Stanisław Żółkiewski

Stanisław Żółkiewski

Rodzina	Żółkiewscy
Data i miejsce urodzenia	1547 Turynka pod Lwowem
Data i miejsce śmierci	7 października 1620 pod Mohylowem w Mołdawii
Ojciec	Stanisław Żółkiewski
Matka	Zofia Lipska
Dzieci	Jan Żółkiewski, Katarzyna Żółkiewska, Zofia Żółkiewska

{{Szlachcic infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | opis herbu = | grafika = | dynastia = | commons = | żona = | imię oryginalne = | faksymile = | herb = | mąż = | opis grafiki = | rodzeństwo = | odznaczenia = | wszystkie imiona = | tytuł = | opis faksymile = Nieznane pola: "zdjęcie herbu", "zdjęcie", "galeria_commons", "opis zdjęcia", "malzonka" oraz "nazwa herbu".

Stanisław Żółkiewski na obrazie nieznanego autora z 1 poł. XVII wieku

Stanisław Żółkiewski przedstawia carów Szujskich na sejmie warszawskim 1611, obraz Jana Matejki

Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą, obraz Walerego Eljasza Radzikowskiego

Sarkofag hetmana w żółkiewskiej farze

Krypta Żółkiewskich

Stanisław Żółkiewski herbu Lubicz (ur. 1547 w Turynce pod Lwowem, zm. 7 października 1620 pod Mohylowem, kilka kilometrów od granicy na Dniestrze w Mołdawii podczas odwrotu spod bitwy pod Cecorą) – polski magnat, od 1618 hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny, hetman polny koronny od 1588 do 1618, wojewoda kijowski od 1608, kasztelan lwowski od 1590, sekretarz królewski od 1573, starosta hrubieszowski i kałuskizwycięzca wielu kampanii przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium Osmańskiemu i Tatarom, pisarz.

Życiorys

Początki kariery

Był synem wojewody ruskiego Stanisława i Zofii Lipskiej z Goraja.

Karierę polityczną rozpoczął u boku kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. W 1573 wyjechał z delegacją posłów do Paryża, w celu oznajmienia Henrykowi Walezemu jego wyboru na króla Polski. Wkrótce udał się na dwór cesarza Maksymiliana II Habsburga. Został sekretarzem króla Stefana Batorego.

W czasie wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem odznaczył sie w bitwie pod Lubiszewem 17 kwietnia 1577. Wziął też udział w wyprawie Stefana Batorego na Rosję (m.in. walczył wraz z bratem Mikołajem i ojcem pod rozkazami Jana Zamoyskiego pod Zawołoczem). 12 maja 1584 r. aresztował słynnego banitę Samuela Zborowskiego.

W czasie wojny domowej, opowiedział się po stronie Zygmunta III Wazy. W 1588 wyróżnił się w bitwie pod Byczyną, gdzie został ciężko ranny. Był stałym doradcą Jana Zamoyskiego. Dzięki jego protekcji dostał buławę polną koronną, a w 1590 został kasztelanem lwowskim. W 1595 uczestniczył u boku Zamoyskiego w wyprawie do Mołdawii, w celu osadzenia na tamtejszym tronie polskiego lennika Jeremiego Mohyły. Wziął udział w pierwszej bitwie pod Cecorą. W 1596 stłumił powstanie Semena Nalewajki, przy czym w niejasnych okolicznościach doszło do wymordowania kozackich jeńców. Sam Żółkiewski tłumaczył to zajście niesubordynacją wojska. Faktem jest też, że hetman obiecał kapitulującemu Nalewajce darowanie życia, zaś ten później został skazany na śmierć - co odbyło się za zgodą króla Zygmunta, wbrew Żółkiewskiemu. W 1597 na miejscu wsi Winniki założył miasto Żółkiew, które stało się siedzibą rodu.

