Zespół Aspergera: Różnice pomiędzy wersjami

Zespół Aspergera
	{{{nazwa naukowa}}}
Synonimy	{{{synonimy}}}
Specjalizacja	{{{specjalizacja}}}
Objawy	{{{objawy}}}
Powikłania	{{{powikłania}}}
Początek	{{{początek}}}
Czas trwania	{{{czas trwania}}}
Typy	{{{typy}}}
Przyczyny	{{{przyczyny}}}
Czynniki ryzyka	{{{czynniki ryzyka}}}
Rozpoznanie	{{{rozpoznanie}}}
Różnicowanie	{{{różnicowanie}}}
Zapobieganie	{{{zapobieganie}}}
Leczenie	{{{leczenie}}}
Leki	{{{leki}}}
Rokowanie	{{{rokowanie}}}
Zapadalność	{{{zapadalność}}}
Śmiertelność	{{{śmiertelność}}}
	Klasyfikacje
ICD-11	{{{ICD11}}}; {{{ICD11 nazwa}}}
ICD-10	F84.5
DSM-5	{{{DSM-5}}}; {{{DSM-5 nazwa}}}
DSM-IV	{{{DSM-IV}}}; {{{DSM-IV nazwa}}}
DiseasesDB	31268
OMIM	608638
MedlinePlus	001549
MeSH	D020817
	[[commons:{{{commons}}}\|Multimedia w Wikimedia Commons]]

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 16:33, 9 paź 2019

Zespół Aspergera (ZA) (ang. Asperger syndrome, AS) – całościowe zaburzenie rozwoju, mieszczące się w spektrum autyzmu, opisane po raz pierwszy przez Hansa Aspergera w 1944 roku (zob. też badania Simona Barona-Cohena). Po raz pierwszy termin Asperger’s Syndrome został użyty w 1981 roku w publikacji Lorny Wing. Zwróciła ona uwagę na to, iż u niektórych dzieci z objawami autyzmu we wczesnym dzieciństwie była dobrze rozwinięta mowa i procesy poznawcze, a zaburzony rozwój motoryczny i społeczny. Stwierdziła ona, że są to zaburzenia opisane wcześniej przez Aspergera^[1].

Zaburzenie to obejmuje m. in. uporczywe trudności w zakresie umiejętności społecznych^[2], trudności w akceptowaniu zmian, ograniczoną elastyczność myślenia przy braku upośledzenia umysłowego oraz ograniczone, wąskie i powtarzające się zachowania oraz zainteresowania. Objawy te ograniczają lub upośledzają codzienne funkcjonowanie. Rozwój mowy oraz rozwój poznawczy przebiega bardziej typowo w porównaniu do zaburzeń ze spektrum o cięższym nasileniu. Głównymi kryteriami różnicującymi zespół Aspergera od innych, cięższych zaburzeń autystycznych, są brak opóźnienia rozwoju mowy i innych istotnych jej zaburzeń uniemożliwiających logiczną komunikację oraz typowy rozwój poznawczy.

Ludzie z tym zaburzeniem przypominają osoby z autyzmem dziecięcym pod tym względem, że od wczesnego dzieciństwa występuje u nich ten sam rodzaj trudności (jednak w dużo łagodniejszej postaci). W stosunku do autyzmu dziecięcego wyróżniają się o wiele bardziej prawidłowym rozwojem mowy i procesów poznawczych, zaś z powodu swych niezwykłych zainteresowań ludzie z łagodniejszą odmianą Zespołu Aspergera uchodzą częściej za ekscentryków niż za osoby z zaburzeniem osobowości.

Granice zespołu Aspergera są bardzo nieostre, pokrewne zaburzenia to m.in. „autyzm wysokofunkcjonujący” (HFA, High-Functioning Autism; pojęcie nieformalne, bez odzwierciedlenia w klasyfikacji medycznej), hiperleksja, zaburzenie semantyczno-pragmatyczne (SPD, Semantic pragmatic disorder), upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się (NLD, Nonverbal Learning Disabilities/Disorder), a także zaburzenia emocjonalne jak reaktywne zaburzenie przywiązania (RAD, Reactive attachment disorder), ADHD i wiele innych rzadkich zespołów – ich prawidłowa diagnoza i rozróżnianie mogą sprawiać problemy w wielu indywidualnych przypadkach^[3]. Dlatego nierzadko potocznie określa się mianem zespołu Aspergera wszystkie relatywnie łagodne zaburzenia rozwoju, gdzie głównym problemem jest nieumiejętność nawiązywania kontaktów społecznych^[4].

Wymienia się zespół sześciu głównych kryteriów diagnostycznych Gillbergów z 1989 r.^[5], obejmujących aspekty, które nie zostały wymienione w DSM-IV czy ICD-10.

Są to:

zaburzenia interakcji społecznej, nieumiejętność lub brak chęci współpracy w grupie,
zaburzenia mowy i języka (opóźniony rozwój, powierzchownie perfekcyjny język ekspresyjny, sztywna i pedantyczna mowa, nietypowa prozodia i charakterystyka głosu, uszkodzenie zdolności rozumienia języka – przede wszystkim znaczeń przenośnych i ukrytych)
zawężone, specjalistyczne zainteresowania, połączone czasem z obsesyjnym zainteresowaniem jedną dziedziną,
zachowania powtarzalne, rutynowe, niezmienne,
trudności w komunikacji niewerbalnej (ograniczone gesty, skąpa ekspresja twarzy, dystans fizyczny, zachwianie rozumienia bliskości do innej osoby, kłopoty z kontaktem wzrokowym),
niezdarność ruchowa (nie zawsze).

Kryteria te pomagają odróżnić ZA np. od zaburzeń osobowości czy emocji. Może się zdarzyć, że osoba spełniająca warunki opisane w DSM-IV czy ICD-10 nie spełni kryteriów Gillbergów, zwłaszcza pod względem zaburzeń w rozwoju języka (co najmniej trzy z wymienionych są konieczne do potwierdzenia diagnozy ZA).

Dane epidemiologiczne

Jak inne zaburzenia ze spektrum autystycznego, zespół Aspergera występuje głównie (80% przypadków) w męskiej części populacji. Wielu specjalistów uważa jednak, że wyniki badań, które na to wskazują, powstały nie wskutek rzeczywistej tendencji, lecz z powodu tego, iż kobiety, mając naturalne zdolności w tych kierunkach, które akurat są zaburzane przez zespół, potrafią te braki skompensować (Attwood, 151-2).

Szwedzcy naukowcy (zob. Christopher Gillberg i wsp.) przeprowadzili w 1993 roku badanie przesiewowe dzieci z miasta Göteborg. Stwierdzili oni, że 3,6 na 1000 dzieci w wieku 7-16 lat spełnia całkowicie kryteria zespołu Aspergera. Stosunek chłopców do dziewcząt wynosił 4:1. Jeśli włączyć w to wszystkie przypadki, gdzie część kryteriów była spełniona, to ogólny wynik wzrasta do 7,1 na 1000, a stosunek płci wyrównuje się do 2,3:1^[6].

Przyczyny

Prawdopodobnie u podłoża wszystkich zaburzeń spektrum autyzmu leżą defekty neurologiczne o szczegółowo nieznanej etiologii. Do najczęściej wymienianych, potencjalnych przyczyn ich powstawania należą:

genetyczne – uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11;

Przekazywana jest nie tyle podatność na autyzm, ile skłonność do wystąpienia spektrum zaburzeń: trudności przystosowania, cech osobowości, czy innych psychoz^[7].

wykazano, że istnieje korelacja pomiędzy wiekiem ojca powyżej 40 lat, a zwiększeniem ryzyka zachorowalności na autyzm
uszkodzenia centralnego układu nerwowego
dziecięce porażenie mózgowe

Mimo że rodzice mogą zauważyć pierwsze objawy autyzmu u swojego dziecka po pierwszych rutynowych szczepieniach, a obawy niektórych doprowadziły do zmniejszenia częstości stosowania szczepień u dzieci (a w związku z tym zwiększenia prawdopodobieństwa epidemii odry), nie ma dowodów naukowych wskazujących na związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy stosowaniem szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce, a występowaniem autyzmu, a także nie ma naukowych dowodów na to, że Thiomersal (w USA znany jako Thimerosal) występujący w szczepionkach może przyczynić się do wystąpienia autyzmu^[8]^[9].

Badania rodziców

Dr Eric Peterson z Uniwersytetu Kolorado w Denver^[10] porównał obrazy mózgu 40 rodziców autystycznych dzieci oraz 40 osób, których dzieci były zdrowe. Obraz mózgu rodziców autystycznych dzieci wykazywał niektóre szczególne cechy typowe dla autystów. Kora ruchowa mózgu i zwoje podstawy – struktury odpowiedzialne za planowanie ruchów i naśladownictwo – są powiększone w porównaniu ze strukturami przeciętnego człowieka. Z kolei sąsiedni obszar kory mózgu, odpowiedzialny na przykład za rozumienie wyrazu twarzy, jest mniejszy. Mniejszy jest też odpowiedzialny za koordynację ruchów móżdżek i płat czołowy, który pozwala rozumieć intencje innych osób^[7]. Wyniki tych badań mogą sugerować rodzinne uwarunkowanie zespołu Aspergera.

Objawy osiowe i problemy współwystępujące

Dwuwymiarowy model autystycznego spektrum

Mianem zespołu Aspergera określa się łagodniejsze przypadki spośród spektrum autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. Podobnie jak wszystkie inne przypadki tego spektrum jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym, którego przyczyny na ogół nie są znane.

Ze względu na niewielkie nasilenie zaburzeń, zespół Aspergera rzadko bywa diagnozowany przed rozpoczęciem nauki w szkole, gdzie najczęściej ujawniają się problemy dziecka związane z umiejętnościami interpersonalnymi i życiem towarzyskim^[3].

Najbardziej typowe objawy występują w młodym wieku, później w miarę kształtowania się indywidualnych cech mogą się zmieniać, zanikać (rzadko nawet całkowicie), często zaciemniając obraz zaburzenia, dlatego rozpoznanie w dorosłym wieku jest jeszcze trudniejsze niż w dzieciństwie i wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań.

Głównym problemem przy obecności zespołu jest upośledzenie funkcji społecznych i emocjonalnych (deficyty kontaktu z otoczeniem).

U osoby z zespołem Aspergera występują typowe dla autyzmu odchylenia i deficyty w kontaktach oraz umiejętnościach społecznych, a także w użyciu języka dla potrzeb komunikacji.

Objawy mogą mieć różne nasilenie od prawie niewidocznych dla osoby z tym zespołem i jej otoczenia (takich, które można sprowadzić do cech osobowości) aż do tak nasilonych, iż uniemożliwiają normalne życie i pracę oraz zmuszają do szukania specjalistycznej pomocy. Silnie zależy to od środowiska, w jakim wychowało się dziecko, czy problemy były zauważone i leczone, czy nie.

Osoby dorastające z tym zespołem mogą wykazywać utrzymujące się problemy z zajęciem się samym sobą, organizacją i zaburzeniami związków społecznych, a także partnerskich. Poczucie odmienności w okresie dojrzewania może być traumatyczne^[11]. Powstrzymywać może również obawa o niepowodzenia w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi^[12], a wynikający z tego stres może przejawiać się nieuwagą, wycofaniem, poleganiem na natręctwach, wzmożoną aktywnością, agresywnym lub przeciwstawiającym się zachowaniem^[13]. Depresja często wynika z przewlekłej frustracji spowodowanej powtarzającymi się niepowodzeniami w nawiązywaniu kontaktów.

Wraz z wiekiem mogą pojawić się inne zaburzenia psychiczne niezwiązane bezpośrednio ze spektrum autystycznym. Ludzie ci mają większą podatność na psychozy. Schizofrenia atakuje osoby z tym zespołem z częstością ok. 4% w porównaniu z 1% zachorowalności w typowej populacji i niekoniecznie będzie to przebieg taki, jak w klasycznej schizofrenii. Mogą występować też inne typy psychozy^{[potrzebny przypis]}.

Najprawdopodobniej zespół Aspergera nie ma wpływu na poziom inteligencji (IQ), jednak osoba z zespołem może sprawiać wrażenie mniej lub bardziej inteligentnej niż inni w zależności od sytuacji, np. w sytuacji wymagającej wysokich umiejętności społecznych może dla osób postronnych sprawiać wrażenie osoby niedojrzałej lub wręcz opóźnionej umysłowo; natomiast jeśli chodzi o przyswajanie faktów, które akurat znajdują się w sferze jej zainteresowań, np. obsługę komputera, nauki ścisłe lub inną dowolną, często wąską dziedzinę wiedzy, często przewyższają osoby zdrowe, a czasem nawet posiadają wybitne osiągnięcia w danej dziedzinie.

Zespół Aspergera jest stosunkowo „młodą” jednostką nozologiczną. To, jak również niewielki stopień wyrazistości objawów, brak wykwalifikowanych specjalistów i zespołów specjalistów powoduje, że znaczna część dorosłych z zespołem Aspergera nie jest świadoma przyczyny swoich problemów lub otrzymuje inną, nieprawidłową lub znacznie zawężoną diagnozę, gdy nasilenie wtórnych zaburzeń utrudnia funkcjonowanie i decydują się szukać pomocy specjalistycznej.

Chociaż zespół Aspergera jest częściej spotykany niż autyzm dziecięcy, nadal jest rzadko rozpoznawany, a wiedza wielu specjalistów (między innymi w Polsce) o tym zaburzeniu jest znikoma. Problem pogłębia fakt, że kryteria autyzmu i ZA są nieostre i w indywidualnych przypadkach może być bardzo trudno określić z jakim zaburzeniem mamy do czynienia^[3].

Edukacja rodzin ma kluczowe znaczenie w rozwijaniu strategii mających na celu uświadomienie słabych i mocnych punktów^[14], co pomaga rodzinom w lepszym radzeniu sobie z dzieckiem^[15]. Rokowanie może być lepsze przy postawieniu rozpoznania w młodym wieku, co pozwala na podjęcie wczesnych działań. Interwencje w dorosłości są cenne, ale przynoszą mniej korzyści niż w młodości^[14].

F 81.9 Upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się (NLD)

Najbardziej powszechnym, upośledzającym i potwierdzającym diagnozę objawem wspólnym dla większości osób z zespołem Aspergera są trudności w kontaktach z innymi ludźmi. Ludzie z ZA mają trudności z nawiązaniem kontaktów społecznych, gdyż mają problem z czytaniem szeroko pojętego kodu społecznego, z werbalnym i niewerbalnym porozumiewaniem się z drugim człowiekiem.

Ludzie nieobjęci zespołem Aspergera są w stanie ocenić i wczuć się instynktownie w stan emocjonalny i umysłowy (zob. empatia). Na podstawie niewerbalnych wskazówek, takich jak postawa ciała, ton głosu, specyficzne słowa użyte w wypowiedzi tworzą sobie oni nieustannie mentalne obrazy stanów umysłowych innych ludzi, jest to zjawisko podświadome. Jednak ludzie z zespołem są pozbawieni możliwości, jest to tzw. ślepota umysłu, inaczej mówiąc – brak teorii umysłu, prawdopodobnie wrodzonej i mającej swoją biologiczną reprezentację w mózgu (zob.: neurony lustrzane) zdolności do przypisywania innym stanów umysłowych. Ślepota umysłu powoduje:

trudności w braniu pod uwagę oraz szybkim rozumieniu (szybkość myślenia i oceny kontekstu społecznego jest w dorosłości często głównym deficytem, który nie objawia się w badaniach i testach psychologicznych, gdzie istnieje możliwość dłuższego namysłu) tego, że inni myślą – „myślę, że ty myślisz”, „myślę, że on myśli”
trudności w rozumieniu, że inni nie wiedzą, co ja myślę – „skoro ja tak myślę, to wszyscy myślą to samo”
trudności w dostrzeganiu uczuć i pragnień innych osób
trudności w tworzeniu umysłowych reprezentacji osób, przedmiotów, zdarzeń

Chorzy nie posiadają lub mają silnie zaburzoną empatię, co rzutuje na umiejętność niewerbalnego komunikowania się, widzenia podtekstów kierowanych do nich przez innych, jak też sami nie potrafią niewerbalnie okazywać innym swoich emocji lub ten przekaz jest zafałszowany (tzn. osoba „zdrowa” odczytuje jakiś podtekst, którego osoba chora nie ma na myśli).

Inaczej mówiąc, ślepota umysłu to niemożność zauważenia i zrozumienia tego, czego dana osoba nie mówi wprost, brak umiejętności czytania pomiędzy wierszami. Z tego powodu częstą trudnością dla takiego człowieka jest nawiązanie lub utrzymanie przyjaźni z powodu braku zrozumienia tych drobnych aspektów życia społecznego opisujących, jak to zrobić. Normalnie uczymy się tych reguł od wczesnego dzieciństwa, jednak człowiek z zespołem nie potrafi się tego nauczyć, ponieważ jest właśnie „ślepy” na te zagadnienia.

Dodatkowo wielu ludzi z zespołem ma poważne problemy z ekspresją własnych uczuć i emocji w taki niewerbalny sposób, w jaki robią to zwykli ludzie i jaki jest przyjęty za normę. Tacy ludzie mają emocje równie silne jak wszyscy inni, lecz sytuacje, które generują odpowiedź emocjonalną, są u nich inne. Dlatego osoby z tym zespołem oceniane bywają jako pozbawione emocji lub uczuć wyższych; często przypadkowe osoby mogą widzieć w nich psychopatów. Występują też problemy z kontaktem wzrokowym – osoba taka może albo go unikać (może być nawet nieświadoma istnienia tej części komunikacji), albo wpatrywać się w twarz rozmówcy lub wykonywać inne nienaturalne ruchy, które rozpraszają drugą osobę podczas rozmowy. Tego rodzaju gesty mogą być nieadekwatne do sytuacji lub wręcz całkowicie wyolbrzymione.

Problemy zazwyczaj pojawiają się w wypadku zwykłej nieoficjalnej rozmowy. Człowiek taki nie umie często w ogóle się odezwać ani „zachować” w sytuacji nieformalnej rozmowy „o niczym”, ma problemy z szybkim zrozumieniem metafor, interpretując je czasami dosłownie. Natomiast względnie nie sprawia mu problemów wysłowienie się przed grupą ludzi (zwłaszcza jeśli nie są całkowicie obcy) i specjalistyczna rozmowa na temat leżący w kręgu ich zainteresowań. Chociaż i tu mogą być wyjątki i zdarzają się ludzie całkowicie nieśmiali, którzy mają trudności w nawet najbardziej podstawowych kontaktach z innymi (zob. też. fobia społeczna).

Jednak w ogólnym rozrachunku osoby z ZA zdają sobie sprawę ze swojej odmienności, są wyjątkowo komunikatywne (jeśli brać pod uwagę zaburzenia mowy, jakie występują w innych diagnozach spektrum autyzmu) i pomimo trudności, jakie im to sprawia, chcą nawiązywać kontakty. Stoi to w kontraście np. do autyzmu wysokofunkcjonującego, gdzie osoby bardziej dystansują się od świata, żyją z dala od innych i tak naprawdę nie potrafią dostrzec, jak bardzo różnią się od ludzi zdrowych.^{[potrzebny przypis]} Część badaczy zwraca jednak uwagę na brak zasadności stosowania określenia „autyzm wysokofunkcjonujący”, gdyż nie ma związku między oczekiwaniami względem „wysoko-” lub „niskofunkcjonującej” osoby a rzeczywistym funkcjonowaniem w społeczeństwie^[16].

Bardzo typowe dla nich jest unikanie kontaktu wzrokowego, będącego źródłem istotnych informacji potrzebnych człowiekowi do prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego. Poszukując źródeł tego nietypowego zachowania naukowcy z Uniwersytetu Stanu Wisconsin w Madison przebadali mózgi dzieci zdrowych i dzieci z autyzmem za pomocą techniki rezonansu magnetycznego. W czasie badania pokazywali małym pacjentom zdjęcia różnych, dobrze znanych i obcych twarzy. Dzieci musiały ocenić, czy twarz wyraża emocje, czy jest obojętna pod względem emocjonalnym i sygnalizowały to za pomocą jednego z dwóch przycisków. Przez cały czas, oprócz pracy mózgu, śledzono też ruch gałek ocznych dzieci, by sprawdzić, którym partiom twarzy się przyglądają i jak dużo czasu im to zajmuje. Poza potwierdzeniem, że dzieci zdrowe znacznie lepiej niż autystyczne rozpoznawały ekspresję twarzy, naukowcom udało się wykryć istotne zmiany w pracy mózgu dzieci z autyzmem. Dotyczyły one struktury nazywanej jądrem migdałowatym, uważanej za centrum przetwarzania w mózgu negatywnych emocji, jak strach czy złość. U pacjentów z autyzmem reagowało ono zbyt silnie nawet na znajome twarze, które nie wyrażały złych emocji. „To tak, jakbyśmy chodząc po świecie postrzegali wszystkie spoglądające na nas twarze, nawet twarz własnej matki, jako zagrożenie” – wyjaśnia prowadząca badania Kim Dalton. Badaczka uważa, że to właśnie ta nadmierna reakcja lękowa mózgu wywołana przez kontakt wzrokowy każe dzieciom z autyzmem uciekać przed wzrokiem innych ludzi. Autorzy pracy liczą, że ich odkrycie pomoże w przyszłości opracować nowe metody terapeutyczne dla pacjentów z autyzmem. Może to być np. rodzaj treningu, który nauczy dzieci pewnej strategii spoglądania na twarze innych – tak, by patrząc w okolice oczu unikali jednocześnie bezpośredniego kontaktu wzrokowego^[17]. Kolejny zespół naukowców, kierowany przez Brendona Nacewicza z University of Wisconsin-Madison, odkrył, że odpowiadające za przetwarzanie emocji ciała migdałowate były mniejsze zarówno u autystycznych dzieci, jak i ich braci. Bracia, podobnie jak sami autyści, unikali kontaktu wzrokowego^[7].

Problemy te mogą zostać przezwyciężone, ale nie na drodze normalnego rozwoju, tylko silnego własnego wkładu intelektualnego. Powoduje to opóźnienia w nabywaniu tych funkcji i tym samym upośledzony rozwój społeczny.

Obsesyjne zainteresowania

Ludzie ci mają często specyficzne, wąskie oraz bardzo wciągające, a nieraz ekscentryczne i obsesyjne zainteresowania, jednocześnie wykazując brak należytego zainteresowania innymi sprawami z ich otoczenia (zwłaszcza społecznego). Jako dzieci często potrafią zapamiętywać sporą ilość wiadomości z interesującej je dziedziny, do tego stopnia, że mogą sprawiać wrażenie „małych profesorów”, jak określił ich dr Hans Asperger, z wiekiem w miarę wzrostu możliwości intelektualnych wiedza ta jest poszerzana nie na podstawie zwykłego zapamiętywania, lecz normalnego rozumienia tematu.

Jednak zainteresowania te opierają się często na kolekcjonowaniu, układaniu rzeczy, zbieraniu wiadomości na określony temat w taki sposób, że stanowią one całość, kolekcję, gdzie istnieje prosty system wyboru i układania tych informacji, jakiekolwiek luki w wiadomościach powodują, że osoba taka porzuca daną czynność lub zaczyna odczuwać opór psychiczny przed dalszym jej wykonywaniem, np. dziecko nie chce się dalej bawić klockami lub wręcz niszczy budowlę z klocków, której przed chwilą poświęcało całą uwagę, jeśli nie znajdzie odpowiedniego elementu potrzebnego do jej zakończenia. Występuje opór przed improwizowaniem, silna potrzeba dokończenia w ustalony sposób raz zaczętej czynności, niezależnie od czasu, jaki ma to zająć, nadmierna dbałość o szczegóły i ważniejszy jest sposób dotarcia do celu, niż czas dotarcia oraz sam cel. Poza tym zainteresowania te (lub w przypadku dziecka zabawa) nigdy nie są nakierowane na interakcję z drugą osobą, wykonywane są w samotności.

Badania pozwalają wytłumaczyć znany paradoks autyzmu. Polega on na tym, że niektóre chore na niego osoby mają w pewnych dziedzinach (np. w matematyce) duże, a nawet wybitne zdolności umysłowe, podczas gdy inne zdolności są u nich znacznie upośledzone^[18]. Wyniki tych badań potwierdzają, iż człowiek jest rozwinięciem własnych cech osobowości i zdolności intelektualnych uwarunkowanych rozwojem poszczególnych części mózgu zmieniających się wraz z jego rozwojem. Dlatego zaburzenia i objawy zespołu Aspergera zmieniają się.

