarkiem Gablem, Montgomerym Cliftem i Elim Wallachem. Zdrowie aktorki znacząco się pogorszyło, bowiem cierpiała na kamicę żółciową, a jej nałogi doprowadziły do tego, że na tydzień przerwano kręcenie filmu, gdyż znalazła się w szpitalu na detoksykacji. Monroe w dzieciństwie uważała Clarka Gable’a za jej prawdziwego ojca i była niezwykle zadowolona z możliwości spotkania gwiazdora. Na pierwszą wspólną scenę filmowcy musieli czekać dwie godziny ze względu na stan zdrowotny aktorki, która z powodu zdenerwowania zażyła zbyt dużą dawkę Nembutalu. Kiedy zaspana pojawiła się na planie, nagle zniknęła, aby zwymiotować. Gdy wróciła, Gable objął ją i powiedział, że nic się nie stało, a następnie wspólnie udali się na prywatną rozmowę. Odtąd ich współpraca przebiegała na tyle poprawnie, na ile pozwalał stan psychofizyczny Monroe. W ostatni dzień zdjęciowy Gable z ulgą przyznał, że to już koniec, bo przez aktorkę nieomal dostał zawału serca. Jak na ironię, następnego dnia aktor trafił do szpitala i dziesięć dni później zmarł. W styczniu 1961 r. odbyła się premiera filmu, podczas gdy Monroe znajdowała się w szpitalu psychiatrycznym. Aktorka przyznała później, że nie lubiła ani filmu, ani swojej gry. Film Skłóceni z życiem zawiódł oczekiwania producentów, bowiem nie odniósł spodziewanego sukcesu komercyjnego, a także krytycy mieli sprzeczne odczucia na temat filmu. Obecnie jednak obraz uznawany jest za klasyk, natomiast rola Monroe uważana za jedną z najlepszych w jej karierze.

Monroe w 1961 r.

Schyłek kariery

W 1961 r. przeszła operację usunięcia pęcherzyka żółciowego, a jesienią wyprowadziła się do Kalifornii, gdzie na początku 1962 r. kupiła dom w Brentwood.

W tym samym roku aktorka odebrała nagrodę Henrietta Award dla najpopularniejszej aktorki, a także rozpoczęła pracę na planie filmu George’a Cukora Słodki kompromis, gdzie partnerował jej Dean Martin. Aktorka zmagała się z zapaleniem zatok przynosowych, ale mimo to studio namawiało ją na grę. Problemy zdrowotne narastały, co denerwowało włodarzy 20th Century Fox, którzy sugerowali, że Monroe udaje schorowaną. 19 maja aktorka pojawiła się w Madison Square Garden, aby zaśpiewać „Happy Birthday“ z okazji 45. urodzin Johna F. Kennedy’ego. Co ciekawe, Peter Lawford zapowiedział ją jako „late Marilyn Monroe“, co odnosiło się do znanej niemal wszystkim niepunktualności aktorki. Powróciwszy na plan, wzięła udział w jednej z bardziej kontrowersyjnych scen w owym czasie, w której pływała nago w basenie. Do czasu występu Jayne Mansfield w Obietnice! Obietnice! właściwie żadna gwiazda filmowa nie kręciła tego typu scen. W chwili, gdy aktorka znów zachorowała, studio zdecydowało się zwolnić aktorkę i pozwać ją do sądu, żądając 750 tysięcy dolarów. Aktorka stwierdziła, że to Elizabeth Taylor powinna zostać pozwana za straty związane z produkcją Kleopatry, a nie ona. Wkrótce jednak studio porozumiało się z aktorką, rozpoczęło negocjację nad nowym kontraktem m.in. dotyczącym produkcji Pięciu mężów pani Lizy. W ramach odbudowania wizerunku gwiazdy Monroe wzięła udział w sesji dla Vogue.

