Przejdź do zawartości

Andrzej Wajda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Elfhelm (dyskusja | edycje) o 18:16, 21 sty 2012. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
{{{imię i nazwisko}}}
ilustracja
Data urodzenia

6 marca 1926

Data śmierci

9 października 2016

Odznaczenia
Order Orła Białego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (1976-2016) Order Krzyża Ziemi Maryjnej V Klasy (Estonia) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Komandor Orderu Sztuki i Literatury (Francja) Order Wschodzącego Słońca (Japonia) Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa) Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN Order Przyjaźni (Rosja) Order Jarosława Mądrego (Ukraina) Order Zasługi Republiki Włoskiej IV Klasy (1951-2001) Krzyż Komandorski (Średni) Orderu Zasługi z Gwiazdą (Węgry)
podpis
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Andrzej Witold Wajda (ur. 6 marca 1926 w Suwałkach) – polski reżyser filmowy i teatralny, współtwórca polskiej szkoły filmowej, senator I kadencji (1989–1991). Laureat honorowego Oscara (2000), kawaler Orderu Orła Białego (2011).

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Pochodzi z rodziny zawodowego wojskowego – Jakuba, syna Kazimierza Waydy oraz Anieli, nauczycielki[1]. Dzieciństwo spędził w miastach, w których stacjonował jego ojciec: Suwałkach i Radomiu. Ojciec, w stopniu kapitana, brał udział w kampanii wrześniowej, trafił do niewoli radzieckiej i padł ofiarą zbrodni katyńskiej[2].

Latem 1939 Andrzej Wajda bez powodzenia zdawał do Korpusu Kadetów we Lwowie. Według własnych wspomnień w czasie wojny przebywał w Radomiu, a także w domu braci ojca w Krakowie, gdzie przez pewien czas pobierał nauki malarstwa[1]. Podczas okupacji uczęszczał w Radomiu na tajne komplety, kończąc gimnazjum i zdając tzw. małą maturę[3]. Po zakończeniu wojny w latach 1946–1950 studiował malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie był członkiem powołanej przez studentów tzw. Grupy Samokształceniowej[4]. Następnie studiował reżyserię w Szkole Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w 1953, a dyplom otrzymał w 1960.

Działalność zawodowa i społeczna

Andrzej Wajda na planie filmu Ziemia obiecana, 1974

W zawodzie debiutował u boku Aleksandra Forda przy filmie Piątka z ulicy Barskiej. Jego pierwszym samodzielnym filmem było Pokolenie z 1954. Cztery lata później wyreżyserował swój pierwszy spektakl teatralny – Kapelusz pełen deszczu Michaela Gazzo w Teatrze Wybrzeże. W latach 1972–1983 zajmował stanowisko kierownika zespołu filmowego "X", a od 1978 do 1983 był prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich. W latach 1989–1990 był dyrektorem artystycznym Teatru Powszechnego w Warszawie. Od 1989 wchodzi w skład Komitetu Kinematografii. Jest również członkiem Akademii Filmowej przyznającej Felixy.

Był też jednym z trzech (obok Zbigniewa Bujaka i Aleksandra Paszyńskiego) założycieli Agory S.A., m.in. wydawcy "Gazety Wyborczej"[5].

W 1994 ufundował Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha" w Krakowie. Od 1997 jest członkiem zagranicznym Institut de France – Académie des Beaux-Arts. W 2002 założył w Warszawie Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy.

Od 2001 zasiada w radzie Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, a od 2006 zasiada w radzie programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej.

Działalność polityczna

Na początku lat 80. Andrzej Wajda szerzej zaangażował się w czynną działalność polityczną. 30 sierpnia 1980 pojawił się w Stoczni Gdańskiej, był członkiem komitetu doradczego "Solidarności", a w 1989 Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Stale znajdował się pod obserwacją funkcjonariuszy SB, którą zakończono dopiero w czerwcu 1989[6].

Z ramienia KO w latach 1989–1991 sprawował mandat senatora I kadencji z województwa suwalskiego[7]. W trakcie kadencji przeszedł z OKP do Unii Demokratycznej.

W 2010 w przedterminowych wyborach prezydenckich poparł kandydaturę Bronisława Komorowskiego, jako jeden z członków Komitetu Honorowego kandydata.

