Zamek w Bartoszycach

Zamek w Bartoszycach – zamek krzyżacki założony w Bartoszycach w XIII wieku jako jedna z pierwszych twierdz zakonu na terytorium Prus, obecnie niezachowany.

Historia

Położenie zamku w Bartoszycach i pozostałych zamków krzyżackich

W czasach pruskich znajdował się tu gród plemienia Bartów, którzy zamieszkiwali historyczną krainę Barcji. Posiadali oni w zakolu rzeki Łyny umocniony wałami gród. Po nieudanych pierwszych próbach chrystianizacyjnych prowadzonych przez Polskę do Prus sprowadzono Krzyżaków. Zakon dokonał podboju Barcji i wykorzystując umocnienia oraz strategiczne położenie dawnego grodziska Bartów wzniósł na jego miejscu w 1240, jedną z pierwszych na terytorium Prus, drewniano-ziemną strażnicę. Twierdzę wybudowano na Wzgórzu Zamkowym na lewym brzegu Łyny i nadano jej nazwę Bartenstein - kamień, skała a w przenośni gród warowny w Barcji.

Podczas powstania przeciwko panowaniu Krzyżaków, warownia została zdobyta przez Prusów w 1264 roku, a po jego odbiciu i ponownym przejęciu przez Krzyżaków spłonął w 1273. Następnie został odbudowany i posiadał już elementy murowane, a we wnętrzach urzędował Prokurator krzyżacki administracyjnie podległy komturowi z Bałgi.

Szybki rozwój osiedli wokół zamku i w efekcie wykształcenie się organizmu miejskiego doprowadziły w 1326 do nadania osadzie przez Dietricha von Altenburg przywileju lokacyjnego. Lokował on miasto na lewym brzegu rzeki, w pobliżu zamku, nadając mu nazwę Rosenthal - co tłumaczy się jako Dolina Róż. Jednak 6 lat później, 17 lutego 1332, Wielki Mistrz Zakonu Luther von Braunschweig przeniósł lokację miasta na prawy brzeg Łyny i nadał mu funkcjonującą wcześniej nazwę Bartenstein.

Przez kolejny okres bartoszycki zamek nie odgrywał istotniejszej roli ani w strukturze państwa krzyżackiego, ani w obrębie komturii. Może o tym świadczyć zachowany spis inwentarza zamkowego z 1412, według którego artyleria zamkowa liczyła 4 działa.

Mieszczanie Bartoszyc w 1440 przystąpili do anty-krzyżackiego Związku Pruskiego co podzieliło społeczeństwo miasta. Po 6 latach wystąpiono ze Związku Pruskiego, co jednak nie zahamowało niepokojów, czego efektem był ponowny bunt mieszczan przeciwko Krzyżakom w 1454 roku. W lutym tegoż roku mieszczanie zniszczyli doszczętnie zamek.

Budynek starostwa powiatowego istniejący do 1945 r. (w oddali).

Zamku w pierwotnej postaci już nigdy nie odbudowano. Przyjmuje się, iż ruiny i fundamenty zamku przetrwały kilka wieków jako własność książąt pruskich . W późniejszym czasie, prawdopodobnie z ich wykorzystaniem wybudowano tu siedzibę starostów książęcych. Natomiast w 1902 na fali ogólnego i gwałtownego rozwoju miasta przeniesiono do Bartoszyc siedzibę powiatu frydlandzko-bartoszyckiego, a w okazałym, wzniesionym na fundamentach zamku budynku umiejscowiono siedzibę starostwa powiatowego. Budynek ten doszczętnie spłonął w 1945 pod koniec działań wojennych.

Budynku nigdy nie odbudowano i nie pojawiały się takie plany.

Bartoszycki zamek na sztychu Krzysztofa Hartknocha

Brak jest wiarygodnych przekazów ikonograficznych przedstawiających bartoszycki zamek, a jedyny zachowany wizerunek zamku przedstawia pochodząca z 1684 rycina autorstwa Krzysztofa Hatknocha przedstawiona w dziele Alt und Neues Preussen. Jest to miedzioryt przedstawiający panoramę Bartoszyc z górującym zamkiem. Według sztychu Hartknocha zamek znajdował się w zakolu rzeki na wysokim rozległym wzgórzu, a składał się z dwóch, oddzielonych od siebie wewnętrzną fosą, części. Dzieła nie uważa się jednak za całkowicie wiarygodne, gdyż zostało wykonane ponad 200 lat po prawdopodobnym zburzeniu zamku.

Sytuacja obecna

Obecnie na terenie Wzgórza Zamkowego znajduje się zalesiony park, a u jego podnóża rekreacyjny Park Elizabeth. Fundamenty zamku są całkowicie zasłonięte, jednak możliwości techniczne pozwalają na ich odsłonięcie. Do niedawna nie prowadzono także żadnych prac archeologicznych na terenie zamku. Niemniej jednak "Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Bartoszyce na lata 2007-2013" zakłada projekt Odtworzenie zabytków średniowiecznej architektury. W jego ramach zakłada się odsłonięcie i częściową rekonstrukcję zarysu fundamentów zamku na Wzgórzu Zamkowym wraz z murami obronnymi.

Linki zewnętrzne

• Zamek w Bartoszycach w serwisie Polskie Zamki
• Zamek w Bartoszycach na sztychu Krzysztofa Hartknocha