Grób Monroe w Westwood Memorial Park

Śmierć i pogrzeb

Dzień 4 sierpnia 1962 r. aktorka spędziła w swoim domu. Spotkała się z fotografem i odbyła popołudniową sesję terapeutyczną z doktorem z Ralphem Greensonem. Około godziny 19 rozmawiała przez telefon z synem Joe DiMaggio, który nie zauważył niczego niepokojącego w głosie kobiety. Aktorka około godziny 20 weszła do swojej sypialni. Następnie rozmawiała przez telefon z Peterem Lawfordem, który dostrzegł niepokojące zachowanie aktorki, wskazujące na to, że jest pod wpływem jakichś środków. Zaalarmowana o tym fakcie Eunice Murray, gosposia Monroe, stwierdziła, że wszystko jest w porządku. O 3 w nocy zorientowała się, że w zamkniętej sypialni wciąż świeci się światło. Poinformowała o tym fakcie osobistego psychoanalityka aktorki Greensona, który po przyjeździe na miejsce, rozbił szybę, aby dostać się do sypialni aktorki. W pomieszczeniu znalazł leżącą na łóżku nagą kobietę ze słuchawką telefoniczną w dłoni. Wkrótce stwierdził zgon Monroe. Przyczyną zgonu, według protokołu z sekcji zwłok, było przedawkowanie środków nasennych (barbituranów). Śmierć Monroe uznano za „prawdopodobne samobójstwo“. Aktorka już wcześniej miała próby samobójcze.

Dziennikarz James Bacon, który spotkał się z Monroe kilka dni przed jej śmiercią stwierdził, że aktorka popijała szampana, wódkę i czasami zażywała pewne tabletki:

W książce „Pardon My Hearse“ Allan Abbott tak opisał ciało zmarłej aktorki: „Przypominała najzwyklejszą kobietę, która w dodatku nie dba o siebie. Miała odrosty, jej włosy były krótkie, rzadkie i zmierzwione. Od kilku tygodni musiała nie golić nóg, miała bardzo zaniedbane paznokcie u stóp i dłoni. Wśród rzeczy aktorki znaleziono wkładki, które wkładała w stanik, ponieważ jej naturalne piersi straciły jędrność“.

Pogrzeb Marilyn Monroe miał miejsce o godzinie 13 w dniu 8 sierpnia 1962 r. na terenie Westwood Memorial Cemetery. Ceremonia miała charakter prywatny. Podczas nabożeństwa ciało Marilyn leżało w otwartej trumnie. Częściowo odsłonięta, była ubrana w zieloną suknię Pucci i zielony szalik, który nosiła na konferencji prasowej w Meksyku wcześniej tego samego roku. W dłoniach zmarłej znajdowała się wiązanka różowych róż od Joe DiMaggio. Lee Strasberg odczytał mowę pożegnalną:

Śmierć Monroe była głównym tematem gazet w USA i na świecie. W Los Angeles odnotowano nawet wzrost liczby samobójstw, a także sprzedaży prasy w omawianym czasie.

Teorie spiskowe

Według biografa Anthony’ego Summersa Monroe w ostatnich miesiącach życia miała duże problemy psychiczne, romansowała zarówno z Johnem F. Kennedym, jak i jego bratem, Robertem F. Kennedym. Gdy romans z Robertem się zakończył, aktorka miała zagrozić upublicznieniem ich relacji. Monroe ponoć przypadkowo przedawkowała lekarstwa i umarła w karetce pogotowia w drodze do szpitala. Kennedy chciał opuścić Los Angeles przed ujawnieniem faktu o zgonie aktorki. Wówczas jej ciało miało zostać zawiezione do domu i tym samym upozorowano tam samobójstwo. Obecność Roberta Kennedyego w dzień śmierci aktorki potwierdziła Eunice Murray, gosposia Monroe, oraz Deborah Gould, żona Petera Lawforda.

