Robert May

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Robert (Bob) May
Baron May of Oxford
Ilustracja
Bob May w czasie wykładu w Harwardzie (2009)
Pełne imię i nazwisko

Robert McCredie May

Data i miejsce urodzenia

8 stycznia 1936
Sydney

Data i miejsce śmierci

28 kwietnia 2020
Oksford

Zawód, zajęcie

fizyk, inżynier, zoolog, ekolog, nauczyciel akademicki, polityk

Narodowość

australijska

Alma Mater

University of Sydney[1]

Uczelnia

Princeton University,
Uniwersytet Harvarda,
Imperial College London,
Instytut Santa Fe,
University of Sydney

Odznaczenia
Order Australii (cywilny) Order Zasługi (Wielka Brytania) Odznaka Rycerza Kawalera (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Robert McCredie May, Baron May of Oxford (ur. 8 stycznia 1936 w Sydney, zm. 28 kwietnia 2020 w Oksfordzie) – australijski polihistor[2] (matematyka, fizyka teoretyczna, nauki przyrodnicze)[3], który rozbudował podstawy biomatematyki, ekologii populacyjnej, biocenologii, epidemiologii (wprowadził m.in. pojęcie basic reproductive number R0[4]), wykazał, że proste modele matematyczne pozwalają opisywać złożone układy dynamiczne (zob. chaos, odwzorowanie logistyczne)[5][6].

Był związany z Uniwersytetem w Sydney, Uniwersytetem Harvarda, Princeton University, Uniwersytetem Oksfordzkim i Imperial College London. Został członkiem Royal Society w 1979 roku, a w latach 2000–2005 był jego przewodniczącym[7][8][9][10]. Laureat Medalu Copleya.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Robert McCredie May urodził się 8 stycznia 1936 roku w Sydney. Ojciec, Henry Wilkinson May, był zdolnym adwokatem. Należał do rodziny imigrantów z Irlandii Północnej. Dziadek (Orangemen) został zmuszony przez bojownika IRA do emigracji wraz ze swoją protestancką rodziną[7].

Matka, Kathleen Mitchell (z domu McCredie) pochodziła ze szkockiej rodziny budowniczych Queen’s University Belfast (Lanyon Building). Jej czterej bracia po emigracji do Australii budowali m.in. Customs House Sydney[7].

Kathleen i Henry May mieli dwóch synów, Roberta i Toma. Rozeszli się, gdy Robert (starszy z synów) miał 7 lat. Chłopcy zamieszkali z matką u dziadków na cichym przedmieściu Sydney (Woollahra). Przyczyną rozpadu rodziny był alkoholizm ojca. Sprawiło to, że Robert – bardzo podobny do ojca – został abstynentem (obawiał się, że odziedziczył również skłonność do nałogu). Jako dziecko osłabione przez astmę[11] dużo czasu spędzał w domu. Lubił łamigłówki, np. puzzle matematyczne i inne gry wymagające rozwiązywania problemów. W latach 1948–1952 uczęszczał do Woollahra Primary School i Sydney Boys High School. Został mistrzem w szkolnym zespole dyskusyjnym Sydney Boys[7] (w tym okresie został ateistą – mówił o przeżyciu „odwrotnego objawienia”[11]). Wspominał kilku doskonałych nauczycieli. Wdzięczny był przede wszystkim nauczycielowi chemii, Lenny’emu Basserowi, któremu przypisywał rozwój własnego samodzielnego myślenia[a][7][12][13][14].

Studia i doktorat[edytuj | edytuj kod]

Pod wpływem Lenny’ego Bassera Robert May porzucił myśli o studiach w dziedzinie prawa lub medycyny. Od 1953 roku studiował inżynierię chemiczną (ang. chemical engineering) na Uniwersytecie w Sydney (kierunek wybrał pod wpływem prof. Rolfa Prince[15]). Otrzymywał nagrody za osiągnięcia w chemii i fizyce, mimo że przygotowania do egzaminów uważał za „ciekawe gry” i dużo czasu spędzał z kolegami przy szachach i stole bilardowym. Na drugim roku łączył studia inżynierii chemicznej i fizyki, a na trzecim roku zastąpił kierunek inżynieria chemiczna matematyką czystą i stosowaną oraz fizyką, którą ukończył z wyróżnieniem w 1956 roku[1][7][14].

Pracę doktorską wykonywał w dziedzinie fizyki materii skondensowanej. Jego promotorem był Max Robert (Robbie) Schafroth (1923–1959), który był do 1954 roku studentem i asystentem Wolfganga Pauliego w Zurychu (pod wpływem Pauliego i V. Weisskopfa był też Robert May[11]). Po przyjeździe do Uniwersytetu w Sydney (1954) zajmował się naukowo problemami nadprzewodnictwa (efekt Meissnera, teoria Londonów i in.). Badania były zbieżne z prowadzonymi wówczas przez Johna Bardeena, Leona Coopera i Johna Schrieffera – twórców teorii BCS opublikowanej w 1957 roku, zdobywców Nagrody Nobla w 1972 roku[7][14].

W 1959 roku prof. Schafroth został zaproszony do Genewy, gdzie powierzono mu katedrę fizyki teoretycznej, rozpoczynającą działalność 1 września tegoż roku. Robert May zamierzał podjąć pracę w Genewie bezpośrednio po zakończeniu badań, wykonywanych w ramach doktoratu. Realizację zamierzeń obu fizyków udaremniła katastrofa lotnicza – Schafroth i jego żona ponieśli śmierć 29 maja 1959 roku[14]. Artykuł Schafortha i Maya pt. Meissner-Ochsenfeld Effect in the Bogoljubov Theory został opublikowany we wrześniu tegoż roku[16], a wkrótce potem R.M. May otrzymał na Uniwersytecie w Sydney stopień doktora za pracę na temat nadprzewodnictwa (Investigations towards an understanding of superconductivity)[14][17].

