Piotr Gembicki

Piotr Gembicki
Piotr Gembicki, grafika Jeremiasza Falcka z ok. 1650 roku
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	10 października 1585 Gniezno
Data i miejsce śmierci	14 lipca 1657 Racibórz
Miejsce pochówku	bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie
biskup diecezjalny krakowski
Okres sprawowania	1642 – 1657
biskup diecezjalny przemyski
Okres sprawowania	1636 – 1642
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	22 września 1636
Sakra biskupia	22 lutego 1637

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	22 lutego 1637
Konsekrator	Jan Wężyk
Konsekrowani biskupi Wojciech Lipnicki 1646 Jan Gembicki 1653
Współkonsekrowani biskupi Giovanni de Torres 1645

Piotr Gembicki herbu Nałęcz (ur. 10 października 1585, zm. 14 lipca 1657 w Raciborzu) – biskup krakowski od 1642, przemyski od 1635, od 1635 podkanclerzy i kanclerz wielki koronny od 1638, sekretarz wielki koronny od 1633 roku, prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1641-1643, kustosz gnieźnieński, dziekan krakowski i kujawski, kanonik warmiński, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1613 roku, proboszcz miechowski, sekretarz Zygmunta III Wazy.

Życiorys

Syn Jana Gembickiego i Katarzyny Zaremba Cieleckiej, brat biskupa łuckiego Andrzeja i biskupa chełmińskiego Jana.

Studiował w kolegium jezuitów w Poznaniu, w Braniewie w latach 1604–1607, w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, w Szkołach Nowodworskich w Krakowie, w Rzymie w latach 1607 i 1612, w Würzburgu w 1608, Perugii, w Bolonii w latach 1611–1612.

Święcenia kapłańskie przyjął w Krakowie w 1614. Tuż po otrzymaniu święceń został kolejno kanonikiem włocławskim, gnieźnieńskim i krakowskim. Zdolnym księdzem szybko zainteresował się dwór królewski proponując od 1617 pracę w kancelarii króla Zygmunta III.

W tym czasie był dwukrotnie, na prośbę króla, administratorem diecezji krakowskiej - najpierw w 1630 po śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego, a następnie rok później po śmierci biskupa Andrzeja Lipskiego.

W roku 1633 będąc administratorem wiecznym Opactwa Łysogórskiego otrzymał nominację króla Zygmunta III do stołu opaciego. Ślubów zakonnych nie wykonał. Opatem Świętokrzyskim był 3 lata, zrezygnował w roku 1636. W 1635 został mianowany biskupem przemyskim.

Na królewskim dworze pełnił kolejno funkcję sekretarza i podkanclerzego, a po śmierci Tomasza Zamoyskiego, w 1638 roku objął na dworze króla Władysława IV urząd kanclerza wielkiego koronnego. Od tego czasu miał duży wpływ na politykę zagraniczną państwa, prezentując postawę prohabsburską i antybrandenburską. Z polecenia króla posłował do Rzymu i Wiednia. Uczestniczył z w rokowaniach z elektorem brandenburskim Jerzym Wilhelmem w 1639 roku w Grodnie i Szczytnie.

Po śmierci biskupa Jakuba Zadzika w 1642 został powołany na stanowisko biskupa krakowskiego, co przyjął z zadowoleniem po problemach jakie czynił mu na dworze królewskim Jerzy Ossoliński. Uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 maja 1643, w tym samym roku zwołał synod diecezjalny. Po 1643 roku wyremontował i rozbudował pałac biskupi w Krakowie, co potwierdzają wzmianki i liczne herby Nałęcz. Z jego polecenia opracowano statuty dla kapituły krakowskiej. Od duchowieństwa wymagał bezwzględnego posłuszeństwa. Dla ubogich, mających problemy finansowe księży, tworzył specjalne kasy pomocy.

Wspierał zgromadzenia zakonne. Był bardzo zaprzyjaźniony z Karmelitami bosymi z klasztoru w Czernej. W 1644, jako pierwszy biskup krakowski, odbył wizytę ad limina apostolorum do Rzymu. W Krakowie wybudował i wyposażył Pałac Biskupi. Na Prądniku Białym odnowił bardzo zaniedbaną jedną z letnich rezydencji biskupów krakowskich. Katedra wawelska otrzymała z jego fundacji nowy barokowy ołtarz, złotą monstrancję i kielichy. Dla siebie sprawił nowy tron biskupi, który zachowany do dziś służy kolejnym krakowskim biskupom. Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa krakowskiego w 1648, podpisał jego pacta conventa.

W 1651 zorganizował wyprawę własnych wojsk przeciw antyfeudalnemu powstaniu chłopskiemu na Podhalu. Po dwudniowym oblężeniu i zdobyciu zamku w Czorsztynie powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego zostało stłumione.

Po wybuchu wojny ze Szwecją wraz z kapitułą schronił się na Spiszu. Był zwolennikiem wyboru na króla Polski Karola Gustawa pod warunkiem, że ten przyjmie katolicyzm, zagwarantuje przywileje duchowieństwa i rozgromi "Kozaków i Moskwę". Majątek zapisany w testamencie nakazał rozdać na cele dobroczynne, a ze sreber na miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Stanisława ufundować nowy. Zapis wypełnił nowy biskup Andrzej Trzebicki. Został pochowany w prezbiterium katedry wawelskiej, po prawej stronie ołtarza głównego.

Bibliografia

• Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
• Krzysztof J. Czyżewski, Biskupa Piotra Gembickiego dary i fundacje artystyczne dla katedry krakowskiej, w: Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI-XVIII w.), red. Dariusz Nowacki, Kraków 1999, s. 55-98 [1]
• Marek Derwich: Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r.. Wrocław 2000: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-904219-4-1.

Poprzednik Bogusław Radoszewski

Opat świętokrzyski 1633-1636

Następca Stanisław Sierakowski