Z kolei John Miner opierał swoje ustalenia na rzekomych transkrypcjach taśm, jakie Monroe nagrała krótko przed śmiercią i przekazała doktorowi Greensonowi. Monroe opowiadała o swoich planach na przyszłość, co miało dowodzić tego, że nie chciałaby popełniać samobójstwa, a ponadto opowiadała o swoim życiu seksualnym i o lewatywach, które przyjmowała. Według Minera Monroe została zamordowana przez gosposię, która miała wykonać jej lewatywę z rozpuszczonych pentobarbitalów. Jednakże taśm Monroe nigdy nie odnaleziono. Należy dodać, że policja, która przybyła do mieszkania Monroe odnotowała, że Eunice Murray prała pościel, co miałoby wskazywać na zacieranie śladów. Śledczy zajmujący się sprawą Monroe po 30 latach przyznał: „zawsze czułem, że kluczowa była pani Murray“, która mogła działać na polecenie Greensona.

Istnieje również hipoteza, wedle której do śmierci Monroe przez przypadek przyczynili się jej osobiści lekarze: R. Greenson i Hyman Engelberg. Greenson miał zaaplikować lewatywę z wodzianu chloralu, nie wiedząc o tym, że Engelberg zapisał Monroe Nembutal – co w efekcie mogło spowodować zgon aktorki. Według innych teorii ratownik medyczny, który przyjechał do domu Monroe twierdził, że widział jak Greenson wstrzykiwał jej do serca truciznę. Lawford miał dowiedzieć się, dzięki podsłuchom umieszczonym w domu Marilyn, że Greenson też miał z nią romans. Wiadomość o tym złamałaby jego karierę, a na dodatek trafiłby do więzienia za kontakty seksualne ze swoją pacjentką. Dlatego był idealnym kandydatem na mordercę. Lawford przekazał te informacje Kennedy'emu, a ten skontaktował się z psychiatrą informując go, że Marilyn zamierza ujawnić wszystkie związki.

Jeszcze inne teorie zakładają morderstwo Monroe dokonane przez mafię bądź CIA.

Życie prywatne

Monroe swój wizerunek w dużej mierze opierała na Jean Harlow, która była jej ulubioną aktorką. Jej ulubieńcem był także Abraham Lincoln. Ceniła malarstwo Francisca Goi. Monroe odnosiła się z dystansem do siebie. W wywiadzie z 1962 r. wyznała: Szablon:CytatD

W wolnych chwilach lubiła czytać książki, których miała pokaźną kolekcję (kilkaset tytułów). Często chodziła do biblioteki i księgarni. Bardzo lubiła gotować. W 1952 r. dla „Pageant“ scharakteryzowała swoją dietę, w której jak przyznała nie było niczego wyjątkowego. Zwykle rano jadła dwa surowe jajka z mlekiem, a następnie przyjmowała witaminy w tabletkach. Na obiad spożywała różne rodzaje mięsa wraz z kilkoma surowymi marchewkami. Przyznała, że codziennie poświęcała 10 minut na trening z hantlami.

Przyjaźniła się z wieloma intelektualistami, m.in. z Trumanem Capotem. W połowie lat 50. najbliższym przyjacielem Monroe był fotograf Milton Greene. Ze wszystkich osób, jakie znała, to właśnie Miltona najprędzej mogłaby określić mianem pokrewnej duszy, w której ideę wierzyła aż do śmierci. Przyjaźń Monroe i Greena trwała do 1957 r., gdy aktorka – pod wpływem zazdrości swego ówczesnego męża Arthura Millera – zerwała kontakt z fotografem.

Miała zwyczaj udzielać wywiadów, a nawet pojawiać się publicznie bez bielizny pod spodem. Była jedną z pierwszych gwiazd filmowych, które przyznały, że ćwiczą jogę. W 1956 r. powiedziała w wywiadzie, że ćwiczy codziennie, a jej ulubioną pozycją jest stanie na rękach.

Wymiary (biust, talia) ciała Monroe były częściowo zbliżone do tych, które dziś są wymagane u modelek. Nadmienić należy, że aktorka była jednak sporo niższa (166 cm) od przeciętnej, współczesnej modelki.