Przebieg pracy zawodowej[edytuj | edytuj kod]

Robert M. May był pracownikiem naukowo-dydaktycznym uniwersytetów w Australii, Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii[3][7][14]:

1959–1961 – Uniwersytet Harvarda
– staż podoktorancki u Maxa Krooka, współtwórcy modelu BGK (Bhatnagar–Gross–Krook operator[18], obliczeniowa mechanika płynów),
– wykładowca matematyki stosowanej (stanowisko Gordon MacKay Lecturer) na Wydziale Inżynierii i Fizyki Stosowanej[b]
1962–1973 – Uniwersytet w Sydney
– 1961–1964 – starszy wykładowca fizyki teoretycznej na Wydziale Fizyki
– 1964–1969 – reader (odpowiednik profesora uczelnianego)
– 1969–1973 – własna katedra
W tymże okresie spędził 9-miesięczny urlop naukowy w Plasma Physics Research Laboratories
w Culham
1973–1988 – Uniwersytet w Princeton,
W Princeton w latach 1958–1965 pracował Robert MacArthur, twórca ekologii ewolucyjnej. Robert May kontynuował jego prace[c][3], zajmując stanowiska:
– 1973–1988 – profesor biologii,
– 1975–1988 – profesor zoologii,
– 1977–1988 – przewodniczący Rady Naukowej uczelni; kierował też pracą zespołu ekologicznego
– od 1975 roku – coroczne 4– do 6–tygodniowe pobyty w Imperial College London (profesor wizytujący w Ecological Research Laboratories, Silwood Park[19]).
1988–2020 – Uniwersytet Oksfordzki
– Royal Society Research Professor na Wydziale Zoologii oraz w Merton College

Poza pracą w oksfordzkich jednostkach uniwersyteckich pełnił funkcje:

– 1995–2000 – główny doradca naukowy rządu brytyjskiego[20],
– 1995–2000 – szef Office of Science and Technology,
– 2000–2005 – prezes Royal Society.

Tematyka badań i publikacje[edytuj | edytuj kod]

Według Google Scholar Robert M. May jest autorem ponad 1200 publikacji, które cieszyły się wielkim zainteresowaniem w środowisku naukowym (>16520 cytowań, h = 176)[21].

Fizyka teoretyczna[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze kilkanaście lat pracy (Harvard, Sydney, Culham) poświęcił fizyce teoretycznej (w tym fizyce matematycznej). Efektem tej pracy były np. artykuły[14]:

– Susceptibility of superconducting spheres (1959)[22]
– Meissner-Ochsenfeld effect in the Bogolyubov theory (1959)[16]
– Gauge invariance in the theory of superconductivity (1959)[23]
– Superconductivity of a charged ideal 2-dimensional Bose gas (1959)[24]
– Relaxation of a fast ion in a plasma (1964)[25]
– Magnetic properties of charged ideal quantum gases in n dimensions (1965)[26]
– Quantum Statistics of Ideal Gases in Two Dimensions (1965)[27]
– Exact equation of state for a 2-dimensional plasma (1967)[28]
– Electron scattering and tests of cosmological models (1968)[29]
– The rate of the proton-proton reaction and some related reactions (1969)[30]

W czasie pobytu w Culham, gdzie w latach 60. XX w. tworzono Plasma Physics Research Laboratories (rozbudowa Atomic Energy Reaearch Establishment, AERE w Harwell) oddalił się od dziedziny fizyki teoretycznej, koncentrując się na lekturach dotyczących ekologii i ochrony środowiska (zainteresowanie wywołała książka, wzięta do ręki przypadkowo[11]).

Dynamika populacji i modelowanie ekosystemów[edytuj | edytuj kod]

W zakres dalszych własnych badań włączył próby zastosowania w tych dziedzinach języka matematyki, od dawna stosowanego np. w klasycznej i kwantowej mechanice statystycznej[d].

Swoje plany i pierwsze wyniki badań konsultował m.in. z Charlesem Birch’em, zasłużonym profesorem biologii w Uniwersytecie w Sydney, autorem licznych publikacji dotyczących globalnych problemów ochrony środowiska oraz pogranicza nauki i religii, współpracownikiem H. Andrewarthy (m.in. współautorstwo książki The Distribution and Abundance of Animals z 1954 roku), przyjacielem Theodosiusa Dobzhansky’ego (genetyka i biologa ewolucyjnego). Do badań w nowej dziedzinie zachęcał też kierownik Szkoły Fizyki na Uniwersytecie w Sydney[7], Harry Messel[31]. Pomysł celu jednej z pierwszych analiz dynamicznego układu drapieżnik-ofiara, zaczerpnął z książki Ecology and Resource Management[32] (Kenneth E.F. Watt, 1968)[7]. Pod jej wpływem postanowił sprawdzić poprawność przekonań poprzedników (G. Evelyn Hutchinson, Charles Sutherland Elton, Robert MacArthur), dotyczących stabilności dwugatunkowych systemów drapieżnik-ofiara (zob. równanie Lotki-Volterry z lat 20. XX w.) i układów wielogatunkowych (N drapieżników – N zdobyczy)[7].

