Alfabet francuski

Alfabet francuski (fr. Alphabet du français) – alfabet dwuszeregowy oparty na alfabecie łacińskim, używany do zapisu języka francuskiego. Składa się z 26 podstawowych liter łacińskich, z których 7 może być opatrzonych znakami diakrytycznymi (mianowicie: akcenty ostre i przeciągłe, cedylle, grawisy i dierezy) sumując 14 różnych znaków oraz występują 2 ligatury. Jednakże ligatury i litery opatrzone znakiem diakrytycznym nie są uważane za oddzielne litery, więc nie są brane pod uwagę w podstawowym porządku alfabetycznym. Wszystkie litery mogą występować w formie minuskuły, jak i majuskuły.

Litery

Wymowa nazw liter w alfabecie francuskim

Litera	Nazwa	Nazwa (IPA)	Znaki diakrytyczne i ligatury
A	a	/ɑ/	Àà, Ââ, Ææ
B	bé	/be/
C	cé	/se/	Çç
D	dé	/de/
E	e	/ə/	Éé, Èè, Êê, Ëë
F	effe	/ɛf/
G	gé	/ʒe/
H	ache	/aʃ/
I	i	/i/	Îî, Ïï
J	ji	/ʒi/
K	ka	/ka/
L	elle	/ɛl/
M	emme	/ɛm/
N	enne	/ɛn/
O	o	/o/	Ôô, Œœ
P	pé	/pe/
Q	qu	/ky/
R	erre	/ɛʁ/
S	esse	/ɛs/
T	té	/te/
U	u	/y/	Ùù, Ûû, Üü
V	vé	/ve/
W	double vé	/dubləve/
X	ixe	/iks/
Y	i grec	/iɡʁɛk/	Ÿÿ
Z	zède	/zɛd/

Litery diakrytyczne

We francuskim używa się 5 różnych znaków diakrytycznych, mianowicie: akcent ostry (fr. accent aigu), akcent przeciągły (fr. accent circonflexe), cedylla (fr. cédille), grawis (fr. accent grave) i diereza (fr. tréma), które razem stwarzają 14 liter diakrytycznych. Najczęściej modyfikują one samogłoski, iż jedynie w przypadku ⟨ç⟩ modyfikowana jest spółgłoska, tymczasem aż 6 samogłosek może być opatrzonych znakami diakrytycznymi, czyli ⟨a,e,i,o,u,y⟩.

• Akcent ostry: Zamienia ⟨e⟩ w /e/.
• Gravis: Zamienia ⟨e⟩ w /ɛ/. Używany wraz z ⟨a,u⟩, rozróżnia homonimy
• Akcent przeciągły: Najczęściej jest odniesieniem językowym do łaciny, wskazującym, że po akcentowanej samogłosce występowała kiedyś jedna lub więcej obecnie nie wymawianych liter. Również zmienia wymowę ⟨a,e,o⟩ na /ɑ, ɛ, o/, i odróżnia homonimy.
• Diereza: Nakazuje samodzielną wymowę samogłoski, zamiast wymowy dwuznaku.
• Cedylla: Zamienia ⟨c⟩ na /s/, w sytuacjach gdzie powinno być wymawiane /k/.

Tabela występowania znaków diakrytycznych

Diacritique	A a	E e	I i	O o	U u	Y y	C c
Akcent ostry	–	É é	–	–	–	–	–
Grawis	À à	È è	–	–	Ù ù	–	–
Akcent przeciągły	 â	Ê ê	Î î	Ô ô	Û û	–	–
Diereza	–	Ë ë	Ï ï	–	Ü ü	Ÿ ÿ	–
Cedylla	–	–	–	–	–	–	Çç

Ligatury

We francuskim istnieją dwie ligatury:

• e w a (fr. e dans l'a) Ææ (np. tænia, æquo)
• e w o (fr. e dans l'o) Œœ (np. œil, fœtus, bœuf)

⟨Æ⟩ jest dosyć rzadkie, występuje w miejsce łacińskiego dwuznaku ⟨ae⟩, i greckiego ⟨ai⟩, reprezentuje /e/.⟨Œ⟩ to obowiązkowe skrócenie ⟨oe⟩ w niektórych słowach. Większość z nich to rodzime słowa francuskie z wymową /œ/ lub /ø/ , np. cœur („serce”) /kœʁ/, nœud („węzeł”) /nø/, sœur („siostra”) /sœʁ/, œuf („jajko”) /œf/, vœu („ślub”) /vø/. Najczęściej pojawia się jako ⟨œu⟩. W wyrazach pochodzenia greckiego, dawniej bywał wymawiany jako /e/ lecz współcześnie wymowa ta zanika na rzecz /œ,ø/.

Bibliografia

• L’alphabet français : liste des lettres, prononciation et histoire. 2024-08-19. [dostęp 2025-02-16]. (fr.).