W rzadkich przypadkach skłonności te mogą pomagać np. w znalezieniu pracy związanej z tematem, często w dziedzinach technicznych lub informatycznych, lecz równie często skutek może być odwrotny, gdyż obsesyjne zajmowanie się jednym tematem związane jest zazwyczaj z zaniedbaniami w innych, co nie służy rozwojowi intelektualnemu.

Bardzo często zainteresowania takie obracają się obecnie wokół komputerów do tego stopnia, że zespół Aspergera nazywany jest w krajach zachodnich „geek syndrome”, czyli chorobą maniaków komputerowych. Spowodowane jest to tym, że komputery zostały stworzone z myślą o składowaniu i przetwarzaniu informacji, co jest ulubionym zajęciem ludzi z tym zespołem^[19].

Trudności w akceptowaniu zmian

Ludzie tacy najlepiej się czują, żyjąc w uporządkowanym otoczeniu z ustalonymi schematami. Próba zmiany tego stanu rzeczy wywołuje zwykle silną frustrację i może w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do zachowań agresywnych.

Występują też problemy w ocenie stopnia ważności wykonywanych czynności oraz w ocenie czasu potrzebnego na wykonanie danej czynności, zbytnie koncentrowanie się na jednej czynności i niemożność zmiany obiektu koncentracji (nieelastyczność). Ponadto ludzie ci odczuwają silną potrzebę skończenia raz rozpoczętego zadania, próba przerwania czynności objawia się silnym stresem i próbami uzasadniania „na siłę” powodu wykonywania tej czynności. Człowiek pochłonięty taką obsesyjną czynnością systematycznie zaniedbuje inne.

Mowa i zapamiętywanie słów

Problemy z rozumieniem mowy, sarkazmu, ironii, literalne rozumienie metafor są częstym problemem utrudniającym socjalizację. Ludzie z zespołem Aspergera często odzywają się niestosownie do sytuacji, np. 5-letnie dziecko może, mówiąc o swoich zainteresowaniach, mówić językiem wyjętym jakby wprost z podręcznika akademickiego, nie zważając często na to, czy osoby słuchające są tym zainteresowane. Problemem jest też dosłowne rozumienie języka – kłopoty z tym związane mają głównie dzieci, ale zdarza się to także u dorosłych. Problemem może być też nieadekwatne lub zbyt literalne używanie konkretnych słów.

Badania ujawniły wprawdzie, że w trakcie wykonywania zadań językowych, u osób zdrowych i chorych na autyzm aktywne były te same obszary mózgu, ale u pacjentów z autyzmem praca tych obszarów była dużo mniej zsynchronizowana, zaś centrum za nią odpowiedzialne (tzw. ośrodek Broca), znacznie mniej aktywne. Nadaktywne było natomiast inne wyspecjalizowane centrum mózgu (ośrodek Wernickego), które odpowiada za przetwarzanie pojedynczych słów. Odkrycie to zainspirowało autorów pracy do stworzenia nowej teorii na temat podłoża autyzmu. Według niej autyzm jest wynikiem szerszego upośledzenia pracy mózgu, które polega na rozluźnieniu współpracy między jego różnymi obszarami. Mózg przystosowuje się do tego poprzez większą specjalizację każdego obszaru z osobna^[18]. Wyniki tych badań tłumaczą specyficzne zdolności językowe oraz wyjaśniają mechanizm dysleksji i hiperleksji.

Przykłady zaburzeń mowy u osób z ZA:

nieprawidłowa intonacja głosu – chrapliwość, tony wysokie lub monotonia
język metaforyczny
mowa „barokowa”, przekoloryzowana
w dzieciństwie równie często co u autystów problemy z zaimkami (choć w mniejszym nasileniu i raczej zdarza się, że dziecko myli jedną parę zaimków, a resztę stosuje prawidłowo)
trudności w dopasowaniu formy wypowiedzi do kontekstu (dzieci z ZA często nie rozumieją, że do dorosłych zwracamy się nieco inaczej niż do innych dzieci)
stosowanie tzw. kalk słownych
trudności w rozumieniu żartów, przenośni, mowa nadmiernie konkretna, niekiedy skrajnie formalna
trudności w stosowaniu mowy potocznej, idiomatycznej
przywiązanie do niektórych słów, nadużywanie ich i stereotypie językowe
zaburzenia prozodii (nagminne)
agramatyzmy (zdarzają się w dzieciństwie)
inne niespecyficzne zaburzenia mowy (częste w całej populacji osób z ZA: mowa niedbała – za szybka, połykanie głosek, zaburzenia artykulacji, jąkanie itd.)

Nadwrażliwość lub niewrażliwość na bodźce

Objawiają się w postaci zbyt wysokiej lub niskiej wrażliwości oraz nieadekwatnej reakcji na niektóre bodźce zmysłowe jak światło, dźwięk, dotyk, temperatura otoczenia. Może być to niebezpieczne zwłaszcza w przypadku dzieci z ZA, które nie skarżą się na ból ani zimno.

Częstym problemem jest strach przed głośnymi dźwiękami oraz pracą z hałaśliwymi urządzeniami. Problemem może okazać się praca z elektronarzędziami (np. wiertarką), głośnym odkurzaczem lub pralką. Przy używaniu niektórych tego rodzaju urządzeń może występować zagrożenie urazem, gdyż osoba taka nie potrafi się poprawnie skupić na wykonywanej czynności.

Tego typu nadwrażliwość może też dotyczyć innych zmysłów, np. problemem może być bosy spacer po trawie, woda lub pot na skórze po wysiłku oraz inne wrażenia, które wydają się albo wyolbrzymione, albo skrajnie nieprzyjemne. Możliwe jest też znacznie silniejsze odczuwanie bólu w przypadku zabiegów medycznych (np. borowanie, wkłuwanie igły), które inni ludzie znoszą dużo lepiej.

F.82 Dyspraksja

Oprócz deficytów społecznych ludzie tacy często mają także zaburzenia motoryczne (dyspraksja). Objawia się to zazwyczaj jako niezdarność ruchowa. Dzieci stawiają sztywne, niezręczne kroki, ucierpieć może również zdolność szybkiego pisania oraz umiejętność rysowania.

Objawy te widać np. przy wykonywaniu skomplikowanych ćwiczeń wymagających dobrego poczucia równowagi, zwłaszcza takich, gdzie w grę wchodzą rozmaite przewroty, stanie na rękach, gdzie w pewnym momencie wymagane jest, aby przez pewien czas ciało znajdowało się w położeniu odwrotnym. Powoduje to silną dezorientację i w konsekwencji strach dzieci przed wykonywaniem tych ćwiczeń.

Objawy (o różnym stopniu nasilenia) dotyczą szczególnie czynności, podczas których wymagana jest rozbudowana koordynacja i automatyzm ruchowy jak np. taniec, pływanie, prowadzenie samochodu etc. U osób z zespołem Aspergera wolniej (a w niektórych przypadkach wcale) wykształca się automatyzm ruchowy związany z danymi czynnościami i muszą one świadomie uwzględniać te czynności (np. osoba taka może mieć trudności z prowadzeniem samochodu, ponieważ musi stale pamiętać o zmianie biegów i nie może wykonywać tego automatycznie). Objawy te ulegają pogłębieniu z powodu tego, że typowe metody treningowe bazują na wykształceniu automatyzmu ruchowego, co zawodzi u osób z zespołem Aspergera. Objawy takie można ograniczyć poprzez:

zmianę sposobu oceny i techniki wykonywania różnych czynności (obrazowo – Dana osoba może nauczyć się pływać, ale niekoniecznie musi „ładnie” pływać);
określone rozwiązania techniczne (np. automatyczna skrzynia biegów) eliminujące konieczność wykonywania skomplikowanych czynności;
zmianę sposobu treningu – zamiast dążyć bezskutecznie do wykształcenia automatyzmu należy dążyć do nauki efektywnego i jak najmniej absorbującego świadomego wykonywania danej czynności.

Badania wykazują, że objawy te nie są pochodzenia psychicznego, lecz w grę wchodzą tu raczej rzeczywiste zmiany anatomiczne w móżdżku. W konsekwencji objawy te utrzymują się w wieku dorosłym^[20]. Do tego mogą jeszcze dojść trudności w fizycznym naśladowaniu innych ludzi. Dyspraksja może powodować dysleksję.

Zaburzenia współwystępujące

F90 ADHD (zaburzenie to w 35% pokrywa się z zespołem Aspergera)
F42 zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
F51 bezsenność
F95 tiki
F98.4 stereotypie ruchowe
wyostrzenie zmysłów: dotyku, powonienia, słuchu
H53.1 światłowstręt niepowiązany z chorobami oczu^[21]
inne^[22]

F.22 Urojenia

Urojenia występujące w zespole Aspergera to: wielkościowe, prześladowcze oraz ksobne. Urojenia, jeśli w ogóle występują (46%), są bardzo słabe, wręcz niedostrzegalne dla otoczenia^[23]. Powstają wskutek tendencji do odbierania wszystkiego zbyt poważnie i dosłownie (np. filmy czy książki) i w tych przypadkach nie świadczą o zaburzeniach związanych ze schizofrenią.

Leczenie

Główny artykuł: Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Podejścia psychospołeczne, rehabilitacyjne i wspomagające

Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu, ma charakter kompleksowy i interdyscyplinarny. U dzieci, oddziaływania, opierają się na zasadach terapii behawioralnej (np.stosowanej analizie behawioralnej, SAZ) , uwzględniają również ustalenia psychologii rozwojowej, kładą nacisk na dostarczanie interwencji w naturalnych warunkach i rozwój umiejętności związanych z interakcjami społecznymi. Podejścia te, zgrupowane pod nazwą naturalistycznych interwencji rozwojowo-behawioralnych (ang. naturalistic developmental behavioral interventions, NDBI), są zalecane ze względu na największą ilość badań im poświęconych (przynajmniej niektórym z nich). Nie jest jednak jasne, czy są bardziej efektywne niż inne interwencje o podobnej intensywności. W wypadku małych dzieci, wskazany jest udział rodziców w terapii; u starszych – pośredniczyć mogą rówieśnicy^[24]^[25]^[26]^[27]. Do starszych, wysoko-funkcjonujących dzieci i młodzieży, adresowane są treningi umiejętności społecznych^[28]^[29] i terapia poznawczo-behawioralna na problemy związane z lękiem^[30]. Jeśli współwystępują inne zaburzenia (np. ADHD, zaburzeń zachowania, zaparcia, depresja, epilepsji, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnye, dysmorfofobia czy zespół stresu pourazowego), to należy postępować zgodnie z typowymi wytycznymi leczenia dla nich. W wypadku zachowań trudnych, zalecane jest podejście behawioralne (wykorzystujące funkcjonalną analizę zachowania), choć przed przeprowadzeniem interwencji należy ocenić wpływ czynników środowiskowych oraz zaburzeń współwystępujących na zachowanie dziecka^[24]. Dorosłym, bez znacznych trudności w nauce, zaleca się branie udziału w (najlepiej) grupowych treningach umiejętności społecznych, zawodowych lub życiowych, a także terapię behawioralną przy zachowaniach trudnych^[31].

Dowody na efektywność wspomnianych interwencji, są mieszanej jakości^[27]^[28]^[32]^[33], mimo to podejścia łączące psychologię behawioralną z rozwojową, naturalistyczne metody nauki oraz włączające rodziców (i rówieśników) w proces terapeutyczny, są generalnie zalecane^[24]^[25]^[34]. Zwraca się jednak uwagę na potrzebę dalszych badań (szczególnie podłużnych)^[35]. Dużym problemem w wypadku terapii autyzmu, jest fakt, że dostępnych (i promowanych) jest wiele interwencji o kiepskim podłożu teoretycznym i których skuteczność nie jest potwierdzona w wiarygodny sposób^[36]^[37]. Przykładowo, zarówno teoria opisująca popularną terapię integracji sensorycznej, jak i dowody na efektywność są słabe i niejednoznaczne^[38]^[39]^[40]^[41]. W wypadku niektórych interwencji – jak metody Opcji (Son-Rise) czy programu rozwoju relacji (RDI) – prawie nie prowadzi się badań^[42]^[43]^[44]^[45]^[46]. Wśród popularnych metod, znajdują się nawet zdyskredytowane przez współczesną naukę (np. kinezjologia edukacyjna Dennisona i metoda Domana)^[47]^[48]^[49]^[50]^[51]^[52].

Brakuje również dowodów na skuteczność innych podejść sensorycznych^[25]^[39]^[40]^[41], dotyczy m. in. treningów integracji słuchowej (np. Tomatisa lub Bérarda)^[25]^[40]^[53]^[54]^[55], metody kolorowych filtrów H. Irlen^[37]^[56]^[57]^[58]^[59], używanych czasem w terapii IS, huśtawek lub koców i ubrań obciążeniowych^[40]^[60] czy ćwiczeń wykorzystujących symulację dotykową (np. metoda Felicji Affolter)^[40]. Podobnie jest z interwencjami, które stymulują czucie głębokie (zawijanie w maty gimnastyczne, ściskarki, „maszyna do przytulania” Grandin)^[61]^[62]. Istnieją słabej jakości dowody na efektywność terapii masażem, w wypadku problemów związanych z wrażliwością sensoryczną i innych symptomów ASD^[40]^[63]^[56]^[64].

Nierzadko dzieciom z autyzmem proponuje się arteterapię^[65], ale prawie nie ma badań sprawdzających jej efektywność^[66]^[67]. Brakuje również dowodów na to, by zajęcia teatralne były skuteczne^[68]^[69] – choć być może sprawdzą się jako forma treningu umiejętności społecznych u młodzieży z ASD^[70]^[71]^[72]. Możliwe, że muzykoterapia polepsza komunikację (i być może umiejętności społeczne), ale brakuje mocnych dowodów^[73]^[74]^[75]^[76]^[77].

Brakuje dowodów na skuteczność interwencji psychoruchowych, jak metoda Millera^[42]^[78] (czy wspomnianych wcześniej metod Dennisona i Domana^[48]^[49]^[50]^[52]). Możliwe jednak, że generalnie aktywność fizyczna przynosi pozytywne skutki. Istnieją dowody (choć najczęściej niewysokiej jakości), że jogging, sztuki walki, jazda konna, pływanie, joga/taniec czy ćwiczenia relaksacyjne mogą pozytywnie wpływać na niektóre osiowe objawy autyzmu (nie jest jasne jaki typ aktywności jest najlepszy)^[79]^[80]^[81]^[82]^[83]. Pomimo wspomnianego braku mocnych dowodów, aktywność fizyczna jest zalecana, ze względu na ogólnie pozytywny wpływ na zdrowie osób z ASD^[84].

Niepewna jest kwestia interwencji wykorzystujących zwierzęta. W praktyce, najczęściej wykorzystuje się konie (w różnych formach terapii), psy (jako opiekunów lub w dogoterapii), świnki morskie oraz delfiny. Istnieją dowody (o mieszanej jakości metodologicznej) na pozytywne skutki terapii – najwięcej z nich dotyczy terapeutycznej jazdy konnej (ale już nie hipoterapii lub psychoterapii z udziałem koni)^[85]^[86]^[87]^[88]^[89]^[90]^[91]. Nie jest jednak jasne, czy pozytywne efekty (np. bardziej skupiona uwaga czy zwiększona towarzyskość) w wypadku terapeutycznej jazdy konnej, nie wynikają jedynie z atrakcyjności bodźca, jaki mogą stanowić zwierzęta dla dzieci^[92]. Zwraca się też uwagę na wysokie koszty i potencjalne zagrożenia, w przypadku niektórych interwencji, a szczególnie na delfinoterapię, która stwarza problemy natury etycznej (przetrzymywanie zwierząt w nienaturalnym środowisku) oraz ryzyko agresji ze strony delfinów i możliwość przenoszenia chorób między zwierzęciem, a człowiekiem^[91].

Wiele metod wykorzystuje relację (szczególnie rodzic-dziecko) w terapii, ale nie korzysta z podejścia behawioralnego (w odróżnieniu od opisanych powyżej NDBI). Grupa ta jest zróżnicowana: część z podejść jest ateoretyczna i w praktyce opiera się na spontanicznej interakcji z dzieckiem, inne korzystają z psychologii rozwojowej i mają ściśle określony program^[93]^[94]. Pomimo popularności wielu z nich, efektywność rzadko bywa badana. Praktycznie nie ma dowodów na skuteczność metody Opcji (Son-Rise) czy nauczania bez kar (ang. gentle teaching)^[37]^[42]^[44]^[45]^[78]^[95]. Lepiej przedstawia się sytuacja oceny efektywności niektórych z rozwojowych interwencji społeczno-pragmatycznych (ang. developmental social pragmatic interventions)^[96]^[97]^[98], ale dowody ograniczają się najczęściej do pozytywnego wpływu na jakość interakcji między rodzicami i dziećmi^[42]^[99]^[100]^[101].

Podejścia biomedyczne i dieta

Wśród niektórych dzieci z ASD odnotowuje się różne problemy o charakterze patofizjologicznym, jak zaburzenia funkcji neuroprzekaźników (monoamin, jak dopamina, noradrenalina i serotonina; aminokwasowych, jak glutaminian i GABA; oraz cholinergicznych, jak acetylocholina), zaburzenia metaboliczne (kwasu foliowego, kobalaminy, tetrahydrobiopteryny, karnityny, redoks i metabolizmu mitochondriów), a także: zaburzenia immunologiczne, żołądokowo-jelitowe, snu czy epilepsję. Związek tych zaburzeń z autyzmem jest niejasny (nie wiadomo nawet, czy są przyczyną niektórych symptomów ASD czy skutkiem zaburzenia). Trwają badania nad terapiami celującymi w opisane problemy i choć niektóre dają obiecujące wyniki, to nadal potrzeba potrzeba większej ilości dowodów naukowych, by móc rekomendować stosowanie którejś z nich^[102].

Farmakoterapia (leki przeciwpsychotyczne, a dokładniej: rysperydon i arypiprazol) zalecana jest jedynie w przypadku utrzymujących się zachowań trudnych^[24]^[25]^[31], choć proponowanych i badanych jest wiele innych leków^[103]^[104]^[105]. Czasem, w praktyce klinicznej, podawane są metylofenidat lub atomoksetyna, w celu redukcji symptomów ADHD – jednak jakość badań z wykorzystaniem pacjentów z ASD nie zawsze jest wysoka^[104]^[106]^[107]^[108]^[109]. Nieliczne badania nad wykorzystaniem leków przeciwpadaczkowych, przy drażliwość i niepokoju, dają mieszane lub negatywne wyniki^[110]^[111]^[112]^[113]. Wyniki badań wskazują na brak przydatności leków z grupy SSRI (np. fluoksetyna, fluwoksamina i citalopram), przy terapii osiowych objawów autyzmu. Leki podawane są z nadzieją, że ograniczą powtarzalne zachowania i drażliwość, ale efekty są zróżnicowane^[104]^[105]^[111]^[114].

Brakuje jednoznacznych dowodów na efektywność dożylnej terapii immunoglobulinowej (ang. intravenous immunoglobulin therapy) i metoda nie jest zalecana^[115]^[116]. Za kontrowersyjne jest również uważane stosowanie chelatacji w przypadku autyzmu: nie ma badań o wysokiej jakości, które uzasadniałyby stosowanie terapii^[117]^[118]^[119]. Zdarza się, że niektórzy rodzice stosują substancje, które nie mają nawet potwierdzonego działania chelatującego^[118]^[120]^[121]. Brakuje też dowodów, które uzasadniałyby stosowanie tlenoterapii hiperbarycznej^[115]^[119]^[122]^[123]^[124].

Znacząca część osób z ASD (być może nawet 47%) może mieć problemy gastryczne i jelitowe^[25], ale ich związek z autyzmem jest niejasny. Nie powinny być one traktowane jako osiowy objaw ASD: generalnie nie stwierdza się związku pomiędzy występowaniem problemów żołądkowo-jelitowych, a nasileniem autyzmu^[125]. W wypadku stwierdzonej nietolerancji glutenu (np. celiakii), stosowanie diety bezglutenowej jest zalecane. Obecnie nie ma jednak uzasadnienia dla stosowania diety w przypadku reszty populacji. Podobnie jest z dietą bezkazeinową^[104]^[115]^[125]^[126]^[127]^[128]^[129]^[130]. Nie ma dowodów na efektywność diety Feingolda^[a]^[131]^[132]^[133], diety ketogenicznej (dieta wysokotłuszczowa i niskowęglowodanowa) i diety przeciwgrzybiczej (eliminacja pożywienia zawierającego drożdże lub składników pobudzających je do wzrostu) i jakiejkolwiek innej^[78]^[134]^[135]. Badane są również terapie wspomagające pracę układu trawiennego (np. podawanie probiotyków, enzymów trawiennych lub sekretyny), ale badania, albo nie potwierdzają ich pozytywnego wpływu na objawy ASD lub dają niejednoznaczne wyniki^[104]^[115]^[130]^[136]^[137]^[138]^[139]^[140].

Nie wiadomo czy suplementacja diety daje większe korzyści niż te, która przyniosłaby osobom bez ASD^[136]^[141]^[142]^[143]. Nie jest jasne czy kwasy omega 3 wpływają na zmniejszenie niektórych symptomów autystycznych (mieszane wyniki badań przemawiające raczej na niekorzyść interwencji). Podobnie jest w wypadku metylokobalaminy (metylowana witamina B₁₂) i L-karnityny (dwa badania o niewysokiej jakości) czy witaminą D₃^[104]^[115]^[130]^[143]^[144]. Nie wygląda na to, by suplementacja witaminą B₆ i magnezem wpływała na objawy ASD (mieszane wyniki)^[143]^[145]. Dimetyloglicyna też zdaje się nie być efektywna (słabe dowody)^[115]^[146]. Nie wiadomo, czy stosowanie preparatów multiwitaminowo-mineralnych daje jakieś dodatkowe korzyści osobom autystycznym^[115]^[136]^[147]. Nie wygląda na to, by N-acetylocysteina była przydatna (w badaniach nie potwierdza się jej efektywność, ale dowody są dość słabej jakości)^[104]^[115]^[148].

Rokowanie

Do 2007 nie pojawiły się badania przedstawiające długoterminowe wyniki u osób z zespołem Aspergera i nie są prowadzone żadne systematyczne długoterminowe badania kontrolne u dzieci z zespołem Aspergera^[149]. Osoby z zespołem Aspergera wydają się mieć normalną oczekiwaną długość życia, lecz zwiększoną chorobowość współistniejących zaburzeń psychiatrycznych takich jak depresja oraz zaburzenia lękowe, które mogą znacząco wpłynąć na rokowanie. Chociaż upośledzenie społeczne utrzymuje się przez całe życie, to wyniki są ogólnie bardziej pozytywne niż w przypadku gorzej funkcjonujących zaburzeń ze spektrum autystycznego^[12]; przykładowo objawy spektrum autystycznego mają większą tendencję do zmniejszania się z czasem u osób z zespołem Aspergera (AS) lub wysokofunkcjonalnym autyzmem (HFA)^[150]. Jednakże osoby z AS/HFA posiadają przeciętne zdolności matematyczne i wypadają w testach matematycznych trochę słabiej niż w ogólnej inteligencji^[151]. Dzieci z AS mogą wymagać nauczania specjalnego z powodu ich trudności społecznych i w zachowaniu, chociaż mogą uczęszczać do zwykłych klas^[149].

Mocne strony i wybitne osiągnięcia

Wraz ze wzrostem liczby zdiagnozowanych przypadków zespołu Aspergera, obraz zaburzenia ciągle się zmienia. ZA powiązano z wysokimi osiągnięciami matematyków, fizyków, informatyków oraz inżynierów i stwierdzono, że zespół często współgra z osiągnięciami na najwyższym poziomie w tych dziedzinach^[152].