Twórczość

Daniel Olbrychski i Andrzej Wajda (rozdaje autografy) na festiwalu filmowym, ok. 1970
Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd
Andrzej Wajda na tarasie Centrum Manggha w Krakowie, sierpień 2004
Po otrzymaniu Orderu Orła Białego, marzec 2011

Jest uważany za czołowego przedstawiciela kina polskiego oraz jednego z twórców polskiej szkoły filmowej. Twórczość artystyczna Andrzeja Wajdy ma charakter kina autorskiego o dużej różnorodności, która czerpie z malarstwa i literatury polskiej oraz polskiej i europejskiej tradycji kulturowej. Stworzył on wiele filmowych adaptacji dzieł literackich i obrazów o tematyce współczesnej, jak również kameralnych dramatów psychologicznych.

Zajmuje się także reżyserią teatralną, pozostaje związany z krakowskim Starym Teatrem i warszawskim Teatrem Powszechnym. Jest reżyserem 38 przedstawień teatralnych w teatrach Warszawy, Krakowa, Moskwy, Sofii, Berlina, Zurychu, Tel Awiwu, Tokio, Budapesztu. Reżyserował przedstawienia oparte na prozie Fiodora Dostojewskiego (Biesy, Zbrodnia i kara, Nastasja Filipowna czyli wersja Idioty). Jest autorem także takich spektakli, jak Dwoje na huśtawce, Kapelusz pełen deszczu, Noc listopadowa, Wesele, Sprawa Dantona, Emigranci, Play Strindberg, Gdy rozum śpi, Z biegiem lat, z biegiem dni, Dybuk czy Antygona.

Życie prywatne

Andrzej Wajda był czterokrotnie żonaty, w tym z aktorką Beatą Tyszkiewicz, z którą ma córkę Karolinę. Obecnie jest mężem Krystyny Zachwatowicz, scenografa teatralnego i filmowego, projektantki kostiumów i również aktorki.

Filmografia

Reżyser

Scenarzysta

Scenograf

Producent wykonawczy

Ordery i odznaczenia

Andrzej Wajda na planie filmu Katyń, 2007

Nagrody i wyróżnienia

W 2000 za całokształt twórczości został uhonorowany Oscarem. Nominację do tej nagrody otrzymały także wyreżyserowane przez niego filmy Ziemia obiecana, Panny z Wilka, Człowiek z Żelaza oraz Katyń. 15 lutego 2006 również za całokształt twórczości otrzymał na 56. Międzynarodowym Festiwalu Filmów w Berlinie nagrodę Złotego Niedźwiedzia.

Jest doktorem honoris causa kilku uczelni (m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Warszawskiego[19], Gdańskiego[20], Łódzkiego[21] i Opolskiego[22]) oraz kawalerem orderu Legii Honorowej. W 1981 otrzymał Złotą Palmę na Festiwalu Filmowym w Cannes, w 1982 nagrodę Césara, w 1987 nagrodę Kyoto[23], w 1990 Felixa, a w 2009 Nagrodę FIPRESCI[24]. Od 1997 należy do "Grona Nieśmiertelnych" francuskiej Akademii Sztuk Pięknych (fr. Académie des Beaux-Arts)[25].

W 2001 Rada Miejska w Radomiu uhonorowała Andrzeja Wajdę tytułem Honorowego Obywatela Radomia[26]. W 2007 redakcja "Gazety Wyborczej" wyróżniła go tytułem "Człowieka Roku". Laudację na cześć laureata wygłosił Janusz Tazbir. 8 kwietnia 2008 rada Polskiej Fundacji Katyńskiej nadała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, lecz Andrzej Wajda nie przyjął tego odznaczenia[27]. W 2009 został patronem gimnazjum w Rudnikach[28] oraz Honorowym Obywatelem Opola[29].

