Piotr Gembicki

Piotr Gembicki
Piotr Gembicki, grafika Jeremiasza Falcka z ok. 1650 roku
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	10 października 1585 Gniezno
Data i miejsce śmierci	14 lipca 1657 Racibórz
biskup diecezjalny krakowski
Okres sprawowania	1642 – 1657
biskup diecezjalny przemyski
Okres sprawowania	1636 – 1642
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	22 września 1636
Sakra biskupia	22 lutego 1637

Piotr Gembicki herbu Nałęcz (ur. 10 października 1585, zm. 14 lipca 1657 w Raciborzu) – biskup krakowski od 1642, przemyski od 1635, od 1635 podkanclerzy i kanclerz wielki koronny od 1638, sekretarz wielki koronny od 1633 roku.

Życiorys

Syn Jana Gembickiego i Katarzyny Zaremba Cieleckiej, brat biskupa łuckiego Andrzeja i biskupa chełmińskiego Jana.

Studiował w kolegium jezuickim w Poznaniu, w Braniewie w latach 1604-1607, w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, w Szkołach Nowodworskich w Krakowie, w Rzymie w latach 1607 i 1612, w Würzburgu w 1608 roku, Perugii, w Bolonii w latach 1611-1612.

Święcenia kapłańskie przyjął w Krakowie w 1614 r. Tuż po otrzymaniu święceń został kolejno kanonikiem włocławskim, gnieźnieńskim i krakowskim. Zdolnym księdzem szybko zainteresował się dwór królewski proponując od 1617 r. pracę w kancelarii króla Zygmunta III.

Na królewskim dworze pozostał do 1643 r., pełniąc kolejno funkcję sekretarza, podkanclerzego, a od 1638 na dworze króla Władysława IV kanclerza wielkiego koronnego. Z polecenia króla posłował do Rzymu i Wiednia. W tym czasie był dwukrotnie, na prośbę króla, administratorem diecezji krakowskiej - najpierw w 1630 r. po śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego, a następnie rok później po śmierci biskupa Andrzeja Lipskiego.

W roku 1633 będąc administratorem wiecznym Opactwa Łysogórskiego otrzymał nominację króla Zygmunta III do stołu opaciego. Ślubów zakonnych nie wykonał. Opatem Świętokrzyskim był 3 lata, zrezygnował w roku 1636.

W 1635 r. został mianowany biskupem przemyskim. Po śmierci biskupa Jakuba Zadzika w 1642 został powołany na stanowisko biskupa krakowskiego. Uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 maja 1643 r., w tym samym roku zwołał synod diecezjalny. Z jego polecenia opracowano statuty dla kapituły krakowskiej. Od duchowieństwa wymagał bezwzględnego posłuszeństwa. Dla ubogich, mających problemy finansowe księży, tworzył specjalne kasy pomocy.

Wspierał zgromadzenia zakonne. Był bardzo zaprzyjaźniony z Karmelitami bosymi z klasztoru w Czernej. W 1644 r., jako pierwszy biskup krakowski, odbył wizytę ad limina apostolorum do Rzymu. W Krakowie wybudował i wyposażył Pałac Biskupi. Na Prądniku Białym odnowił bardzo zaniedbaną jedną z letnich rezydencji biskupów krakowskich. Katedra wawelska otrzymała z jego fundacji nowy barokowy ołtarz, złotą monstrancję i kielichy. Dla siebie sprawił nowy tron biskupi, który zachowany do dziś służy kolejnym krakowskim biskupom. Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa krakowskiego w 1648 roku.

W 1651 r. zorganizował wyprawę własnych wojsk przeciw antyfeudalnemu powstaniu chłopskiemu na Podhalu. Po dwudniowym oblężeniu i zdobyciu zamku w Czorsztynie powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego zostało stłumione.

Po wybuchu wojny ze Szwecją wraz z kapitułą schronił się na Spiszu. Był zwolennikiem wyboru na króla Polski Karola Gustawa pod warunkiem że ten przyjmie katolicyzm, zagwarantuje przywileje duchowieństwa i rozgromi "Kozaków i Moskwę". Majątek zapisany w testamencie nakazał rozdać na cele dobroczynne, a ze sreber na miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Stanisława ufundować nowy. Zapis wypełnił nowy biskup Andrzej Trzebicki. Został pochowany w prezbiterium katedry wawelskiej, po prawej stronie ołtarza głównego.

Bibliografia

• Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
• Krzysztof J. Czyżewski, Biskupa Piotra Gembickiego dary i fundacje artystyczne dla katedry krakowskiej, w: Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI-XVIII w.), red. Dariusz Nowacki, Kraków 1999, s. 55-98 [1]
• Marek Derwich: Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r.. Wrocław 2000: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-904219-4-1.

Poprzednik Bogusław Radoszewski

Opat świętokrzyski 1633-1636

Następca Stanisław Sierakowski