Zobacz też

neurony lustrzane (ang. mirror neurons)
teoria umysłu (teoria innych umysłów)
empatia
ciało migdałowate
psychiatria
psychozy afektywne
Pokój wyciszenia
Hikikomori
Monomania
Zespół Diogenesa
Zaburzenia neurorozwojowe

Przypisy

↑ Pedagogika Specjalna, pod red. Władysława Dykcika, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1998, s. 248 ISBN 83-232-0854-9.
↑ Catherine Lord & Rebecca M. Jones. Re-thinking the classification of autism spectrum disorders. „J Child Psychol Psychiatry”. 53 (5), s. 490–509, 2012.
↑ ^a ^b ^c Agnieszka Rynkiewicz: Zespół Aspergera. Inny mózg. Inny umysł. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia, 2009, s. 20. na okładce ISBN 978-83-7134-348-9 ISBN 978-83-7134-348-3.
↑ Asperger’s Syndrome or Not? BBC Radio 4.
↑ IC. Gillberg, C. Gillberg. Asperger syndrome--some epidemiological considerations: a research note.. „J Child Psychol Psychiatry”. 30 (4), s. 631-8, Jul 1989. PMID: 2670981.
↑ Ehlers S., Gillberg C. The epidemiology of Asperger syndrome. A total population study. „Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines”, s. 1327–1350, listopad 1993. PMID: 8294522.
↑ ^a ^b ^c Autyzm rodzinny – Nie-Grzeczne Dzieci.
↑ Doja A., Roberts W. Immunizations and autism: a review of the literature. „Can J Neurol Sci”. 33 (4), s. 341–346, listopad 2006. PMID: 17168158.
↑ Taylor B. Vaccines and the changing epidemiology of autism. „Child Care Health Dev”. 32 (5), s. 511–519, wrzesień 2006. DOI: 10.1111/j.1365-2214.2006.00655.x. PMID: 16919130.
↑ University of Colorado at Denver.
↑ Moran M. Asperger’s may be answer to diagnostic mysteries. „Psychiatr News”. 41 (19), s. 21, 2006.
↑ ^a ^b McPartland J, Klin A. Asperger’s syndrome. „Adolesc Med Clin”. 17 (3), s. 771–788, 2006. DOI: 10.1016/j.admecli.2006.06.010. PMID: 17030291.
↑ Myles BS. Behavioral forms of stress management for individuals with Asperger syndrome. „Child Adolesc Psychiatr Clin N Am”. 12 (1), s. 123–141, 2003. PMID: 12512402.
↑ ^a ^b Baskin JH, Sperber M, Price BH. Asperger syndrome revisited. „Rev Neurol Dis”. 3 (1), s. 1–7, 2006. PMID: 16596080.
↑ Tsatsanis KD. Outcome research in Asperger syndrome and autism. „Child Adolesc Psychiatr Clin N Am”. 12 (1), s. 47–63, 2003. PMID: 12512398.
↑ Alvares et al.. The misnomer of 'high functioning autism': Intelligence is an imprecise predictor of functional abilities at diagnosis. „Autism”, 2019. DOI: 10.1177/1362361319852831. PMID: 31215791.
↑ Dlaczego dzieci z autyzmem nie chcą patrzeć nam w oczy. Nie-Grzeczne Dzieci – Strona SPDzUN. [dostęp 2012-12-18].
↑ ^a ^b Biologiczne podłoże autyzmu. Nie-Grzeczne Dzieci – Strona SPDzUN. [dostęp 2012-12-19].
↑ The Geek Syndrome – mag. „Wired”, grudzień 2001.
↑ E. Gowen, RC. Miall. Behavioural aspects of cerebellar function in adults with Asperger syndrome.. „Cerebellum”. 4 (4), s. 279-89, 2005. DOI: 10.1080/14734220500355332. PMID: 16321884.
↑ Michale Smoker: Causes of Light Sensitivity Photophobia. livinghealthy, 26 sierpnia 2010.
↑ Zaburzenia podobne i współwystępujące. Nie-Grzeczne Dzieci – Strona SPDzUN. [dostęp 2012-12-19].
↑ F. Abell, DJ. Hare. An experimental investigation of the phenomenology of delusional beliefs in people with Asperger syndrome.. „Autism”. 9 (5), s. 515-31, Dec 2005. DOI: 10.1177/1362361305057857. PMID: 16287703.
↑ ^a ^b ^c ^d NICE, Autism spectrum disorder in under 19s: support and management, [CG 170], London: National Institute for Health and Care Excellence, 2013 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f CatherineC. Lord CatherineC. i inni, Autism spectrum disorder, „The Lancet”, 392 (10146), 2018, s. 508–520, DOI: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2, PMID: 30078460 .
↑ Rose E.R.E. Nevill Rose E.R.E., LucL. Lecavalier LucL., Elizabeth A.E.A. Stratis Elizabeth A.E.A., Meta-analysis of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder, „Autism: The International Journal of Research and Practice”, 22 (2), 2018, s. 84–98, DOI: 10.1177/1362361316677838, ISSN 1461-7005, PMID: 29490483 .
↑ ^a ^b YoshiyukiY. Tachibana YoshiyukiY. i inni, A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD), „PLoS ONE”, 12 (12), 2017, DOI: 10.1371/journal.pone.0186502, ISSN 1932-6203, PMID: 29211740, PMCID: PMC5718481 .
↑ ^a ^b Amy S.A.S. Weitlauf Amy S.A.S. i inni, Therapies for children with autism spectrum disorder: behavioral interventions – update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2014, PMID: 25210724 .
↑ Social skills groups and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .
↑ Cognitive behavioural therapy and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .
↑ ^a ^b NICE, Autism spectrum disorder in adults: diagnosis and management, [CG142], London: National Institute for Health and Care Excellence, 2016 .
↑ LornaL. French LornaL., Eilis M.M.E.M.M. Kennedy Eilis M.M.E.M.M., Annual research review: early intervention for infants and young children with, or at-risk of, autism spectrum disorder: a systematic review, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 444–456, DOI: 10.1111/jcpp.12828, ISSN 1469-7610, PMID: 29052838 .
↑ EmilyE. Simonoff EmilyE., Commentary: randomized controlled trials in autism spectrum disorder: state of the field and challenges for the future, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 457–459, DOI: 10.1111/jcpp.12905, ISSN 1469-7610, PMID: 29574736 .
↑ S.M.S.M. Myers S.M.S.M., C.P.C.P. Johnson C.P.C.P., Council on Children WithC.Ch.W. Disabilities Council on Children WithC.Ch.W., Management of children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 120 (5), 2007, s. 1162–1182, DOI: 10.1542/peds.2007-2362, ISSN 0031-4005 .
↑ JonathanJ. Green JonathanJ., ShrutiS. Garg ShrutiS., Annual research review: the state of autism intervention science: progress, target psychological and biological mechanisms and future prospects, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 424-443, DOI: 10.1111/jcpp.12892, ISSN 1469-7610, PMID: 29574740 .
↑ BernardB. Metz BernardB., James A.J.A. Mulick James A.J.A., Eric M.E.M. Butter Eric M.E.M., Autism: a late 20th century fad magnet, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 237-264, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 .
↑ ^a ^b ^c Jason C.J.C. Travers Jason C.J.C. i inni, Fad, pseudoscientific, and controversial interventions, [w:] RussellR. Lang, Terry B.T.B. Hancock, Nirbhay N.N.N. Singh (red.), Early intervention for young children with autism spectrum disorder, Cham: Springer International Publishing, 2016, s. 257–293, DOI: 10.1007/978-3-319-30925-5_9, ISBN 978-3-319-30923-1 .
↑ Leonard F.L.F. Koziol Leonard F.L.F., Deborah ElyD.E. Budding Deborah ElyD.E., DanaD. Chidekel DanaD., Sensory integration, sensory processing, and sensory modulation disorders: putative functional neuroanatomic underpinnings, „Cerebellum”, 10 (4), 2011, s. 770–792, DOI: 10.1007/s12311-011-0288-8, ISSN 1473-4230, PMID: 21630084 .
↑ ^a ^b TristramT. Smith TristramT., Daniel W.D.W. Mruzek Daniel W.D.W., DennisD. Mozingo DennisD., Sensory integration therapy, [w:] Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for autism and intellectual disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, wyd. 2, [podgląd z Google Books], New York: Routledge, 2015, s. 247-269, ISBN 978-1-317-62382-3, OCLC 931999200 [dostęp 2019-02-28] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Amy S.A.S. Weitlauf Amy S.A.S. i inni, Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder — an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064644 .
↑ ^a ^b Sensory integrative therapy and autism [online], www.researchautism.net, 12 kwietnia 2018 .
↑ ^a ^b ^c ^d Samuel L.S.L. Odom Samuel L.S.L. i inni, Evaluation of comprehensive treatment models for individuals with autism spectrum disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 40 (4), 2010, s. 425–436, DOI: 10.1007/s10803-009-0825-1, ISSN 0162-3257, PMID: 19633939 .
↑ Fred R.F.R. Volkmar Fred R.F.R., Lisa A.L.A. Wiesner Lisa A.L.A., Essential clinical guide to understanding and treating autism, Hoboken, New Jersey: Wiley and Sons, Inc., 2017, s. 271-290, ISBN 978-1-119-42698-1, OCLC 980871599 .
↑ ^a ^b RobertR. LaRue RobertR., Son-Rise program, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2013, s. 2939, DOI: 10.1007/978-1-4419-1698-3, ISBN 978-1-4419-1697-6 .
↑ ^a ^b Son-Rise program and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .
↑ Relationship development intervention and autism [online], www.researchautism.net, 15 października 2018 .
↑ Keith J.K.J. Hyatt Keith J.K.J., Brain Gym®: building stronger brains or wishful thinking?, „Remedial and Special Education”, 28 (2), 2007, s. 117–124, DOI: 10.1177/07419325070280020201, ISSN 0741-9325 .
↑ ^a ^b Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., RachelR. Ammirati RachelR., MichalM. David MichalM., Distinguishing science from pseudoscience in school psychology: science and scientific thinking as safeguards against human error, „Journal of School Psychology”, 50 (1), 2012, s. 7–36, DOI: 10.1016/j.jsp.2011.09.006, PMID: 22386075 .
↑ ^a ^b Paul A.P.A. Howard-Jones Paul A.P.A., Neuroscience and education: myths and messages, „Nature Reviews. Neuroscience”, 15 (12), 2014, s. 817–824, DOI: 10.1038/nrn3817, ISSN 1471-0048, PMID: 25315391 .
↑ ^a ^b StevenS. Novella StevenS., Psychomotor patterning: a critical look [online], www.quackwatch.org, 9 lutego 2008 .
↑ Jason C.J.C. Travers Jason C.J.C., Evaluating claims to avoid pseudoscientific and unproven practices in special education, „Intervention in School and Clinic”, 52 (4), 2017, s. 195–203, DOI: 10.1177/1053451216659466, ISSN 1053-4512 .
↑ ^a ^b RobertR. LaRue RobertR., Patterning (Doman-Delacato method), [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1306-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ Oliver C.O.C. Mudford Oliver C.O.C., ChrisCh. Cullen ChrisCh., Auditory integration training: a critical review, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 351-362, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 .
↑ Auditory integration training and autism [online], www.researchautism.net, 6 listopada 2017 .
↑ SaritaS. Austin SaritaS., Auditory integration therapy, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2019, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_961-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ ^a ^b ThomasT. Zane ThomasT., Fads in special education: an overview, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 175-192, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 .
↑ Gary J.G.J. Williams Gary J.G.J. i inni, The use of tinted lenses and colored overlays for the treatment of dyslexia and other related reading and learning disorders, „Optometry”, 75 (11), 2004, s. 720–722, DOI: 10.1016/S1529-1839(04)70226-2, ISSN 1529-1839, PMID: 15597816 .
↑ American Academy ofA.A. Pediatrics American Academy ofA.A. i inni, Joint statement – learning disabilities, dyslexia, and vision, „Pediatrics”, 124 (2), 2009, s. 837–844, DOI: 10.1542/peds.2009-1445, ISSN 1098-4275, PMID: 19651597 .
↑ Coloured filters and autism [online], www.researchautism.net, 6 października 2017 .
↑ Weighted items and autism [online], www.researchautism.net, 12 czerwca 2018 .
↑ MickeyM. Losinski MickeyM., Sara A.S.A. Sanders Sara A.S.A., Nicole M.N.M. Wiseman Nicole M.N.M., Examining the use of deep touch pressure to improve the educational performance of students with disabilities: a meta-analysis, „Research and Practice for Persons with Severe Disabilities”, 41 (1), 2016, s. 3–18, DOI: 10.1177/1540796915624889, ISSN 1540-7969 .
↑ TempleT. Grandin TempleT., Hug machine, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_180-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ NatasciaN. Brondino NatasciaN. i inni, Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM”, 2015, 2015, DOI: 10.1155/2015/258589, ISSN 1741-427X, PMID: 26064157, PMCID: PMC4439475 .
↑ CoriC. Fujii CoriC., C. EnjeyC.E. Lin C. EnjeyC.E., Jeffrey J.J.J. Wood Jeffrey J.J.J., Relaxation techniques, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2013, s. 2552-2557, DOI: 10.1007/978-1-4419-1698-3, ISBN 978-1-4419-1697-6 .
↑ PamelaP. Ullmann PamelaP., Art therapy and autism, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2015, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102047-1, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ CelineC. Schweizer CelineC., Erik J.E.J. Knorth Erik J.E.J., MarinusM. Spreen MarinusM., Art therapy with children with autism spectrum disorders: a review of clinical case descriptions on ‘what works’, „The Arts in Psychotherapy”, 41 (5), 2014, s. 577–593, DOI: 10.1016/j.aip.2014.10.009 .
↑ CelineC. Schweizer CelineC., MarinusM. Spreen MarinusM., Erik J.E.J. Knorth Erik J.E.J., Exploring what works in art therapy with children with autism: tacit knowledge of art therapists, „Art Therapy”, 34 (4), 2017, s. 183–191, DOI: 10.1080/07421656.2017.1392760, ISSN 0742-1656 .
↑ National AutismN.A. Center National AutismN.A., National Standards Project, phase 1, Randolph, Massachusetts: National Autism Center, 2009 .
↑ National AutismN.A. Center National AutismN.A., Findings and conclusions: National Standards Project, phase 2, Randolph, Massachusetts: National Autism Center, 2015 .
↑ Blythe A.B.A. Corbett Blythe A.B.A. i inni, Peer-mediated theatrical engagement for improving reciprocal social interaction in autism spectrum disorder, „Frontiers in Pediatrics”, 2, 2014, DOI: 10.3389/fped.2014.00110, ISSN 2296-2360, PMID: 25346926, PMCID: PMC4193263 .
↑ AmberA. Miller AmberA. i inni, Social skill group interventions for adolescents with autism spectrum disorders: a systematic review, „Review Journal of Autism and Developmental Disorders”, 1 (4), 2014, s. 254–265, DOI: 10.1007/s40489-014-0017-6, ISSN 2195-7177 .
↑ CarmelC. O’Sullivan CarmelC., Drama and autism, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2015, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102102-1, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ CatherineC. Lord CatherineC. i inni, Autism spectrum disorder, „The Lancet”, 392 (10146), 2018, s. 508–520, DOI: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2, PMID: 30078460 .
↑ Amy S.A.S. Weitlauf Amy S.A.S. i inni, Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder — an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064644 .
↑ NatasciaN. Brondino NatasciaN. i inni, Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM”, 2015, 2015, DOI: 10.1155/2015/258589, ISSN 1741-427X, PMID: 26064157, PMCID: PMC4439475 .
↑ Music therapy and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .
↑ JinahJ. Kim JinahJ., Music therapy, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1529-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ ^a ^b ^c Fred R.F.R. Volkmar Fred R.F.R., Lisa A.L.A. Wiesner Lisa A.L.A., Essential clinical guide to understanding and treating autism, Hoboken, New Jersey: Wiley and Sons, Inc., 2017, s. 271-290, ISBN 978-1-119-42698-1, OCLC 980871599 .
↑ MichelleM. Sowa MichelleM., RuudR. Meulenbroek RuudR., Effects of physical exercise on autism spectrum disorders: a meta-analysis, „Research in Autism Spectrum Disorders”, 6 (1), 2012, s. 46–57, DOI: 10.1016/j.rasd.2011.09.001 .
↑ EmilyE. Bremer EmilyE., MichaelM. Crozier MichaelM., MeghannM. Lloyd MeghannM., A systematic review of the behavioural outcomes following exercise interventions for children and youth with autism spectrum disorder, „Autism: The International Journal of Research and Practice”, 20 (8), 2016, s. 899–915, DOI: 10.1177/1362361315616002, ISSN 1461-7005, PMID: 26823546 .
↑ Suzanna R.S.R. Dillon Suzanna R.S.R. i inni, Evaluating exercise as evidence-based practice for individuals with autism spectrum disorder, „Frontiers in Public Health”, 4, 2016, s. 290, DOI: 10.3389/fpubh.2016.00290, ISSN 2296-2565, PMID: 28224122, PMCID: PMC5293813 .
↑ KarlK. Kunzi KarlK., Improving social skills of adults with autism spectrum disorder through physical activity, sports and games: a review of the literature, „Adultspan Journal”, 14 (2), 2015, s. 100–113, DOI: 10.1002/adsp.12008 .
↑ Beron W.Z.B.W.Z. Tan Beron W.Z.B.W.Z., Julie A.J.A. Pooley Julie A.J.A., Craig P.C.P. Speelman Craig P.C.P., A meta-analytic review of the efficacy of physical exercise interventions on cognition in individuals with autism spectrum disorder and ADHD, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 46 (9), 2016, s. 3126–3143, DOI: 10.1007/s10803-016-2854-x, ISSN 0162-3257 .
↑ RussellR. Lang RussellR., TingT. Liu TingT., KatherineK. Ledbetter-Cho KatherineK., Exercise in autism, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102189-1, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ L.S.L.S. Palley L.S.L.S., P.P.P.P. O'Rourke P.P.P.P., S.M.S.M. Niemi S.M.S.M., Mainstreaming animal-assisted therapy, „ILAR Journal”, 51 (3), 2010, s. 199–207, DOI: 10.1093/ilar.51.3.199, ISSN 1084-2020 .
↑ Marguerite E.M.E. O'Haire Marguerite E.M.E., Animal-assisted intervention for autism spectrum disorder: a systematic literature review, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 43 (7), 2013, s. 1606–1622, DOI: 10.1007/s10803-012-1707-5, ISSN 1573-3432, PMID: 23124442 .
↑ AnnickA. Maujean AnnickA., Christopher A.Ch.A. Pepping Christopher A.Ch.A., ElizabethE. Kendall ElizabethE., A systematic review of randomized controlled trials of animal-assisted therapy on psychosocial outcomes, „Anthrozoös”, 28 (1), 2015, s. 23–36, DOI: 10.2752/089279315X14129350721812, ISSN 0892-7936 .
↑ Marguerite E.M.E. O’Haire Marguerite E.M.E., Research on animal-assisted intervention and autism spectrum disorder, 2012–2015, „Applied Developmental Science”, 21 (3), 2017, s. 200–216, DOI: 10.1080/10888691.2016.1243988, ISSN 1088-8691 .
↑ Assistance dogs and autism [online], www.researchautism.net, 31 stycznia 2019 .
↑ Equine-assisted activities and therapies and autism [online], www.researchautism.net, 12 grudnia 2018 .
↑ ^a ^b Dolphin therapy and autism [online], www.researchautism.net, 18 grudnia 2017 .
↑ LoriL. Marino LoriL., Construct validity of animal-assisted therapy and activities: how important is the animal in AAT?, „Anthrozoös”, 25 (sup1), 2012, s139–s151, DOI: 10.2752/175303712X13353430377219, ISSN 0892-7936 .
↑ BarbaraB. Cook BarbaraB., Relationship enhancement methods, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1775-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ Relationship-based interventions [online], www.researchautism.net, 21 lutego 2019 .
↑ ChrisCh. Cullen ChrisCh., Oliver C.O.C. Mudford Oliver C.O.C., Gentle teaching, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 423-434, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 [dostęp 2019-03-20] .
↑ BrookeB. Ingersoll BrookeB. i inni, The effects of a developmental, social-pragmatic language intervention on rate of expressive language production in young children with autistic spectrum disorders, „Focus on Autism and Other Developmental Disabilities”, 20 (4), 2005, s. 213–222, DOI: 10.1177/10883576050200040301, ISSN 1088-3576 .
↑ Brooke R.B.R. Ingersoll Brooke R.B.R., Teaching social communication: a comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with autism spectrum disorders, „Journal of Positive Behavior Interventions”, 12 (1), 2010, s. 33–43, DOI: 10.1177/1098300709334797, ISSN 1098-3007 .
↑ Amanda VA.V. Binns Amanda VA.V., Janis OramJ.O. Cardy Janis OramJ.O., Developmental social pragmatic interventions for preschoolers with autism spectrum disorder: a systematic review, „Autism & Developmental Language Impairments”, 4, 2019, DOI: 10.1177/2396941518824497, ISSN 2396-9415 .
↑ JeanJ. Mercer JeanJ., Examining DIR/Floortime™ as a treatment for children with autism spectrum disorders: a review of research and theory, „Research on Social Work Practice”, 27 (5), 2015, s. 625–635, DOI: 10.1177/1049731515583062, ISSN 1049-7315 .
↑ TristramT. Smith TristramT., SuzannahS. Iadarola SuzannahS., Evidence base update for autism spectrum disorder, „Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology”, 44 (6), 2015, s. 897–922, DOI: 10.1080/15374416.2015.1077448, ISSN 1537-4416 .
↑ Jasper A.J.A. Estabillo Jasper A.J.A., Johnny L.J.L. Matson Johnny L.J.L., Sensory integration therapy and DIR/Floortime, [w:] Johnny L.J.L. Matson (red.), Handbook of treatments for autism spectrum disorder, Autism and Child Psychopathology Series, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 331–342, DOI: 10.1007/978-3-319-61738-1_19, ISBN 978-3-319-61737-4 .
↑ Richard E.R.E. Frye Richard E.R.E., Daniel A.D.A. Rossignol Daniel A.D.A., Identification and treatment of pathophysiological comorbidities of autism spectrum disorder to achieve optimal outcomes, „Clinical Medicine Insights. Pediatrics”, 10, 2016, s. 43–56, DOI: 10.4137/CMPed.S38337, ISSN 1179-5565, PMID: 27330338, PMCID: PMC4910649 .
↑ Lawrence K.L.K. Fung Lawrence K.L.K. i inni, Pharmacologic treatment of severe irritability and problem behaviors in autism: a systematic review and meta-analysis, „Pediatrics”, 137 Suppl 2, 2016, S124–135, DOI: 10.1542/peds.2015-2851K, ISSN 1098-4275, PMID: 26908468 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g EdwinE. Williamson EdwinE. i inni, Medical therapies for children with autism spectrum disorder – an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews (No. 189), Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064643 .
↑ ^a ^b Oliver D.O.D. Howes Oliver D.O.D. i inni, Autism spectrum disorder: consensus guidelines on assessment, treatment and research from the British Association for Psychopharmacology, „Journal of Psychopharmacology”, 32 (1), 2018, s. 3–29, DOI: 10.1177/0269881117741766, ISSN 1461-7285, PMID: 29237331, PMCID: PMC5805024 .
↑ Robert E.R.E. Accordino Robert E.R.E. i inni, Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder, „Expert Opinion on Pharmacotherapy”, 17 (7), 2016, s. 937–952, DOI: 10.1517/14656566.2016.1154536, ISSN 1744-7666, PMID: 26891879 .
↑ BrianB. Reichow BrianB., Fred R.F.R. Volkmar Fred R.F.R., Michael H.M.H. Bloch Michael H.M.H., Systematic review and meta-analysis of pharmacological treatment of the symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder in children with pervasive developmental disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 43 (10), 2013, s. 2435–2441, DOI: 10.1007/s10803-013-1793-z, ISSN 1573-3432, PMID: 23468071, PMCID: PMC3787525 .
↑ NancyN. Sturman NancyN., LauraL. Deckx LauraL., Mieke L. vanM.L. Driel Mieke L. vanM.L., Methylphenidate for children and adolescents with autism spectrum disorder, „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 11, 2017, CD011144, DOI: 10.1002/14651858.CD011144.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 29159857, PMCID: PMC6486133 .
↑ Methylphenidate and autism [online], www.researchautism.net, 24 grudnia 2018 .
↑ EkaterinaE. Stepanova EkaterinaE. i inni, Pharmacotherapy of emotional and behavioral symptoms associated with autism spectrum disorder in children and adolescents, „Dialogues in Clinical Neuroscience”, 19 (4), 2017, s. 395–402, ISSN 1294-8322, PMID: 29398934, PMCID: PMC5789216 .
↑ ^a ^b RituR. Goel RituR. i inni, An update on pharmacotherapy of autism spectrum disorder in children and adolescents, „International Review of Psychiatry”, 30 (1), 2018, s. 78–95, DOI: 10.1080/09540261.2018.1458706, ISSN 1369-1627, PMID: 29693461 .
↑ Robert E.R.E. Accordino Robert E.R.E. i inni, Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder, „Expert Opinion on Pharmacotherapy”, 17 (7), 2016, s. 937–952, DOI: 10.1517/14656566.2016.1154536, ISSN 1744-7666, PMID: 26891879 .
↑ TomoyaT. Hirota TomoyaT. i inni, Antiepileptic medications in autism spectrum disorder: a systematic review and meta-analysis, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 44 (4), 2014, s. 948–957, DOI: 10.1007/s10803-013-1952-2, ISSN 1573-3432, PMID: 24077782 .
↑ KatrinaK. Williams KatrinaK. i inni, Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) for autism spectrum disorders (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (8), 2013, CD004677, DOI: 10.1002/14651858.CD004677.pub3, ISSN 1469-493X, PMID: 23959778 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MelissaM. DeFilippis MelissaM., The use of complementary alternative medicine in children and adolescents with autism spectrum disorder, „Psychopharmacology Bulletin”, 48 (1), 2018, s. 40–63, ISSN 0048-5764, PMID: 29382959, PMCID: PMC5765434 .
↑ Immune globulins and autism [online], www.researchautism.net, 5 czerwca 2018 .
↑ Tonya N.T.N. Davis Tonya N.T.N. i inni, Chelation treatment for autism spectrum disorders: a systematic review, „Research in Autism Spectrum Disorders”, 7 (1), 2013, s. 49–55, DOI: 10.1016/j.rasd.2012.06.005 .
↑ ^a ^b StephenS. James StephenS. i inni, Chelation for autism spectrum disorder (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (5), 2015, CD010766, DOI: 10.1002/14651858.CD010766, ISSN 1469-493X, PMID: 26106752 .
↑ ^a ^b FDA, Be aware of potentially dangerous products and therapies that claim to treat autism [online], 17 kwietnia 2019 .
↑ Chelation and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .
↑ DianaD. Felton DianaD., StefanosS. Kales StefanosS., RoseR. Goldman RoseR., An update and review of unconventional metals testing and treatment, „Toxics”, 2 (3), 2014, s. 403–416, DOI: 10.3390/toxics2030403, ISSN 2305-6304 .
↑ Hyperbaric therapy and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .
↑ TaoT. Xiong TaoT. i inni, Hyperbaric oxygen therapy for people with autism spectrum disorder (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2016 (10), 2016, DOI: 10.1002/14651858.CD010922.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 27737490, PMCID: PMC6464144 .
↑ TeeranaiT. Sakulchit TeeranaiT., ChrisCh. Ladish ChrisCh., Ran D.R.D. Goldman Ran D.R.D., Hyperbaric oxygen therapy for children with autism spectrum disorder, „Canadian Family Physician”, 63 (6), 2017, s. 446–448, ISSN 0008-350X, PMID: 28615394, PMCID: PMC5471082 .
↑ ^a ^b GeraldineG. Leader GeraldineG., ArleneA. Mannion ArleneA., Gastrointestinal disorders, [w:] Johnny L.J.L. Matson (red.), Comorbid conditions among children with autism spectrum disorders, Cham: Springer International Publishing, 2016, s. 257-282, ISBN 978-3-319-19183-6, OCLC 920465946 .
↑ SalvadorS. Marí-Bauset SalvadorS. i inni, Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review, „Journal of Child Neurology”, 29 (12), 2014, s. 1718–1727, DOI: 10.1177/0883073814531330, ISSN 1708-8283, PMID: 24789114 .
↑ MadisonM. Pilato MadisonM., Antigluten therapy, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2016, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1285-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ MadisonM. Pilato MadisonM., Casein, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1287-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ Gluten-free, casein-free diet and autism [online], www.researchautism.net, 6 listopada 2017 .
↑ ^a ^b ^c NilaN. Sathe NilaN. i inni, Nutritional and dietary interventions for autism spectrum disorder: a systematic review, „Pediatrics”, 139 (6), 2017, DOI: 10.1542/peds.2017-0346, ISSN 1098-4275, PMID: 28562286 .
↑ StephenS. Barrett StephenS., The Feingold diet [online], www.quackwatch.org, 15 marca 2004 .
↑ Feingold diet and autism [online], www.researchautism.net, 1 listopada 2017 .
↑ SusanS. Hyman SusanS., Feingold diet, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_23-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ Megan R.M.R. Sanctuary Megan R.M.R. i inni, Dietary considerations in autism spectrum disorders: the potential role of protein digestion and microbial putrefaction in the gut-brain axis, „Frontiers in Nutrition”, 5, 2018, DOI: 10.3389/fnut.2018.00040, ISSN 2296-861X, PMID: 29868601, PMCID: PMC5968124 .
↑ Special diets and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .
↑ ^a ^b ^c Mark J.M.J. Garcia Mark J.M.J. i inni, Diet and supplementation targeted for autism spectrum disorder, [w:] Johnny L.J.L. Matson (red.), Handbook of treatments for autism spectrum disorder, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 397–425, DOI: 10.1007/978-3-319-61738-1_22, ISBN 978-3-319-61737-4 .
↑ ShanthiS. Krishnaswami ShanthiS., Melissa L.M.L. McPheeters Melissa L.M.L., JeremyJ. Veenstra-VanderWeele JeremyJ., A systematic review of secretin for children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 127 (5), 2011, e1322–e1325, DOI: 10.1542/peds.2011-0428, ISSN 0031-4005, PMID: 21464196, PMCID: PMC3387870 .
↑ KatrinaK. Williams KatrinaK., John A.J.A. Wray John A.J.A., Danielle M.D.M. Wheeler Danielle M.D.M., Intravenous secretin for autism spectrum disorders (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (4), 2012, CD003495, DOI: 10.1002/14651858.CD003495.pub3, ISSN 1469-493X, PMID: 22513913 .
↑ Secretin and autism [online], www.researchautism.net, 21 grudnia 2018 .
↑ AntonellaA. Fattorusso AntonellaA. i inni, Autism spectrum disorders and the gut microbiota, „Nutrients”, 11 (3), 2019, DOI: 10.3390/nu11030521, ISSN 2072-6643, PMID: 30823414, PMCID: PMC6471505 .
↑ Dietary supplements and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .
↑ MadisonM. Pilato MadisonM., Nutritional interventions, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1303-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .
↑ ^a ^b ^c Yong-JiangY.J. Li Yong-JiangY.J., Ya-MinY.M. Li Ya-MinY.M., Da-XiongD.X. Xiang Da-XiongD.X., Supplement intervention associated with nutritional deficiencies in autism spectrum disorders: a systematic review, „European Journal of Nutrition”, 57 (7), 2018, s. 2571–2582, DOI: 10.1007/s00394-017-1528-6, ISSN 1436-6215, PMID: 28884333 .
↑ Omega 3 fatty acid supplements and autism [online], www.researchautism.net, 14 grudnia 2018 .
↑ Vitamin B6, magnesium and autism [online], www.researchautism.net, 21 grudnia 2018 .
↑ Dimethylglycine and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .
↑ Multi-vitamin and mineral supplements and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .
↑ AlessandroA. Minarini AlessandroA. i inni, N-acetylcysteine in the treatment of psychiatric disorders: current status and future prospects, „Expert Opinion on Drug Metabolism and Toxicology”, 13 (3), 2017, s. 279–292, DOI: 10.1080/17425255.2017.1251580, ISSN 1744-7607, PMID: 27766914 .
↑ ^a ^b Klin A. Autism and Asperger syndrome: an overview. „Rev Bras Psiquiatr”. 28 (suppl 1), s. S3–S11, 2006. DOI: 10.1590/S1516-44462006000500002. PMID: 16791390.
↑ JJ. Coplan JJ., AFA. Jawad AFA., Modeling clinical outcome of children with autistic spectrum disorders, „Pediatrics”, 116 (1), 2005, s. 117–122, DOI: 10.1542/peds.2004-1118, PMID: 15995041 .
↑ Chiang HM, Lin YH. Mathematical ability of students with Asperger syndrome and high-functioning autism. „Autism”. 11 (6), s. 547–556, 2007. DOI: 10.1177/1362361307083259. PMID: 17947290.
↑ SimonS. Baron-Cohen SimonS. i inni, The autism-spectrum quotient (AQ): evidence from Asperger syndrome/high-functioning autism, males and females, scientists and mathematicians, „J Autism Dev Disord”, 31 (1), 2001, s. 5–17, DOI: 10.1023/A:1005653411471 . Errata. „J Autism Dev Disord”. 31 (6), s. 603, 2001. DOI: 10.1023/A:1017455213300. PMID: 11439754.