R. May („The Sydney scientist who brought chaos theory to life”[1]) – poglądowa demonstracja, że proste zależności mogą prowadzić do chaosu[5]

Badając modele dynamiki populacji w bardzo złożonych ekosystemach wykazał, że w tych warunkach liczebność poszczególnych populacji (dodawanych losowo) może zmieniać się gwałtowniej niż w układach prostych. Odkrył też, że małe i pozornie chaotyczne wahania mogą wywoływać zadziwiająco dużą gamę dynamicznych zachowań, od utrzymania stabilności do gwałtownych zmian chaotycznych (analogiczne zjawiska obserwowano wcześniej poza biologią, zob. Edward Lorenz, układ Lorenza, efekt motyla). Po opublikowaniu książki i serii artykułów naukowych został uznany za ojca nowej dziedziny biologii – „chaotycznej dynamiki”[33][14], a w naukowym piśmiennictwie pojawiło się określenie „May–Wigner stability theorem”[34][35].

Spośród licznych artykułów naukowych R. Maya o tematyce ekologicznej w opracowaniach biograficznych są wymieniane m.in.[e][3][14]:

– Stability and Complexity in Model Ecosystems (1967, wzn. 1973, 1974, 2001)[36]
– Will a large complex system be stable? (1972)[37]
– Stability in insect host-parasite models (1973)[38]
– Biological populations with nonoverlapping generations: Stable points, stable cycles, and chaos (1974)[f][39]
– Biological populations obeying difference equations: Stable points, stable cycles, and chaos (1975)[40]
– Simple mathematical models with very complicated dynamics (1976)[5]
– Bifurcations and dynamic complexity in simple ecological models (1976)[41]
– Thresholds and breakpoints in ecosystems with a multiplicity of stable states (1977)[42]
– How Many Species Are There on Earth? (1988)[43]

W 1976 roku ukazał się ceniony podręcznik akademicki Theoretical Ecology: Principles and Applications, w latach 1981 i 2007 wznawiany po uzupełnieniach z udziałem innych specjalistów[44].

Epidemiologia[edytuj | edytuj kod]

Epidemiologia traktowana jako obszar na pograniczu matematyki, biologii i ekologii umożliwiający racjonalne decyzje dotyczące ochrony zdrowia publicznego i ochrony środowiska stała się obszarem intensywnych badań na przełomie dekad 1970/1980. Współautorem ponad 80 artykułów[45] był Roy M. Anderson[46], profesor epidemiologii w Imperial College London. W zakres badań wchodziły różne zakażenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze ludzi, zwierząt gospodarskich i organizmów stanowiących elementy ekosystemów. Obejmowały badania HIV, SARS, pryszczycy, gruźlicy bydła (zob. M. bovis), grypy azjatyckiej i wielu innych. W licznym gronie współpracowników byli m.in.[47]:

W 1981 roku ukazał się przygotowany przez R.M. Maya i R.M. Andersona numer Philosophical Transactions of the Royal Society (Phil Trans B), poświęcony w całości problemom układów pasożyt-żywiciel: The Population Dynamics of Microparasites and Their Invertebrate Hosts[60]. Odegrał on ważną rolę w historii dyscypliny, co poświadcza tekst opublikowany w kwietniu 2015 roku z okazji 350. rocznicy Phil.Trans. Autorzy jubileuszowego artykułu (A.P. Heesterbeek i M. G. Roberts) zatytułowali go[61]:

How mathematical epidemiology became a field of biology: a commentary on Anderson and May (1981):
‘The population dynamics of microparasites and their invertebrate hosts’

Omówienie publikacji Andersona i Maya zostało poprzedzone przypomnieniem długiej historii rozwoju teoretycznej epidemiologii (m.in. Daniel Bernoulli i problem "variolation/inoculation" w 1760 roku[62]). Konsekwentne, systematyczne badania dynamiki chorób zakaźnych, zapoczątkowane przez Andersona, Maya i wsp. w 1978 roku, uznano za ważny etap tego rozwoju, zakończony opracowaniem w 1991 roku przełomowego podręcznika[61]:

Infectious Diseases of Humans: Dynamics and Control, Roy M. Anderson, Robert M. May[63]
(wyd. 1991, 1992, 1993, 1995, 1998, 1999, 2002, 2003 dwukrotnie)

Inne układy dynamiczne[edytuj | edytuj kod]

Modelowanie matematyczne Robert May wykorzystywał na różnych obszarach swojej działalności, m.in. jako doradca w sprawach zagrożeń państwa kryzysami finansów (zob. kryzys finansowy 2007–2009). Wraz ze współpracownikami opublikował np. artykuły na temat możliwości stosowania modeli opracowanych dla skomplikowanych ekosystemów do określania stabilności dużych systemów bankowych (zob. ryzyko systemowe, ryzyko rynkowe, kryzys finansowy i in.):

  • Complex systems: Ecology for bankers (R.M. May, S.A. Levin, G. Sugihara, 2008)[64]
  • Systemic risk: The dynamics of model banking systems (R.M. May, N. Arinaminpathy, 2010)[65]
  • Systemic risk in banking ecosystems (A.G. Haldane, R.M. May, 2011)[66]
  • Networks and webs in ecosystems and financial systems (R.M. May, 2013)[67]
Symbole religijne

W odległych od modelowania matematycznego dziedzinach wiedzy, takich jak religioznawstwo (geneza religii, filozofia i psychologia religii) poruszał się jako ateista-ekolog, analizujący źródła wiary religijnej, zjawiska występowania różnych uszczęśliwiających wizji itp. Analizował prawdopodobny wpływ różnych wierzeń na stabilność biosfery. Wśród licznych książek (w 2009 roku wymieniał 11 tytułów) były[68][69]:

  • Physicians of the Soul: The Psychologies of the World's Great Spiritual Teachers[70]
  • Cosmic Consciousness Revisited: The Modern Origins and Development of a Western Spiritual Psychology[71]
Physicians of the Soul[70]

Pierwsza wersja Physicians of the Soul (wydania: Crossroad 1982, Amity House 1988 i Element Books 1991) była zbiorem rozważań o życiu i naukach sześciu największych duchowych przewodników ludzkości poszukującej Jaźni, nauczycieli sześciu światowych religii (Laozi, Mojżesz, Jezus Chrystus, Budda, Kryszna, Mahomet)[68].

