Przejdź do zawartości

Podhajce: Różnice pomiędzy wersjami

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Zabytki: drobne merytoryczne
Linia 138: Linia 138:
* [[Pomnik Adama Mickiewicza w Podhajcach|Pomnik Adama Mickiewicza]] – wzniesiony w 1898 w setną rocznicę urodzin wieszcza. Inicjatorem jego budowy był ówczesny marszałek województwa Pan Lityński. W tym samym czasie utworzono [[Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”|Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”]] w Podhajcach<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Uroczystość Mickiewiczowska | czasopismo = [[Kurier Lwowski]] | strony = 3 | data = Nr 203 z 24 lipca 1898 | url = http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=klw&datum=18980724&seite=3&zoom=33&query=%22mickiewiczowska%22%2B%22podhajcach%22&ref=anno-search}}</ref>. Pomnik odnowiono po raz pierwszy w 1934, w setną rocznicę wydania „[[Pan Tadeusz|Pana Tadeusza]]”. W 2011 Henryk Pękalski (prawnik z Wrocławia urodzony w Podhajcach) dokonał renowacji pomnika. 19 czerwca 2011 po uroczystej mszy świętej odbyło się jego odsłonięcie i poświęcenie<ref name="Wspomnienia Henryka Pękalskiego">{{Cytuj stronę | url = http://www.podhajce.pl/index.php/henryk-pkalski | tytuł = Podhajce - moje rodzinne miasto na kresach wschodnich | nazwisko = Pękalski | imię = Henryk | data dostępu = 2013-06-03}}</ref>.
* [[Pomnik Adama Mickiewicza w Podhajcach|Pomnik Adama Mickiewicza]] – wzniesiony w 1898 w setną rocznicę urodzin wieszcza. Inicjatorem jego budowy był ówczesny marszałek województwa Pan Lityński. W tym samym czasie utworzono [[Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”|Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”]] w Podhajcach<ref>{{Cytuj pismo | tytuł = Uroczystość Mickiewiczowska | czasopismo = [[Kurier Lwowski]] | strony = 3 | data = Nr 203 z 24 lipca 1898 | url = http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=klw&datum=18980724&seite=3&zoom=33&query=%22mickiewiczowska%22%2B%22podhajcach%22&ref=anno-search}}</ref>. Pomnik odnowiono po raz pierwszy w 1934, w setną rocznicę wydania „[[Pan Tadeusz|Pana Tadeusza]]”. W 2011 Henryk Pękalski (prawnik z Wrocławia urodzony w Podhajcach) dokonał renowacji pomnika. 19 czerwca 2011 po uroczystej mszy świętej odbyło się jego odsłonięcie i poświęcenie<ref name="Wspomnienia Henryka Pękalskiego">{{Cytuj stronę | url = http://www.podhajce.pl/index.php/henryk-pkalski | tytuł = Podhajce - moje rodzinne miasto na kresach wschodnich | nazwisko = Pękalski | imię = Henryk | data dostępu = 2013-06-03}}</ref>.
* [[Synagoga w Podhajcach|Synagoga]] – z I poł. XVII w., jedna z najstarszych zachowanych na Ukrainie. Plan budowli i wysokie, ostrołukowe okna sugerują, że pierwotnie była to świątynia chrześcijańska – [[zbór]] [[bracia polscy|ariański]] lub kościół ormiański. Ta druga hipoteza jest bardziej prawdopodobna, bowiem w Podhajcach mieszkała w XVII w. dość liczna społeczność ormiańska, zajmująca się handlem, który później niemal całkowicie przeszedł w ręce Żydów<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Rąkowski | imię = Grzegorz | tytuł = Przewodnik po Ukrainie zachodniej część II Podole | wydawca = Oficyna Wydawnicza „Rewasz” | miejsce = Pruszków | data = 2006 | strony = 293-294 | isbn = 83-89188-46-5}}</ref>.
* [[Synagoga w Podhajcach|Synagoga]] – z I poł. XVII w., jedna z najstarszych zachowanych na Ukrainie. Plan budowli i wysokie, ostrołukowe okna sugerują, że pierwotnie była to świątynia chrześcijańska – [[zbór]] [[bracia polscy|ariański]] lub kościół ormiański. Ta druga hipoteza jest bardziej prawdopodobna, bowiem w Podhajcach mieszkała w XVII w. dość liczna społeczność ormiańska, zajmująca się handlem, który później niemal całkowicie przeszedł w ręce Żydów<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Rąkowski | imię = Grzegorz | tytuł = Przewodnik po Ukrainie zachodniej część II Podole | wydawca = Oficyna Wydawnicza „Rewasz” | miejsce = Pruszków | data = 2006 | strony = 293-294 | isbn = 83-89188-46-5}}</ref>.
* [[Ratusz w Podhajcach]] z roku 1931
* [[Ratusz w Podhajcach]] z roku 1931, w miejscu zniszczonego podczas I Wojny światowej ratusza z 1886 roku
* Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"
* Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (po 1945 roku kino)
* Dom księżnej [[Marcelina Czartoryska|Marceliny Czartoryskiej]] z XIX wieku (''Dom z Lwami''), w którym urządzała koncerty pianistyczne, ul. Mickiewicza 9<ref>{{Cytuj|tytuł=Od Potockich odkupili dobra podhajeckie Bielscy|data dostępu=2017-11-14|opublikowany=www.golebiowski.stansat.pl|url=http://www.golebiowski.stansat.pl/genealogia/podhajce/bielscy.html}}</ref>
* Dom Marceliny Czartoryskiej (Dom z Lwami) z końca XIX wieku
* Cmentarz chrześcijański z bramą i kaplicą z 1891 roku
* Cmentarz chrześcijański z bramą i kaplicą z 1891 roku
* [[Cmentarz żydowski w Podhajcach|Cmentarz żydowski]] – należy do najstarszych w Galicji, najstarszy znaleziony nagrobek pochodzi z 1420. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 2 ha i jest wpisany do państwowego rejestru zabytków. Zachowało się na nim kilkaset bogato rzeźbionych macew<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Rąkowski | imię = Grzegorz | tytuł = Przewodnik po Ukrainie zachodniej część II Podole | wydawca = Oficyna Wydawnicza „Rewasz” | miejsce = Pruszków | data = 2006 | strony = 294 | isbn = 83-89188-46-5}}</ref>.
* [[Cmentarz żydowski w Podhajcach|Cmentarz żydowski]] – należy do najstarszych w Galicji, najstarszy znaleziony nagrobek pochodzi z 1420. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 2 ha i jest wpisany do państwowego rejestru zabytków. Zachowało się na nim kilkaset bogato rzeźbionych macew<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Rąkowski | imię = Grzegorz | tytuł = Przewodnik po Ukrainie zachodniej część II Podole | wydawca = Oficyna Wydawnicza „Rewasz” | miejsce = Pruszków | data = 2006 | strony = 294 | isbn = 83-89188-46-5}}</ref>.
* Zajazd z XVII lub XVIII wieku na ulicy Zamkowej 7
* Zajazd z kolumnowym gankiem z XVII wieku na ulicy Zamkowej 7
* Pole [[Bitwa pod Podhajcami (1667)|bitwy z Tatarami]] z 1667 roku na północny-zachód od miasta, w sąsiedniej wsi Stare Miasto znajduje się kolumna upamiętniająca to wydarzenie