Zobacz też

  1. ↑ a b O sobie. wajda.pl. [dostęp 23 grudnia 2011].
  2. ↑ Indeks represjonowanych. Jakub Wajda. karta.org.pl. [dostęp 24 stycznia 2011].
  3. ↑ Słynny reżyser wyznaje: Nie mam matury. dziennik.pl, 22 października 2010. [dostęp 5 marca 2011].
  4. ↑ Andrzej Osęka: Produkcyjniaki i wcierki. polityka.pl, 2 maja 2010. [dostęp 28 stycznia 2011].
  5. ↑ Zbigniew Bujak. encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 11 sierpnia 2010].
  6. ↑ Andrzej Zawistowski: Jak rzeźbiono Człowieka z marmuru?. "Biuletyn IPN" nr 3/2010, s. 63–68. [dostęp 28 listopada 2010].
  7. ↑ Informacje na stronie Senatu. [dostęp 11 sierpnia 2010].
  8. ↑ M.P. z 2011 r. nr 64, poz. 626
  9. ↑ M.P. z 2000 r. nr 5, poz. 99 – pkt 2.
  10. ↑ Uroczystość wręczenia orderów w Pałacu Prezydenckim. prezydent.pl, 14 2005-12-14. [dostęp 17 września 2011].
  11. ↑ Warszawa. Wręczono złote medale "Gloria Artis". e-teatr.pl, 10 września 2005. [dostęp 22 czerwca 2011].
  12. ↑ Ordery Trzech Gwiazd dla A.D. Rotfelda, M. Klimczaka oraz A. Wajdy. ryga.polemb.net. [dostęp 11 sierpnia 2010].
  13. ↑ Miedwiediew odznaczył Wajdę Orderem Przyjaźni. interia.pl, 6 grudnia 2010. [dostęp 6 grudnia 2010].
  14. ↑ Miedwiediew dał order Wajdzie. tvn24.pl, 10 sierpnia 2010. [dostęp 11 sierpnia 2010].
  15. ↑ Анджей Вайда указом Президента Медведева награжден российским орденом Дружбы . epochtimes.ru, 11 sierpnia 2010. [dostęp 6 listopada 2010]. (ros.).
  16. ↑ Указ Президента України № 366/2008. president.gov.ua. [dostęp 13 kwietnia 2011]. (ukr.).
  17. ↑ Ufficiale Ordine al Merito della Repubblica Italiana. quirinale.it, 14 marca 2000. [dostęp 11 sierpnia 2010]. (wł.).
  18. ↑ Dzień na zdjęciach: czwartek, 28 października. gazeta.pl, 20 października 2010. [dostęp 29 października].; Andrzej Wajda z chorwackim orderem, "Gazeta Wyborcza" nr 254 (7072) z 29 października 2010, s. 15
  19. ↑ Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 21 lutego 2011].
  20. ↑ Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 25 lutego 2011].
  21. ↑ Doktorzy honoris causa UŁ. uni.lodz.pl. [dostęp 21 lutego 2011].
  22. ↑ Dpktorzy Honoris Causa UO. [dostęp 16 lutego 2011].
  23. ↑ Andrzej Wajda. The Inamori Foundation. [dostęp 11 sierpnia 2010]. (ang.).
  24. ↑ Wajda i Łoziński nagrodzeni w Bochum. rmf24.pl, 13 grudnia 2009. [dostęp 3 lutego 2011].
  25. ↑ Andrzej Wajda. academie-des-beaux-arts.fr. [dostęp 11 sierpnia 2010]. (fr.).
  26. ↑ Andrzej Wajda honorowym obywatelem Radomia. gazeta.pl, 1 czerwca 2001. [dostęp 21 kwietnia 2011].
  27. ↑ Pierwsze nadanie Medalu Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 8 kwietnia 2008 r.. Warszawa: Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej, Polska Fundacja Katyńska, 2009, s. 254–255, seria: "Zeszyty Katyńskie". ISBN 83-917780-6-1.
  28. ↑ Wielki Andrzej Wajda w Rudnikach. gazeta.pl, 10 listopada 2009. [dostęp 4 listopada 2010].
  29. ↑ Andrzej Wajda Obywatelem Opola. opole.pl. [dostęp 16 lutego 2011].

Źródła

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  • Tadeusz Lubelski: Wajda. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-475-9.
  • Ewelina Nurczyńska-Fidelska, Piotr Sitarski (red.): Filmowy świat Andrzeja Wajdy. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas", 2003. ISBN 83-242-0258-7.
  • Andrzej Wajda: Kino i reszta świata. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2000. ISBN 83-7006-987-8.
  • Andrzej Wajda: Podwójne spojrzenie. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998. ISBN 83-7180-310-9.

Szablon:Bibliografia stop

Filmy i seriale w reżyserii Andrzeja Wajdy
1950–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
Seriale TV

Szablon:Laureaci Nagrody Kioto Sztuka i Filozofia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Andrzej_Wajda&oldid=29562420”