Physicians of the Soul: Second Edition ukazała się po dwudziestu latach (White Cloud Press 2003)[70]. May poświęcił w niej dużo miejsca duchowości Indian Ameryki Północnej, a głównie Dakotów (Lakota Sioux)[72][73]. Za siódmego wielkiego przewodnika ludzkości uznał kobietę opisywaną w legendach Siuksów jako White Buffalo Woman (Kobieta Biały Bawół). Wymieniał trzy powody tej decyzji[68]:

  1. duchowe nauki rdzennych Amerykanów (nazywane „prymitywnymi”), są bardzo ważne dla ludzkości XXI wieku
  2. wśród Wielkich Nauczycieli znanych z historii religii brakuje kobiet (z różnych powodów historycznych i kulturowych pomijano 50% rasy ludzkiej, co bywa współcześnie nazywane społecznym seksizmem)
  3. przesłanie White Buffalo Woman[74][75][76], dotyczące troski o harmonię z Wielkim Duchem (Wakan Tanka) i Matką Ziemią[72][73] może być tym, co uchroni współczesną ludzkość – może zapobiec samozniszczeniu wskutek utraty stabilności ekologicznej.
Cosmic Consciousness Revisited[71]

Książka wydana w 1993 roku dotyczy psychologii religii. Jej tytuł odwołuje się do książki Richarda Maurice’a Bucke’a (1837–1902)[77] pt. Cosmic Consciousness: A Study in the Evolution of the Human Mind[78].

Koncepcja „kosmicznej świadomości” była analizowana i rozwijana przez wielu kolejnych myślicieli. Robert May skomentował publikacje, które ukazały się w okresie stulecia 1890–1990 (autorzy: William James, John Watson, Sigmund Freud, Carl Gustav Jung, Georgij Gurdżijew, Abraham Maslow, Pierre Teilhard de Chardin, Jean Houston)[g]. Jego książka Revisited została przyjęta z wielkim uznaniem, np. John Eccles, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny (wraz z Alanem Hodgkinem i Andrew Huxleyem) stwierdził, że jest to „niesamowita książka” o „ludzkiej tajemnicy istnienia”[68].

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnienia przyznane przez królową brytyjską[14]:

  1. 30 grudnia 1995 – tytuł szlachecki i Odznaka Rycerza Kawalera „For services to science”
  2. 18 lipca 2001 – nobilitacja umożliwiająca zajmowanie miejsca w Izbie Lordów jako par dożywotni, ang. life peer z tytułem Baron May of Oxford
  3. 8 listopada 2002 – Order of Merit

Od 1979 roku był członkiem Royal Society[79], a w kolejnych latach został członkiem korespondentem Australian Academy of Science (1991), członkiem zagranicznym United States National Academy of Sciences (1992) i członkiem Academia Europaea (1994) oraz członkiem honorowym:

  • 1993 – American Society for Biochemistry
  • 1995 – British Ecological Society
  • 2001 – Australian Academy of Technology Sciences and Engineering
  • 2006 – Royal Society of Edinburgh
  • 2008 – Linnean Society of London
  • 2009 – Australian Institute of Building
  • 2010 – Royal Society of New South Wales

Otrzymał honorowe stopnie naukowe od licznych uczelni, m.in.:

Nagrody i odznaczenia[3][14]

  • 1980 – Weldon Memorial Prize by the University of Oxford
  • 1984 – American Ecological Society MacArthur Award
  • 1991 – Medal Towarzystwa Linneuszowskiego w Londynie
  • 1995 – Frink Medal (Zoological Society of London)
  • 1996 – Nagroda Crafoorda (Królewska Szwedzka Akademia Nauk)
  • 1998 – Kawaler Orderu Australii[7]
  • 1998 – Swiss-Italian Balzan Prize[80]
  • 2001 – Japanese Blue Planet Prize[33] (for developing mathematical ecology, the means to predict changes in animal populations that serves as a fundamental tool for ecological conservation planning[81])
  • 2007 – Royal Society's Copley Medal
  • 2008 – Royal Society of Chemistry's Lord Lewis Prize
  • 2012 – IEEM Medal from the Institute of Ecology and Environmental Management on 28 June 2012 for "Outstanding Commitment of Biodiversity and the Natural Environment"[14]
  • 2013 – Charles P Nash Prize

Życie rodzinne[edytuj | edytuj kod]

Był żonaty z Judith Feiner, którą poznał będąc na drugim roku studiów podoktoranckich w Harvardzie. Była wówczas studentką Brandeis University. Ich spotkanie uważał za najważniejsze wydarzenie w swoim życiu[82][14].

Judith urodziła się w 1943 roku w rodzinie żydowskiej. Dzieciństwo spędziła na Manhattanie. Uczyła się w New York High School of Music and Art. Pobrali się 3 sierpnia 1962 roku po sześciu miesiącach znajomości, wkrótce przed datą powrotu Boba do Sydney, gdzie wspólnie zamieszkali. Mieli jedno dziecko – córkę Naomi Felicity (ur. 1966[83]). Byli małżeństwem okazującym sobie wzajemną czułość i zrozumienie przez prawie 60 lat, do śmierci Roberta, poprzedzonej kilkuletnim okresem pogarszania się stanu zdrowia. W czasie choroby (choroby Alzheimera) starał się zachowywać aktywność, jednak przestało to być możliwe. Żona i przyjaciele (przede wszystkim Paul Harvey[84] i John Krebs[85]) obserwowali z bólem zachodzące zmiany. W okresie, gdy znajomi odnosili wrażenie, że ich nie rozpoznaje, Sunetra Gupta była świadkiem sceny, gdy wziął żonę za rękę i powiedział: „Judith, jesteś taką cudowną osobą, tak dobrze cię mieć”[82][14].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Po upływie lat dowiedział się, że wśród absolwentów Sydney Boys High School, na których wpłynął Lenny Basser, było ośmiu członków Royal Society. Jednym z nich był John Cornforth, australijski laureat Nagrody Nobla (1975), który w czasie wystąpienia w Sztokholmie powiedział m.in.[86][87]