W drugiej połowie lat 50. odbywała, za zgodą Strasberga, sesje psychoterapeutyczne pod kierunkiem dr Marianne Kris. Trwały one do 1961 r. kiedy to o psychikę Monroe zaczął dbać dr Ralph Greenson, który zajmował się także m.in. Judy Garland czy Frankiem Sinatrą. Lekarz wielokrotnie zabierał aktorkę do siebie w celach terapeutycznych, ale także być może aby wzbudzić w niej namiętność. Spotykał się z nią codziennie, nawet na pięciogodzinnych sesjach. Obecnie metody Greensona uznawane są za błędne, niewłaściwe. Na początku wspomnianego 1961 r. aktorka, wbrew swojej woli, trafiła do Payne Whitney Psychiatric Clinic w Nowym Jorku. W marcu napisała sześciostronicowy list do Greensona, tak opisywała ten czas: „Czułam się jakbym była w więzieniu chociaż nie popełniłam żadnego przestępstwa. (...) Wszystko tutaj było pod kluczem. Drzwi miały okna, żeby można było obserwować pacjentów“. Aktorka nie mogła wykonać telefonu i zdecydowała się rozbić szybę i z kawałkiem szkła w dłoni powiedziała do obsługi szpitala: „Jeśli będziecie mnie traktować jak wariatkę to będę się tak zachowywać”. Monroe została siłą wyciągnięta z pomieszczenia i zmuszona do wzięcia kolejnej kąpieli. Dopiero interwencja DiMaggio zakończyła jej pobyt w szpitalu.

Była trzykrotnie w ciąży, ale każda z nich zakończyła się poronieniem. Zmagała się z endometriozą.

Związana była m.in. z Yulem Brynnerem, Charlesem Chaplinem Jr., Elią Kazanem, Peterem Lawfordem, Yves'em Montandem, Nicholasem Rayem, Frankiem Sinatrą. Według Tony’ego Jerrisa, autora „My little secret“, Monroe miała za sobą epizod lesbijski z Jane Lawrence, która miała mieć wówczas szesnaście lat. W tego typu relacji przez jakiś czas miała być również z Joaną Crawford, Marleną Dietrich, Natashą Lytess czy Barbarą Stanwyck.

Była trzykrotnie zamężna. Jej mężami byli:

• James Dougherty (19 czerwca 1942–13 września 1946) – rozwód,
• Joe DiMaggio (14 stycznia 1954–27 października 1954),
• Arthur Miller (29 czerwca 1956–2 stycznia 1961).

Małżeństwo z Jamesem Doughertym

Dougherty i Monroe, około 1943-1944 r.

Na początku lat 40. Erwin Goddard został zobligowany przez pracodawcę do wyprowadzki z rodzinnego miasta do Wirginii Zachodniej. Zgodnie z obowiązującym wówczas prawem również Norma Jeane musiałaby przenieść się wraz z rodziną Goddardów. Jednakże aby zostać na miejscu musiała poślubić robotnika Jamesa Dougherty’ego, którego poznała jeszcze jako piętnastolatka. Według innych relacji to Grace McKee miała naciskać na Normę Jeane w sprawie ślubu, bowiem dostrzegała, iż jej mąż jest w pewien sposób zainteresowany nastolatką. Według Jamesa małżeństwo było szczęśliwe, a ich związek był czymś więcej niż małżeństwem z rozsądku – utrzymywał, że byli zakochani w sobie, podczas gdy aktorka zwierzyła się dziennikarzowi Clarice’owi Evansowi, że zawsze traktowała Jamesa jak brata. Po podróży poślubnej do jeziora w Ventura County nowożeńcy przenieśli się do Sherman Oaks. „Kochaliśmy się nawzajem do szaleństwa. Czułem się najszczęśliwszym facetem na świecie“ – wspominał Dougherty po latach. W 1944 r. James dołączył do marynarki handlowej i był początkowo przydzielony do nauczania bezpieczeństwa morskiego na Catalina Island, gdzie młoda para przeniosła się. Jeane wkrótce rozpoczęła karierę modelki i uwikłała się w romans z fotografem Andrem de Dienesem. Przeszkodą w karierze początkującej aktorki miało być jej małżeństwo, gdyż studio nie chciałoby promować potencjalnie ciężarnej aktorki. James po powrocie do domu starał się przekonać Normę Jeane, aby zapomniała o rozwodzie, ale ta nie dała się przekonać.