'''Zabytki niezachowane:'''
'''Zabytki niezachowane:'''

Wersja z 13:05, 14 lis 2017

Podhajce
Ilustracja
Rynek i ratusz w Podhajcach
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

tarnopolski

Prawa miejskie

1469

Powierzchnia

3,14 km²

Populacja (2012)
• liczba ludności


2908

Nr kierunkowy

+380 3542

Kod pocztowy

48000–48005

Tablice rejestracyjne

BO / 20

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Galeria: mapy, herb
Podhaicze na mapie z 1650
Podhajce na mapie z 1855
Położenie na mapie woj. tarnopolskiego w 1939
Przedwojenny polski herb Podhajec

Podhajce (ukr. Підгайці, Pidhajci) – miasto na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, nad Koropcem, siedziba administracyjna rejonu podhajeckiego. Według stanu na koniec grudnia 2012 liczyło 2908 mieszkańców.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1463 położone było w XVI wieku w województwie ruskim[1]. Formalnie prawa miejskie uzyskało w 1469[2]. Ich potwierdzenie nastąpiło w 1539 przez powtórne nadanie królewskie. W swojej historii Podhajce kilkakrotnie zmieniały przynależność państwową:

Położenie

Podhajce położone są na południowy wschód od Lwowa, 26 km na południe od Brzeżan, na prawym brzegu rzeki Koropiec (lewobrzeżnego dopływu Dniestru). Miasto leży wśród wzgórz, na wysokości 392 metrów nad poziomem morza[4]. W sąsiedztwie miejscowości Podhajce znajdują się następujące lokalizacje: Kozowa – 26,9 km na północ, Wiśniowczyk – 30 km na wschód, Trembowla – 45,9 km na wschód, Buczacz – 40,4 km na południowy wschód, Monasterzyska – 24,7 km na południe, Halicz – 42,2 km na południowy zachód[5].

Etymologia nazwy miasta

Rodowód nazwy Podhajce nie jest jednoznaczny. Istnieją na ten temat dwie teorie. Według pierwszej nazwa pochodzi od znacznych lasów (gajów) rosnących na otaczających miasto wzgórzach. Druga bierze za podstawę również położenie topograficzne miejscowości i wywodzi nazwę od 100 metrowego wzniesienia zwanego „Gajem”, położonego po wschodniej stronie rzeki. Stąd ewolucyjnie ukształtowana nazwa miasta to: Podgajem – Podgajce – Podhajce[6].

