Piotr Gembicki
| ||
![]() Piotr Gembicki, grafika Jeremiasza Falcka z ok. 1650 roku | ||
| ||
Kraj działania | ![]() | |
Data i miejsce urodzenia | 10 października 1585 Gniezno | |
Data i miejsce śmierci | 14 lipca 1657 Racibórz | |
biskup diecezjalny krakowski | ||
Okres sprawowania | 1642 – 1657 | |
biskup diecezjalny przemyski | ||
Okres sprawowania | 1636 – 1642 | |
Wyznanie | katolickie | |
Kościół | rzymskokatolicki | |
Nominacja biskupia | 22 września 1636 | |
Sakra biskupia | 22 lutego 1637 |
| |||||||
Data konsekracji | 22 lutego 1637 | ||||||
Konsekrator | Jan Wężyk | ||||||
| |||||||
|
Piotr Gembicki herbu Nałęcz (ur. 10 października 1585, zm. 14 lipca 1657 w Raciborzu) – biskup krakowski od 1642, przemyski od 1635, od 1635 podkanclerzy i kanclerz wielki koronny od 1638, sekretarz wielki koronny od 1633 roku[1], prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1641-1643[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Jana Gembickiego i Katarzyny Zaremba Cieleckiej, brat biskupa łuckiego Andrzeja i biskupa chełmińskiego Jana.
Studiował w kolegium jezuickim w Poznaniu, w Braniewie w latach 1604-1607, w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, w Szkołach Nowodworskich w Krakowie, w Rzymie w latach 1607 i 1612, w Würzburgu w 1608, Perugii, w Bolonii w latach 1611-1612[3].
Święcenia kapłańskie przyjął w Krakowie w 1614. Tuż po otrzymaniu święceń został kolejno kanonikiem włocławskim, gnieźnieńskim i krakowskim. Zdolnym księdzem szybko zainteresował się dwór królewski proponując od 1617 pracę w kancelarii króla Zygmunta III.
Na królewskim dworze pozostał do 1643, pełniąc kolejno funkcję sekretarza, podkanclerzego, a od 1638 na dworze króla Władysława IV kanclerza wielkiego koronnego. Z polecenia króla posłował do Rzymu i Wiednia. W tym czasie był dwukrotnie, na prośbę króla, administratorem diecezji krakowskiej - najpierw w 1630 po śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego, a następnie rok później po śmierci biskupa Andrzeja Lipskiego.
W roku 1633 będąc administratorem wiecznym Opactwa Łysogórskiego otrzymał nominację króla Zygmunta III do stołu opaciego. Ślubów zakonnych nie wykonał. Opatem Świętokrzyskim był 3 lata, zrezygnował w roku 1636[4].
W 1635 został mianowany biskupem przemyskim. Po śmierci biskupa Jakuba Zadzika w 1642 został powołany na stanowisko biskupa krakowskiego. Uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 maja 1643, w tym samym roku zwołał synod diecezjalny. Z jego polecenia opracowano statuty dla kapituły krakowskiej. Od duchowieństwa wymagał bezwzględnego posłuszeństwa. Dla ubogich, mających problemy finansowe księży, tworzył specjalne kasy pomocy.
Wspierał zgromadzenia zakonne. Był bardzo zaprzyjaźniony z Karmelitami bosymi z klasztoru w Czernej. W 1644, jako pierwszy biskup krakowski, odbył wizytę ad limina apostolorum do Rzymu. W Krakowie wybudował i wyposażył Pałac Biskupi. Na Prądniku Białym odnowił bardzo zaniedbaną jedną z letnich rezydencji biskupów krakowskich. Katedra wawelska otrzymała z jego fundacji nowy barokowy ołtarz, złotą monstrancję i kielichy. Dla siebie sprawił nowy tron biskupi, który zachowany do dziś służy kolejnym krakowskim biskupom. Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa krakowskiego w 1648[5].
W 1651 zorganizował wyprawę własnych wojsk przeciw antyfeudalnemu powstaniu chłopskiemu na Podhalu. Po dwudniowym oblężeniu i zdobyciu zamku w Czorsztynie powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego zostało stłumione[6].
Po wybuchu wojny ze Szwecją wraz z kapitułą schronił się na Spiszu[potrzebny przypis]. Był zwolennikiem wyboru na króla Polski Karola Gustawa pod warunkiem, że ten przyjmie katolicyzm, zagwarantuje przywileje duchowieństwa i rozgromi "Kozaków i Moskwę"[7]. Majątek zapisany w testamencie nakazał rozdać na cele dobroczynne, a ze sreber na miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Stanisława ufundować nowy. Zapis wypełnił nowy biskup Andrzej Trzebicki. Został pochowany w prezbiterium katedry wawelskiej, po prawej stronie ołtarza głównego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, Kórnik 1992, s. 147.
- ↑ Antoni Julian Nowowiejski, Płock : monografia historyczna / napisana podczas wojny wszechświatowej i wydrukowana w roku 1930, Płock [1931], s. 354.
- ↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny R. 119 nr 2 (2012), s. 277.
- ↑ Derwich ↓, s. 218.
- ↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 99.
- ↑ Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa 1968, s.266.
- ↑ Janusz Tazbir, Historia kościoła katolickiego w Polsce 1460-1795., Warszawa 1966, s.100,101
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
- Krzysztof J. Czyżewski, Biskupa Piotra Gembickiego dary i fundacje artystyczne dla katedry krakowskiej, w: Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI-XVIII w.), red. Dariusz Nowacki, Kraków 1999, s. 55-98 [1]
- Marek Derwich: Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r.. Wrocław 2000: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-904219-4-1.
Poprzednik Bogusław Radoszewski |
![]() |
Opat świętokrzyski 1633-1636 |
![]() |
Następca Stanisław Sierakowski |
|
|
|
- Absolwenci i studenci Akademii Lubrańskiego w Poznaniu
- Absolwenci i studenci Kolegium Jezuitów w Braniewie
- Absolwenci i studenci Kolegium Jezuitów w Poznaniu
- Absolwenci i studenci Kolegium Nowodworskiego
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Bolonii
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Perugii
- Absolwenci i studenci Uniwersytetu w Würzburgu
- Biskupi krakowscy
- Biskupi przemyscy (Kościół rzymskokatolicki)
- Członkowie dworu Władysława IV Wazy
- Elektorzy Jana II Kazimierza Wazy
- Elektorzy władców Polski (województwo krakowskie)
- Gembiccy herbu Nałęcz
- Kanclerze wielcy koronni (duchowni)
- Kanonicy gnieźnieńscy
- Kanonicy krakowscy
- Kanonicy włocławskiej kapituły katedralnej
- Ludzie związani z Gnieznem (I Rzeczpospolita)
- Ludzie związani z Włocławkiem (I Rzeczpospolita)
- Opaci świętokrzyscy (komendatoryjni)
- Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
- Podkanclerzowie koronni (duchowni)
- Prepozyci płockiej kapituły katedralnej
- Sekretarze królewscy
- Sekretarze wielcy koronni (duchowni)
- Senatorowie duchowni I Rzeczypospolitej
- Urodzeni w 1585
- Zmarli w 1657