Monroe i DiMaggio w 1954 r.

Małżeństwo z Joe DiMaggio

Joe DiMaggio był jednym z najpopularniejszych graczy baseballu w USA. W 1952 r. poprosił znajomego o możliwość spotkania się z Monroe. Związek obojga stał się istotnym tematem dla amerykańskich mediów. Para pobrała się na początku 1954 r., a na miesiąc miodowy udała się do Japonii. Wówczas aktorka została poproszona o przyjazd do Korei, aby wesprzeć na duchu amerykańskich żołnierzy walczących w czasie wojny koreańskiej. Nie spodobało się to DiMaggio. Baseballista nie mógł pogodzić się z wizerunkiem seksbomby swojej żony, był o nią chorobliwie zazdrosny. Swoje oburzenie wyraził w czasie kręcenia słynnej sceny do Słomianego wdowca. Para rozwiodła się w październiku po zaledwie 274 dniach małżeństwa. Monroe oskarżyła DiMaggio o psychiczne znęcanie się. Po kilku latach jednak oboje wyraźnie zbliżyli się do siebie. Mężczyzna zmienił się – przestał pić alkohol, uczęszczał na terapię. W 1961 r. sportowiec zabrał Monroe na obóz treningowy, aby tam wypoczęła po ciężkich chwilach w szpitalu. Ponoć planowali ponownie pobrać się, ale wszystko przerwała śmierć aktorki. DiMaggio zorganizował pochówek gwiazdy filmowej i przez następne dekady, aż do swojej śmierci, trzy razy w tygodniu wysyłał róże na grób Monroe.

Miller i Monroe w czasie wesela

Małżeństwo z Arthurem Millerem

W 1955 r. Monroe zaczęła spotykać się z dramaturgiem Arthurem Millerem, który wówczas rozwodził się ze swoją żoną. Aktorką zaczęło interesować się FBI, bowiem lewicowy Miller posądzany był o związki z komunistami. Uważano, że tego typu relacja może negatywnie wpłynąć na jej karierę. Pomimo tego Monroe nie zerwała z pisarzem. W końcu 29 czerwca 1956 r. para pobrała się w obecności dwóch świadków, ale bez udziału fotoreporterów. Monroe przeszła na judaizm. Nowożeńcy wkrótce wyjechali do Londynu, gdzie Monroe kręciła Księcia i aktoreczkę. Pewnego dnia aktorka przejrzała leżący na stole pamiętnik męża. Miała w nim przeczytać, iż Arthur Miller „wstydzi się jej przed przyjaciółmi“, a jego „wena jest tłamszona przez nieprzewidywalną sierotę“. Niewątpliwie wpłynęło to na związek obojga. Aktorka bardzo chciała mieć dzieci, ale dwukrotnie poroniła. Monroe cierpiała na bezsenność, częściej zażywała barbiturany, kilkukrotnie znalazła się w szpitalu. Spekuluje się, że to dzięki wstawiennictwu Monroe Miller nie miał większych problemów z House Un-American Activities Committee. Ze względu m.in. na niestabilną psychikę aktorki para wyraźnie oddaliła się od siebie. Monroe uwikłała się w romans z Yves'em Montandem. Miller specjalnie dla żony napisał scenariusz do Skłóconych z życiem. Było jednak już za późno na odbudowę związku. Separacja nastąpiła w 1960 r., a rok później Monroe po raz trzeci rozwiodła się.

Filmografia

Pomimo stosunkowo krótkiej kariery filmowej, w czasie której wielokrotnie grała role epizodyczne, jej filmy przyniosły dochód ponad 200 mln dolarów. Dwa z jej filmów: Asfaltowa dżungla i Pół żartem, pół serio zostały wpisane do National Film Registry.