W 1600 wyprawił się z wojskiem polskim na Wołoszczyznę i przyczynił się do zwycięstwa Zamoyskiego nad Michałem Walecznym w bitwie pod Bukową. W 1602 przerzucił swoje jednostki do Estonii by wziąć udział w wojnie polsko-szwedzkiej. Przeprowadził wiele udanych operacji zaczepnych i w czerwcu 1602 pobił Szwedów w bitwie pod Rewlem. W trakcie tej kampanii wyróżnił się zdobyciem Wolmaru i przyczynił się do kapitulacji Szwedów w Białym Kamieniu.

W 1607 pokonał siły rokoszu Zebrzydowskiego w bitwie pod Guzowem. W nagrodę w 1608 został mianowany wojewodą kijowskim.

Dymitriady

W 1609 roku stanął na czele polskiego korpusu interwencyjnego, wysłanego na pomoc tzw. dymitriadzie, w której wojska magnatów polskich wplątały się w rosyjską wojnę domową. Interwencja rozpoczęła oficjalnie wojnę polsko-rosyjską 1609-1618. Rozpoczął długotrwałe oblężenie Smoleńska.

4 lipca 1610 roku, w słynnej bitwie pod Kłuszynem, odniósł swoje największe zwycięstwo, pokonując niewielkim 7-tysięcznym oddziałem wojska armię rosyjską liczącą 30 000 żołnierzy, wspieraną przez korpus szwedzki liczący 5000 wojska, po czym na dwa lata zajął Moskwę. Wziął do niewoli Wasyla Szujskiego i jego dwóch braci. Był zwolennikiem osadzenia na tronie moskiewskim syna króla Zygmunta III Wazy, Władysława oraz unii między Polską a Moskwą. 28 sierpnia 1610 podpisał w Moskwie z bojarami rosyjskimi układ, mocą którego królewicz Władysław został ogłoszony carem Rosji.

Na Sejmie 1611 roku uroczyście przyprowadził jeńców Szujskich, których zmusił do złożenia hołdu Zygmuntowi III Wazie. Podkanclerzy Feliks Kryski podziękował mu w imieniu króla słowami: Sama sława imię Waszmości in longam rozniesie posteritatem, boś to sprawił, co nad siły i wszelkie było oczekiwanie.

Od 1612 roku kierował karierą przyszłego hetmana Stanisława Koniecpolskiego, za którego wydał swą córkę Katarzynę.

W tym też roku, wobec groźby najazdu Tatarów, zmuszony był pod Brahą (polskimi umocnieniami położonymi nad Dniestrem, naprzeciw Chocimia) do wejścia w układy z uzurpatorem tronu mołdawskiego, hospodarem Stefanem Tomżą.

Ostatnie lata

Na sejmie w 1616 przedłożył projekt zwiększenia kompetencji urzędu hetmańskiego i zwiększenia liczby stałego wojska Rzeczypospolitej do 10 000.

W polityce zagranicznej był zwolennikiem przeprowadzenia działań zaczepnych przeciwko Rosji, przy zachowaniu neutralności Turcji i przekupieniu Tatarów. Sam zorganizował spisek, mający na celu zabicie niewygodnego dla Polski hospodara i dokonanie zamachu stanu w Mołdawii.

23 września 1617 podpisał porozumienie z Turcją pod Jarugą, mocą którego Rzeczpospolita zrzekła się swoich wpływów w Mołdawii i zobowiązywała się do powstrzymania kozaków.

W 1618 został hetmanem i kanclerzem wielkim koronnym. Nie radził sobie z najazdami tatarskimi na Ruś, oskarżany o nieudolność i tchórzostwo po porażce pod Oryninem w 1618 roku. W 1619 podpisał porozumienie z kozakami pod Pawołoczą, gdzie zobowiązali się oni do nienapadania na imperium osmańskie.