Historia

Podhajce są bardzo starą osadą[7], jednak ich początki z powodu braku odpowiednich dokumentów są trudne do ustalenia. Jak głosi legenda w połowie XIII w. w rejonie dzisiejszych Podhajec zbłądził podczas polowania ruski król Daniel Halicki, a zbudowane podczas postoju chaty dały początek jednej z dzielnic Podhajec – Haliczowi. Istnieją również przypuszczeni, że w XIII w. istniało osiedle na miejscu dzisiejszego Tudyńca. Pierwsza pisemna wzmianka mówiąca o właścicielu Podhajec rycerzu Dionizym, pochodzi z 1397[8]. W pierwszej połowie XV w. właścicielami Podhajec byli przedstawiciele szlachty ruskiej/ukraińskiej, Kniehiniccy. Miasto leżało wówczas na lewym brzegu Mużyłówki (dziś ta część Podhajec nosi nazwę Stare Miasto i stanowi jedno z przedmieść). Elżbieta Kniehinicka wyszła za mąż za Michała z Buczacza herbu Abdank, wojewodę podolskiego, który poległ w walce z Tatarami w 1438[9]. W pierwszej połowie XV w. Michał Buczacki ufundował w Podhajcach pierwszy kościół rzymskokatolicki. Po zniszczeniu przez Tatarów fundację świątyni odnowił w 1463 jego syn Jakub (zm. 1541). W tym samym okresie (1446) wzmiankowana jest również pierwsza cerkiew.

Po wygaśnięciu rodu Buczackich Podhajce od 1534 przeszły w ręce rodziny Wolskich herbu Półkozic: Mikołaj Wolski wykupił u biskupa Jakuba Buczackiego za 10.000 florenów miasto Podhajce oraz klucz podhajecki[10]. W 1539 Mikołaj Wolski uzyskując od Zygmunta I stosowny przywilej, wprowadził w Podhajcach prawo magdeburskie[11]. Rok 1539 jest najczęściej podawaną datą powstania miasta[12].

Mikołaj Wolski pozostawił Podhajce trzem synom: Stanisławowi, Mikołajowi i Zygmuntowi. Potomkowie Mikołaja sprzedali miasto Stanisławowi Golskiemu, towarzyszowi broni Jana Zamoyskiego i wiernemu stronnikowi króla. Dzięki Golskiemu Podhajce stały się jedną z najpotężniejszych fortec kresowych. Jego brat Jan Golski był żonaty z Zofią z Zamiechowskich. Po śmierci męża Zofia, która była jeszcze dwukrotnie zamężna, stała się właścicielką Podhajec. Po niemal całkowitym zniszczeniu kościoła Zofia, wówczas już Tyszkiewiczowa, postawiła nowy praktycznie od podstaw, i to do tej fundacji często można spotkać odwołania w źródłach. W 1641 kolejnymi właścicielami Podhajec stali się Potoccy[13].

Podhajce były miejscem dwóch bitew wojsk polskich z Tatarami i Kozakami:

Monument upamiętniający miejsce bitwy 6−16 października 1667

Ostatnim właścicielem Podhajec z rodu Potockich był Marian herbu Pilawa – kasztelan lubaczowski. Kres panowania Potockich na ziemi podhajeckiej zbiegł się z dotkliwą klęską poniesioną przez konfederatów barskich w bitwie z wojskami rosyjskimi pułkownika Weissmana w pobliżu Podhajec 11 maja 1768. Od Potockich dobra podhajeckie odkupili Bielscy.

Podczas I rozbioru Polski (1772) Podhajce dostały się pod panowanie austriackie i zostały włączone do cyrkułu brzeżanskiego wchodzącego w skład tzw. Królestwa Galicji i Lodomerii (zachodnia część Podola). Po Bielskich dobra podhajeckie nabył w 1782 Kasper Rogaliński, a po nim Worcellowie.

Około 1820 miasteczko liczyło 3805 mieszkańców. W latach trzydziestych XIX w. przeprowadzono przez Podhajce trakt wiodący z Brzeżan do Monasterzysk. Pod koniec XIX w. rozpoczęto prace związane z linią kolejową, która miała połączyć miasto ze Lwowem. Inwestycję zrealizowano w 1909[14].

W połowie XIX w. dobra podhajeckie były własnością księcia Aleksandra Romualda Czartoryskiego. W 1840 Aleksander poślubił Marcelinę z d. Radziwiłł, która po śmierci męża przejęła Podhajce. Wkrótce zasłynęła jako gorąca patriotka polska i filantropka, m.in. fundowała ochronki dla dzieci wiejskich w okolicach Podhajec. Cieszyła się też sławą doskonałej pianistki, utalentowanej odtwórczyni dzieł Fryderyka Chopina, którego była uczennicą. W swym domu w Podhajcach księżna Marcelina często grywała na fortepianie, i prawdopodobnie stąd zrodziła się legenda, iż w Podhajcach przebywał Chopin[15].

W 1872 powołano i zorganizowano w Podhajcach Ochotniczą Straż Pożarną. Straż przyjęła na siebie obowiązki straży pożarnej gminnej. Przedstawiciel podhajeckiej straży (Michał Borowski) wziął udział w I Krajowym Zjeździe Straży na przełomie października i listopada 1875 i wszedł w skład pierwszej Rady Zawiadowczej[16].