Bibliografia

Autyzm i zespół Aspergera red. Uta Frith 2005 r. ISBN 83-200-3093-5.
Tony Attwood, Zespół Aspergera. Poradnik dla rodziców i profesjonalistów. (ang. org. „Asperger’s syndrome. A guide for parents and professionals.”), ISBN 83-7298-991-5.
Zespół Aspergera w okresie dojrzewania: wzloty, upadki i cała reszta pod red. Liane Holliday Willey. Warszawa: „Fraszka Edukacyjna”. 2006 r. ISBN 978-83-88839-38-2.

Linki zewnętrzne

Większość informacji, które są w polskim Internecie, sugeruje często, że to zaburzenie dotyczy jedynie małych dzieci, sporo przydatnych linków zewnętrznych znajduje się w angielskojęzycznej edycji Wikipedii.

Z tego też powodu niektóre odnośniki w artykule są w języku angielskim.

Po polsku

SPOA „Dalej Razem” – Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym „Dalej Razem”, organizacja działająca na rzecz osób autystycznych i ich rodzin.
Kryteria diagnostyczne zespołu Aspergera według DSM-IV
Test AQ – (Autism-Spectrum Quotient) – zestaw 50 pytań opracowanych przez psychologa Simon Baron-Cohen wraz z grupą specjalistów z Centrum Badań nad Autyzmem w Cambridge (Cambridge’s Autism Research Centre).
Mocne strony autyzmu. Zespół Aspergera – artykuł Agnieszki Rynkiewicz na temat mocnych stron zespołu Aspergera
Inny Świat – sporo ciekawych informacji tłumaczonych z zagranicznych stron w sekcji „Artykuły”, jednak wiele z nich dotyczy jedynie małych dzieci.
Fundacja Synapsis – organizacja pomagająca osobom z autyzmem (włączając w to ZA).
„Rozpoznanie i pomoc dziecku z zespołem Aspergera” cz.1, aut.: Renata Stefańska-Klar
Dziecko z zespołem Aspergera i jego rodzina aut.: Dominika Chojnacka
„Mam na imię Aspie” – Charaktery 11/2007
Badania naukowe pt. „Rola czynników genetycznych w patogenezie autyzmu”, Zakład Genetyki Medycznej

Po angielsku

AS Grows Up; Recognizing Adults in Today’s Challenging World – artykuł opisujący nie tylko problemy dorosłych, ale także problemy, jakie występują, kiedy jedno lub oboje rodziców mają ZA. Także sporo poświęcone agresji i przemocy w ZA, coś o czym nie mówi się na polskich stronach. Cała wersja jest dostępna do pobrania w pliku PDF.
Asperger syndrome: a clinical account by Lorna Wing.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Błąd w przypisach: Istnieje znacznik <ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>

BŁĄD PRZYPISÓW

[1] Pedagogika Specjalna, pod red. Władysława Dykcika, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1998, s. 248 ISBN 83-232-0854-9.

[rethinking-2] Catherine Lord & Rebecca M. Jones. Re-thinking the classification of autism spectrum disorders. „J Child Psychol Psychiatry”. 53 (5), s. 490–509, 2012.

[ryn-3] Agnieszka Rynkiewicz: Zespół Aspergera. Inny mózg. Inny umysł. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia, 2009, s. 20. na okładce ISBN 978-83-7134-348-9 ISBN 978-83-7134-348-3.

[4] Asperger’s Syndrome or Not? BBC Radio 4.

[5] IC. Gillberg, C. Gillberg. Asperger syndrome--some epidemiological considerations: a research note.. „J Child Psychol Psychiatry”. 30 (4), s. 631-8, Jul 1989. PMID: 2670981.

[pmid8294522-6] Ehlers S., Gillberg C. The epidemiology of Asperger syndrome. A total population study. „Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines”, s. 1327–1350, listopad 1993. PMID: 8294522.

[autonazwa1-7] Autyzm rodzinny – Nie-Grzeczne Dzieci.

[8] Doja A., Roberts W. Immunizations and autism: a review of the literature. „Can J Neurol Sci”. 33 (4), s. 341–346, listopad 2006. PMID: 17168158.

[9] Taylor B. Vaccines and the changing epidemiology of autism. „Child Care Health Dev”. 32 (5), s. 511–519, wrzesień 2006. DOI: 10.1111/j.1365-2214.2006.00655.x. PMID: 16919130.

[10] University of Colorado at Denver.

[Moran-11] Moran M. Asperger’s may be answer to diagnostic mysteries. „Psychiatr News”. 41 (19), s. 21, 2006.

[McPartland-12] McPartland J, Klin A. Asperger’s syndrome. „Adolesc Med Clin”. 17 (3), s. 771–788, 2006. DOI: 10.1016/j.admecli.2006.06.010. PMID: 17030291.

[Myles-13] Myles BS. Behavioral forms of stress management for individuals with Asperger syndrome. „Child Adolesc Psychiatr Clin N Am”. 12 (1), s. 123–141, 2003. PMID: 12512402.

[Baskin-14] Baskin JH, Sperber M, Price BH. Asperger syndrome revisited. „Rev Neurol Dis”. 3 (1), s. 1–7, 2006. PMID: 16596080.

[Tsatsanis-15] Tsatsanis KD. Outcome research in Asperger syndrome and autism. „Child Adolesc Psychiatr Clin N Am”. 12 (1), s. 47–63, 2003. PMID: 12512398.

[high-16] Alvares et al.. The misnomer of 'high functioning autism': Intelligence is an imprecise predictor of functional abilities at diagnosis. „Autism”, 2019. DOI: 10.1177/1362361319852831. PMID: 31215791.

[17] Dlaczego dzieci z autyzmem nie chcą patrzeć nam w oczy. Nie-Grzeczne Dzieci – Strona SPDzUN. [dostęp 2012-12-18].

[autonazwa2-18] Biologiczne podłoże autyzmu. Nie-Grzeczne Dzieci – Strona SPDzUN. [dostęp 2012-12-19].

[19] The Geek Syndrome – mag. „Wired”, grudzień 2001.

[20] E. Gowen, RC. Miall. Behavioural aspects of cerebellar function in adults with Asperger syndrome.. „Cerebellum”. 4 (4), s. 279-89, 2005. DOI: 10.1080/14734220500355332. PMID: 16321884.

[trz-21] Michale Smoker: Causes of Light Sensitivity Photophobia. livinghealthy, 26 sierpnia 2010.

[22] Zaburzenia podobne i współwystępujące. Nie-Grzeczne Dzieci – Strona SPDzUN. [dostęp 2012-12-19].

[23] F. Abell, DJ. Hare. An experimental investigation of the phenomenology of delusional beliefs in people with Asperger syndrome.. „Autism”. 9 (5), s. 515-31, Dec 2005. DOI: 10.1177/1362361305057857. PMID: 16287703.

[:105-24] NICE, Autism spectrum disorder in under 19s: support and management, [CG 170], London: National Institute for Health and Care Excellence, 2013 .

[:2-25] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f CatherineC. Lord CatherineC. i inni, Autism spectrum disorder, „The Lancet”, 392 (10146), 2018, s. 508–520, DOI: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2, PMID: 30078460 .

[:144-26] Rose E.R.E. Nevill Rose E.R.E., LucL. Lecavalier LucL., Elizabeth A.E.A. Stratis Elizabeth A.E.A., Meta-analysis of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder, „Autism: The International Journal of Research and Practice”, 22 (2), 2018, s. 84–98, DOI: 10.1177/1362361316677838, ISSN 1461-7005, PMID: 29490483 .

[:19-27] YoshiyukiY. Tachibana YoshiyukiY. i inni, A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD), „PLoS ONE”, 12 (12), 2017, DOI: 10.1371/journal.pone.0186502, ISSN 1932-6203, PMID: 29211740, PMCID: PMC5718481 .

[:0-28] Amy S.A.S. Weitlauf Amy S.A.S. i inni, Therapies for children with autism spectrum disorder: behavioral interventions – update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2014, PMID: 25210724 .

[:92-29] Social skills groups and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .

[:49-30] Cognitive behavioural therapy and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .

[:206-31] NICE, Autism spectrum disorder in adults: diagnosis and management, [CG142], London: National Institute for Health and Care Excellence, 2016 .

[:161-32] LornaL. French LornaL., Eilis M.M.E.M.M. Kennedy Eilis M.M.E.M.M., Annual research review: early intervention for infants and young children with, or at-risk of, autism spectrum disorder: a systematic review, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 444–456, DOI: 10.1111/jcpp.12828, ISSN 1469-7610, PMID: 29052838 .

[:163-33] EmilyE. Simonoff EmilyE., Commentary: randomized controlled trials in autism spectrum disorder: state of the field and challenges for the future, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 457–459, DOI: 10.1111/jcpp.12905, ISSN 1469-7610, PMID: 29574736 .

[:147-34] S.M.S.M. Myers S.M.S.M., C.P.C.P. Johnson C.P.C.P., Council on Children WithC.Ch.W. Disabilities Council on Children WithC.Ch.W., Management of children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 120 (5), 2007, s. 1162–1182, DOI: 10.1542/peds.2007-2362, ISSN 0031-4005 .

[:162-35] JonathanJ. Green JonathanJ., ShrutiS. Garg ShrutiS., Annual research review: the state of autism intervention science: progress, target psychological and biological mechanisms and future prospects, „Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines”, 59 (4), 2018, s. 424-443, DOI: 10.1111/jcpp.12892, ISSN 1469-7610, PMID: 29574740 .

[:1510-36] BernardB. Metz BernardB., James A.J.A. Mulick James A.J.A., Eric M.E.M. Butter Eric M.E.M., Autism: a late 20th century fad magnet, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 237-264, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 .

[:4-37] Jason C.J.C. Travers Jason C.J.C. i inni, Fad, pseudoscientific, and controversial interventions, [w:] RussellR. Lang, Terry B.T.B. Hancock, Nirbhay N.N.N. Singh (red.), Early intervention for young children with autism spectrum disorder, Cham: Springer International Publishing, 2016, s. 257–293, DOI: 10.1007/978-3-319-30925-5_9, ISBN 978-3-319-30923-1 .

[:510-38] Leonard F.L.F. Koziol Leonard F.L.F., Deborah ElyD.E. Budding Deborah ElyD.E., DanaD. Chidekel DanaD., Sensory integration, sensory processing, and sensory modulation disorders: putative functional neuroanatomic underpinnings, „Cerebellum”, 10 (4), 2011, s. 770–792, DOI: 10.1007/s12311-011-0288-8, ISSN 1473-4230, PMID: 21630084 .

[:186-39] TristramT. Smith TristramT., Daniel W.D.W. Mruzek Daniel W.D.W., DennisD. Mozingo DennisD., Sensory integration therapy, [w:] Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for autism and intellectual disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, wyd. 2, [podgląd z Google Books], New York: Routledge, 2015, s. 247-269, ISBN 978-1-317-62382-3, OCLC 931999200 [dostęp 2019-02-28] .

[:14-40] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Amy S.A.S. Weitlauf Amy S.A.S. i inni, Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder — an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064644 .

[:70-41] Sensory integrative therapy and autism [online], www.researchautism.net, 12 kwietnia 2018 .

[:133-42] Samuel L.S.L. Odom Samuel L.S.L. i inni, Evaluation of comprehensive treatment models for individuals with autism spectrum disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 40 (4), 2010, s. 425–436, DOI: 10.1007/s10803-009-0825-1, ISSN 0162-3257, PMID: 19633939 .

[:131-43] Fred R.F.R. Volkmar Fred R.F.R., Lisa A.L.A. Wiesner Lisa A.L.A., Essential clinical guide to understanding and treating autism, Hoboken, New Jersey: Wiley and Sons, Inc., 2017, s. 271-290, ISBN 978-1-119-42698-1, OCLC 980871599 .

[:16-44] RobertR. LaRue RobertR., Son-Rise program, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2013, s. 2939, DOI: 10.1007/978-1-4419-1698-3, ISBN 978-1-4419-1697-6 .

[:67-45] Son-Rise program and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .

[:95-46] Relationship development intervention and autism [online], www.researchautism.net, 15 października 2018 .

[:187-47] Keith J.K.J. Hyatt Keith J.K.J., Brain Gym®: building stronger brains or wishful thinking?, „Remedial and Special Education”, 28 (2), 2007, s. 117–124, DOI: 10.1177/07419325070280020201, ISSN 0741-9325 .

[:11-48] Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., RachelR. Ammirati RachelR., MichalM. David MichalM., Distinguishing science from pseudoscience in school psychology: science and scientific thinking as safeguards against human error, „Journal of School Psychology”, 50 (1), 2012, s. 7–36, DOI: 10.1016/j.jsp.2011.09.006, PMID: 22386075 .

[:188-49] Paul A.P.A. Howard-Jones Paul A.P.A., Neuroscience and education: myths and messages, „Nature Reviews. Neuroscience”, 15 (12), 2014, s. 817–824, DOI: 10.1038/nrn3817, ISSN 1471-0048, PMID: 25315391 .

[:129-50] StevenS. Novella StevenS., Psychomotor patterning: a critical look [online], www.quackwatch.org, 9 lutego 2008 .

[:189-51] Jason C.J.C. Travers Jason C.J.C., Evaluating claims to avoid pseudoscientific and unproven practices in special education, „Intervention in School and Clinic”, 52 (4), 2017, s. 195–203, DOI: 10.1177/1053451216659466, ISSN 1053-4512 .

[:190-52] RobertR. LaRue RobertR., Patterning (Doman-Delacato method), [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1306-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:1-53] Oliver C.O.C. Mudford Oliver C.O.C., ChrisCh. Cullen ChrisCh., Auditory integration training: a critical review, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 351-362, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 .

[:72-54] Auditory integration training and autism [online], www.researchautism.net, 6 listopada 2017 .

[:3-55] SaritaS. Austin SaritaS., Auditory integration therapy, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2019, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_961-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:132-56] ThomasT. Zane ThomasT., Fads in special education: an overview, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 175-192, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 .

[:5-57] Gary J.G.J. Williams Gary J.G.J. i inni, The use of tinted lenses and colored overlays for the treatment of dyslexia and other related reading and learning disorders, „Optometry”, 75 (11), 2004, s. 720–722, DOI: 10.1016/S1529-1839(04)70226-2, ISSN 1529-1839, PMID: 15597816 .

[:6-58] American Academy ofA.A. Pediatrics American Academy ofA.A. i inni, Joint statement – learning disabilities, dyslexia, and vision, „Pediatrics”, 124 (2), 2009, s. 837–844, DOI: 10.1542/peds.2009-1445, ISSN 1098-4275, PMID: 19651597 .

[:68-59] Coloured filters and autism [online], www.researchautism.net, 6 października 2017 .

[:71-60] Weighted items and autism [online], www.researchautism.net, 12 czerwca 2018 .

[:7-61] MickeyM. Losinski MickeyM., Sara A.S.A. Sanders Sara A.S.A., Nicole M.N.M. Wiseman Nicole M.N.M., Examining the use of deep touch pressure to improve the educational performance of students with disabilities: a meta-analysis, „Research and Practice for Persons with Severe Disabilities”, 41 (1), 2016, s. 3–18, DOI: 10.1177/1540796915624889, ISSN 1540-7969 .

[:8-62] TempleT. Grandin TempleT., Hug machine, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_180-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:134-63] NatasciaN. Brondino NatasciaN. i inni, Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM”, 2015, 2015, DOI: 10.1155/2015/258589, ISSN 1741-427X, PMID: 26064157, PMCID: PMC4439475 .

[:15-64] CoriC. Fujii CoriC., C. EnjeyC.E. Lin C. EnjeyC.E., Jeffrey J.J.J. Wood Jeffrey J.J.J., Relaxation techniques, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2013, s. 2552-2557, DOI: 10.1007/978-1-4419-1698-3, ISBN 978-1-4419-1697-6 .