    …The total loss of hearing was a process that lasted more than a decade, but it was sufficiently gradual for me to attend Sydney Boys’ High School and to profit from the teaching there. In particular a good young teacher, Leonard Basser, influenced me in the direction of chemistry; and this seemed to offer a career where deafness might not be an insuperable handicap.

    W znanej australijskiej ISS (Professor Harry Messel International Science School), szkole otwartej dla wszystkich nauczycieli szkół średnich, przyznawana jest nagroda Len Basser Award for Scientific Leadership[88].

  2. ↑ W tym czasie poznał Judith Feiner, przyszłą żonę.
  3. ↑ W roku śmierci R. MacArthura ukazał się jego artykuł pt. Niche Overlap as a Function of Environmental Variability (1972), którego współautorem był R. May[89]. Kolejnego potwierdzenia jego kompetencji w nowej dziedzinie dostarczyła książka Stability and Complexity in Model Ecosystems (1973)[36] i artykuł Simple mathematical models with very complicated dynamics[5], które wywarły istotny wpływ na rozwój ekologii teoretycznej.
  4. ↑ Ówczesną polemikę uczonych na temat możliwości stosowania matematyki np. w biologii zainicjował w 1960 roku esej The Unreasonable Effectiveness of Mathematics[90] Eugene Wignera, profesora fizyki z Uniwersytetu w Princeton, przyszłego Noblisty. Problemami życia byli zafascynowani inni wybitni fizycy, np. Erwin Schrödinger: „Czym jest życie? Fizyczne aspekty żywej komórki”, Richard Feynman: „Pan raczy żartować, panie Feynman!” Przypadki ciekawego człowieka). Wpływowy matematyk Izrail Gelfand, komentując treść eseju Wignera napisał m.in.[91]:

    Eugene Wigner wrote a famous essay on the unreasonable effectiveness of mathematics in natural sciences. He meant physics, of course. There is only one thing which is more unreasonable than the unreasonable effectiveness of mathematics in physics, and this is the unreasonable ineffectiveness of mathematics in biology.

  5. ↑ Był m.in. redaktorem monografii Adama Łomnickiego (1988) pt. Population Ecology of Individuals (MPB-25, Monographs in Population Biology Vol. 25)[92][69].
  6. ↑ W artykule A man for all disciplines[3] Simon Asher Levin przedstawił wyjaśnienie tła nieporozumienia z autorami artykułu pt. Period three implies chaos (James Yorke i T.-Y. Li, zob. twierdzenie Li-Yorke’a), opublikowanego po dyskusji na temat wykładu, który R. May wygłosił w 1974 roku w Uniwersytecie Marylandu. Nieporozumienie zostało wyjaśnione[3]:

    In their own seminal paper, Li and Yorke acknowledged this fortuitous interaction: “Added in proof: May has recently discovered other strong properties of these maps in his independent study of how the behavior changes as a parameter is varied.”[3]