W 1889 w Podhajcach wybuchł pożar. Według oficjalnych danych spłonęło wówczas 266 domów, zginęło 12 osób, a 7 zostało ciężko rannych. Bez dachu nad głową pozostało 2786 osób[17]. Na czele „komitetu ratunkowego” stanął burmistrz Podhajec Michał Borowski, pochodzący z rodziny Habdanków Borowskich (w 1884 za zasługi dla miasta Rada Miejska nazwała jedną z ulic Podhajec jego imieniem). W 1889 Borowski „osobiście się udał do bogatych ludzi i znanych filantropów w kraju i za granicą z prośbą o składki i zebrał dla biednych pogorzelców przeszło 30 000 złotych”[18].

Według obliczeń konskrypcyjnych przeprowadzonych w 1890 ustalono liczbę ludności w powiecie podhajeckim na 79 343. Podział (strukturę) ludności, biorąc pod uwagę religię prezentuje tabela[19]:

Dom byłej właścicielki miasta i uczennicy Fryderyka Chopina – Marceliny Czartoryskiej
Ludność obrządku greckokatolickiego 50 455
Ludność obrządku rzymskokatolickiego 20 529
Ludność obrządku mojżeszowego 8 336
Ludność obrządku ormiańskokatolickiego 13
Ludność obrządku ewangelickiego 8

W 1891 księżna Marcelina Czartoryska sprzedała dobra podhajeckie Towarzystwu Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie[20]. W 1893 Podhajce od Towarzystwa odkupił Adam Czyżewicz.

Żołnierz stojący nad rzeką Koropiec (1916)

W lipcu 1914 Austriacy zmobilizowali do wojska wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni. W czasie walk front zatrzymał się na wschód od Strypy i Podhajce znalazły się w jego strefie. Zwożono do miasta rannych i chorych żołnierzy. Miejski szpital nie mógł pomieścić wszystkich i na potrzeby lecznictwa przeznaczono budynek „Sokoła”. Zmarłych żołnierzy grzebano obok cmentarza cywilnego. Tak powstał w Podhajcach cmentarz wojskowy. Pochowano na nim również ofiary wojny polsko-ukraińskiej (1918–1919). Jedną z nich był Wasyl Opariwski ojciec Jarosławy – żony Stepana Bandery[21].

Potyczki z Ukraińcami i bolszewikami w latach dwudziestych spowodowały, że polskiemu rządowi zależało na wzmocnieniu „polskości” na Kresach Wschodnich[22]. Kolejny raz mobilizowano nowych osadników, z których większość stanowili żołnierze odznaczeni w walce o niepodległość i w wojnie 1920. Jedną z takich rodzin była rodzina Gerlachów, która przeniosła się w latach 1925–1926 z Rzeszowszczyzny do Podhajec. Miejsce w Podhajcach, gdzie mieszkali osadnicy do lat trzydziestych, nazywano Kolonią lub Holendry-Kolonią. Później już występowała nazwa Mazury – były one niejako przedłużeniem przysiółka Holendry[23].


W dniach 7-8 października 1933 odbyły się w Podhajcach uroczystości związane z obchodami 250. rocznicy odsieczy wiedeńskiej. 7 października o godzinie 18 odbył się pochód młodzieży szkolnej z Podhajec spod budynku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na dawne wały Starego Miasta. W kolejnym dniu grała orkiestra Straży Pożarnej, odbyło się uroczyste nabożeństwo w kościele, a po mszy uformował się pochód i ponownie udano się na wały Starego Miasta. Dokonano uroczystego podniesienia flagi, wygłoszono mowę o wyczynach króla Jana III Sobieskiego. Następnie zgromadzeni przeszli pod budynek nowej, oddanej we wrześniu, szkoły w Podhajcach, gdzie starosta Roman Woroszyński odsłonił pamiątkową tablicę z podobizną króla, która została wmurowana na ścianie nowego budynku szkolnego. Wieczorem w sali „Sokoła” m.in. pani Kasprzakówna deklamowała wiersz Marii Konopnickiej „Kartka z raptularza”, po czym odegrana została operetka „Wesele w Jaworowie” na podstawie opowiadania Zofii Kossak (Julia Duszyńska w 1936 stworzyła dla dzieci, na podstawie tego utworu, obrazek sceniczny z czasów Jan III)[24].

Lata 30. Pracownicy Poczty Polskiej przed Urzędem Pocztowo-Telegraficznym w Podhajcach
Budynek, w którym przed II wojną światową mieścił się Ratusz

Ważnym miejscem w mieście był Urząd Pocztowo-Telegraficzny usytuowany nieopodal szkoły, przy ul. Jana III Sobieskiego. Ruch przesyłek pocztowych pomiędzy dworcem PKP a urzędem odbywał się dwa razy dziennie – za środek transportu służył wóz konny. Z tą samą częstotliwością listonosze rozwozili przesyłki do adresatów. Poczta była również miejscem nadawania telegramów, a także odbywania rozmów telefonicznych[25].