[65] PamelaP. Ullmann PamelaP., Art therapy and autism, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2015, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102047-1, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[66] CelineC. Schweizer CelineC., Erik J.E.J. Knorth Erik J.E.J., MarinusM. Spreen MarinusM., Art therapy with children with autism spectrum disorders: a review of clinical case descriptions on ‘what works’, „The Arts in Psychotherapy”, 41 (5), 2014, s. 577–593, DOI: 10.1016/j.aip.2014.10.009 .

[67] CelineC. Schweizer CelineC., MarinusM. Spreen MarinusM., Erik J.E.J. Knorth Erik J.E.J., Exploring what works in art therapy with children with autism: tacit knowledge of art therapists, „Art Therapy”, 34 (4), 2017, s. 183–191, DOI: 10.1080/07421656.2017.1392760, ISSN 0742-1656 .

[:032-68] National AutismN.A. Center National AutismN.A., National Standards Project, phase 1, Randolph, Massachusetts: National Autism Center, 2009 .

[:1310-69] National AutismN.A. Center National AutismN.A., Findings and conclusions: National Standards Project, phase 2, Randolph, Massachusetts: National Autism Center, 2015 .

[70] Blythe A.B.A. Corbett Blythe A.B.A. i inni, Peer-mediated theatrical engagement for improving reciprocal social interaction in autism spectrum disorder, „Frontiers in Pediatrics”, 2, 2014, DOI: 10.3389/fped.2014.00110, ISSN 2296-2360, PMID: 25346926, PMCID: PMC4193263 .

[71] AmberA. Miller AmberA. i inni, Social skill group interventions for adolescents with autism spectrum disorders: a systematic review, „Review Journal of Autism and Developmental Disorders”, 1 (4), 2014, s. 254–265, DOI: 10.1007/s40489-014-0017-6, ISSN 2195-7177 .

[72] CarmelC. O’Sullivan CarmelC., Drama and autism, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2015, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102102-1, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:23-73] CatherineC. Lord CatherineC. i inni, Autism spectrum disorder, „The Lancet”, 392 (10146), 2018, s. 508–520, DOI: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2, PMID: 30078460 .

[:145-74] Amy S.A.S. Weitlauf Amy S.A.S. i inni, Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder — an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews, Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064644 .

[:1342-75] NatasciaN. Brondino NatasciaN. i inni, Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM”, 2015, 2015, DOI: 10.1155/2015/258589, ISSN 1741-427X, PMID: 26064157, PMCID: PMC4439475 .

[:62-76] Music therapy and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .

[77] JinahJ. Kim JinahJ., Music therapy, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1529-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:1313-78] Fred R.F.R. Volkmar Fred R.F.R., Lisa A.L.A. Wiesner Lisa A.L.A., Essential clinical guide to understanding and treating autism, Hoboken, New Jersey: Wiley and Sons, Inc., 2017, s. 271-290, ISBN 978-1-119-42698-1, OCLC 980871599 .

[:47-79] MichelleM. Sowa MichelleM., RuudR. Meulenbroek RuudR., Effects of physical exercise on autism spectrum disorders: a meta-analysis, „Research in Autism Spectrum Disorders”, 6 (1), 2012, s. 46–57, DOI: 10.1016/j.rasd.2011.09.001 .

[:48-80] EmilyE. Bremer EmilyE., MichaelM. Crozier MichaelM., MeghannM. Lloyd MeghannM., A systematic review of the behavioural outcomes following exercise interventions for children and youth with autism spectrum disorder, „Autism: The International Journal of Research and Practice”, 20 (8), 2016, s. 899–915, DOI: 10.1177/1362361315616002, ISSN 1461-7005, PMID: 26823546 .

[81] Suzanna R.S.R. Dillon Suzanna R.S.R. i inni, Evaluating exercise as evidence-based practice for individuals with autism spectrum disorder, „Frontiers in Public Health”, 4, 2016, s. 290, DOI: 10.3389/fpubh.2016.00290, ISSN 2296-2565, PMID: 28224122, PMCID: PMC5293813 .

[82] KarlK. Kunzi KarlK., Improving social skills of adults with autism spectrum disorder through physical activity, sports and games: a review of the literature, „Adultspan Journal”, 14 (2), 2015, s. 100–113, DOI: 10.1002/adsp.12008 .

[83] Beron W.Z.B.W.Z. Tan Beron W.Z.B.W.Z., Julie A.J.A. Pooley Julie A.J.A., Craig P.C.P. Speelman Craig P.C.P., A meta-analytic review of the efficacy of physical exercise interventions on cognition in individuals with autism spectrum disorder and ADHD, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 46 (9), 2016, s. 3126–3143, DOI: 10.1007/s10803-016-2854-x, ISSN 0162-3257 .

[84] RussellR. Lang RussellR., TingT. Liu TingT., KatherineK. Ledbetter-Cho KatherineK., Exercise in autism, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_102189-1, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[85] L.S.L.S. Palley L.S.L.S., P.P.P.P. O'Rourke P.P.P.P., S.M.S.M. Niemi S.M.S.M., Mainstreaming animal-assisted therapy, „ILAR Journal”, 51 (3), 2010, s. 199–207, DOI: 10.1093/ilar.51.3.199, ISSN 1084-2020 .

[86] Marguerite E.M.E. O'Haire Marguerite E.M.E., Animal-assisted intervention for autism spectrum disorder: a systematic literature review, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 43 (7), 2013, s. 1606–1622, DOI: 10.1007/s10803-012-1707-5, ISSN 1573-3432, PMID: 23124442 .

[87] AnnickA. Maujean AnnickA., Christopher A.Ch.A. Pepping Christopher A.Ch.A., ElizabethE. Kendall ElizabethE., A systematic review of randomized controlled trials of animal-assisted therapy on psychosocial outcomes, „Anthrozoös”, 28 (1), 2015, s. 23–36, DOI: 10.2752/089279315X14129350721812, ISSN 0892-7936 .

[88] Marguerite E.M.E. O’Haire Marguerite E.M.E., Research on animal-assisted intervention and autism spectrum disorder, 2012–2015, „Applied Developmental Science”, 21 (3), 2017, s. 200–216, DOI: 10.1080/10888691.2016.1243988, ISSN 1088-8691 .

[:63-89] Assistance dogs and autism [online], www.researchautism.net, 31 stycznia 2019 .

[:64-90] Equine-assisted activities and therapies and autism [online], www.researchautism.net, 12 grudnia 2018 .

[:65-91] Dolphin therapy and autism [online], www.researchautism.net, 18 grudnia 2017 .

[92] LoriL. Marino LoriL., Construct validity of animal-assisted therapy and activities: how important is the animal in AAT?, „Anthrozoös”, 25 (sup1), 2012, s139–s151, DOI: 10.2752/175303712X13353430377219, ISSN 0892-7936 .

[:191-93] BarbaraB. Cook BarbaraB., Relationship enhancement methods, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1775-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[94] Relationship-based interventions [online], www.researchautism.net, 21 lutego 2019 .

[:17-95] ChrisCh. Cullen ChrisCh., Oliver C.O.C. Mudford Oliver C.O.C., Gentle teaching, [w:] John W.J.W. Jacobson, Richard M.R.M. Foxx, James A.J.A. Mulick (red.), Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Assoc, 2005, s. 423-434, ISBN 1-4106-1191-4, OCLC 57507545 [dostęp 2019-03-20] .

[:194-96] BrookeB. Ingersoll BrookeB. i inni, The effects of a developmental, social-pragmatic language intervention on rate of expressive language production in young children with autistic spectrum disorders, „Focus on Autism and Other Developmental Disabilities”, 20 (4), 2005, s. 213–222, DOI: 10.1177/10883576050200040301, ISSN 1088-3576 .

[:52-97] Brooke R.B.R. Ingersoll Brooke R.B.R., Teaching social communication: a comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with autism spectrum disorders, „Journal of Positive Behavior Interventions”, 12 (1), 2010, s. 33–43, DOI: 10.1177/1098300709334797, ISSN 1098-3007 .

[:195-98] Amanda VA.V. Binns Amanda VA.V., Janis OramJ.O. Cardy Janis OramJ.O., Developmental social pragmatic interventions for preschoolers with autism spectrum disorder: a systematic review, „Autism & Developmental Language Impairments”, 4, 2019, DOI: 10.1177/2396941518824497, ISSN 2396-9415 .

[:02-99] JeanJ. Mercer JeanJ., Examining DIR/Floortime™ as a treatment for children with autism spectrum disorders: a review of research and theory, „Research on Social Work Practice”, 27 (5), 2015, s. 625–635, DOI: 10.1177/1049731515583062, ISSN 1049-7315 .

[:97-100] TristramT. Smith TristramT., SuzannahS. Iadarola SuzannahS., Evidence base update for autism spectrum disorder, „Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology”, 44 (6), 2015, s. 897–922, DOI: 10.1080/15374416.2015.1077448, ISSN 1537-4416 .

[:102-101] Jasper A.J.A. Estabillo Jasper A.J.A., Johnny L.J.L. Matson Johnny L.J.L., Sensory integration therapy and DIR/Floortime, [w:] Johnny L.J.L. Matson (red.), Handbook of treatments for autism spectrum disorder, Autism and Child Psychopathology Series, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 331–342, DOI: 10.1007/978-3-319-61738-1_19, ISBN 978-3-319-61737-4 .

[:239-102] Richard E.R.E. Frye Richard E.R.E., Daniel A.D.A. Rossignol Daniel A.D.A., Identification and treatment of pathophysiological comorbidities of autism spectrum disorder to achieve optimal outcomes, „Clinical Medicine Insights. Pediatrics”, 10, 2016, s. 43–56, DOI: 10.4137/CMPed.S38337, ISSN 1179-5565, PMID: 27330338, PMCID: PMC4910649 .

[:221-103] Lawrence K.L.K. Fung Lawrence K.L.K. i inni, Pharmacologic treatment of severe irritability and problem behaviors in autism: a systematic review and meta-analysis, „Pediatrics”, 137 Suppl 2, 2016, S124–135, DOI: 10.1542/peds.2015-2851K, ISSN 1098-4275, PMID: 26908468 .

[:2052-104] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g EdwinE. Williamson EdwinE. i inni, Medical therapies for children with autism spectrum disorder – an update, „{{{czasopismo}}}”, AHRQ Comparative Effectiveness Reviews (No. 189), Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US), 2017, PMID: 29064643 .

[:2072-105] Oliver D.O.D. Howes Oliver D.O.D. i inni, Autism spectrum disorder: consensus guidelines on assessment, treatment and research from the British Association for Psychopharmacology, „Journal of Psychopharmacology”, 32 (1), 2018, s. 3–29, DOI: 10.1177/0269881117741766, ISSN 1461-7285, PMID: 29237331, PMCID: PMC5805024 .

[:215-106] Robert E.R.E. Accordino Robert E.R.E. i inni, Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder, „Expert Opinion on Pharmacotherapy”, 17 (7), 2016, s. 937–952, DOI: 10.1517/14656566.2016.1154536, ISSN 1744-7666, PMID: 26891879 .

[:216-107] BrianB. Reichow BrianB., Fred R.F.R. Volkmar Fred R.F.R., Michael H.M.H. Bloch Michael H.M.H., Systematic review and meta-analysis of pharmacological treatment of the symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder in children with pervasive developmental disorders, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 43 (10), 2013, s. 2435–2441, DOI: 10.1007/s10803-013-1793-z, ISSN 1573-3432, PMID: 23468071, PMCID: PMC3787525 .

[108] NancyN. Sturman NancyN., LauraL. Deckx LauraL., Mieke L. vanM.L. Driel Mieke L. vanM.L., Methylphenidate for children and adolescents with autism spectrum disorder, „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 11, 2017, CD011144, DOI: 10.1002/14651858.CD011144.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 29159857, PMCID: PMC6486133 .

[:85-109] Methylphenidate and autism [online], www.researchautism.net, 24 grudnia 2018 .

[:208-110] EkaterinaE. Stepanova EkaterinaE. i inni, Pharmacotherapy of emotional and behavioral symptoms associated with autism spectrum disorder in children and adolescents, „Dialogues in Clinical Neuroscience”, 19 (4), 2017, s. 395–402, ISSN 1294-8322, PMID: 29398934, PMCID: PMC5789216 .

[:213-111] RituR. Goel RituR. i inni, An update on pharmacotherapy of autism spectrum disorder in children and adolescents, „International Review of Psychiatry”, 30 (1), 2018, s. 78–95, DOI: 10.1080/09540261.2018.1458706, ISSN 1369-1627, PMID: 29693461 .

[:2152-112] Robert E.R.E. Accordino Robert E.R.E. i inni, Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder, „Expert Opinion on Pharmacotherapy”, 17 (7), 2016, s. 937–952, DOI: 10.1517/14656566.2016.1154536, ISSN 1744-7666, PMID: 26891879 .

[113] TomoyaT. Hirota TomoyaT. i inni, Antiepileptic medications in autism spectrum disorder: a systematic review and meta-analysis, „Journal of Autism and Developmental Disorders”, 44 (4), 2014, s. 948–957, DOI: 10.1007/s10803-013-1952-2, ISSN 1573-3432, PMID: 24077782 .

[114] KatrinaK. Williams KatrinaK. i inni, Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) for autism spectrum disorders (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (8), 2013, CD004677, DOI: 10.1002/14651858.CD004677.pub3, ISSN 1469-493X, PMID: 23959778 .

[:1352-115] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MelissaM. DeFilippis MelissaM., The use of complementary alternative medicine in children and adolescents with autism spectrum disorder, „Psychopharmacology Bulletin”, 48 (1), 2018, s. 40–63, ISSN 0048-5764, PMID: 29382959, PMCID: PMC5765434 .

[:832-116] Immune globulins and autism [online], www.researchautism.net, 5 czerwca 2018 .

[:219-117] Tonya N.T.N. Davis Tonya N.T.N. i inni, Chelation treatment for autism spectrum disorders: a systematic review, „Research in Autism Spectrum Disorders”, 7 (1), 2013, s. 49–55, DOI: 10.1016/j.rasd.2012.06.005 .

[:222-118] StephenS. James StephenS. i inni, Chelation for autism spectrum disorder (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (5), 2015, CD010766, DOI: 10.1002/14651858.CD010766, ISSN 1469-493X, PMID: 26106752 .

[:18-119] FDA, Be aware of potentially dangerous products and therapies that claim to treat autism [online], 17 kwietnia 2019 .

[:61-120] Chelation and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .

[:224-121] DianaD. Felton DianaD., StefanosS. Kales StefanosS., RoseR. Goldman RoseR., An update and review of unconventional metals testing and treatment, „Toxics”, 2 (3), 2014, s. 403–416, DOI: 10.3390/toxics2030403, ISSN 2305-6304 .

[:60-122] Hyperbaric therapy and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .

[123] TaoT. Xiong TaoT. i inni, Hyperbaric oxygen therapy for people with autism spectrum disorder (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2016 (10), 2016, DOI: 10.1002/14651858.CD010922.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 27737490, PMCID: PMC6464144 .

[124] TeeranaiT. Sakulchit TeeranaiT., ChrisCh. Ladish ChrisCh., Ran D.R.D. Goldman Ran D.R.D., Hyperbaric oxygen therapy for children with autism spectrum disorder, „Canadian Family Physician”, 63 (6), 2017, s. 446–448, ISSN 0008-350X, PMID: 28615394, PMCID: PMC5471082 .

[:232-125] GeraldineG. Leader GeraldineG., ArleneA. Mannion ArleneA., Gastrointestinal disorders, [w:] Johnny L.J.L. Matson (red.), Comorbid conditions among children with autism spectrum disorders, Cham: Springer International Publishing, 2016, s. 257-282, ISBN 978-3-319-19183-6, OCLC 920465946 .

[126] SalvadorS. Marí-Bauset SalvadorS. i inni, Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review, „Journal of Child Neurology”, 29 (12), 2014, s. 1718–1727, DOI: 10.1177/0883073814531330, ISSN 1708-8283, PMID: 24789114 .

[127] MadisonM. Pilato MadisonM., Antigluten therapy, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2016, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1285-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[128] MadisonM. Pilato MadisonM., Casein, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1287-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:77-129] Gluten-free, casein-free diet and autism [online], www.researchautism.net, 6 listopada 2017 .

[:237-130] NilaN. Sathe NilaN. i inni, Nutritional and dietary interventions for autism spectrum disorder: a systematic review, „Pediatrics”, 139 (6), 2017, DOI: 10.1542/peds.2017-0346, ISSN 1098-4275, PMID: 28562286 .

[132] StephenS. Barrett StephenS., The Feingold diet [online], www.quackwatch.org, 15 marca 2004 .

[:76-133] Feingold diet and autism [online], www.researchautism.net, 1 listopada 2017 .

[134] SusanS. Hyman SusanS., Feingold diet, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2018, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_23-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:2353-135] Megan R.M.R. Sanctuary Megan R.M.R. i inni, Dietary considerations in autism spectrum disorders: the potential role of protein digestion and microbial putrefaction in the gut-brain axis, „Frontiers in Nutrition”, 5, 2018, DOI: 10.3389/fnut.2018.00040, ISSN 2296-861X, PMID: 29868601, PMCID: PMC5968124 .

[:78-136] Special diets and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .

[:2362-137] Mark J.M.J. Garcia Mark J.M.J. i inni, Diet and supplementation targeted for autism spectrum disorder, [w:] Johnny L.J.L. Matson (red.), Handbook of treatments for autism spectrum disorder, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 397–425, DOI: 10.1007/978-3-319-61738-1_22, ISBN 978-3-319-61737-4 .

[138] ShanthiS. Krishnaswami ShanthiS., Melissa L.M.L. McPheeters Melissa L.M.L., JeremyJ. Veenstra-VanderWeele JeremyJ., A systematic review of secretin for children with autism spectrum disorders, „Pediatrics”, 127 (5), 2011, e1322–e1325, DOI: 10.1542/peds.2011-0428, ISSN 0031-4005, PMID: 21464196, PMCID: PMC3387870 .

[139] KatrinaK. Williams KatrinaK., John A.J.A. Wray John A.J.A., Danielle M.D.M. Wheeler Danielle M.D.M., Intravenous secretin for autism spectrum disorders (ASD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (4), 2012, CD003495, DOI: 10.1002/14651858.CD003495.pub3, ISSN 1469-493X, PMID: 22513913 .

[:89-140] Secretin and autism [online], www.researchautism.net, 21 grudnia 2018 .

[141] AntonellaA. Fattorusso AntonellaA. i inni, Autism spectrum disorders and the gut microbiota, „Nutrients”, 11 (3), 2019, DOI: 10.3390/nu11030521, ISSN 2072-6643, PMID: 30823414, PMCID: PMC6471505 .

[:75-142] Dietary supplements and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .

[143] MadisonM. Pilato MadisonM., Nutritional interventions, [w:] Fred R.F.R. Volkmar (red.), Encyclopedia of autism spectrum disorders, New York, NY: Springer New York, 2017, DOI: 10.1007/978-1-4614-6435-8_1303-3, ISBN 978-1-4614-6435-8 .

[:238-144] Yong-JiangY.J. Li Yong-JiangY.J., Ya-MinY.M. Li Ya-MinY.M., Da-XiongD.X. Xiang Da-XiongD.X., Supplement intervention associated with nutritional deficiencies in autism spectrum disorders: a systematic review, „European Journal of Nutrition”, 57 (7), 2018, s. 2571–2582, DOI: 10.1007/s00394-017-1528-6, ISSN 1436-6215, PMID: 28884333 .

[:81-145] Omega 3 fatty acid supplements and autism [online], www.researchautism.net, 14 grudnia 2018 .

[:80-146] Vitamin B6, magnesium and autism [online], www.researchautism.net, 21 grudnia 2018 .

[:82-147] Dimethylglycine and autism [online], www.researchautism.net, 31 października 2017 .

[:79-148] Multi-vitamin and mineral supplements and autism [online], www.researchautism.net, 19 grudnia 2017 .

[149] AlessandroA. Minarini AlessandroA. i inni, N-acetylcysteine in the treatment of psychiatric disorders: current status and future prospects, „Expert Opinion on Drug Metabolism and Toxicology”, 13 (3), 2017, s. 279–292, DOI: 10.1080/17425255.2017.1251580, ISSN 1744-7607, PMID: 27766914 .

[Klin-150] Klin A. Autism and Asperger syndrome: an overview. „Rev Bras Psiquiatr”. 28 (suppl 1), s. S3–S11, 2006. DOI: 10.1590/S1516-44462006000500002. PMID: 16791390.

[151] JJ. Coplan JJ., AFA. Jawad AFA., Modeling clinical outcome of children with autistic spectrum disorders, „Pediatrics”, 116 (1), 2005, s. 117–122, DOI: 10.1542/peds.2004-1118, PMID: 15995041 .

[152] Chiang HM, Lin YH. Mathematical ability of students with Asperger syndrome and high-functioning autism. „Autism”. 11 (6), s. 547–556, 2007. DOI: 10.1177/1362361307083259. PMID: 17947290.

