Język niderlandzki

Nederlands

Klasyfikacja genetyczna
{{{klasyfikacja}}}
Status oficjalny
Organ regulujący	Unia Języka Niderlandzkiego
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	nl
ISO 639-2	dut/nld
ISO 639-3	nld
IETF	nl
Glottolog	dutc1256
Ethnologue	nld
GOST 7.75–97	нид 495
Linguist List	nld
WALS	dut, dbr, dli
SIL	DUT
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku niderlandzkim Słownik języka niderlandzkiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

{{Język infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | klasyfikacja = Nieznane pola: "rodzina", "język", "z języka", "przymiotnik2", "rodzaj", "agencja", "kraj, region1", "przymiotnik", "pozycja", "kolor", "kraj, region2", "liczba" oraz "barwa".

Język niderlandzki (nid. Nederlandse taal, Nederlands, również jako język holenderski, język flamandzki) – język indoeuropejski z grupy języków germańskich zaliczany do języków dolnoniemieckich. Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 27 milionów ludzi. Dla 23 milionów jest językiem ojczystym (pierwszym) lub językiem kultury i literatury, a dla kolejnych 4 milionów drugim językiem. Większość użytkowników tego języka mieszka na zachodzie Europy. Niderlandzki jest oficjalnym językiem urzędowym w Holandii i Belgii (w Regionie Flamandzkim i Regionie Stołecznym Brukseli), a poza Europą w Surinamie i dawnych Antylach Holenderskich, czyli Bonaire, Curaçao, Sabie, Sint Eustatius, Sint Maarten i Arubie. Niderlandzki jest blisko spokrewniony z językiem niemieckim i wykazuje podobieństwo do angielskiego i duńskiego. Języki o mniejszym zasięgu, które są blisko spokrewnione z niderlandzkim to afrikaans (do 1925 uważany za lokalną odmianę niderlandzkiego) i fryzyjski (w mniejszym stopniu, gdyż nie należy do języków dolnofrankońskich).

Nazwa

Do lat 70. XX w. w polskim piśmiennictwie używano nazwy „język holenderski” na określenie języka używanego w Holandii, zaś „język flamandzki” na określenie odmiany belgijskiej. Niekiedy, nieco myląco, nazwa „język holenderski” dotyczyła oficjalnego języka w obu krajach. Od lat 80., ze względu na podpisanie między oboma krajami porozumienia dotyczącego tzw. unii językowej Nederlandse Taalunie, dotyczącej wspólnego języka urzędowego, w polskich publikacjach stosuje się raczej nazwę „język niderlandzki” (flamandzki + holenderski = niderlandzki). Pomimo podpisanego porozumienia, warianty językowe używane w obu krajach nadal się nieco różnią pod względem zarówno fonetyki, jak i morfologii, składni i słownictwa.

PWN nadal (2010) publikuje podręczniki i rozmówki języka określanego jako „flamandzki”.

Klasyfikacja

Klasyfikacja genetyczna

Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 23 milionów ludzi, czyli więcej niż wszystkimi językami północnogermańskimi łącznie (szwedzki – 10 mln użytkowników, norweski – 5 mln, duński – 5 mln, islandzki – 310 tysięcy, farerski – 80 tysięcy).

Tak jak angielski i niemiecki, niderlandzki zalicza się do grupy języków zachodniogermańskich. Obecna forma i specyfika języka wynika z jego dolnofrankońskiego podłoża. Najsilniejsze piętno na późniejszym języku niderlandzkim odcisnęli Frankowie, germańskie plemię żyjące w delcie Renu, Mozy i Skaldy, w mniejszym stopniu inne spokrewnione z nimi plemiona – Fryzowie i Sasi, żyjący na wschód od rzeki IJssel. Dlatego dziś stopień pokrewieństwa niderlandzkiego i niemieckiego jest relatywnie wysoki.