II wojna światowa dla mieszkańców Podhajec praktycznie rozpoczęła się 17, a według innych relacji 18[26] września 1939, kiedy do Podhajec wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. 22 października władza radziecka zorganizowała wybory do rad narodowych. Nowa władza wystąpiła do Rady Najwyższej w Moskwie z prośbą o włączenie „oswobodzonych” terenów do ZSRR. W końcu listopada 1939 wszyscy obywatele Podhajec otrzymali obywatelstwo Związku Radzieckiego, a w grudniu wprowadzono rubla. W 1940 dokonano przesiedleń do Kazachstanu i wywózek na Sybir. Objęły one przede wszystkim rodziny inteligenckie[27].

Muzeum − Miejsce Pamięci w Bełżcu. Napis upamiętniający pomordowanych Żydów z Podhajec

3 lipca 1941 do Podhajec wkroczyła armia niemiecka. W 1942 Niemcy zwieźli z terenu powiatu do Podhajec wszystkie osoby narodowości żydowskiej i utworzyli getto. Pod koniec 1942 ponad 1000 Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. Eksterminacja Żydów wraz z likwidacją getta nastąpiła w 1943. Zamordowano ponad 2000 osób, tylko nielicznym udało się przeżyć. Część z nich została uratowana przez polskie i ukraińskie rodziny[27].

W czasie wycofywania się Niemców, od jesieni 1943, nasilały się napady nacjonalistów ukraińskich na Polaków. 25 marca 1944 do Podhajec ponownie wkroczyła Armia Czerwona. W dawnym budynku sądu powiatowego w Podhajcach urządzono siedzibę NKWD. Po zakończeniu wojny rozpoczęła się repatriacja ludności polskiej z Podhajec, która osiedliła się przede wszystkim w: Trzebnicy, Bolkowie, Oławie, Wrocławiu, Miłonowie, Otyniu, Zielonej Górze i Szczecinie[27].

Po 1945 do opustoszałego miasta zaczęli przybywać Łemkowie i Ukraińcy wysiedlani z Polski. W czasach radzieckich Podhajce podupadły. Dopiero od lat 90. XX wieku, po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę, datuje się powolny rozwój gospodarczy miasta[28].

Synagoga (2013)
Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Bogurodzicy
Widok na cerkiew greckokatolicką i ukraiński Dom Ludowy
Drewniana cerkiew i cmentarz na Tudyńcu (Podhajce, Stare Miasto)
Kamienice na rynku w Podhajcach

Zabytki

Zabytki istniejące:

  • Kościół Trójcy Świętej (pierwotny fundator: Michał Buczacki) fundacja Zofii Tyszkiewiczowej z 1634. Zbudowany z kamiennych ciosów na planie krzyża. W kaplicy Potockich jest pochowany hetman wielki koronny Stanisław Rewera Potocki. W tym kościele podpisano pokój z Tatarami w 1667. Zdewastowany po 1945[29].
  • Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Bogarodzicy – zbudowana w latach 1650–1653 z charakterystyczną arkadową galeryjką, ufundowana przez Annę Mohylankę – żonę Stanisława Rewery Potockiego.
  • Drewniana greckokatolicka cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego z II poł. XVIII w.
  • Dzwonnica z 1893 przy cerkwi pw. Przemienienia Pańskiego.
  • Pomnik Adama Mickiewicza – wzniesiony w 1898 w setną rocznicę urodzin wieszcza. Inicjatorem jego budowy był ówczesny marszałek województwa Pan Lityński. W tym samym czasie utworzono Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Podhajcach[30]. Pomnik odnowiono po raz pierwszy w 1934, w setną rocznicę wydania „Pana Tadeusza”. W 2011 Henryk Pękalski (prawnik z Wrocławia urodzony w Podhajcach) dokonał renowacji pomnika. 19 czerwca 2011 po uroczystej mszy świętej odbyło się jego odsłonięcie i poświęcenie[31].
  • Synagoga – z I poł. XVII w., jedna z najstarszych zachowanych na Ukrainie. Plan budowli i wysokie, ostrołukowe okna sugerują, że pierwotnie była to świątynia chrześcijańska – zbór ariański lub kościół ormiański. Ta druga hipoteza jest bardziej prawdopodobna, bowiem w Podhajcach mieszkała w XVII w. dość liczna społeczność ormiańska, zajmująca się handlem, który później niemal całkowicie przeszedł w ręce Żydów[32].
  • Ratusz w Podhajcach z roku 1931, w miejscu zniszczonego podczas I Wojny światowej ratusza z 1886 roku
  • Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (po 1945 roku kino)
  • Dom księżnej Marceliny Czartoryskiej z XIX wieku (Dom z Lwami), w którym urządzała koncerty pianistyczne, ul. Mickiewicza 9[33]
  • Cmentarz chrześcijański z bramą i kaplicą z 1891 roku
  • Cmentarz żydowski – należy do najstarszych w Galicji, najstarszy znaleziony nagrobek pochodzi z 1420. Cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 2 ha i jest wpisany do państwowego rejestru zabytków. Zachowało się na nim kilkaset bogato rzeźbionych macew[34].
  • Zajazd z kolumnowym gankiem z XVII wieku na ulicy Zamkowej 7
  • Pole bitwy z Tatarami z 1667 roku na północny-zachód od miasta, w sąsiedniej wsi Stare Miasto znajduje się kolumna upamiętniająca to wydarzenie