[AQ-153] SimonS. Baron-Cohen SimonS. i inni, The autism-spectrum quotient (AQ): evidence from Asperger syndrome/high-functioning autism, males and females, scientists and mathematicians, „J Autism Dev Disord”, 31 (1), 2001, s. 5–17, DOI: 10.1023/A:1005653411471 . Errata. „J Autism Dev Disord”. 31 (6), s. 603, 2001. DOI: 10.1023/A:1017455213300. PMID: 11439754.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

@@ Linia 268: / Linia 268: @@
 {{Główny artykuł|Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu}}
+=== Podejścia psychospołeczne, rehabilitacyjne i wspomagające ===
-W związku z dużą liczbą dostępnych interwencji, badacze, zrzeszeni w projektach eksperckich (np. ''National Standards Project'' czy ''National Professional Development Center''), dokonują ewaluacji najbardziej popularnych podejść. Powstałe raporty oparte są na [[Przegląd systematyczny|systematycznych przeglądach]] setek badań naukowych (o różnej jakości metodologicznej) i wraz z materiałami o skutecznych interwencjach udostępniane są bezpłatnie<ref name=":03">{{Cytuj |autor = National Autism Center |tytuł = National Standards Project, phase 1 |data = 2009 |miejsce = Randolph, Massachusetts |wydawca = National Autism Center |url = https://www.nationalautismcenter.org/resources/ |dostęp = r}}</ref><ref name=":13">{{Cytuj |autor = National Autism Center |tytuł = Findings and conclusions: National Standards Project, phase 2 |data = 2015 |miejsce = Randolph, Massachusetts |wydawca = National Autism Center |url = https://www.nationalautismcenter.org/resources/ |dostęp = r}}</ref><ref name=":33">{{Cytuj |autor = Connie Wong, Samuel L. Odom, Kara Hume, Ann W. Cox, Angel Fettig, Suzanne Kucharczyk, Matthew E. Brock, Joshua B. Plavnick, Veronica P. Fleury, Tia R. Schultz |tytuł = Evidence-based practices for children, youth and young adults with autism spectrum disorder. |data = 2014 |miejsce = Chapel Hill |wydawca = The University of North Carolina, Frank Porter Graham Child Development Institute, Autism Evidence-Based Practice Review Group |url = https://autismpdc.fpg.unc.edu/sites/autismpdc.fpg.unc.edu/files/imce/documents/2014-EBP-Report.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":44">{{Cytuj |autor = The National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder |tytuł = Evidence-Based Practices |data = 2018 |data dostępu = 2019-03-13 |opublikowany = autismpdc.fpg.unc.edu |url = https://autismpdc.fpg.unc.edu/evidence-based-practices |dostęp = o}}</ref><ref name=":54">{{Cytuj |autor = Ann M. Sam, Ann W. Cox, Melissa N. Savage, Victoria Waters, Samuel L. Odom |tytuł = Disseminating information on evidence-based practices for children and youth with autism spectrum disorder: AFIRM |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2019-02-28 |issn = 0162-3257 |doi = 10.1007/s10803-019-03945-x |dostęp = z}}</ref>.
+Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu, ma charakter kompleksowy i interdyscyplinarny. U dzieci, oddziaływania, opierają się na zasadach terapii [[Behawioryzm|behawioralnej]] (np.[[Stosowana analiza behawioralna|stosowanej analizie behawioralnej]], SAZ) , uwzględniają również ustalenia [[Psychologia rozwojowa|psychologii rozwojowej]], kładą nacisk na dostarczanie interwencji w naturalnych warunkach i rozwój umiejętności związanych z interakcjami społecznymi. Podejścia te, zgrupowane pod nazwą [[Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu#Naturalistyczne interwencje rozwojowo-behawioralne|naturalistycznych interwencji rozwojowo-behawioralnych]] ({{Ang.|naturalistic developmental behavioral interventions}}, NDBI), są zalecane ze względu na największą ilość badań im poświęconych (przynajmniej niektórym z nich). Nie jest jednak jasne, czy są bardziej efektywne niż inne interwencje o podobnej intensywności. W wypadku małych dzieci, wskazany jest udział rodziców w terapii; u starszych – pośredniczyć mogą rówieśnicy<ref name=":105">{{Cytuj |autor = NICE |tytuł = Autism spectrum disorder in under 19s: support and management |data = 2013 |opis = [CG 170] |miejsce = London |wydawca = National Institute for Health and Care Excellence |url = https://www.nice.org.uk/guidance/CG170 |dostęp = o}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor = Catherine Lord, Mayada Elsabbagh, Gillian Baird, Jeremy Veenstra-Vanderweele |tytuł = Autism spectrum disorder |czasopismo = The Lancet |data = 2018-8 |wolumin = 392 |numer = 10146 |s = 508–520 |doi = 10.1016/S0140-6736(18)31129-2 |pmid = 30078460 |dostęp = z}}</ref><ref name=":144">{{Cytuj |autor = Rose E. Nevill, Luc Lecavalier, Elizabeth A. Stratis |tytuł = Meta-analysis of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder |czasopismo = Autism: The International Journal of Research and Practice |data = 02 2018 |issn = 1461-7005 |wolumin = 22 |numer = 2 |s = 84–98 |doi = 10.1177/1362361316677838 |pmid = 29490483 |dostęp = z}}</ref><ref name=":19">{{Cytuj |autor = Yoshiyuki Tachibana, Celine Miyazaki, Erika Ota, Rintaro Mori, Yeonhee Hwang |tytuł = A systematic review and meta-analysis of comprehensive interventions for pre-school children with autism spectrum disorder (ASD) |czasopismo = PLoS ONE |data = 2017-12-06 |issn = 1932-6203 |wolumin = 12 |numer = 12 |doi = 10.1371/journal.pone.0186502 |pmid = 29211740 |pmc = PMC5718481 |url = https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0186502 |dostęp = o}}</ref>. Do starszych, wysoko-funkcjonujących dzieci i młodzieży, adresowane są treningi umiejętności społecznych<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Amy S. Weitlauf, Melissa L. McPheeters, Brittany Peters, Nila Sathe, Rebekah Travis |tytuł = Therapies for children with autism spectrum disorder: behavioral interventions – update |data = 2014 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 25210724 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK241444/pdf/Bookshelf_NBK241444.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":92">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Social skills groups and autism |data = 19-12-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/82/social-skills-groups-and-autism}}</ref> i [[Psychoterapia#Terapia poznawczo-behawioralna|terapia poznawczo-behawioralna]] na problemy związane z [[Zaburzenia lękowe|lękiem]]<ref name=":49">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Cognitive behavioural therapy and autism |data = 31-10-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/15/cognitive-behavioural-therapy-and-autism}}</ref>. Jeśli współwystępują inne zaburzenia (np. [[ADHD]], [[Zaburzenia zachowania|zaburzeń zachowania]], [[Zaparcie|zaparcia]], [[Zaburzenia depresyjne|depresja]], [[Epilepsja|epilepsji]], [[Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne|zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnye]], [[dysmorfofobia]] czy [[zespół stresu pourazowego]]), to należy postępować zgodnie z typowymi wytycznymi leczenia dla nich. W wypadku [[Zachowania trudne|zachowań trudnych]], zalecane jest podejście behawioralne (wykorzystujące funkcjonalną analizę zachowania), choć przed przeprowadzeniem interwencji należy ocenić wpływ czynników środowiskowych oraz zaburzeń współwystępujących na zachowanie dziecka<ref name=":105" />. Dorosłym, bez znacznych trudności w nauce, zaleca się branie udziału w (najlepiej) grupowych treningach umiejętności społecznych, zawodowych lub życiowych, a także terapię behawioralną przy zachowaniach trudnych<ref name=":206">{{Cytuj |autor = NICE |tytuł = Autism spectrum disorder in adults: diagnosis and management |data = 2016 |opis = [CG142] |miejsce = London |wydawca = National Institute for Health and Care Excellence |url = https://www.nice.org.uk/guidance/cg142 |dostęp = o}}</ref>.
+Dowody na efektywność wspomnianych interwencji, są mieszanej jakości<ref name=":19" /><ref name=":0" /><ref name=":161">{{Cytuj |autor = Lorna French, Eilis M. M. Kennedy |tytuł = Annual research review: early intervention for infants and young children with, or at-risk of, autism spectrum disorder: a systematic review |czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines |data = 04 2018 |issn = 1469-7610 |wolumin = 59 |numer = 4 |s = 444–456 |doi = 10.1111/jcpp.12828 |pmid = 29052838 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jcpp.12828 |dostęp = o}}</ref><ref name=":163">{{Cytuj |autor = Emily Simonoff |tytuł = Commentary: randomized controlled trials in autism spectrum disorder: state of the field and challenges for the future |czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines |data = 04 2018 |issn = 1469-7610 |wolumin = 59 |numer = 4 |s = 457–459 |doi = 10.1111/jcpp.12905 |pmid = 29574736 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jcpp.12905 |dostęp = o}}</ref>, mimo to podejścia łączące psychologię behawioralną z rozwojową, naturalistyczne metody nauki oraz włączające rodziców (i rówieśników) w proces terapeutyczny, są generalnie zalecane<ref name=":105" /><ref name=":2" /><ref name=":147">{{Cytuj |autor = S. M. Myers, C. P. Johnson, the Council on Children With Disabilities |tytuł = Management of children with autism spectrum disorders |czasopismo = Pediatrics |data = 2007-11-01 |issn = 0031-4005 |wolumin = 120 |numer = 5 |s = 1162–1182 |doi = 10.1542/peds.2007-2362 |url = http://pediatrics.aappublications.org/cgi/doi/10.1542/peds.2007-2362 |dostęp = o}}</ref>. Zwraca się jednak uwagę na potrzebę dalszych badań (szczególnie [[Strategia porównań podłużnych|podłużnych]])<ref name=":162">{{Cytuj |autor = Jonathan Green, Shruti Garg |tytuł = Annual research review: the state of autism intervention science: progress, target psychological and biological mechanisms and future prospects |czasopismo = Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines |data = 04 2018 |issn = 1469-7610 |wolumin = 59 |numer = 4 |s = 424-443 |doi = 10.1111/jcpp.12892 |pmid = 29574740 |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jcpp.12892 |dostęp = o}}</ref>. Dużym problemem w wypadku terapii autyzmu, jest fakt, że dostępnych (i promowanych) jest wiele interwencji o kiepskim podłożu teoretycznym i których skuteczność nie jest potwierdzona w wiarygodny sposób<ref name=":1510">{{Cytuj |autor = Bernard Metz, James A. Mulick, Eric M. Butter |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Autism: a late 20th century fad magnet |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 237-264 |oclc = 57507545}}</ref><ref name=":4">{{Cytuj |autor = Jason C. Travers, Kevin Ayers, Richard L. Simpson, Stephen Crutchfield |redaktor = Russell Lang, Terry B. Hancock, Nirbhay N. Singh |rozdział = Fad, pseudoscientific, and controversial interventions |tytuł = Early intervention for young children with autism spectrum disorder |data = 2016 |isbn = 9783319309231 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 257–293 |doi = 10.1007/978-3-319-30925-5_9 |dostęp = z}}</ref>. Przykładowo, zarówno teoria opisująca popularną [[Terapia integracji sensorycznej|terapię integracji sensorycznej]], jak i dowody na efektywność są słabe i niejednoznaczne<ref name=":510">{{Cytuj |autor = Leonard F. Koziol, Deborah Ely Budding, Dana Chidekel |tytuł = Sensory integration, sensory processing, and sensory modulation disorders: putative functional neuroanatomic underpinnings |czasopismo = Cerebellum |data = 2011-12 |issn = 1473-4230 |wolumin = 10 |numer = 4 |s = 770–792 |doi = 10.1007/s12311-011-0288-8 |pmid = 21630084 |url = http://deborahbudding.com/wp-content/uploads/2012/08/Sensory-Integration-2011.pdf}}</ref><ref name=":186">{{Cytuj |autor = Tristram Smith, Daniel W. Mruzek, Dennis Mozingo |redaktor = Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Sensory integration therapy |tytuł = Controversial therapies for autism and intellectual disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2015 |data dostępu = 2019-02-28 |isbn = 9781317623823 |wydanie = 2 |opis = [podgląd z Google Books] |miejsce = New York |wydawca = Routledge |s = 247-269 |oclc = 931999200 |url = https://books.google.com/books?id=HY29CgAAQBAJ&pg=PA247}}</ref><ref name=":14">{{Cytuj |autor = Amy S. Weitlauf, Nila A. Sathe, Melissa L. McPheeters, Zachary Warren |tytuł = Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder — an update |data = 2017 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 29064644 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448053/pdf/Bookshelf_NBK448053.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":70">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Sensory integrative therapy and autism |data = 12-04-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/28/sensory-integrative-therapy-and-autism}}</ref>. W wypadku niektórych interwencji – jak [[Metoda Opcji|metody Opcji]] (Son-Rise) czy programu rozwoju relacji (RDI) – prawie nie prowadzi się badań<ref name=":133">{{Cytuj |autor = Samuel L. Odom, Brian A. Boyd, Laura J. Hall, Kara Hume |tytuł = Evaluation of comprehensive treatment models for individuals with autism spectrum disorders |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2010-4 |issn = 0162-3257 |wolumin = 40 |numer = 4 |s = 425–436 |doi = 10.1007/s10803-009-0825-1 |pmid = 19633939 |dostęp = z}}</ref><ref name=":131">{{Cytuj |autor = Fred R. Volkmar, Lisa A. Wiesner |tytuł = Essential clinical guide to understanding and treating autism |data = 2017 |isbn = 9781119426981 |miejsce = Hoboken, New Jersey |wydawca = Wiley and Sons, Inc. |s = 271-290 |oclc = 980871599}}</ref><ref name=":16">{{Cytuj |autor = Robert LaRue |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Son-Rise program |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2013 |isbn = 9781441916976 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |s = 2939 |doi = 10.1007/978-1-4419-1698-3 |dostęp = z}}</ref><ref name=":67">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Son-Rise program and autism |data = 19-12-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/23/son-rise-program-and-autism}}</ref><ref name=":95">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Relationship development intervention and autism |data = 15-10-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/66/relationship-development-intervention-and-autism}}</ref>. Wśród popularnych metod, znajdują się nawet zdyskredytowane przez współczesną naukę (np. [[Kinezjologia edukacyjna|kinezjologia edukacyjna Dennisona]] i [[metoda Domana]])<ref name=":187">{{Cytuj |autor = Keith J. Hyatt |tytuł = Brain Gym®: building stronger brains or wishful thinking? |czasopismo = Remedial and Special Education |data = 2007-3 |issn = 0741-9325 |wolumin = 28 |numer = 2 |s = 117–124 |doi = 10.1177/07419325070280020201 |dostęp = z}}</ref><ref name=":11">{{Cytuj |autor = Scott O. Lilienfeld, Rachel Ammirati, Michal David |tytuł = Distinguishing science from pseudoscience in school psychology: science and scientific thinking as safeguards against human error |czasopismo = Journal of School Psychology |data = 2012-2 |wolumin = 50 |numer = 1 |s = 7–36 |doi = 10.1016/j.jsp.2011.09.006 |pmid = 22386075 |dostęp = z}}</ref><ref name=":188">{{Cytuj |autor = Paul A. Howard-Jones |tytuł = Neuroscience and education: myths and messages |czasopismo = Nature Reviews. Neuroscience |data = 12 2014 |issn = 1471-0048 |wolumin = 15 |numer = 12 |s = 817–824 |doi = 10.1038/nrn3817 |pmid = 25315391 |dostęp = z}}</ref><ref name=":129">{{Cytuj |autor = Steven Novella |tytuł = Psychomotor patterning: a critical look |data = 2008-02-09 |opublikowany = www.quackwatch.org |url = https://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/patterning.html}}</ref><ref name=":189">{{Cytuj |autor = Jason C. Travers |tytuł = Evaluating claims to avoid pseudoscientific and unproven practices in special education |czasopismo = Intervention in School and Clinic |data = 2017-3 |issn = 1053-4512 |wolumin = 52 |numer = 4 |s = 195–203 |doi = 10.1177/1053451216659466 |dostęp = z}}</ref><ref name=":190">{{Cytuj |autor = Robert LaRue |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Patterning (Doman-Delacato method) |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2017 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1306-3 |dostęp = z}}</ref>.
-=== Dzieci, młodzież i młodzi dorośli ===
-==== Raport NSP – wyniki ====
-W raporcie ''National Standards Project'', interwencje, stosowane w terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu, podzielono na trzy grupy: interwencje o '''potwierdzonej skuteczności''', '''obiecujące''' oraz o '''niepotwierdzonym działaniu'''. Autorzy raportu zastrzegają, że jeśli jakaś metoda nie została uwzględniona, to oznacza, że nie było dostępnych badań, pozwalających na ocenę. Metody takie należy uznawać za nieskuteczne.
-[[Plik:Raport NSP - interwencje EBP w terapii autyzmu.png|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Raport_NSP_-_interwencje_EBP_w_terapii_autyzmu.png|alt=|mały|800x800px|'''KIn''' – [[komunikacja interpersonalna]]; '''MZN''' – możliwości zmniejszenia nadzoru (np. w placówce edukacyjnej, w domu); '''Odp''' – odpowiedzialność za siebie (umiejętności życiowe); '''PdN''' – przygotowanie do nauki (słuchanie poleceń, możliwość siedzenia w skupieniu); '''SRe''' – samoregulacja (zarządzanie swoim zachowaniem, by osiągnąć wyznaczony cel); '''UIn''' – umiejętności [[Relacje interpersonalne|interpersonalne]]; '''USz''' – umiejętności szkolne; '''Zab''' – zabawa (samodzielna; w typowy, prawidłowy sposób); '''ZMo''' – zdolności motoryczne; '''ZPP''' – złożone [[procesy poznawcze]] (np. rozwiązywanie problemów, myślenie krytyczne, zadania związane z [[Teoria umysłu|teorią umysłu]]). '''DES''' – dysregulacja emocjonalna i sensoryczna (np. ignorowanie bodźców, zaburzenia snu, lęk, depresja); '''OSy''' – ogólne symptomy (autystyczne lub braki psychoedukacyjne z nich wynikające); '''OPN''' – ograniczone, powtarzalne, niefunkcjonalne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności; '''ZTr''' – zachowania trudne (np. agresja, samouszkodzenia, niewłaściwe zachowania seksualne).]]
-<br />
+Brakuje również dowodów na skuteczność innych podejść sensorycznych<ref name=":2" /><ref name=":186" /><ref name=":14" /><ref name=":70" />, dotyczy m. in. treningów [[Integracja słuchowa|integracji słuchowej]] (np. [[Metoda Tomatisa|Tomatisa]] lub [[Metoda Bérarda|Bérarda]])<ref name=":2" /><ref name=":14" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = Oliver C. Mudford, Chris Cullen |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Auditory integration training: a critical review |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 351-362 |oclc = 57507545}}</ref><ref name=":72">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Auditory integration training and autism |data = 06-11-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/4/auditory-integration-training-and-autism}}</ref><ref name=":3">{{Cytuj |autor = Sarita Austin |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Auditory integration therapy |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2019 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_961-3 |dostęp = z}}</ref>, [[Metoda kolorowych filtrów|metody kolorowych filtrów]] H. Irlen<ref name=":4" /><ref name=":132">{{Cytuj |autor = Thomas Zane |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Fads in special education: an overview |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 175-192 |oclc = 57507545}}</ref><ref name=":5">{{Cytuj |autor = Gary J. Williams, Gregory Kitchener, Leonard J. Press, Mitchell M. Scheiman, Glen T. Steele |tytuł = The use of tinted lenses and colored overlays for the treatment of dyslexia and other related reading and learning disorders |czasopismo = Optometry |data = 2004-11 |issn = 1529-1839 |wolumin = 75 |numer = 11 |s = 720–722 |doi = 10.1016/S1529-1839(04)70226-2 |pmid = 15597816 |dostęp = z}}</ref><ref name=":6">{{Cytuj |autor = American Academy of Pediatrics, Section on Ophthalmology, Council on Children with Disabilities, American Academy of Ophthalmology, American Association for Pediatric Ophthalmology and Strabismus, American Association of Certified Orthoptists |tytuł = Joint statement – learning disabilities, dyslexia, and vision |czasopismo = Pediatrics |data = 2009-8 |issn = 1098-4275 |wolumin = 124 |numer = 2 |s = 837–844 |doi = 10.1542/peds.2009-1445 |pmid = 19651597 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/124/2/837 |dostęp = o}}</ref><ref name=":68">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Coloured filters and autism |data = 06-10-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/2/coloured-filters-and-autism}}</ref>, używanych czasem w terapii IS, huśtawek lub koców i ubrań obciążeniowych<ref name=":14" /><ref name=":71">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Weighted items and autism |data = 12-06-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/78/weighted-items-and-autism}}</ref> czy ćwiczeń wykorzystujących symulację dotykową (np. [[metoda Felicji Affolter]])<ref name=":14" />. Podobnie jest z interwencjami, które stymulują [[Propriocepcja|czucie głębokie]] (zawijanie w maty gimnastyczne, ściskarki, „maszyna do przytulania” [[Temple Grandin|Grandin]])<ref name=":7">{{Cytuj |autor = Mickey Losinski, Sara A. Sanders, Nicole M. Wiseman |tytuł = Examining the use of deep touch pressure to improve the educational performance of students with disabilities: a meta-analysis |czasopismo = Research and Practice for Persons with Severe Disabilities |data = 2016-3 |issn = 1540-7969 |wolumin = 41 |numer = 1 |s = 3–18 |doi = 10.1177/1540796915624889 |dostęp = z}}</ref><ref name=":8">{{Cytuj |autor = Temple Grandin |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Hug machine |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_180-3 |dostęp = z}}</ref>.  Istnieją słabej jakości dowody na efektywność terapii masażem, w wypadku problemów związanych z wrażliwością sensoryczną i innych symptomów ASD<ref name=":14" /><ref name=":134">{{Cytuj |autor = Natascia Brondino, Laura Fusar-Poli, Matteo Rocchetti, Umberto Provenzani, Francesco Barale |tytuł = Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder |czasopismo = Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM |data = 2015 |issn = 1741-427X |wolumin = 2015 |doi = 10.1155/2015/258589 |pmid = 26064157 |pmc = PMC4439475 |url = https://www.hindawi.com/journals/ecam/2015/258589/ |dostęp = o}}</ref><ref name=":132" /><ref name=":15">{{Cytuj |autor = Cori Fujii; C. Enjey Lin; Jeffrey J. Wood |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Relaxation techniques |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2013 |isbn = 9781441916976 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |s = 2552-2557 |doi = 10.1007/978-1-4419-1698-3 |dostęp = z}}</ref>.
-# Do interwencji o '''potwierdzonej skuteczności''' zaliczono:
-#* interwencje oparte na historyjkach społecznych (ang. ''story-based intervention'')
-#* interwencje poznawczo-behawioralne (ang. ''cognitive behavioral intervention package'')
-#* kompleksową interwencję behawioralną dla małych dzieci (ang. ''comprehensive behavioral treatment for young children'')
-#* [[Teoria społecznego uczenia się|modelowanie]] (ang. ''modeling'')
-#* plany (ang. ''schedules'')
-#* programy interwencji behawioralnych (ang. ''behavioral interventions'')
-#* skrypty / scenariusze (ang. ''scripting'')
-#* strategie uczenia w naturalnym środowisku (ang. ''natural teaching strategies'')
-#* trening językowy: produkcja (ang. ''language training: production'')
-#* trening rodziców (ang. ''parent training'')
-#* trening rówieśników (ang. ''peer training package'')
-#* trening samokontroli (ang. ''self-management'')
-#* trening umiejętności kluczowych (ang. ''pivotal response training'')
-#* trening umiejętności społecznych (ang. ''social skills package'')
-# Do '''obiecujących''' interwencji, które wymagają więcej badań, zaliczono:
-#* narzędzia wspomagającej i alternatywnej komunikacji (ang. ''augmentative and alternative communication devices'')
-#* podejścia rozwojowe oparte na relacji (m.in. RDI, ESDM) (ang. ''developmental relationship-based treatment'')
-#* ćwiczenia / wysiłek fizyczny
-#* terapię ekspozycyjną / trening odwrażliwiania / [[Desensytyzacja|desensytyzację]]
-#* trening komunikacji funkcjonalnej (ang. ''functional communication training'')
-#* interwencje oparte na imitacji (ang. ''imitation-based intervention'')
-#* trening inicjowania (ang. ''initiation training'')
-#* trening językowy: produkcja i rozumienie (ang. ''language training: production and understanding'')
-#* terapie masażem / stymulacja czucia głębokiego
-#* pakiety wielokomponentowe (ang. ''multi-component package'')
-#* [[Muzykoterapia|muzykoterapię]]
-#* PECS (ang. ''Picture Exchange Communication System'')
-#* pakiet redukcyjny / redukowanie zachowań trudnych bez jednoczesnego nauczania alternatywnych zachowań pożądanych (ang. ''reductive package'')
-#* nauczanie znaków / język migowy (ang. ''sign instruction'')
-#* interwencje nakierowane na komunikację społeczną (ang. ''social communication intervention'')
-#* uczenie ustrukturyzowane / TEACCH (ang. ''structured teaching'')
-#* interwencje oparte na technologii (m.in. programy, gry komputerowe)
-#* trening teorii umysłu
-# Interwencje o '''niepotwierdzonym''' działaniu, które zostały wymienione w raporcie, to:
-#* terapie z udziałem zwierząt
-#* treningi integracji słuchowej (ang. ''auditory integration training'')
-#* mapowanie konceptów / mapy myśli (ang. ''concept mapping'')
-#* [[DIR/Floortime|DIR/Floor Time]]
-#* ułatwiona komunikacja (ang. ''facilitated communication'')
-#* dieta bezglutenowa i bezkazeinowa
-#* interwencje bazujące na ruchu (np. [[choreoterapia]], [[Kinezjologia edukacyjna|metoda Dennisona]])
-#* interwencje oparte o dramę, zajęcia teatralne (ang. ''SENSE theatre intervention'')
-#* pakiety interwencji sensorycznych / [[Terapia integracji sensorycznej|integracja sensoryczna]]
-#* terapia szokami elektrycznymi (ang. ''shock therapy'')
-#* społeczno-behawioralna strategia uczenia (ang. ''social behavioral learning strategy'')
-#* interwencja społeczno-poznawcza (ang. ''social cognition intervention'')
-#* program „Social Thinking”<ref name=":03" /><ref name=":13" /><ref name=":22">{{Cytuj |autor = Maja Kłoda, Krystyna Pomorska |tytuł = Streszczenie raportu "National Standards Project, phase 2" |data =  |data dostępu = 2019-03-13 |opublikowany = www.wsparcienastarcie.org |url = http://www.wsparcienastarcie.org/dokumenty/Raport%20NAC%202015.pdf |dostęp = o}}</ref>.
+Nierzadko dzieciom z autyzmem proponuje się [[Arteterapia|arteterapię]]<ref>{{Cytuj |autor = Pamela Ullmann |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Art therapy and autism |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2015 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_102047-1 |dostęp = z}}</ref>, ale prawie nie ma badań sprawdzających jej efektywność<ref>{{Cytuj |autor = Celine Schweizer, Erik J. Knorth, Marinus Spreen |tytuł = Art therapy with children with autism spectrum disorders: a review of clinical case descriptions on ‘what works’ |czasopismo = The Arts in Psychotherapy |data = 2014-11 |wolumin = 41 |numer = 5 |s = 577–593 |doi = 10.1016/j.aip.2014.10.009 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Celine Schweizer, Marinus Spreen, Erik J. Knorth |tytuł = Exploring what works in art therapy with children with autism: tacit knowledge of art therapists |czasopismo = Art Therapy |data = 2017-10-02 |issn = 0742-1656 |wolumin = 34 |numer = 4 |s = 183–191 |doi = 10.1080/07421656.2017.1392760 |dostęp = z}}</ref>. Brakuje również dowodów na to, by zajęcia teatralne były skuteczne<ref name=":032">{{Cytuj |autor = National Autism Center |tytuł = National Standards Project, phase 1 |data = 2009 |miejsce = Randolph, Massachusetts |wydawca = National Autism Center |url = https://www.nationalautismcenter.org/resources/ |dostęp = r}}</ref><ref name=":1310">{{Cytuj |autor = National Autism Center |tytuł = Findings and conclusions: National Standards Project, phase 2 |data = 2015 |miejsce = Randolph, Massachusetts |wydawca = National Autism Center |url = https://www.nationalautismcenter.org/resources/ |dostęp = r}}</ref> – choć być może sprawdzą się jako forma treningu umiejętności społecznych u młodzieży z ASD<ref>{{Cytuj |autor = Blythe A. Corbett, Lydia R. Qualls, Blythe Valencia, Stéphanie-M. Fecteau, Deanna M. Swain |tytuł = Peer-mediated theatrical engagement for improving reciprocal social interaction in autism spectrum disorder |czasopismo = Frontiers in Pediatrics |data = 2014-10-10 |issn = 2296-2360 |wolumin = 2 |doi = 10.3389/fped.2014.00110 |pmid = 25346926 |pmc = PMC4193263 |url = https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2014.00110/full}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Amber Miller, Ty Vernon, Victoria Wu, Krysta Russo |tytuł = Social skill group interventions for adolescents with autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Review Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2014-12 |issn = 2195-7177 |wolumin = 1 |numer = 4 |s = 254–265 |doi = 10.1007/s40489-014-0017-6 |url = http://link.springer.com/10.1007/s40489-014-0017-6 |dostęp = o}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Carmel O’Sullivan |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Drama and autism |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2015 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_102102-1 |dostęp = z}}</ref>. Możliwe, że [[muzykoterapia]] polepsza komunikację (i być może umiejętności społeczne), ale brakuje mocnych dowodów<ref name=":23">{{Cytuj |autor = Catherine Lord, Mayada Elsabbagh, Gillian Baird, Jeremy Veenstra-Vanderweele |tytuł = Autism spectrum disorder |czasopismo = The Lancet |data = 2018-8 |wolumin = 392 |numer = 10146 |s = 508–520 |doi = 10.1016/S0140-6736(18)31129-2 |pmid = 30078460 |dostęp = z}}</ref><ref name=":145">{{Cytuj |autor = Amy S. Weitlauf, Nila A. Sathe, Melissa L. McPheeters, Zachary Warren |tytuł = Interventions targeting sensory challenges in children with autism spectrum disorder — an update |data = 2017 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 29064644 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448053/pdf/Bookshelf_NBK448053.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":1342">{{Cytuj |autor = Natascia Brondino, Laura Fusar-Poli, Matteo Rocchetti, Umberto Provenzani, Francesco Barale |tytuł = Complementary and alternative therapies for autism spectrum disorder |czasopismo = Evidence-based Complementary and Alternative Medicine: eCAM |data = 2015 |issn = 1741-427X |wolumin = 2015 |doi = 10.1155/2015/258589 |pmid = 26064157 |pmc = PMC4439475 |url = https://www.hindawi.com/journals/ecam/2015/258589/ |dostęp = o}}</ref><ref name=":62">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Music therapy and autism |data = 2017-12-19 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/39/music-therapy-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Jinah Kim |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Music therapy |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1529-3 |dostęp = z}}</ref>.
-==== Projekt AFIRM – raport NPDC ====
-AFIRM (ang. ''Autism Focused Intervention Resources and Modules''), to projekt strony internetowej, na której umieszczone zostały materiały o 27 interwencjach o potwierdzonej skuteczności<ref name=":54" />. Informacje bazują m.in. na raportach ''National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder<ref name=":33" /><ref name=":44" />''<ref>{{Cytuj |autor = Connie Wong, Samuel L. Odom, Kara A. Hume, Ann W. Cox, Angel Fettig |tytuł = Evidence-based practices for children, youth and young adults with autism spectrum disorder: a comprehensive review |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2015-7 |issn = 1573-3432 |wolumin = 45 |numer = 7 |s = 1951–1966 |doi = 10.1007/s10803-014-2351-z |pmid = 25578338 |dostęp = z}}</ref>.
-[[Plik:Raport NPDC - interwencje EBP w terapii autyzmu.png|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Raport_NPDC_-_interwencje_EBP_w_terapii_autyzmu.png|alt=|mały|880x880px|Efektywność praktyk opartych na dowodach naukowych, z podziałem ze względu na wiek i sfery funkcjonowania.]]
-Twórcy projektu, wśród interwencji o naukowo '''potwierdzonej skuteczności''', wymieniają:
+Brakuje dowodów na skuteczność interwencji psychoruchowych, jak [[metoda Millera]]<ref name=":133" /><ref name=":1313">{{Cytuj |autor = Fred R. Volkmar, Lisa A. Wiesner |tytuł = Essential clinical guide to understanding and treating autism |data = 2017 |isbn = 9781119426981 |miejsce = Hoboken, New Jersey |wydawca = Wiley and Sons, Inc. |s = 271-290 |oclc = 980871599}}</ref> (czy wspomnianych wcześniej metod Dennisona i Domana<ref name=":11" /><ref name=":188" /><ref name=":129" /><ref name=":190" />). Możliwe jednak, że generalnie aktywność fizyczna przynosi pozytywne skutki. Istnieją dowody (choć najczęściej niewysokiej jakości), że [[jogging]], [[sztuki walki]], jazda konna, pływanie, [[joga]]/taniec czy ćwiczenia relaksacyjne mogą pozytywnie wpływać na niektóre osiowe objawy autyzmu (nie jest jasne jaki typ aktywności jest najlepszy)<ref name=":47">{{Cytuj |autor = Michelle Sowa, Ruud Meulenbroek |tytuł = Effects of physical exercise on autism spectrum disorders: a meta-analysis |czasopismo = Research in Autism Spectrum Disorders |data = 2012-1 |wolumin = 6 |numer = 1 |s = 46–57 |doi = 10.1016/j.rasd.2011.09.001 |dostęp = z}}</ref><ref name=":48">{{Cytuj |autor = Emily Bremer, Michael Crozier, Meghann Lloyd |tytuł = A systematic review of the behavioural outcomes following exercise interventions for children and youth with autism spectrum disorder |czasopismo = Autism: The International Journal of Research and Practice |data = 11 2016 |issn = 1461-7005 |wolumin = 20 |numer = 8 |s = 899–915 |doi = 10.1177/1362361315616002 |pmid = 26823546 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Suzanna R. Dillon, David Adams, Leah Goudy, Melissa Bittner, Scott McNamara |tytuł = Evaluating exercise as evidence-based practice for individuals with autism spectrum disorder |czasopismo = Frontiers in Public Health |data = 2016 |issn = 2296-2565 |wolumin = 4 |s = 290 |doi = 10.3389/fpubh.2016.00290 |pmid = 28224122 |pmc = PMC5293813 |url = https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpubh.2016.00290/full |dostęp = o}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Karl Kunzi |tytuł = Improving social skills of adults with autism spectrum disorder through physical activity, sports and games: a review of the literature |czasopismo = Adultspan Journal |data = 2015-10 |wolumin = 14 |numer = 2 |s = 100–113 |doi = 10.1002/adsp.12008 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Beron W. Z. Tan, Julie A. Pooley, Craig P. Speelman |tytuł = A meta-analytic review of the efficacy of physical exercise interventions on cognition in individuals with autism spectrum disorder and ADHD |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2016-9 |issn = 0162-3257 |wolumin = 46 |numer = 9 |s = 3126–3143 |doi = 10.1007/s10803-016-2854-x |url = http://link.springer.com/10.1007/s10803-016-2854-x |dostęp = o}}</ref>. Pomimo wspomnianego braku mocnych dowodów, aktywność fizyczna jest zalecana, ze względu na ogólnie pozytywny wpływ na zdrowie osób z ASD<ref>{{Cytuj |autor = Russell Lang, Ting Liu, Katherine Ledbetter-Cho |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Exercise in autism |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_102189-1 |dostęp = z}}</ref>.
-* analiza funkcjonalna zachowań (ang. ''functional behavior assessment'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Functional behavior assessment |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/functional-behavior-assessment |dostęp = r}}</ref>
-* analiza zadania (ang. ''task-analysis)<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Task analysis |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/task-analysis |dostęp = r}}</ref>''
-* interwencje oparte na bodźcach poprzedzających (ang. ''antecedent based intervention'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Antecedent-based intervention |data = 2016 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/antecedent-based-intervention |dostęp = r}}</ref>
-* instrukcje i interwencje wprowadzane za pośrednictwem rówieśników (ang. ''peer-mediated instruction and intervention'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Peer-mediated instruction and intervention |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/peer-mediated-instruction-and-intervention |dostęp = r}}</ref>
-* interwencje wprowadzane przez rodziców (ang. ''parent-implemented intervention'')<ref>{{Cytuj |autor = J. Amsbary and AFIRM Team |tytuł = Parent implemented interventions |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/parent-implemented-interventions |dostęp = r}}</ref>
-* interwencje poznawczo-behawioralne (ang. ''cognitive behavioral intervention'')<ref>{{Cytuj |autor = J. Mussey, T. Dawkins and AFIRM Team |tytuł = Cognitive behavioral intervention |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/cognitive-behavioral-intervention |dostęp = r}}</ref>
-* interwencje w naturalnym środowisku (ang. ''naturalistic intervention'')<ref>{{Cytuj |autor = J. Amsbary and AFIRM Team |tytuł = Naturalistic intervention |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/naturalistic-intervention |dostęp = r}}</ref>
-* Interwencje wspomagane technologicznie (ang. ''technology-aided instruction and intervention'')<ref>{{Cytuj |autor = S. Hedges and AFIRM Team |tytuł = Technology-aided instruction and intervention |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/technology-aided-instruction-and-intervention |dostęp = r}}</ref>
-* metoda wyodrębnionych prób (ang. ''discreate trial teaching'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Discrete trial training |data = 2016 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/discrete-trial-training |dostęp = r}}</ref>
-* [[Teoria społecznego uczenia się|modelowanie]] (ang. ''modeling'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Modeling |data = 2016 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/modeling |dostęp = r}}</ref>
-* modelowanie za pomocą nagrań wideo (ang. ''video modeling'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Cox and AFIRM Team |tytuł = Video modeling |data = 2018 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/video-modeling |dostęp = r}}</ref>
-* narracje społeczne (ang. ''social narratives'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Social narratives |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/social-narratives |dostęp = r}}</ref>
-* opóźnianie (ang. ''time delay'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Time delay |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/time-delay |dostęp = r}}</ref>
-* PECS (ang. ''Picture Exchange Communication System'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Picture Exchange Communication System |data = 2016 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/picture-exchange-communication-system |dostęp = r}}</ref>
-* podpowiedzi (ang. ''prompting'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Prompting |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/prompting |dostęp = r}}</ref>
-* pomoce wizualne (ang. ''visual suport'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Visual supports |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/visual-supports |dostęp = r}}</ref>
-* przerywanie reakcji i przekierowywanie (ang. ''response interruption and redirection'')<ref>{{Cytuj |autor = B. Tomaszewski, T. Regan and AFIRM Team |tytuł = Response interruption and redirection |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/response-interruption-and-redirection |dostęp = r}}</ref>
-* scenariusze (ang. ''scripting'')<ref>{{Cytuj |autor = W. Griffin and AFIRM Team |tytuł = Scripting |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/scripting |dostęp = r}}</ref>
-* trening komunikacji funkcjonalnej (ang. ''functional communication training'')<ref>{{Cytuj |autor = W. Griffin and AFIRM Team |tytuł = Functional communication training |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/functional-communication-training |dostęp = r}}</ref>
-* trening samokontroli (ang. ''self-management'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Self-management |data = 2016 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/self-management |dostęp = r}}</ref>
-* trening umiejętności kluczowych (ang. ''pivotal response training'')<ref>{{Cytuj |autor = J. Suhrheinrich, J. Chan, M. Melgarejo, S. Reith, A. Stahmer and AFIRM Team |tytuł = Pivotal response training |data = 2018 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/pivotal-response-training |dostęp = r}}</ref>
-* trening umiejętności społecznych (ang. ''social skills training'')<ref>{{Cytuj |autor = W. Griffin, A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Social skills training |data = 2016 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/social-skills-training |dostęp = r}}</ref>
-* ustrukturyzowane grupy zabawy (ang. ''structured play group'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam, S. Kucharczyk, V. Waters and AFIRM Team |tytuł = Structured play groups |data = 2018 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/structured-play-groups |dostęp = r}}</ref>
-* [[wygaszanie]] (ang. ''extinction'')<ref>{{Cytuj |autor = K. Morin and AFIRM Team |tytuł = Extinction |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/extinction |dostęp = r}}</ref>
-* wysiłek fizyczny (ang. ''exercise'')<ref>{{Cytuj |autor = W. Griffin and AFIRM Team |tytuł = Exercise |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/exercise |dostęp = r}}</ref>
-* [[Teoria wzmocnień|wzmacnianie]] (ang. ''reinforcement'')<ref>{{Cytuj |autor = A. Sam and AFIRM Team |tytuł = Reinforcement |data = 2015 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/reinforcement |dostęp = r}}</ref>
-* wzmacnianie różnicujące zachowań alternatywnych, niekompatybilnych i innych (ang. ''differential reinforcement of alternative, incompatible or other behavior'', DRA/I/O)<ref>{{Cytuj |autor = M. N. Savage and AFIRM Team |tytuł = Differential reinforcement |data = 2017 |miejsce = Chapel Hill, NC |wydawca = National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder, FPG Child Development Center, University of North Carolina |url = https://afirm.fpg.unc.edu/differential-reinforcement |dostęp = r}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Maja Kłoda, Krystyna Pomorska |tytuł = Streszczenie raportu "Evidence-based practices for children, youth and young adults with autism spectrum disorder" |data =  |data dostępu = 2019-03-14 |opublikowany = www.wsparcienastarcie.org |url = http://www.wsparcienastarcie.org/dokumenty/Raport%20NPDC%202014.pdf |dostęp = o}}</ref>
+Niepewna jest kwestia interwencji wykorzystujących zwierzęta. W praktyce, najczęściej wykorzystuje się konie (w różnych formach terapii), psy (jako [[Pies towarzyszący|opiekunów]] lub w [[Dogoterapia|dogoterapii]]), świnki morskie oraz delfiny. Istnieją dowody (o mieszanej jakości metodologicznej) na pozytywne skutki terapii – najwięcej z nich dotyczy terapeutycznej jazdy konnej (ale już nie [[Hipoterapia|hipoterapii lub psychoterapii z udziałem koni]])<ref>{{Cytuj |autor = L. S. Palley, P. P. O'Rourke, S. M. Niemi |tytuł = Mainstreaming animal-assisted therapy |czasopismo = ILAR Journal |data = 2010 |issn = 1084-2020 |wolumin = 51 |numer = 3 |s = 199–207 |doi = 10.1093/ilar.51.3.199 |url = https://academic.oup.com/ilarjournal/article-lookup/doi/10.1093/ilar.51.3.199 |dostęp = o}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marguerite E. O'Haire |tytuł = Animal-assisted intervention for autism spectrum disorder: a systematic literature review |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2013-7 |issn = 1573-3432 |wolumin = 43 |numer = 7 |s = 1606–1622 |doi = 10.1007/s10803-012-1707-5 |pmid = 23124442 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Annick Maujean, Christopher A. Pepping, Elizabeth Kendall |tytuł = A systematic review of randomized controlled trials of animal-assisted therapy on psychosocial outcomes |czasopismo = Anthrozoös |data = 2015-3 |issn = 0892-7936 |wolumin = 28 |numer = 1 |s = 23–36 |doi = 10.2752/089279315X14129350721812 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Marguerite E. O’Haire |tytuł = Research on animal-assisted intervention and autism spectrum disorder, 2012–2015 |czasopismo = Applied Developmental Science |data = 2017-07-03 |issn = 1088-8691 |wolumin = 21 |numer = 3 |s = 200–216 |doi = 10.1080/10888691.2016.1243988 |dostęp = z}}</ref><ref name=":63">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Assistance dogs and autism |data = 31-01-2019 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/55/assistance-dogs-and-autism}}</ref><ref name=":64">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Equine-assisted activities and therapies and autism |data = 12-12-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/147/equine-assisted-activities-and-therapies-and-autism}}</ref><ref name=":65">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Dolphin therapy and autism |data = 18-12-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/64/dolphin-therapy-and-autism}}</ref>. Nie jest jednak jasne, czy pozytywne efekty (np. bardziej skupiona uwaga czy zwiększona towarzyskość) w wypadku terapeutycznej jazdy konnej, nie wynikają jedynie z atrakcyjności bodźca, jaki mogą stanowić zwierzęta dla dzieci<ref>{{Cytuj |autor = Lori Marino |tytuł = Construct validity of animal-assisted therapy and activities: how important is the animal in AAT? |czasopismo = Anthrozoös |data = 2012-8 |issn = 0892-7936 |wolumin = 25 |numer = sup1 |s = s139–s151 |doi = 10.2752/175303712X13353430377219 |dostęp = z}}</ref>. Zwraca się też uwagę na wysokie koszty i potencjalne zagrożenia, w przypadku niektórych interwencji, a szczególnie na [[Delfinoterapia|delfinoterapię]], która stwarza problemy natury etycznej (przetrzymywanie zwierząt w nienaturalnym środowisku) oraz ryzyko agresji ze strony delfinów i możliwość przenoszenia chorób między zwierzęciem, a człowiekiem<ref name=":65" />.
-==== Porównanie raportów NSP i NPDC ====
-Wyniki raportów są mocno zbieżne (część różnic jest skutkiem odmiennego skategoryzowania interwencji)<ref name=":422">{{Cytuj |autor = The National Professional Development Center on Autism Spectrum Disorder |tytuł = Evidence-Based Practices |data = 2018 |data dostępu = 2019-03-13 |opublikowany = autismpdc.fpg.unc.edu |url = https://autismpdc.fpg.unc.edu/evidence-based-practices |dostęp = o}}</ref><ref name=":522">{{Cytuj |autor = Ann M. Sam, Ann W. Cox, Melissa N. Savage, Victoria Waters, Samuel L. Odom |tytuł = Disseminating information on evidence-based practices for children and youth with autism spectrum disorder: AFIRM |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2019-02-28 |issn = 0162-3257 |doi = 10.1007/s10803-019-03945-x |dostęp = z}}</ref>.
-[[Plik:Porównanie raportów NSP i NPDC - interwencje EBP w terapii autyzmu.png|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Por%C3%B3wnanie_raport%C3%B3w_NSP_i_NPDC_-_interwencje_EBP_w_terapii_autyzmu.png|alt=|centruj|mały|980x980px|Porównanie raportów NSP i NPDC - interwencje o potwierdzonej skuteczności w terapii autyzmu.]]
+Wiele metod wykorzystuje relację (szczególnie rodzic-dziecko) w terapii, ale nie korzysta z podejścia behawioralnego (w odróżnieniu od opisanych powyżej NDBI). Grupa ta jest zróżnicowana: część z podejść jest ateoretyczna i w praktyce opiera się na spontanicznej interakcji z dzieckiem, inne korzystają z psychologii rozwojowej i mają ściśle określony program<ref name=":191">{{Cytuj |autor = Barbara Cook |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Relationship enhancement methods |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1775-3 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor =  |tytuł = Relationship-based interventions |data = 21-02-2019 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/autism-interventions/types/behavioural-and-developmental/relationship-based}}</ref>. Pomimo popularności wielu z nich, efektywność rzadko bywa badana. Praktycznie nie ma dowodów na skuteczność [[Metoda Opcji|metody Opcji]] (Son-Rise) czy [[Nauczanie bez kar|nauczania bez kar]] ({{Ang.|gentle teaching}})<ref name=":4" /><ref name=":133" /><ref name=":16" /><ref name=":67" /><ref name=":1313" /><ref name=":17">{{Cytuj |autor = Chris Cullen, Oliver C. Mudford |redaktor = John W. Jacobson, Richard M. Foxx, James A. Mulick |rozdział = Gentle teaching |tytuł = Controversial therapies for developmental disabilities: fad, fashion, and science in professional practice |data = 2005 |data dostępu = 2019-03-20 |isbn = 1410611914 |miejsce = Mahwah, N.J. |wydawca = Lawrence Erlbaum Assoc |s = 423-434 |oclc = 57507545}}</ref>. Lepiej przedstawia się sytuacja oceny efektywności niektórych z [[Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu#Podej%C5%9Bcia oparte na relacji i rozwojowe interwencje spo%C5%82eczno-pragmatyczne|rozwojowych interwencji społeczno-pragmatycznych]] ({{Ang.|developmental social pragmatic interventions}})<ref name=":194">{{Cytuj |autor = Brooke Ingersoll, Anna Dvortcsak, Christina Whalen, Darryn Sikora |tytuł = The effects of a developmental, social-pragmatic language intervention on rate of expressive language production in young children with autistic spectrum disorders |czasopismo = Focus on Autism and Other Developmental Disabilities |data = 2005-11 |issn = 1088-3576 |wolumin = 20 |numer = 4 |s = 213–222 |doi = 10.1177/10883576050200040301 |url = https://msu.edu/~ingers19/lab/DSP-FADD.pdf}}</ref><ref name=":52">{{Cytuj |autor = Brooke R. Ingersoll |tytuł = Teaching social communication: a comparison of naturalistic behavioral and development, social pragmatic approaches for children with autism spectrum disorders |czasopismo = Journal of Positive Behavior Interventions |data = 2010-1 |issn = 1098-3007 |wolumin = 12 |numer = 1 |s = 33–43 |doi = 10.1177/1098300709334797 |url = http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.859.36&rep=rep1&type=pdf}}</ref><ref name=":195">{{Cytuj |autor = Amanda V Binns, Janis Oram Cardy |tytuł = Developmental social pragmatic interventions for preschoolers with autism spectrum disorder: a systematic review |czasopismo = Autism & Developmental Language Impairments |data = 2019-1 |issn = 2396-9415 |wolumin = 4 |doi = 10.1177/2396941518824497 |url = http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2396941518824497 |dostęp = o}}</ref>, ale dowody ograniczają się najczęściej do pozytywnego wpływu na jakość interakcji między rodzicami i dziećmi<ref name=":133" /><ref name=":02">{{Cytuj |autor = Jean Mercer |tytuł = Examining DIR/Floortime™ as a treatment for children with autism spectrum disorders: a review of research and theory |czasopismo = Research on Social Work Practice |data = 2015 |issn = 1049-7315 |wolumin = 27 |numer = 5 |s = 625–635 |doi = 10.1177/1049731515583062 |dostęp = z}}</ref><ref name=":97">{{Cytuj |autor = Tristram Smith, Suzannah Iadarola |tytuł = Evidence base update for autism spectrum disorder |czasopismo = Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology |data = 2015-11-02 |issn = 1537-4416 |wolumin = 44 |numer = 6 |s = 897–922 |doi = 10.1080/15374416.2015.1077448 |url = http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15374416.2015.1077448 |dostęp = o}}</ref><ref name=":102">{{Cytuj |autor = Jasper A. Estabillo, Johnny L. Matson |redaktor = Johnny L. Matson |rozdział = Sensory integration therapy and DIR/Floortime |tytuł = Handbook of treatments for autism spectrum disorder |data = 2017 |isbn = 9783319617374 |opis = Autism and Child Psychopathology Series |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 331–342 |doi = 10.1007/978-3-319-61738-1_19 |dostęp = z}}</ref>.
