Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938–1939

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski

Wybory samorządowe w Polsce w latach 1938–1939 – ostatnia seria wyborów do organów samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej. Odbyły się prawdopodobnie jedynie w 40% gmin oraz w większości gromad i miast, w tych ostatnich miały one miejsce głównie 18 grudnia 1938[1]. Większość mandatów zdobył Obóz Zjednoczenia Narodowego wraz z kandydatami bezpartyjnymi. Według Huberta Izdebskiego głosowania przebiegały w znacznie lepszej atmosferze niż przy poprzednich wyborach, natomiast frekwencja wyborcza w skali kraju wyniosła 63,8%[2].

Wybory przeprowadzono w oparciu o ustawy z dnia 16 sierpnia 1938 o wyborze radnych miejskich oraz o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych. Starostowie powiatowi zarządzali wybory rad gromadzkich, gminnych i miast niewydzielonych z powiatowego związku samorządowego, wojewodowie zarządzali wybory rad powiatowych oraz miast wydzielonych, natomiast Minister Spraw Wewnętrznych zarządził wybory w Warszawie (pierwsze od 1927)[3][4].

Wyniki[edytuj | edytuj kod]

Rady miejskie[edytuj | edytuj kod]

Listy kandydatów zgłaszano jedynie w okręgach o trzech lub więcej mandatach[3]. Sumaryczna liczba zdobytych przez ugrupowania mandatów w radach miejskich w maju 1939 przedstawiała się następująco (na podstawie wyników ze 564 spośród 604 istniejących wówczas miast)[5]:

Ugrupowanie Mandaty
# %
Obóz Zjednoczenia Narodowego
wraz z kandydatami sojuszniczymi
4 832 48,1
Listy żydowskie 1 737 17,3
Stronnictwo Narodowe 1 595 15,9
Polska Partia Socjalistyczna 1 069 10,6
Listy ukraińskie 332 3,3
Stronnictwo Pracy 186 1,9
Stronnictwo Ludowe 136 1,4
Listy niemieckie 70 0,7
Listy regionalne 48 0,5
Listy białoruskie 27 0,3
Pozostałe 8 0,1
Razem 10 040 100

Rady gromadzkie[edytuj | edytuj kod]

Przy wyborze radnych gromadzkich stosowano zgłoszenia kandydatów. Każde zgłoszenie musiało być poparte przez minimum dziesięciu wyborców i zawierać liczbę kandydatów odpowiadającą podwójnej liczbie mandatów przypadających na okręg wyborczy. Za wybranych uznawano kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe liczby ważnych głosów, lecz nie mniej niż 1/10. Jeżeli w podany sposób nie obsadzono wszystkich mandatów, przeprowadzano głosowanie ściślejsze bez udziału kandydatów z najmniejszym poparciem[4]. W 39 265 gromadach wybrano 517 936 radnych[6]:

Ugrupowanie Mandaty
# %
Obóz Zjednoczenia Narodowego 299 082 57,7
Stronnictwo Ludowe 54 021 10,4
Listy ukraińskie 53 333 10,3
Listy regionalne 41 915 8,1
Stronnictwo Narodowe 31 617 6,1
Listy niemieckie 11 524 2,2
Polska Partia Socjalistyczna 6 255 1,2
Listy białoruskie 6 200 1,2
Stronnictwo Pracy 4 659 0,9
Listy żydowskie 3 087 0,6
Pozostałe 6 243 1,2
Razem 517 936 100

Rady gminne[edytuj | edytuj kod]

Wybory odbyły się jedynie w około 40% gmin[1]. W gminach podzielonych na gromady radnych wybierały kolegia wyborcze złożone z przedstawicieli gromad (radnych gromadzkich lub delegatów gromad oraz sołtysów i podsołtysów), z użyciem list kandydatów i metody D’Hondta. W pozostałych jednostkach stosowano odpowiednio przepisy dotyczące wyboru radnych gromadzkich[4]. W 1 246 gminach wyłoniono 20 284 radnych[6]:

Ugrupowanie Mandaty
# %
Obóz Zjednoczenia Narodowego 14 704 72,5
Stronnictwo Ludowe 2 388 11,8
Stronnictwo Narodowe 1 356 6,7
Listy regionalne 983 4,8
Listy białoruskie 303 1,5
Polska Partia Socjalistyczna 224 1,1
ugrupowania niemieckie 178 0,9
Listy żydowskie 58 0,3
Listy ukraińskie 46 0,2
Stronnictwo Pracy 3 0,0
Pozostałe 39 0,2
Razem 20 282 100

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Ryszard Szwed: Samorząd terytorialny w Polsce w latach 1918–1939 – wybór materiałów źródłowych. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 2000, s. 780. ISBN 978-83-7098-447-2.
  2. Hubert Izdebski: Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej. W: Andrzej Piekara, Zygmunt Niewiadomski (red.): Samorząd terytorialny: zagadnienia prawne i administracyjne. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1998, s. 85–86. ISBN 978-83-219-0746-8.
  3. a b Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych miejskich (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 480).
  4. a b c Ustawa z dnia 16 sierpnia 1938 r. o wyborze radnych gromadzkich, gminnych i powiatowych (Dz.U. z 1938 r. nr 63, poz. 481).
  5. Dalsze wyniki wyborów do Rad Miejskich. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 118 z 27 maja 1939. 
  6. a b Ryszard Szwed: Samorządowa Rzeczpospolita 1918-1939. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 2002, s. 45–46. ISBN 978-83-7098-430-4.