Zabytki niezachowane:

Demografia

Liczba ludności w wybranych latach:

Źródło: 1578[35], 1869[36], 1890[37], 1909[38], 1930[39], 1989[40], 2011[41], 2012[42]

Gospodarka

Podhajce są jedynym miastem w rejonie, siedzibą władz i jego centrum administracyjnym i gospodarczym. Dane statystyczne dotyczące gospodarki, oświaty, kultury i opieki zdrowotnej obrazują podstawowe kwestie życia w Podhajcach i jego najbliższym sąsiedztwie. Prezentowane dane odnoszą się do sytuacji w rejonie podhajeckim, o ile nie wskazano inaczej.

W rejonie podhajeckim dominuje produkcja rolnicza. W strukturze produktu brutto w 2012 rolnictwo stanowiło 88,6%[43]. W 2012 w Podhajcach i otaczających je wsiach wyprodukowano:

W gospodarstwach rolnych na dzień 1 stycznia 2013 utrzymywano 145 sztuk bydła, w tym 22 krowy; 172 świń[43].

Na terenie rejonu działały 123 sklepy sprzedaży detalicznej oraz 11 kawiarni i restauracji. Średnia sprzedaż detaliczna na jednego mieszkańca w 2012 wyniosła 107,1 USD. Średnia wartość sprzedaży usług na mieszkańca 20,4 USD. Na koniec 2012 średnia roczna liczba ludności rejonu podhajeckiego wyniosła 19 500 osób, o 300 mniej niż w 2011. Było to wynikiem spadku przyrostu naturalnego i migracji. W 2012 w Podhajcach zarejestrowanych było około 61 małych i średnich przedsiębiorstw oraz 472 osoby prowadzące działalność gospodarczą. W sektorze małych i średnich przedsiębiorstw utworzono 61 nowych miejsc pracy, o 11 więcej niż w 2011[43].

Oficjalny status bezrobotnego w 2012 otrzymało 372 osób, o 92 osoby więcej niż w 2011. Od początku 2012 roku rejonowy urząd pracy znalazł zatrudnienie 542 osobom, wysłał na przeszkolenie 108 osób i zatrudnił przy robotach publicznych 180 bezrobotnych[43].

Oświata i kultura

W 2012 w rejonie podhajeckim działały 24 szkoły, w których uczyło się 2052 uczniów. Prowadzono także 26 klubów, do których uczęszczało 357 uczniów. Do sieci organizacji kultury rejonu podhajeckiego zaliczano 64 instytucje: 26 klubów w szkołach, 5 domów kultury, 30 bibliotek, 2 szkoły/ogniska sztuki muzycznej oraz jedno muzeum historyczne[44].

Opieka zdrowotna

W rejonie podhajeckim funkcjonował szpital miejski w Podhajcach z 120 łóżkami, a także przychodnie lekarza rodzinnego. Szpital dysponował 9 wyspecjalizowanymi oddziałami m.in.: chirurgii, traumatologii, ginekologii, zakaźnym, neurologicznym czy intensywnej terapii. Liczba pracowników służby zdrowia wynosiła 387 osób[44].

Osoby związane z miastem

Willa J. Choróbskiego, obecnie budynek Rady Miejskiej
  • Onufrij Banach – ukraiński prof. chemii. Ukończył studia na Wydz. Chemii UW. Zaczynał jako nauczyciel chemii w liceum w Podhajcach[45],
  • Jerzy Choróbski s. Stanisława – polski neurochirurg i neurofizjolog, docent,
  • Stanisław Choróbski – lekarz w szpitalu powiatowym w Podhajcach. W czasie I w.ś. i wojny polsko-ukraińskiej (1918–1919) ofiarnie spieszył z pomocą chorym i rannym. W dowód wdzięczności otrzymał 11 listopada 1921 tytuł honorowego obywatela Podhajec[46][47].
  • Ludwik Ćwiklicer – w 2. poł. XIX wieku lekarz i kierownik szpitala w Podhajcach, burmistrz miasta, honorowy obywatel Podhajec[48][49]
  • Jan Łomnicki – polski reżyser i scenarzysta filmów dokumentalnych i fabularnych,
  • Tadeusz Łomnicki – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru Na Woli,
  • Osyp Moroz – ukraiński ekonomista i cybernetyk urodzony w Podhajcach. Mieszka w USA. Studiował na Uniwersytecie NY. Analityk, członek UAN i Zawodowego Stowarzyszenia Futurystów (USA)[50],
  • Stanisław Rewera Potocki – hetman wielki koronny Rzeczypospolitej od 1654, hetman polny koronny od 1652,
  • Leonard Rettel – polski działacz polityczny, pisarz, poeta i tłumacz, pierwszy polski hispanista, belwederczyk, kapitan – żołnierz-ochotnik powstania listopadowego, orator, emigrant na Wielkiej Emigracji,
  • Mychajło Rudnycki – ur. w Podhajcach, ukraiński krytyk literacki, pisarz, poeta i tłumacz[51],
  • Marta Wiecka – polska szarytka, błogosławiona katolicka ze zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia, wyniesiona na ołtarze 24 maja 2008 we Lwowie,
  • Mikołaj Wolski – marszałek wielki koronny Rz. od 1616, marszałek nadworny koronny od 1600, dyplomata, starosta krzepicki i olsztyński, skarbnik rawski