W 1620 prowadził źle przygotowaną wyprawę na Mołdawię i poniósł ciężką klęskę w bitwie pod Cecorą - zginął w nocy z 6 na 7 października 1620 podczas odwrotu wojsk polskich. Jego głowę nadziano na pikę i odesłano sułtanowi, który na ponad dwa lata powiesił ją nad wejściem do swego pałacu. Do niewoli dostał się też syn hetmana – Jan, wraz z bezgłowym ciałem ojca wykupiony później przez matkę Reginę z Herburtów. Został pochowany w żółkiewskiej farze.

Po śmierci

Komnaty w pałacu w Żółkwi po jego śmierci pozostały nienaruszone, w takim stanie, w jakim były za życia hetmana. Znajdowały się tam zarówno rzeczy osobiste, jak i zbroja, broń czy buława ofiarowana mu przez papieża. Umieszczono tam także skrwawione szaty, w które ubrany był w chwili śmierci. Nad łożem Żółkiewskiego wisiała kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W chwili wykupienia ciała z rąk tureckich, z polecenia wdowy przed obrazem nieustannie paliła się lampa. W rodzinie przez wiele lat podtrzymywano w ten sposób kult wielkiego przodka jako wzorowego żołnierza i obywatela. W atmosferze tej wzrastał także jego prawnuk, Jan Sobieski.

Podsumowanie

Był pierwszym Europejczykiem, który zdobył Moskwę i jedynym, który okupował stolicę Rosji. Pozostawił po sobie dzieło Początek i progres wojny moskiewskiej, spopularyzował też słynne powiedzenie "pięknie i słodko umrzeć za ojczyznę".

Jego prawnukiem był Jan III Sobieski. Jak głosi legenda, kiedy małego Sobieskiego położono na kamiennej trumnie Żółkiewskiego, trumna pękła i sam hetman Żółkiewski miał powiedzieć: "Z naszych kości powstał mściciel."

Ciekawostki

W miejscu bohaterskiej śmierci hetmana Żółkiewskiego (obecnie wieś Bierezowska w Mołdawii, dawniej polska wieś Laszki) jego syn Jan w 1621 roku wzniósł pomnik ozdobiony tablicą ze znanym cytatem "Quam dulce et decorum est pro patria mori" ("Jakże słodko i zaszczytnie jest umrzeć za Ojczyznę"). Pomnik przetrwał aż do 1868 roku. Dzięki staraniom Polaków został odbudowany w 1912, a w roku 2003 poddany gruntownej konserwacji dzięki inicjatywie Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" oraz środkom przyznanym przez Senat RP, został poświęcony tego samego roku przez Prymasa Polski Józefa Glempa. Obecnie odbywają się tutaj uroczystości patriotyczne Polaków mieszkających w Mołdawii.

Prawdopodobnie przy kurhanie na miejscu śmierci hetmana - Franciszek Ksawery Pułaski pochował w kwietniu 1769 ojca Józefa, Marszałka Konfederacji Barskiej

Bibliografia

• Listy Stanisława Żółkiewskiego 1584-1620
• Stanisław Żółkiewski Początek i progres wojny moskiewskiej [dostep 25-08-2008]
• Stanisław Kozłowski, Stanisław Żołkiewski, kanclerz koronny i hetman (1547-1620), 1904

Źródła

• "Stanisław Żółkiewski" [w:] Szymon Starowolski, Wojownicy sarmaccy., s. 277-281, Wyd. MON, Warszawa 1978. (wyd. I)
• Jerzy Besala: Wielcy hetmani Rzeczypospolitej. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983. ISBN 83-03-00160-4. Brak numerów stron w książce
• Brian Mooney "100 Największych przywódców świata"

Linki zewnętrzne

• Marek A. Koprowski: Tu złożył głowę Żółkiewski. kresy.pl. [dostęp 17 sierpnia 2009]. (pol.).zły zapis daty dostępu opis kurhanu na miejscu śmierci hetmana Stanisława Żółkiewskiego