Filmy fabularne

• 1947: Szokująca panna Pilgrim (The Shocking Miss Pilgrim) jako operatorka telefonu (niewymieniona w czołówce)
• 1947: Dangerous Years jako Evie, kelnerka w Gopher Hole
• 1948: You Were Meant for Me (niewymieniona w czołówce)
• 1948: Scudda-Hoo! Scudda-Hay! jako dziewczyna w kajaku (niewymieniona w czołówce)
• 1948: Green Grass of Wyoming jako Epizod z Square Dance (niewymieniona w czołówce)
• 1948: Dziewczęta z chóru (Ladies of the Chorus) jako Peggy Martin
• 1949: Szczęśliwa miłość (Love Happy) jako klientka
• 1950: Błyskawica (The Fireball) jako Polly
• 1950: Podróż do Tomahawk (A Ticket to Tomahawk) jako Clara (niewymieniona w czołówce)
• 1950: Right Cross jako Dusky Ledoux (niewymieniona w czołówce)
• 1950: Asfaltowa dżungla (The Asphalt Jungle) jako Angela Phinlay
• 1950: Wszystko o Ewie (All About Eve) jako panna Claudia Casswell
• 1951: Opowieść z rodzinnych stron (Home Town Story) jako Iris Martin
• 1951: As Young as You Feel jako Harriet
• 1951: Pamiętniki Don Giovanniego (Love Nest) jako Roberta 'Bobbie' Stevens
• 1951: Pobierzmy się (Let's Make It Legal) jako Joyce
• 1952: Proszę nie pukać (Don't Bother to Knock) jako Nell Forbes
• 1952: O. Henry przy pełnej widowni (Full House) jako prostytutka (fragment „The Cop and the Anthem”)
• 1952: Uprzejmie informujemy, że nie są państwo małżeństwem (We're Not Married!) jako Annabel Jones Norris
• 1952: Na krawędzi (Clash by Night) jako Peggy
• 1952: Małpia kuracja (Monkey Business) jako panna Lois Laurel
• 1953: Niagara jako Rose Loomis
• 1953: Mężczyźni wolą blondynki (Gentlemen Prefer Blondes) jako Lorelei Lee
• 1953: Jak poślubić milionera (How to Marry a Millionaire) jako Pola Debevoise
• 1954: Nie ma jak show (There's No Business Like Show Business) jako Vicky
• 1954: Rzeka bez powrotu (River of No Return) jako Kay Weston
• 1955: Słomiany wdowiec (The Seven Year Itch) jako dziewczyna
• 1956: Przystanek autobusowy (Bus Stop) jako Cherie
• 1957: Książę i aktoreczka (The Prince and the Showgirl) jako Elsie Marina
• 1959: Pół żartem, pół serio (Some Like It Hot) jako Sugar Kane Kowalczyk
• 1960: Pokochajmy się (Let's Make Love) jako Amanda Dell
• 1961: Skłóceni z życiem (The Misfits) jako Roslyn Taber
• 1962: Something's Got to Give jako Ellen Wagstaff Arden

Producent wykonawczy

• 1957: Książę i aktoreczka (The Prince and the Showgirl)

Miejsce w kulturze popularnej

Monroe w Mężczyźni wolą blondynki. Jeden z wielu filmów, w których aktorka odgrywała rolę seksownej i naiwnej blondynki

