Alfabet rosyjski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Alfabet rosyjski (ros. русский алфавит) – alfabet używany do zapisu języka rosyjskiego. Składa się z 33 liter, aczkolwiek ё jest nieobowiązkowa, a ъ praktycznie się nie używa[1].

Litera ъ w latach 20. i 30. XX wieku zastępowana była apostrofem – maszyny do pisania oraz stosowane w drukarniach czcionki wyprodukowane w tym okresie nie zawierały litery ъ, ponieważ jeszcze zwalczano starszą, przedsowiecką ortografię. W latach 1940–1970, mimo ponownego wprowadzenia do alfabetu litery ъ, bywała ona nadal zastępowana przez znak apostrofu lub (w maszynach do pisania) przez znak ". Obecnie z takimi sposobami oddawania litery ъ można się nadal spotkać w rękopisach osób starszych. Czasami stosowanie apostrofu zamiast ъ jest ukrainizmem, jako że to właśnie w języku ukraińskim apostrof pełni tę samą funkcję fonetycznie, co ъ w języku rosyjskim.

Litery[edytuj | edytuj kod]

Wielkie litery alfabetu w kroju szeryfowym
Wersja pisana (pominięto wielką wersję znaku twardego i miękkiego)
Litery alfabetu rosyjskiego (cyrylicy)
Pismo proste Pismo pochyłe
(kursywa)
pismo odręczne nazwa nazwa rosyjska
А а
А ɑ
а
a
Б б
Б б
b
be
В в
В в
w
we
Г г
Г г
g
ge
Д д
Д д
d
de
Е е
Е е
je
je
Ё ё[a]
Ё ё
jo
jo
Ж ж
Ж ж
ż
że
З з
З з
z
ze
И и
И и
i
i
Й й
Й й
j
i kratkoje
К к
К к
k
ka
Л л
Л л
l, ł[b]
el
М м
М м
m
em
Н н
Н н
n
en
О о
О о
o
o
П п
П n
p
pe
Р р
Р р
r
er
С с
С с
s
es
Т т
Т т
t
te
У у
У у
u
u
Ф ф
Ф ф
f
ef
Х х
Х х
ch
cha
Ц ц
Ц ц
c
ce
Ч ч
Ч ч
cz[c]
cze
Ш ш
Ш ш
sz
sza
Щ щ
Щ щ
szcz[d]
szcza
Ъ ъ
Ъ ъ
twardy znak
twiordyj znak
Ы ы
Ы ы
y
y
Ь ь
Ь ь
miękki znak
miagkij
znak
Э э
Э э
e
e lub
e oborotnoje
Ю ю
Ю ю
ju
ju
Я я
Я я
ja
ja

Litery usunięte w latach 1917–1918[edytuj | edytuj kod]

Do czasu reformy rosyjskiej ortografii w latach 1917–1918[2], a w publikacjach emigracyjnych jeszcze długo później, w języku rosyjskim oficjalnie funkcjonowały jeszcze 4 inne litery tj.:

  • Ѣѣ (jać – ros. ять) zastąpiona przez literę Е
  • Ѳѳ (fita – ros. фита) zastąpiona przez literę Ф
  • Іі (i diesiatiericznoje – ros. и десятеричное) zastąpiona przez literę И
  • Ѵѵ (iżyca – ros. ижица), już przed rewolucją używana do zapisu bardzo nielicznych słów (np. мѵро tzn. krzyżmo), zastąpiona przez И

Także i obecnie litery te, choć rzadko, spotkać można niekiedy w rosyjskich tekstach. Dotyczy to zwłaszcza litery Ѣ, niegdyś powszechnej w rosyjskim piśmiennictwie, której usunięcie wzbudziło największe opory (pozostałe trzy usunięte z alfabetu litery używane były w niewielkiej liczbie słów, głównie zapożyczeń z języka greckiego; 'і' także w niektórych końcówkach, w zasadzie zawsze przed samogłoskami i samogłoskami jotowanymi). Użycie tego znaku ma nawiązywać do starych, przedrewolucyjnych tradycji, stąd litera ta pojawia się niekiedy np. w nazwach firm czy na znakach towarowych.

Użycie litery ё[edytuj | edytuj kod]

Współcześnie litery ё wymawianej jako /jo/ w języku rosyjskim używa się obowiązkowo w następujących przypadkach[3]:

  • w tekstach, gdzie konsekwentnie stawia się znaki akcentu;
  • w książkach przeznaczonych dla małych dzieci;
  • w tekstach dla uczniów i uczących się języka rosyjskiego jako obcego.

W każdej książce teksty można pisać, używając litery ё, jeśli taka jest wola autora czy redaktora. Często jednak litery tej używa się tylko wyrywkowo. Zaleca się jej używać w przypadku[3]:

  • kiedy pozwala to uniknąć dwuznaczności (np. всё → wszystko, все → wszyscy; нёбо → podniebienie, небо → niebo; узнаем → poznamy, узнаём → poznajemy)
  • kiedy ma się do czynienia ze słowem rzadko występującym lub powszechnie źle wymawianym, dla ukazania jego prawidłowej wymowy (np. флёр → welur, щёлочка → szczelinka, сёрфинг → surfing, новорождённый → noworodek)
  • w niektórych nazwach własnych gdzie rozróżnienie е i ё dla zwykłych czytelników nie jest intuicyjnie oczywiste (np. Дежнёв → Dieżniow, Олёкма → Olokma).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. W większości publikacji kropki odróżniające literę jo od je nie są zaznaczane, ale regularnie stosuje się je w podręcznikach i książkach dla dzieci, encyklopediach (w tym w Wikipedii) oraz w tych przypadkach, kiedy litera "ё" jest potrzebna dla zapobiegania homonimii: все (wszyscy) – всё (wszystko) lub небо (niebo) – нёбо (podniebienie); litera "ё" jest też stosowana przy transkrybowaniu z języków obcych.
  2. Wymowa pośrednia pomiędzy polskim l a ł (tzw, ł tylnojęzykowe, kresowe lub sceniczne).
  3. Wymowa bardziej miękka niż w języku polskim, bliższa ć.
  4. Wymowa bliższa ś.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]