Razem z wysoko- i dolnoniemieckim (które nie bazują na dolnofrankońskim), niderlandzki należy do gałęzi zachodniogermańskich języków kontynentalnych. Niderlandzki oraz dolnoniemiecki posiadają niektóre cechy gałęzi języków ingweońskich (anglo-fryzyjskich). Nie jest jednak ich typowym przedstawicielem, gdyż cechy wczesnego anglo-fryzyjskiego nie występują w języku standardowym, a głównie w dialekcie zachodnioflamandzkim.

Klasyfikacja strukturalna (typologia)

• kryterium fonologiczno-fonetyczne: język średnio bogaty w fonemy (jak większość języków europejskich); o akcencie dynamicznym (ekspiratorycznym), ruchomym pod względem fonetycznym, stałym pod względem morfologicznym
• kryterium morfologiczne: język silnie izolujący; posiadający mało rozbudowaną fleksję; niewiele form alternacyjnych
• kryterium syntaktyczne: język pozycyjny; o dominującym szyku SVO w zdaniu głównym, w zdaniu podrzędnym może występować inny szyk niż w zdaniu głównym; obowiązuje szyk V2 – odmienna forma czasownika pojawia się w zdaniu zawsze na drugim miejscu

Występowanie

Językiem niderlandzkim posługują się głównie mieszkańcy Holandii, Belgii (Wspólnota flamandzka Belgii) i Surinamu, a także na Arubie (część Królestwa Niderlandów), północno-wschodniej Francji oraz Niemiec (przede wszystkim zachodnie pogranicze). Od roku 1980 (za Unią Języka Niderlandzkiego) mówi się o trzech odmianach niderlandzkiego: północnoniderlandzkiej (Noord-Nederlands), belgijskiej (Belgisch-Nederlands) i surinamskiej (Surinaams-Nederlands). Wiele starych dokumentów i aktów prawnych w Republice Południowej Afryki i Indonezji (wcześniej kolonia Holenderskie Indie Wschodnie) zostało sporządzonych w języku niderlandzkim, toteż ponad 10 tysięcy studentów potrafi czytać w tym języku. W 2005 niderlandzkiego nauczało 500 wykładowców na ponad 220 uniwersytetach w 40 krajach.

Niderlandy

Język urzędowy, używany w szkolnictwie i administracji, nosi nazwę niderlandzkiego języka standardowego (Standaardnederlands). Oficjalnie posługuje się nim ponad 16 milionów mieszkańców Holandii. Status języka urzędowego uzyskał dopiero w 1995 roku, na mocy nowelizacji ustawy Ogólne prawo administracyjne (Algemene wet bestuursrecht). Nowelizacja taki sam status przyznała językowi fryzyjskiemu. Jak wskazują wyniki badania z 2005 roku, przeprowadzonego na zlecenie Unii Języka Niderlandzkiego, mniejszości narodowe posługują się głównie językami: tureckim (192 tys. osób), marokańskim arabskim (100 tys.), papiamento (80 tys.), indonezyjskim (45 tys.) oraz surinamskim (7 tys.). Niderlandzki określa się czasami, nie zawsze poprawnie, jako flamandzki (w Belgii), holenderski (przede wszystkim Randstad) albo dolnoniemiecki (ze względów lingwistycznych).

Belgia

W sąsiedniej, 11-milionowej Belgii, trzy języki dzielą status oficjalnego: niderlandzki (nazywany często flamandzkim), francuski oraz niemiecki. Dla około 59% mieszkańców tego kraju niderlandzki jest pierwszym językiem (francuski dla ok. 40%, niemiecki ok. 1%). Niderlandzki jest oficjalnym językiem w regionie flamandzkim (pierwszy język 97% mieszkańców tegoż regionu) oraz jednym z dwóch oficjalnych (wraz z francuskim) w regionie stołecznym. Język ten jest pierwszym dla 16% mieszkańców stolicy.

Surinam

W Surinamie, dawnej kolonii holenderskiej, język niderlandzki posiada status urzędowego. Kraj ten jest (od 2005 r.) członkiem Unii Języka Niderlandzkiego. Jest to oficjalny język urzędów, parlamentu, szkół, biznesu oraz w mediów w całym kraju. 46,6% mieszkańców kraju określa go jako pierwszy język. Ponad 500 słów holenderskich charakterystycznych dla Surinamu zostało zamieszczonych w najnowszej wersji (2005) tzw. „Zielonej Książeczki” (Groene Boekje, słownik języka niderlandzkiego wydawany przez Unię).