Monroe uważana jest za ikonę pin-upu, symbol seksu i kobiecości. W 2009 r. została uznana przez TV Guide Network za najseksowniejszą kobietę wszech czasów. Również magazyn „People” wyróżnił ją w ten sposób. Według Gaila Levina była najczęściej fotografowaną osobą w XX w., a Smithsonian Institution zaliczył ją do grona najbardziej znaczących Amerykanów w XX w. Zdaniem Glorii Stein Monroe jest dziś symbolem feminizmu ze względu na osobiste doświadczenia aktorki, o których ruch feministyczny mówi otwarcie: molestowanie seksualne czy choroby psychiczne. Jednocześnie uważana jest za protoplastę współczesnych celebrytek w typie Paris Hilton i Kim Kardashian. Postać Monroe była przedmiotem setek książek, a także wielu filmów, oper czy piosenek. Tytuły prac, w których jest obiektem badań, obejmują m.in. „Maski i semiotykę tożsamości” czy „Amerykańską Monroe, upolitycznienie ciała”. Jedna z książek analizuje wpływ jej rzekomego samobójstwa na autodestrukcyjne tendencje wśród amerykańskiej młodzieży. Skomplikowane życie Monroe stało się tematem dyskusji nad środkami masowego przekazu, sławą i konsumpcjonizmem.

Wpłynęła na wielu artystów, jak choćby Andy’ego Warhola czy Madonnę. Na przestrzeni lat Marilyn Monroe stała się marką samą w sobie. Jej wizerunek związany był z kampaniami reklamowymi i produktami m.in. takich firm, jak Fiat, Max Factor, Chanel, Procter&Gamble czy Mercedes-Benz. Prawa do wizerunku aktorki wykupiła w 2010 r. firma Authentic Brand Group, płacąc 25 mln dolarów. Wykorzystuje go m.in. sprzedając linię odzieży w Macy’s oraz bieliznę pod marką Monroe. Aktorka znalazła się na liście Forbesa, wśród najlepiej zarabiających zmarłych gwiazd, z wynikiem 17 mln dolarów w 2015 r. Styl Monroe pod różnymi postaciami wielokrotnie był powielany i prezentowany przez m.in.: Beyonce, Cindy Crawford, Christinę Aguilerę, Jennifer Lopez czy Britney Spears.

Charakteryzując wieloaspektowy fenomen Monroe biografka Lois Banner podkreśliła, że każde pokolenie, nawet każda jednostka może stworzyć własną Monroe wedle własnych potrzeb, w zależności od kontekstu. Sceniczny wizerunek Monroe sprawiał, że stała się obiektem pożądania wielu mężczyzn. Odgrywała zwykle role sekretarek, chórzystek, modelek i była postrzegana jako „idealna towarzyszka do zabaw“. Monroe przeszła do historii kina jako aktorka wcielająca się w rolę stereotypowych blondynek. Dziecięcy głos oraz specyficzny sposób poruszania się były nieodłącznymi elementami jej filmowego wizerunku. Sarah Churchwell, znawczyni tematu tak opisywała Monroe: Szablon:CytatD

Fenomen aktorki tak tłumaczyła pisarka Francine Prose:

Krytycy filmowi nie są zgodni w kwestii oceny aktorstwa Monroe. Pauline Kael stwierdziła, że Monroe „robiła to na co innym nie pozwalał dobry smak“, a Peter Bradshaw doceniał jej talent komediowy. Lee Strasberg o aktorstwie Monroe wypowiedział się w ten sposób:

Nagrody i nominacje

César

• 1959 – najlepsza aktorka zagraniczna – Książę i aktoreczka

Złote Globy

• 1957 – nominacja: najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu – Przystanek autobusowy
• 1960 – najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu – Pół żartem, pół serio

Henrietta Award

• 1954 – ulubiona aktorka filmowa na świecie
• 1962 – ulubiona aktorka filmowa na świecie

Nagrody BAFTA

• 1956 – nominacja: najlepsza aktorka zagraniczna – Słomiany wdowiec
• 1958 – nominacja: najlepsza aktorka zagraniczna – Książę i aktoreczka