-=== Dorośli powyżej 22 roku życia ===
-Jest niewiele badań nad skutecznością terapii w wypadku osób dorosłych. Jako '''skuteczne''', ''National Standards Project'' oceniło metody z grupy programów interwencji behawioralnych (ang. ''behavioral interventions''). Metody te opierają się na [[Stosowana analiza behawioralna|stosowanej analizie behawioralnej]], interwencjach opartych na bodźcach poprzedzających (ang. ''antecedent based interventions'').
+=== Podejścia biomedyczne i dieta ===
-Przykładowe metody (często stosowane razem, po dwie lub trzy), to:
+Wśród niektórych dzieci z ASD odnotowuje się różne problemy o charakterze [[Fizjologia patologiczna|patofizjologicznym]], jak zaburzenia funkcji [[Neuroprzekaźnik|neuroprzekaźników]] ([[Monoaminy|monoamin]], jak [[dopamina]], [[noradrenalina]] i [[serotonina]]; aminokwasowych, jak [[Kwas glutaminowy|glutaminian]] i [[GABA]]; oraz [[Receptory muskarynowe|cholinergicznych]], jak [[acetylocholina]]), zaburzenia [[Metabolizm|metaboliczne]] ([[Kwas foliowy|kwasu foliowego]], [[Kobalamina|kobalaminy]], [[Sapropteryna|tetrahydrobiopteryny]], [[Karnityna|karnityny]], [[Metabolizm#Ksenobiotyki i metabolizm reakcji redoks|redoks]] i metabolizmu [[Mitochondrium|mitochondriów]]), a także: zaburzenia [[Układ immunologiczny|immunologiczne]], żołądokowo-jelitowe, [[Zaburzenia snu|snu]] czy [[Epilepsja|epilepsję]]. Związek tych zaburzeń z autyzmem jest niejasny (nie wiadomo nawet, czy są przyczyną niektórych symptomów ASD czy skutkiem zaburzenia). Trwają badania nad terapiami celującymi w opisane problemy i choć niektóre dają obiecujące wyniki, to nadal potrzeba potrzeba większej ilości dowodów naukowych, by móc rekomendować stosowanie którejś z nich<ref name=":239">{{Cytuj |autor = Richard E. Frye, Daniel A. Rossignol |tytuł = Identification and treatment of pathophysiological comorbidities of autism spectrum disorder to achieve optimal outcomes |czasopismo = Clinical Medicine Insights. Pediatrics |data = 2016 |issn = 1179-5565 |wolumin = 10 |s = 43–56 |doi = 10.4137/CMPed.S38337 |pmid = 27330338 |pmc = PMC4910649 |url = https://journals.sagepub.com/doi/10.4137/CMPed.S38337 |dostęp = o}}</ref>.
+Farmakoterapia ([[leki przeciwpsychotyczne]], a dokładniej: [[rysperydon]] i [[arypiprazol]]) zalecana jest jedynie w przypadku utrzymujących się zachowań trudnych<ref name=":105" /><ref name=":2" /><ref name=":206" />, choć proponowanych i badanych jest wiele innych leków<ref name=":221">{{Cytuj |autor = Lawrence K. Fung, Rajneesh Mahajan, Alixandra Nozzolillo, Pilar Bernal, Aaron Krasner |tytuł = Pharmacologic treatment of severe irritability and problem behaviors in autism: a systematic review and meta-analysis |czasopismo = Pediatrics |data = 2016-2 |issn = 1098-4275 |wolumin = 137 Suppl 2 |s = S124–135 |doi = 10.1542/peds.2015-2851K |pmid = 26908468 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/137/Supplement_2/S124 |dostęp = o}}</ref><ref name=":2052">{{Cytuj |autor = Edwin Williamson, Nila A. Sathe, Jeffrey C. Andrews, Shanthi Krishnaswami, Melissa L. McPheeters |tytuł = Medical therapies for children with autism spectrum disorder – an update |data = 2017 |opis = AHRQ Comparative Effectiveness Reviews (No. 189) |miejsce = Rockville (MD) |wydawca = Agency for Healthcare Research and Quality (US) |pmid = 29064643 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448262/pdf/Bookshelf_NBK448262.pdf |dostęp = o}}</ref><ref name=":2072">{{Cytuj |autor = Oliver D. Howes, Maria Rogdaki, James L. Findon, Robert H. Wichers, Tony Charman |tytuł = Autism spectrum disorder: consensus guidelines on assessment, treatment and research from the British Association for Psychopharmacology |czasopismo = Journal of Psychopharmacology |data = 2018-1 |issn = 1461-7285 |wolumin = 32 |numer = 1 |s = 3–29 |doi = 10.1177/0269881117741766 |pmid = 29237331 |pmc = PMC5805024 |dostęp = o}}</ref>. Czasem, w praktyce klinicznej, podawane są [[metylofenidat]] lub [[atomoksetyna]], w celu redukcji symptomów ADHD – jednak jakość badań z wykorzystaniem pacjentów z ASD nie zawsze jest wysoka<ref name=":2052" /><ref name=":215">{{Cytuj |autor = Robert E. Accordino, Christen Kidd, Laura C. Politte, Charles A. Henry, Christopher J. McDougle |tytuł = Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder |czasopismo = Expert Opinion on Pharmacotherapy |data = 2016 |issn = 1744-7666 |wolumin = 17 |numer = 7 |s = 937–952 |doi = 10.1517/14656566.2016.1154536 |pmid = 26891879 |dostęp = z}}</ref><ref name=":216">{{Cytuj |autor = Brian Reichow, Fred R. Volkmar, Michael H. Bloch |tytuł = Systematic review and meta-analysis of pharmacological treatment of the symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder in children with pervasive developmental disorders |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2013-10 |issn = 1573-3432 |wolumin = 43 |numer = 10 |s = 2435–2441 |doi = 10.1007/s10803-013-1793-z |pmid = 23468071 |pmc = 3787525}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Nancy Sturman, Laura Deckx, Mieke L. van Driel |tytuł = Methylphenidate for children and adolescents with autism spectrum disorder |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2017-11-21 |issn = 1469-493X |wolumin = 11 |s = CD011144 |doi = 10.1002/14651858.CD011144.pub2 |pmid = 29159857 |pmc = 6486133 |url = https://europepmc.org/articles/pmc6486133}}</ref><ref name=":85">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Methylphenidate and autism |data = 24-12-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/128/methylphenidate-and-autism}}</ref>. Nieliczne badania nad wykorzystaniem [[Leki przeciwpadaczkowe|leków przeciwpadaczkowych]], przy drażliwość i niepokoju, dają mieszane lub negatywne wyniki<ref name=":208">{{Cytuj |autor = Ekaterina Stepanova, Susannah Dowling, Molly Phelps, Robert L. Findling |tytuł = Pharmacotherapy of emotional and behavioral symptoms associated with autism spectrum disorder in children and adolescents |czasopismo = Dialogues in Clinical Neuroscience |data = 2017-12 |issn = 1294-8322 |wolumin = 19 |numer = 4 |s = 395–402 |pmid = 29398934 |pmc = 5789216}}</ref><ref name=":213">{{Cytuj |autor = Ritu Goel, Ji Su Hong, Robert L. Findling, Na Young Ji |tytuł = An update on pharmacotherapy of autism spectrum disorder in children and adolescents |czasopismo = International Review of Psychiatry |data = 02 2018 |issn = 1369-1627 |wolumin = 30 |numer = 1 |s = 78–95 |doi = 10.1080/09540261.2018.1458706 |pmid = 29693461 |dostęp = z}}</ref><ref name=":2152">{{Cytuj |autor = Robert E. Accordino, Christen Kidd, Laura C. Politte, Charles A. Henry, Christopher J. McDougle |tytuł = Psychopharmacological interventions in autism spectrum disorder |czasopismo = Expert Opinion on Pharmacotherapy |data = 2016 |issn = 1744-7666 |wolumin = 17 |numer = 7 |s = 937–952 |doi = 10.1517/14656566.2016.1154536 |pmid = 26891879 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Tomoya Hirota, Jeremy Veenstra-Vanderweele, Eric Hollander, Taro Kishi |tytuł = Antiepileptic medications in autism spectrum disorder: a systematic review and meta-analysis |czasopismo = Journal of Autism and Developmental Disorders |data = 2014-4 |issn = 1573-3432 |wolumin = 44 |numer = 4 |s = 948–957 |doi = 10.1007/s10803-013-1952-2 |pmid = 24077782 |dostęp = z}}</ref>. Wyniki badań wskazują na brak przydatności leków z grupy [[Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny|SSRI]] (np. [[fluoksetyna]], [[fluwoksamina]] i [[citalopram]]), przy terapii osiowych objawów autyzmu. Leki podawane są z nadzieją, że ograniczą  [[Autyzm dziecięcy#Wzorce powtarzanych zachowa%C5%84|powtarzalne zachowania]] i drażliwość, ale efekty są zróżnicowane<ref name=":2052" /><ref name=":2072" /><ref name=":213" /><ref>{{Cytuj |autor = Katrina Williams, Amanda Brignell, Melinda Randall, Natalie Silove, Philip Hazell |tytuł = Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) for autism spectrum disorders (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2013-08-20 |issn = 1469-493X |numer = 8 |s = CD004677 |doi = 10.1002/14651858.CD004677.pub3 |pmid = 23959778 |dostęp = z}}</ref>.
-* podpowiedzi (ang. ''prompting'')
-* wygaszanie reakcji ucieczkowych lub reakcji na bodźce sensoryczne (ang. escape ''extinction,'' ''sensory'' ''extinction'')
-* wzmacnianie różnicujące zachowań niekompatybilnych (ang. ''differential reinforcement of  incompatible behavior'')
-* wzmacnianie różnicujące zachowań alternatywnych (ang. ''differential reinforcement of alternative behavior'')
-* wybór (ang. ''choice'')
-* trening komunikacji funkcjonalnej (ang. ''functional communication training,'' FCT)
-* wzmacnianie różnicujące zachowań alternatywnych (ang. ''differential reinforcement of alternative behavior'')
-* korekta błędów (ang. ''error correction'')
-* blokowanie (ang. ''blocking'')
-* przerywanie reakcji (ang. ''response interruption'')
-* reprymendy (ang. ''reprimand'')
-* hiperkorekcja (ang. ''overcorrection'')
-* budowanie relacji (ang. ''rapport building'')
-* dokonywanie wyboru (ang. ''choice making'')
+Brakuje jednoznacznych dowodów na efektywność dożylnej terapii immunoglobulinowej ({{Ang.|intravenous immunoglobulin therapy}}) i metoda nie jest zalecana<ref name=":1352">{{Cytuj |autor = Melissa DeFilippis |tytuł = The use of complementary alternative medicine in children and adolescents with autism spectrum disorder |czasopismo = Psychopharmacology Bulletin |data = 2018-01-15 |issn = 0048-5764 |wolumin = 48 |numer = 1 |s = 40–63 |pmid = 29382959 |pmc = PMC5765434 |dostęp = o}}</ref><ref name=":832">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Immune globulins and autism |data = 05-06-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/19/immune-globulins-and-autism}}</ref>. Za kontrowersyjne jest również uważane stosowanie [[Chelatacja (medycyna)|chelatacji]] w przypadku autyzmu: nie ma badań o wysokiej jakości, które uzasadniałyby stosowanie terapii<ref name=":219">{{Cytuj |autor = Tonya N. Davis, Mark O’Reilly, Soyeon Kang, Russell Lang, Mandy Rispoli |tytuł = Chelation treatment for autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Research in Autism Spectrum Disorders |data = 2013-1 |wolumin = 7 |numer = 1 |s = 49–55 |doi = 10.1016/j.rasd.2012.06.005 |url = https://www.meadowscenter.org/files/resources/1-s2.0-S1750946712000724-main.pdf}}</ref><ref name=":222">{{Cytuj |autor = Stephen James, Shawn W. Stevenson, Natalie Silove, Katrina Williams |tytuł = Chelation for autism spectrum disorder (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2015-05-11 |issn = 1469-493X |numer = 5 |s = CD010766 |doi = 10.1002/14651858.CD010766 |pmid = 26106752 |url = https://europepmc.org/articles/pmc6457964 |dostęp = o}}</ref><ref name=":18">{{Cytuj |autor = [[Agencja Żywności i Leków|FDA]] |tytuł = Be aware of potentially dangerous products and therapies that claim to treat autism |data = 2019-04-17 |url = http://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/be-aware-potentially-dangerous-products-and-therapies-claim-treat-autism}}</ref>. Zdarza się, że niektórzy rodzice stosują substancje, które nie mają nawet potwierdzonego działania chelatującego<ref name=":222" /><ref name=":61">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Chelation and autism |data = 31-10-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/25/chelation-and-autism}}</ref><ref name=":224">{{Cytuj |autor = Diana Felton, Stefanos Kales, Rose Goldman |tytuł = An update and review of unconventional metals testing and treatment |czasopismo = Toxics |data = 2014-08-11 |issn = 2305-6304 |wolumin = 2 |numer = 3 |s = 403–416 |doi = 10.3390/toxics2030403 |url = https://www.mdpi.com/2305-6304/2/3/403/htm |dostęp = o}}</ref>. Brakuje też dowodów, które uzasadniałyby stosowanie [[Tlenoterapia|tlenoterapii]] hiperbarycznej<ref name=":1352" /><ref name=":18" /><ref name=":60">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Hyperbaric therapy and autism |data = 19-12-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/67/hyperbaric-therapy-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Tao Xiong, Hongju Chen, Rong Luo, Dezhi Mu |tytuł = Hyperbaric oxygen therapy for people with autism spectrum disorder (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2016-10-13 |issn = 1469-493X |wolumin = 2016 |numer = 10 |doi = 10.1002/14651858.CD010922.pub2 |pmid = 27737490 |pmc = 6464144 |url = https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD010922.pub2/full}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Teeranai Sakulchit, Chris Ladish, Ran D. Goldman |tytuł = Hyperbaric oxygen therapy for children with autism spectrum disorder |czasopismo = Canadian Family Physician |data = 2017-6 |issn = 0008-350X |wolumin = 63 |numer = 6 |s = 446–448 |pmid = 28615394 |pmc = 5471082 |url = https://www.cfp.ca/content/cfp/63/6/446.full.pdf/}}</ref>.
-Wykazano, że osoby poddane interwencjom z tej grupy uzyskują poprawę w obszarach:
+Znacząca część osób z ASD (być może nawet 47%) może mieć problemy gastryczne i jelitowe<ref name=":2" />, ale ich związek z autyzmem jest niejasny. Nie powinny być one traktowane jako osiowy objaw ASD: generalnie nie stwierdza się związku pomiędzy występowaniem problemów żołądkowo-jelitowych, a nasileniem autyzmu<ref name=":232">{{Cytuj |autor = Geraldine Leader; Arlene Mannion |redaktor = Johnny L. Matson |rozdział = Gastrointestinal disorders |tytuł = Comorbid conditions among children with autism spectrum disorders |data = 2016 |isbn = 9783319191836 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 257-282 |oclc = 920465946}}</ref>. W wypadku stwierdzonej nietolerancji [[Gluten|glutenu]] (np. [[Celiakia|celiakii]]), stosowanie [[Dieta bezglutenowa|diety bezglutenowej]] jest zalecane. Obecnie nie ma jednak uzasadnienia dla stosowania diety w przypadku reszty populacji. Podobnie jest z dietą [[Kazeina|bezkazeinową]]<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref name=":232" /><ref>{{Cytuj |autor = Salvador Marí-Bauset, Itziar Zazpe, Amelia Mari-Sanchis, Agustín Llopis-González, María Morales-Suárez-Varela |tytuł = Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = Journal of Child Neurology |data = 2014-12 |issn = 1708-8283 |wolumin = 29 |numer = 12 |s = 1718–1727 |doi = 10.1177/0883073814531330 |pmid = 24789114 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Madison Pilato |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Antigluten therapy |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2016 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1285-3 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Madison Pilato |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Casein |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2017 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1287-3 |dostęp = z}}</ref><ref name=":77">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Gluten-free, casein-free diet and autism |data = 06-11-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/1/gluten-free,-casein-free-diet-and-autism}}</ref><ref name=":237">{{Cytuj |autor = Nila Sathe, Jeffrey C. Andrews, Melissa L. McPheeters, Zachary E. Warren |tytuł = Nutritional and dietary interventions for autism spectrum disorder: a systematic review |czasopismo = Pediatrics |data = 2017-6 |issn = 1098-4275 |wolumin = 139 |numer = 6 |doi = 10.1542/peds.2017-0346 |pmid = 28562286 |url = https://pediatrics.aappublications.org/content/139/6/e20170346 |dostęp = o}}</ref>. Nie ma dowodów na efektywność [[Dieta Feingolda|diety Feingolda]]<ref name=":73" group="uwaga">Dieta Feingolda, jest typem restrykcyjnej diety eliminacyjnej, w której unika się syntetycznych [[Dodatki do żywności|dodatków do żywności]] ([[Barwniki spożywcze|barwniki]], [[Konserwant|konserwanty]], [[Zamienniki cukru|słodziki]]) oraz [[Salicylany|salicylanów]].</ref><ref>{{Cytuj |autor = Stephen Barrett |tytuł = The Feingold diet |data = 15-03-2004 |opublikowany = www.quackwatch.org |url = https://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/feingold.html}}</ref><ref name=":76">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Feingold diet and autism |data = 01-11-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/114/feingold-diet-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Susan Hyman |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Feingold diet |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2018 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_23-3 |dostęp = z}}</ref>, [[Dieta ketogeniczna|diety ketogenicznej]] (dieta [[Triacyloglicerole|wysokotłuszczowa]] i [[Węglowodany|niskowęglowodanowa]]) i [[Dieta przeciwgrzybicza|diety przeciwgrzybiczej]] (eliminacja pożywienia zawierającego [[drożdże]] lub składników pobudzających je do wzrostu) i jakiejkolwiek innej<ref name=":1313" /><ref name=":2353">{{Cytuj |autor = Megan R. Sanctuary, Jennifer N. Kain, Kathleen Angkustsiri, J. Bruce German |tytuł = Dietary considerations in autism spectrum disorders: the potential role of protein digestion and microbial putrefaction in the gut-brain axis |czasopismo = Frontiers in Nutrition |data = 2018-05-18 |issn = 2296-861X |wolumin = 5 |doi = 10.3389/fnut.2018.00040 |pmid = 29868601 |pmc = 5968124}}</ref><ref name=":78">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Special diets and autism |data = 31-10-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/77/special-diets-and-autism}}</ref>. Badane są również terapie wspomagające pracę układu trawiennego (np. podawanie [[Probiotyk|probiotyków]], [[Enzymy trawienne|enzymów trawiennych]] lub [[Sekretyna|sekretyny]]), ale badania, albo nie potwierdzają ich pozytywnego wpływu na objawy ASD lub dają niejednoznaczne wyniki<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref name=":237" /><ref name=":2362">{{Cytuj |autor = Mark J. Garcia, Pamela McPherson, Stuti Y. Patel, Claire O. Burns |redaktor = Johnny L. Matson |rozdział = Diet and supplementation targeted for autism spectrum disorder |tytuł = Handbook of treatments for autism spectrum disorder |data = 2017 |isbn = 9783319617374 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 397–425 |doi = 10.1007/978-3-319-61738-1_22 |dostęp = z}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Shanthi Krishnaswami, Melissa L. McPheeters, Jeremy Veenstra-VanderWeele |tytuł = A systematic review of secretin for children with autism spectrum disorders |czasopismo = Pediatrics |data = 2011-5 |issn = 0031-4005 |wolumin = 127 |numer = 5 |s = e1322–e1325 |doi = 10.1542/peds.2011-0428 |pmid = 21464196 |pmc = 3387870}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Katrina Williams, John A. Wray, Danielle M. Wheeler |tytuł = Intravenous secretin for autism spectrum disorders (ASD) |czasopismo = The Cochrane Database of Systematic Reviews |data = 2012-04-18 |issn = 1469-493X |numer = 4 |s = CD003495 |doi = 10.1002/14651858.CD003495.pub3 |pmid = 22513913 |dostęp = z}}</ref><ref name=":89">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Secretin and autism |data = 21-12-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/8/secretin-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Antonella Fattorusso, Lorenza Di Genova, Giovanni Battista Dell’Isola, Elisabetta Mencaroni, Susanna Esposito |tytuł = Autism spectrum disorders and the gut microbiota |czasopismo = Nutrients |data = 2019-02-28 |issn = 2072-6643 |wolumin = 11 |numer = 3 |doi = 10.3390/nu11030521 |pmid = 30823414 |pmc = 6471505}}</ref>.
-* komunikacji interpersonalnej
-* odpowiedzialności za siebie (umiejętności życiowe)
-* samoregulacji (zarządzanie swoim zachowaniem, by osiągnąć wyznaczony cel)
-* zachowań trudnych (np. agresja, samouszkodzenia, niewłaściwie zachowania seksualne)
+Nie wiadomo czy suplementacja diety daje większe korzyści niż te, która przyniosłaby osobom bez ASD<ref name=":2362" /><ref name=":75">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Dietary supplements and autism |data = 31-10-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/18/dietary-supplements-and-autism}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Madison Pilato |redaktor = Fred R. Volkmar |rozdział = Nutritional interventions |tytuł = Encyclopedia of autism spectrum disorders |data = 2017 |isbn = 9781461464358 |miejsce = New York, NY |wydawca = Springer New York |doi = 10.1007/978-1-4614-6435-8_1303-3 |dostęp = z}}</ref><ref name=":238">{{Cytuj |autor = Yong-Jiang Li, Ya-Min Li, Da-Xiong Xiang |tytuł = Supplement intervention associated with nutritional deficiencies in autism spectrum disorders: a systematic review |czasopismo = European Journal of Nutrition |data = 2018-10 |issn = 1436-6215 |wolumin = 57 |numer = 7 |s = 2571–2582 |doi = 10.1007/s00394-017-1528-6 |pmid = 28884333 |dostęp = z}}</ref>. Nie jest jasne czy [[Kwasy tłuszczowe omega-3|kwasy omega 3]] wpływają na zmniejszenie niektórych symptomów autystycznych (mieszane wyniki badań przemawiające raczej na niekorzyść interwencji). Podobnie jest w wypadku [[Metylokobalamina|metylokobalaminy]] ([[Metylowanie|metylowana]] [[Witamina B12|witamina B<sub>12</sub>]]) i [[Karnityna|L-karnityny]] (dwa badania o niewysokiej jakości) czy [[Witamina D3|witaminą D<sub>3</sub>]]<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref name=":237" /><ref name=":238" /><ref name=":81">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Omega 3 fatty acid supplements and autism |data = 14-12-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/60/omega-3-fatty-acid-supplements-and-autism}}</ref>. Nie wygląda na to, by suplementacja [[Witamina B6|witaminą B<sub>6</sub>]] i [[Magnez|magnezem]] wpływała na objawy ASD (mieszane wyniki)<ref name=":238" /><ref name=":80">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Vitamin B6, magnesium and autism |data = 21-12-2018 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/97/vitamin-b6,-magnesium-and-autism}}</ref>. [[Dimetyloglicyna]] też zdaje się nie być efektywna (słabe dowody)<ref name=":1352" /><ref name=":82">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Dimethylglycine and autism |data = 31-10-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/56/dimethylglycine-and-autism}}</ref>. Nie wiadomo, czy stosowanie preparatów multiwitaminowo-mineralnych daje jakieś dodatkowe korzyści osobom autystycznym<ref name=":1352" /><ref name=":2362" /><ref name=":79">{{Cytuj |autor =  |tytuł = Multi-vitamin and mineral supplements and autism |data = 19-12-2017 |opublikowany = www.researchautism.net |url = http://www.researchautism.net/interventions/99/multi-vitamin-and-mineral-supplements-and-autism}}</ref>. Nie wygląda na to, by [[Acetylocysteina|N-acetylocysteina]] była przydatna (w badaniach nie potwierdza się jej efektywność, ale dowody są dość słabej jakości)<ref name=":2052" /><ref name=":1352" /><ref>{{Cytuj |autor = Alessandro Minarini, Silvia Ferrari, Martina Galletti, Nina Giambalvo, Daniela Perrone |tytuł = N-acetylcysteine in the treatment of psychiatric disorders: current status and future prospects |czasopismo = Expert Opinion on Drug Metabolism and Toxicology |data = 2017-3 |issn = 1744-7607 |wolumin = 13 |numer = 3 |s = 279–292 |doi = 10.1080/17425255.2017.1251580 |pmid = 27766914 |dostęp = z}}</ref>.
-Programy przygotowujące do podjęcia pracy zawodowej (ang. ''vocational training''), zostały ocenione jako interwencje '''obiecujące''' (wymagane jest więcej badań).
-Jako metody '''nieskuteczne''' oceniono:
-* interwencje poznawczo-behawioralne (ang. ''cognitive behavioral intervention package'')
-* [[Teoria społecznego uczenia się|modelowanie]] (ang. ''modeling'')
-* [[Muzykoterapia|muzykoterapię]]
-* [[Terapia integracji sensorycznej|terapię integracji sensorycznej]]
-Z powodu braku danych, inne podejścia nie zostały uwzględnione i należy je traktować jako nieefektywne<ref name=":13" />.
 == Rokowanie ==