  7. ↑ Koncepcja „kosmicznej świadomości” budzi zainteresowanie również współcześnie. Wznawiane są np. książki Waltera Bowmana Russella (1871–1963), amerykańskiego artysty i filozofa, który od 7 roku życia doświadczał „mistycznych iluminacji”[93].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Vale Lord Robert May. The Sydney scientist who brought chaos theory to life [online], The University of Sydney, Faculty of Science, 6 maja 2020 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  2. ↑ a b Harvard bestows honorary degree on Robert May [online], Santa Fe Institute, 18 lipca 2013 [dostęp 2020-12-10] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Alison Galvani i inni, Robert May, 1936–2020: A man for all disciplines, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 117 (38), 2020, s. 23199–23201, DOI: 10.1073/pnas.2016616117, PMID: 32913048, PMCID: PMC7519286 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  4. ↑ Robert M. May, Sunetra Gupta, Angela R. McLean, Infectious disease dynamics: what characterizes a successful invader?, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B. Biological Sciences”, 356 (1410), 2001, s. 901–910, DOI: 10.1098/rstb.2001.0866, PMID: 11405937, PMCID: PMC1088483 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  5. ↑ a b c d Robert M. May, Simple mathematical models with very complicated dynamics, „Nature”, 261 (5560), 1976, s. 459–467, DOI: 10.1038/261459a0 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  6. ↑ J. Stephen Lansing, Murray P. Cox, The Logistic Map [online], Islands of Order [dostęp 2020-11-07] (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l Lord Robert May, physicist and ecologist [online], Australian Academy of Science [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  8. ↑ Vale Robert May, the legendary scientist who helped us understand ecosystems, chaos theory and even pandemics [online], The Conversation Trust (UK), 30 kwietnia 2020 [dostęp 2020-10-25] (ang.).
  9. ↑ Jon Seger, Robert M. May (1936–2020), „Current Biology”, 30 (12), 2020, R680–R683, DOI: 10.1016/j.cub.2020.05.063 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  10. ↑ H. Charles J. Godfray, Angela R. McLean, Lord Robert May (1936–2020), „Science”, 368 (6496), 2020, s. 1189–1189, DOI: 10.1126/science.abc7800 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  11. ↑ a b c d Bob May: the government scientist with a colourful turn of phrase, „The Sydney Morning Herald > Obituaries”, 30 kwietnia 2020, ISSN 0312-6315 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  12. ↑ Steve Dow, Lord of influence [online], www.stevedow.com.au, 6 czerwca 2007 [dostęp 2020-11-07] (ang.).
  13. ↑ Caroline Loverington, ‘Baron Bob’ was a true-blue Aussie legend, „The Australian”, 1 maja 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-05-05] (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n J.J. O'Connor, E.F. Robertson, Robert McCredie May, [w:] MacTutor Biographies [online], School of Mathematics and Statistics University of St Andrews, Scotland, styczeń 2019 [dostęp 2020-11-08] (ang.).
  15. ↑ Rolf Prince [online], Asia Pacific Confederation of Chemical Engineering, 11 grudnia 2017 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  16. ↑ a b R.M. May, M.R. Schafroth, Meissner-Ochsenfeld Effect in the Bogoljubov Theory, „Physical Review”, 115 (6), 1959, s. 1446–1459, DOI: 10.1103/PhysRev.115.1446 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  17. ↑ Robert McCredie May, Investigations towards an understanding of superconductivity, University of Sydney, 1959, OCLC 221204076 (ang.).
  18. ↑ P.L. Bhatnagar, E.P. Gross, M. Krook, A Model for Collision Processes in Gases. I. Small Amplitude Processes in Charged and Neutral One-Component Systems, „Physical Review”, 94 (3), 1954, s. 511–525, DOI: 10.1103/PhysRev.94.511 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  19. ↑ About Silwood Park [online], Imperial College London [dostęp 2020-11-09] (ang.).
  20. ↑ News story: Sir Patrick Vallance pays tribute to Robert May [online], Government Office for Science UK, 29 kwietnia 2020 [dostęp 2020-12-07] (ang.).
  21. ↑ Robert M May. Professor of Zoology, University of Oxford [online], Google Scholar [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  22. ↑ R M May, M R Schafroth, Susceptibility of Superconducting Spheres, „Proceedings of the Physical Society”, 74 (2), 1959, s. 153–160, DOI: 10.1088/0370-1328/74/2/302 [dostęp 2022-10-14].
  23. ↑ John M. Blatt, Takeo Matsubara, Robert M. May, Gauge Invariance in the Theory of Superconductivity, „Progress of Theoretical Physics”, 21 (5), 1959, s. 745–757, DOI: 10.1143/PTP.21.745 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  24. ↑ R.M. May, Superconductivity of a Charged Ideal 2-Dimensional Bose Gas, „Physical Review”, 115 (2), 1959, s. 254–262, DOI: 10.1103/PhysRev.115.254 [dostęp 2022-10-14].
  25. ↑ Robert M. May, Relaxation of a Fast Ion in a Plasma, „Physical Review”, 135 (4A), 1964, A1009–A1013, DOI: 10.1103/PhysRev.135.A1009 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  26. ↑ Robert M. May, Magnetic Properties of Charged Ideal Quantum Gases in n Dimensions, „Journal of Mathematical Physics”, 6 (10), 1965, s. 1462–1468, DOI: 10.1063/1.1704682 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  27. ↑ Robert M. May, Quantum Statistics of Ideal Gases in Two Dimensions, „Physical Review”, 135 (6A), 1964, A1515–A1518, DOI: 10.1103/PhysRev.135.A1515 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  28. ↑ R.M. May, Exact equation of state for a 2-dimensional plasma, „Physics Letters A”, 25 (3), 1967, s. 282, DOI: 10.1016/0375-9601(67)90906-1 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  29. ↑ John N. Bahcall, Robert M. May, Electron Scattering and Tests of Cosmological Models, „The Astrophysical Journal”, 152, 1968, s. 37, DOI: 10.1086/149521 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  30. ↑ John N. Bahcall, Robert M. May, The Rate of the Proton-Proton Reaction and Some Related Reactions, „The Astrophysical Journal”, 155, 1969, s. 501, DOI: 10.1086/149886 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  31. ↑ Professor Harry Messel [online], The Messel Endowment Science Foundation for Physics, University of Sydney [zarchiwizowane z adresu 2008-07-22] (ang.).