Współpraca z Polską

15 września 2008 w Jaczkowicach przedstawiciele gminy Oława i rejonu Podhajce na Ukrainie podpisali deklarację o woli nawiązania współpracy. Główną ideą podpisanego dokumentu jest umacnianie przyjaźni pomiędzy Polską i Ukrainą m.in. przez: wzajemne promowanie obu regionów, poznawanie ich historii, tradycji, osiągnięć gospodarczych, kulturalnych i sportowych, wymiana doświadczeń na płaszczyźnie gospodarczej, kulturalnej i sportowej, a w szczególności wymiana młodzieży i mieszkańców gminy Oława i rejonu Podhajce[52].

19 października 2017 podpisano umowę o współpracy pomiędzy Strzegomiem a Podhajcami, tym samy Podhajce stały się miastem partnerskim Strzegomia[53].

Zobacz też

  1. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 170.
  2. ↑ Підгайці Та Підгаєччина. red. С. Колодницький. Тернопіль: ТзОВ «Терно-граф», 2012, s. 83. ISBN 978-966-457-133-0.
  3. ↑ Підгайці Та Підгаєччина. red. С. Колодницький. Тернопіль: ТзОВ «Терно-граф», 2012. ISBN 978-966-457-133-0.
  4. ↑ Krótka historia Podhajec na stronie Starostwa Powiatowego w Podhajcach (ukr.). [dostęp 2013-06-21].
  5. ↑ Odległości podane za Google maps.
  6. ↑ O Podhajcach na stronie www.golebiowski.stansat.pl. [dostęp 2013-06-19].
  7. ↑ Mikołaj Niedźwiecki: Powiat podhajecki pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym. Stanisławów: Wydano nakładem autora w drukarni J. Dankiewicza, 1896.
  8. ↑ Підгайці Та Підгаєччина. red. С. Колодницький. Тернопіль: ТзОВ «Терно-граф», 2012, s. 88, 96-97, 147, 298, 727. ISBN 978-966-457-133-0. za: Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, T. 1. Lwów: 1868, s. 13.
  9. ↑ Władysław Semkowicz: Ród Awdańców w wiekach średnich. Poznań: Wyd. Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1920.
  10. ↑ Pociecha W., Buczacki Jakub, h. Abdank (†1541) w Polski Słownik Biograficzny, Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności 1937, t. 3, 480 s., s. 83 (reprint 1989 р.) ISBN 83-04-03291-0
  11. ↑ Iwo Werschler: Wolscy z Podhajec. Zeszyty Historyczno-Teologiczne R. VIII nr 8, 2002.
  12. ↑ Grzegorz Gołębiowski: Śladem przodków – Podhajce. Warszawa: Difin, 2010. ISBN 978-83-7641-336-5.
  13. ↑ Grzegorz Gołębiowski: Śladem przodków – Podhajce. Warszawa: Difin, 2010. ISBN 978-83-7641-336-5.
  14. ↑ Iwo Werschler: Podhajce – rys historyczny (do roku 1917). materiał powielony.
  15. ↑ Historia Podhajec na stronie www.golebiowski.stansat.pl. [dostęp 2013-06-13].
  16. ↑ Józef Ryszard Szaflik: Dzieje Ochotniczych Straży Pożarnych w Polsce. Warszawa: Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, 2005, s. 68-69, 81. ISBN 83-88877-20-3.
  17. ↑ „Gazeta Lwowska”. nr 126, 2 czerwca 1889. 
  18. ↑ „Gazeta Lwowska”, 1895.  za: Grzegorz Gołębiowski: Śladem przodków – Podhajce. Warszawa: Difin, 2010, s. 36. ISBN 978-83-7641-336-5.
  19. ↑ Mikołaj Niedźwiecki: Powiat podhajecki pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym. Stanisławów: Wydano nakładem autora w drukarni J. Dankiewicza, 1896, s. 38-39.
  20. ↑ Notka prasowa w rubryce „Telegramy Kuriera Lwowskiego“. „Kurjer Lwowski”, 7 października 1891. 
  21. ↑ Stefan Kołodnicki: Podhajce. Po kraju ojczystym. Wydawcy: Andrij Wynnyk, Witalij Bur, 2009, s. 21.
  22. ↑ Jarosław Abramov-Newerly: Nawiało nam burzę. Warszawa: Wydawnictw Książkowe „Twój Styl”, 2000, s. 46. ISBN 83-7163-171-5.
  23. ↑ Rodrycjusz Gerlach: Sybirskie etapy. materiał powielony, spisano 1989-1990.
  24. ↑ . Informacje z dokumentu Z.65/33 sporządzonego przez Komendanta Posterunku Policji Państwowej w Podhajcach 9 października 1933 (AGAN w Warszawie).  za: Grzegorz Gołębiowski: Śladem przodków – Podhajce. Warszawa: Difin, 2010, s. 45. ISBN 978-83-7641-336-5.