David di Donatello

• 1958 – Złoty Talerz – Książę i aktoreczka

Upamiętnienie

• 1958 − film The Goddess
• 1960 − film Garsoniera
• 1962 − portret Marilyn Monroe autorstwa Andy’ego Warhola
• 1962 – film Przylądek strachu
• 1962 − własna gwiazda w Hollywood Walk of Fame znajdująca się przy 6778 Hollywood Boulevard
• 1976 − film Goodbye, Norma Jean
• 1980 − film Marilyn: The Untold Story
• 1982 – film Grease 2
• 1984 − teledysk do piosenki „Material Girl” Madonny
• 1987 − piosenka „Candle in the Wind” Eltona Johna
• 1988 − gwiazda „Corona Borealis” RA 16h Om 5s 30 53'
• 1988 − piosenka „Marilyn et John” Vanessy Paradis
• 1989 − piosenka i album Krew Marilyn Monroe zespołu Róże Europy
• 1991 – film Marilyn i Ja
• 1994 – Pulp Fiction
• 1996 − piosenka „Z twarzą Marilyn Monroe” zespołu Myslovitz
• 1996 – film Norma Jean & Marilyn
• 1999 − szóste miejsce w rankingu Amerykańskiego Instytutu Filmowego „AFI 100 Lat... 100 Gwiazd”
• 2008 – film dokumentalny Marilyn – ostatnie seanse (Marilyn, dernières séances)
• 2003 − film Bruce Wszechmogący
• 2004 − film Shrek 2
• 2004 − film Człowiek w ogniu
• 2009 − Persona. Marilyn, spektakl Krystiana Lupy w Teatrze Dramatycznym m.st. Warszawy
• 2010 − utwór Lady Gagi „Dance in the Dark”
• 2011 − film Blonde
• 2011 − pomnik „Forever Marilyn” autorstwa Sewarda Johnsona
• 2011 − film biograficzny Mój tydzień z Marilyn
• 2012 − oddany do użytku w 2012 r. budynek Absolute World w Kanadzie potocznie nazywany jest wieżami Monroe
• 2012 − piosenka „Marilyn Monroe” napisana przez Nicki Minaj. Utwór znajduje się na płycie Pink Friday: Roman Reloaded
• 2012 − utwór Rihanny „Love Without Tragedy / Mother Mary"
• 2012 − piosenka „Marilyn Monroe” napisana przez Bryana Ferry
• 2012/2013 − piosenki „Marilyn Monroe (Puppy Love)” oraz „Body Electric” napisane przez Lanę Del Rey oraz teledysk do „National Anthem” i krótkometrażowy film Tropico, tej samej wokalistki.
• 2014 − piosenka „Marylin Monroe” napisana przez Pharrella Williamsa. Utwór jest drugim singlem płyty Girl.
• 2015 − film The Secret Life of Marilyn Monroe

Bibliografia

• Lois Banner: Marilyn : the passion and the paradox. New York: Bloomsbury, 2012. ISBN 978-1608197675. OCLC 759174607. (ang.).
• Adrian Finkelstein: Marilyn Monroe returns : the healing of a soul. Charlottesville, VA: Hampton Roads Pub. Co, 2006. ISBN 978-1571744845. OCLC 65204947. (ang.).
• Sarah Churchwell: The Many Lives of Marilyn Monroe. London: Granta Books, 2004. ISBN 0-312-42565-1. OCLC 63202518.
• Les Harding: They Knew Marilyn Monroe : Famous Persons in the Life of the Hollywood Icon. Jefferson: McFarland & Co., Publishers, 2012. ISBN 978-0786466375. OCLC 818814743. (ang.).
• Barbara Leaming: Marilyn Monroe. London: Weidenfeld & Nicolson, 1998. ISBN 978-0-297-81672-0. OCLC 40051313. (ang.).
• Lisa Owings: Marilyn Monroe : Hollywood icon. Minneapolis: ABDO Pub. Company, 2013. ISBN 978-1-61783-481-3. OCLC 839400900. (ang.).
• Donald Spoto: Marilyn Monroe: The Biography. Nowy Jork: Cooper Square Press, 2001. ISBN 978-0-06-017987-8. OCLC 762275669. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Marilyn Monroe w bazie Filmweb
• Marilyn Monroe w bazie IMDb (ang.)
• Marilyn Monroe w bazie Notable Names Database (ang.)