  32. ↑ Kenneth E. F. Watt: Ecology and Resource Management. McGraw-Hill, 1968, s. 460.
  33. ↑ a b Robert May receives the Blue Planet Prize, [w:] MacTutor History of Mathematics Archive [online], School of Mathematics and Statistics University of St Andrews, Scotland, styczeń 2019 [dostęp 2020-11-10] (ang.).
  34. ↑ Harold M. Hastings, The May-Wigner stability theorem for connected matrices, „Bulletin (New Series) of the American Mathematical Society”, 7 (2), wrzesień 1982, s. 387–388 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  35. ↑ Péter Érdi, János Tóth, What is and what is not stated by the may-wigner theorem?, „Journal of Theoretical Biology”, 145 (1), 1990, s. 137–140, DOI: 10.1016/S0022-5193(05)80541-7 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  36. ↑ a b Robert McCredie May: Stability and Complexity in Model Ecosystems. Princeton University Press, 1973, 1974, 2001, s. 265. ISBN 978-0-691-08125-0.
  37. ↑ Robert M. May, Will a Large Complex System be Stable?, „Nature”, 238 (5364), 1972, s. 413–414, DOI: 10.1038/238413a0 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  38. ↑ M.P. Hassell, R.M. May, Stability in Insect Host-Parasite Models, „The Journal of Animal Ecology”, 42 (3), 1973, s. 693, DOI: 10.2307/3133, JSTOR: 3133 [dostęp 2022-10-14].
  39. ↑ Robert M. May, Biological Populations with Nonoverlapping Generations: Stable Points, Stable Cycles, and Chaos, „Science”, 186 (4164), 1974, s. 645–647, DOI: 10.1126/science.186.4164.645 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  40. ↑ R.M. May, Biological populations obeying difference equations: stable points, stable cycles, and chaos, „Journal of Theoretical Biology”, 51 (2), 1975, s. 511–524, DOI: 10.1016/0022-5193(75)90078-8, PMID: 1142800 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  41. ↑ Robert M. May, George F. Oster, Bifurcations and Dynamic Complexity in Simple Ecological Models, „The American Naturalist”, 110 (974), 1976, s. 573–599, DOI: 10.1086/283092, JSTOR: 2459579 [dostęp 2022-10-14].
  42. ↑ Robert M. May, Thresholds and breakpoints in ecosystems with a multiplicity of stable states, „Nature”, 269 (5628), 1977, s. 471–477, DOI: 10.1038/269471a0 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  43. ↑ Robert M. May, How Many Species Are There on Earth?, „Science”, 241 (4872), 1988, s. 1441–1449, DOI: 10.1126/science.241.4872.1441 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  44. ↑ Robert May, Angela R. McLean: Theoretical Ecology: Principles and Applications. OUP Oxford, 15 lut 2007, s. 267. ISBN 0-19-920999-5. (wcześniejsze wydania: 1976, 1981)
  45. ↑ John Schwartz, Robert May, an Uncontainable ‘Big Picture’ Scientist, Dies at 84, „The New York Times”, 11 maja 2020 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  46. ↑ Professor Sir Roy Anderson FRS, FMedSci [online], Imperial College London [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  47. ↑ Professor Sir Roy Anderson, publications [online], Imperial College London [dostęp 2020-11-26] (ang.).
  48. ↑ M.A. Nowak, R.M. May, Superinfection and the evolution of parasite virulence, „Proceedings. Biological Sciences”, 255 (1342), 1994, s. 81–89, DOI: 10.1098/rspb.1994.0012, PMID: 8153140 [dostęp 2022-10-14].
  49. ↑ Martin A. Nowak, Robert May: Virus dynamics: Mathematical principles of immunology and virology. Oxford University Press, 2000, s. 256. ISBN 0-19-850417-9.
  50. ↑ Martin Nowak [online], Google Scholar [dostęp 2020-11-26].
  51. ↑ Bonhoeffer, Sebastian, Prof. Dr. [online], ETH Zürich, Department of Environmental Systems Science [dostęp 2020-12-01] (niem.).
  52. ↑ A.V. Herz i inni, Viral dynamics in vivo: limitations on estimates of intracellular delay and virus decay., „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 93 (14), 1996, s. 7247–7251, DOI: 10.1073/pnas.93.14.7247, PMID: 8692977, PMCID: PMC38968 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  53. ↑ Sebastian Bonhoeffer i inni, Virus dynamics and drug therapy, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 94 (13), 1997, s. 6971–6976, DOI: 10.1073/pnas.94.13.6971, PMID: 9192676, PMCID: PMC21269 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  54. ↑ Alun Lloyd, Mathematical Biologist [online], North Carolina State University [dostęp 2020-12-04].
  55. ↑ Robert M. May, Alun L. Lloyd, Infection dynamics on scale-free networks, „Physical Review E”, 64 (6), 2001, s. 066112, DOI: 10.1103/PhysRevE.64.066112 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  56. ↑ Alun L. Lloyd, Robert M. May, Spatial Heterogeneity in Epidemic Models, „Journal of Theoretical Biology”, 179 (1), 1996, s. 1–11, DOI: 10.1006/jtbi.1996.0042 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  57. ↑ S. Gupta, R.M. Anderson, R.M. May, Networks of sexual contacts: implications for the pattern of spread of HIV, „AIDS”, 3 (12), 1989, s. 807–817, PMID: 2517202 [dostęp 2022-10-14].
  58. ↑ S. Gupta i inni, The maintenance of strain structure in populations of recombining infectious agents, „Nature Medicine”, 2 (4), 1996, s. 437–442, DOI: 10.1038/nm0496-437, PMID: 8597954 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  59. ↑ Sunetra Gupta, Professor of Theoretical Epidemiology [online], Google Scholar [dostęp 2020-11-26].