  25. ↑ Ze wspomnień Iwo Werschlera opublikowanych na portalu podhajce.pl. [dostęp 2014-03-23].
  26. ↑ Rodrycjusz Bolesław Gerlach: Moja szkoła w Podhajcach 1934-1940. [dostęp 2013-06-19].
  27. ↑ a b c Grzegorz Gołębiowski: Śladem przodków – Podhajce. Warszawa: Difin, 2010, s. 45-54. ISBN 978-83-7641-336-5.
  28. ↑ Notka o Podhajcach na stronie Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie. [dostęp 2013-06-19].
  29. ↑ J. Tokarski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Ukrainie, t. 2, Burchard Edition 2001, s. 195-196, ISBN 83-87654-11-6
  30. ↑ Uroczystość Mickiewiczowska. „Kurier Lwowski”, s. 3, Nr 203 z 24 lipca 1898. 
  31. ↑ Henryk Pękalski: Podhajce - moje rodzinne miasto na kresach wschodnich. [dostęp 2013-06-03].
  32. ↑ Grzegorz Rąkowski: Przewodnik po Ukrainie zachodniej część II Podole. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, s. 293-294. ISBN 83-89188-46-5.
  33. ↑ Od Potockich odkupili dobra podhajeckie Bielscy [online], www.golebiowski.stansat.pl [dostęp 2017-11-14].
  34. ↑ Grzegorz Rąkowski: Przewodnik po Ukrainie zachodniej część II Podole. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, s. 294. ISBN 83-89188-46-5.
  35. ↑ Іван Банах: Підгайці на історичній мапі Галичини. Wydawnictwo Aston, 2016, s. 43. ISBN 978-966-308-678-1.
  36. ↑ Orts-Repertorium des Königreiches Galizien und Lodomerien mit dem Grossherzogthume Krakau. Wiedeń: K.K. Statistischen Central-Commission, 1874, s. 157.
  37. ↑ Special Orts-Repertorien der Im Österreichischen Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder. Wiedeń: K.K. Statistischen Central-Commission, XII Galizien, 1893, s. 393.
  38. ↑ Kompletny skorowidz miejscowości w Galicji i Bukowinie, zestawiony przez Szymona Chanderysa. Lwów: 1909.
  39. ↑ Księga adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa. Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1930.
  40. ↑ World Gazetteer (ang.). [dostęp 2013-06-27].
  41. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2012 року. Київ: Державний комітет статистики України, 2012, s. 96.
  42. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Київ: Державний комітет статистики України, 2013, s. 96.
  43. ↑ a b c d Społeczno-gospodarczy rozwój rejonu podhajeckiego w 2012 (ukr.). [dostęp 2013-06-21].
  44. ↑ a b Ogólne informacje o powiecie podhajeckim według stanu na 1 stycznia 2012 na stronie Starostwa Powiatowego w Podhajcach (ukr.). [dostęp 2013-06-21].
  45. ↑ Biogram prof. Banacha (ukr.). [dostęp 2013-06-21].
  46. ↑ Halina Pługator: Podhajce: miasto dawnej chwały i ... współczesnej ruiny. [dostęp 2013-06-15].
  47. ↑ Grzegorz Gołębiowski: Śladem przodków - Podhajce. Warszawa: Difin, 2010, s. 37. ISBN 978-83-7641-336-5.
  48. ↑ Szematyzm na rok 1895. Lwów: 1895, s. 173.
  49. ↑ Aleksander Stangenhaus. † Dr Ludwik Ćwiklicer. „Przegląd Lekarski”, s. 813, Nr 50 z 16 grudnia 1911. 
  50. ↑ Biogram Osypa Moroza (ukr.). [dostęp 2013-06-21].
  51. ↑ Biogram Mychajła Rudnyckiego (ukr.). [dostęp 2013-06-21].
  52. ↑ O podpisanej Deklaracji na stronie gminy Oława. [dostęp 2013-06-19].
  53. ↑ Radni ze Strzegomia za podjęciem współpracy partnerskiej z Podhajcami (Ukraina). [dostęp 2017-10-19].

Linki zewnętrzne

Galerie zdjęć

Miejscowości rejonu podhajeckiego
Miasta
Wsie

Powiat podhajecki (1920–1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Powiat brzeżański (1920–1939 i 1941–1944) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[A]
Miejsko–wiejskie
Wiejskie[B][A]
  1. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  2. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu tarnopolskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Podhajce&oldid=50927402”