Aruba

Na Arubie, będącej terytorium zależnym Holandii język niderlandzki posiada status urzędowego, wraz z papiamento.

Antyle Holenderskie

Antyle Holenderskie to nazwa istniejącego w latach 1884-2010 holenderskiego terytorium autonomicznego, w skład którego wchodziło pięć wysp: Curaçao, Bonaire, Saba, Sint Eustatius oraz Sint Maarten. Na wyspach tych, podobnie jak na Arubie niderlandzki posiada status urzędowego, niemniej jednak większość mieszkańców posługuje się w życiu codziennym innymi językami.

Wariantywność

Językiem urzędowym m.in. w Belgii i Holandii jest niderlandzki język standardowy (Nederlandse standaardtaal), używany przede wszystkim w dużych miastach takich jak Amsterdam, Rotterdam, Haga czy Bruksela. Standaryzacją języka niderlandzkiego zajmuje się Unia Języka Niderlandzkiego, która jest wspólna dla Belgii, Holandii i Surinamu (od roku 2004). Istnieje wiele wariantów i dialektów, posiadających wcześniej status odrębnego języka: brabancki (Brabants), flamandzki (Vlaams), holenderski (Hollands), limburski (Limburgs) etc. Za jeden z wariantów niderlandzkiego wielu językoznawców uznaje także afrikaans. Na bazie niderlandzkiego powstało także kilka języków kreolskich, które nigdy nie wykształciły bogatej literatury, jak Javindo, Petjo, Negerhollands, Jersey Dutch i Mohawk Dutch.

Historia

Język niderlandzki wyodrębnił się z dialektów dolnofrankońskich języka dolnoniemieckiego około 700 roku. Zaczął kształtować się w średniowieczu. Jego najstarsze pisemne zabytki pochodzą z IX wieku. Pierwszy tekst pisany w języku niderlandzkim pochodzi z 1100 roku.

Afrikaans a niderlandzki

Na bazie dialektów języka niderlandzkiego wyodrębnił się w końcu XVIII wieku język afrikaans, będący jednym z języków urzędowych w Republice Południowej Afryki, używanym przez większość europejskich osadników (zobacz Burowie).

Literatura niderlandzkojęzyczna

XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Bardzo ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza. W Belgii po niderlandzku tworzyli m.in. Felix Timmermans i Hugo Claus.

Porównanie z innymi językami germańskimi

znaczenie polskie	angielski	niderlandzki	niemiecki	szwedzki	duński	norweski (Bokmål)	norweski (Nynorsk)	farerski	islandzki
oko	eye	oog	Auge	öga	øje	øye	auge/auga	eyga	auga
słyszeć	hear	horen	hören	höra	høre	høre	høyre/høyra	hoyra	heyra
spać	sleep	slapen	schlafen	sova	sove	sove	sove/sova	sova	sofa
zło	evil	euvel (kwaad)	Übel	ond	ond	ond	vond	óndur	vondur
statek	ship	schip	Schiff	skepp	skib	skip	skip	skip	skip
śpiewać	sing	zingen	singen	sjunga	synge/sjunge	synge	syngje/syngja	syngja	syngja
wysoki	high	hoog	hoch	hög	høj	høy	høg	høgur/háur	hár
prawy	right	rechts	rechts	höger	højre	høyre	høgre	høgra	hægri
łódź	boat	boot	Boot	båt	båd	båt	båt	bátur	bátur
ponad	over	over	über	över	over	over	over/yver	yvir	yfir
strzelać	shoot	schieten	schießen	skjuta	skyde	skyte	skyte/skyta / skjote/skjota	skjóta	skjóta

Zobacz też

• alfabet niderlandzki
• język flamandzki
• dialekt holenderski
• dialekt limburski

Linki zewnętrzne

• Słownik niderlandzko-polski