  60. ↑ Roy Malcolm Anderson, Robert Mccredie May, The population dynamics of microparasites and their invertebrate hosts, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. B, Biological Sciences”, 291 (1054), 1981, s. 451–524, DOI: 10.1098/rstb.1981.0005, JSTOR: 2395437 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  61. ↑ a b J.A.P. Heesterbeek, M.G. Roberts, How mathematical epidemiology became a field of biology: a commentary on Anderson and May (1981) ‘The population dynamics of microparasites and their invertebrate hosts’, „Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences”, 370 (1666), 2015, s. 20140307, DOI: 10.1098/rstb.2014.0307, PMID: 25750231, PMCID: PMC4360116, JSTOR: 24498785 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  62. ↑ Daniel Bernoulli, Sally Blower, An attempt at a new analysis of the mortality caused by smallpox and of the advantages of inoculation to prevent it, „Reviews in Medical Virology”, 14 (5), 2004, s. 275–288, DOI: 10.1002/rmv.443 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  63. ↑ Roy M. Anderson, Robert M. May: Infectious Diseases of Humans: Dynamics and Control. OUP Oxford, 1992, wzn. 2004, s. 757. ISBN 0-19-854040-X.
  64. ↑ Robert M. May, Simon A. Levin, George Sugihara, Ecology for bankers, „Nature”, 451 (7181), 2008, s. 893–894, DOI: 10.1038/451893a [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  65. ↑ Robert M. May, Nimalan Arinaminpathy, Systemic risk: the dynamics of model banking systems, „Journal of The Royal Society Interface”, 7 (46), 2010, s. 823–838, DOI: 10.1098/rsif.2009.0359, PMID: 19864264, PMCID: PMC2874231 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  66. ↑ Andrew G. Haldane, Robert M. May, Systemic risk in banking ecosystems, „Nature”, 469 (7330), 2011, s. 351–355, DOI: 10.1038/nature09659 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  67. ↑ Robert M. May, Networks and webs in ecosystems and financial systems, „Philosophical Transactions. Series A, Mathematical, Physical, and Engineering Sciences”, 371 (1987), 2013, s. 20120376, DOI: 10.1098/rsta.2012.0376, PMID: 23419845 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  68. ↑ a b c d Bibliography Robert M. May, Ph.D. [online], Two Totem Press [zarchiwizowane z adresu 2021-01-17] (ang.).
  69. ↑ a b Books by Robert M. May [online], Goodreads, Inc. [dostęp 2020-11-07] (ang.).
  70. ↑ a b c Robert M. May: Physicians of the Soul: The Psychologies of the World's Great Spiritual Teachers. White Cloud Press i in., 1982, 1991, 2002, s. 320. ISBN 1-883991-42-0.
  71. ↑ a b Robert M. May: Cosmic Consciousness Revisited: The Modern Origins and Development of a Western Spiritual Psychology. Element, 1993, s. 326.
  72. ↑ a b Wakan Tanka [online], Myth Encyclopedia [dostęp 2020-12-07] (ang.).
  73. ↑ a b Lakota > Stworzenie świata [online], www.hunka-lowanpi.wwt.pl [dostęp 2020-12-07].
  74. ↑ Sacred Pipe of the Lakota Sioux, [w:] Native American Traditions [online], The Pluralism Project Harvard University, Cambridge MA [dostęp 2020-12-01] (ang.).
  75. ↑ Legend of the White Buffalo [online], Akta Lakota Museum and Cultural Center and St. Joseph's Indian School [dostęp 2020-12-04] (ang.).
  76. ↑ Kobieta biały bawół - indiańska legenda [online], Blog pieknoumyslu.com, 2019 [dostęp 2020-12-04].
  77. ↑ Richard Maurice Bucke – Kosmiczna Świadomość [online], Blog walterrussell.pl [dostęp 2020-12-01].
  78. ↑ Richard Maurice Bucke, Cosmic Consciousness: A Study in the Evolution of the Human Mind, Applewood Books, 2000, s. 114, ISBN 1-55709-499-3.
  79. ↑ Robert May, Biography [online], The Royal Society [dostęp 2020-12-09] (ang.).
  80. ↑ Robert McCredie May [online], International Balzan Prize Foundation, 23 listopada 1998 [dostęp 2020-12-11] (ang.).
  81. ↑ Lord (Robert) May of Oxford [online], Blue Planet Prize [dostęp 2020-12-11] (ang.).
  82. ↑ a b Sunetra Gupta, Professor Lord Robert May of Oxford (1936-2020), „Trends in Ecology & Evolution”, 35 (8), 2020, s. 641–642, DOI: 10.1016/j.tree.2020.05.010 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  83. ↑ Darryl Lundy, Robert McCredie May, Baron May of Oxford, [w:] The Peerage of Britain [online] [dostęp 2020-12-11] (ang.).
  84. ↑ Professor Paul Harvey CBE FRS [online], The Royal Society [dostęp 2020-12-09] [zarchiwizowane z adresu 2015-10-08] (ang.).
  85. ↑ Lord Krebs Kt, MA, DPhil, FRS, FMedSci, Hon DSc, [w:] Jesus College, University of Oxford > People [online], Jesus College [dostęp 2020-12-09] (ang.).
  86. ↑ Bob May, Professor at Oxford University and a member of the UK Government’s Climate Change Committee, Learning To Think For Ourselves Is The Most Powerful Gift Of All, [w:] Huttpost The Blog [online] [dostęp 2020-11-07] (ang.).
  87. ↑ John Cornforth. Biographical [online], NobelPrize.org [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  88. ↑ Trevor Danos: The pursuit of excellence : a history of the Professor Harry Messel International Science School. Sydney: y Griffin Press; UWA Publishing, 2012, s. ss 148. ISBN 978-1-74258-487-4.
  89. ↑ Robert M. May, Robert H. Mac Arthur, Niche Overlap as a Function of Environmental Variability, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 69 (5), 1972, s. 1109–1113, DOI: 10.1073/pnas.69.5.1109, PMID: 4504323, PMCID: PMC426641 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
  90. ↑ Eugene P. Wigner, The unreasonable effectiveness of mathematics in the natural sciences, „Communications on Pure and Applied Mathematics”, 13 (1), 1960, s. 1–14, DOI: 10.1002/cpa.3160130102 [dostęp 2022-10-14] (ang.). Zob. też E. Wigener na Faith and Science > God as Creator
  91. ↑ Alexandre Borovik, Unreasonable (in)effectiveness of ..., [w:] Blog about book 'Mathematics under the Microscope' [online], The University of Manchester; Department of Mathematics, 28 listopada 2006 [zarchiwizowane z adresu 2007-01-28] (ang.).
  92. ↑ Adam Łomnicki: Monographs in Population Biology. T. 25 (MPB-25): Population Ecology of Individuals. Princeton University Press, Mar 21, 1988, s. 250. ISBN 978-0-691-08462-6.
  93. ↑ Walter Bowman Russell [online], Blog walterrussell.pl [dostęp 2020-12-01].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Laureaci Medalu Copleya (XXI wiek)

Laureaci Nagrody Crafoorda
XX wiek
XXI wiek
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_May&oldid=73604749”