Korczak (film)

Korczak
Gatunek	film biograficzny, wojenny
Rok produkcji	1990
Data premiery	6 maja 1990
Kraj produkcji	Polska RFN Wielka Brytania
Język	polski
Czas trwania	113 min
Reżyseria	Andrzej Wajda
Scenariusz	Agnieszka Holland
Główne role	Wojciech Pszoniak
Muzyka	Wojciech Kilar
Zdjęcia	Robby Müller
Scenografia	Allan Starski
Montaż	Ewa Smal

Korczak – film biograficzny z 1990 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy, nakręcony na podstawie scenariusza Agnieszki Holland w koprodukcji polsko-niemiecko-brytyjskiej. Jest to opowieść o Januszu Korczaku, polskim lekarzu żydowskiego pochodzenia.

Obsada

• Wojciech Pszoniak – Janusz Korczak
• Ewa Dałkowska – Stefa Wilczyńska
• Teresa Budzisz-Krzyżanowska – Maryna Falska
• Marzena Trybała – Esterka
• Piotr Kozłowski – Heniek
• Zbigniew Zamachowski – Szulc
• Jan Peszek – Bauer
• Aleksander Bardini – Adam Czerniaków
• Krystyna Zachwatowicz – matka Szlomy
• Stanisława Celińska – sklepowa
• Agnieszka Krukówna – Ewa
• Andrzej Kopiczyński – dyrektor w Polskim Radio
• Anna Mucha – Sabinka
• Zbigniew Suszyński - student rozmawiający z Korczakiem we wrześniu 1939
• Aleksander Trąbczyński – gestapowiec kierujący kręceniem filmu w Getcie
• Alicja Migulanka – praczka na letnisku
• Grzegorz Pawłowski – asystent Korczaka na Uniwersytecie
• Olaf Lubaszenko – zastrzelony tramwajarz
• Janusz Bukowski – polski lekarz w więzieniu
• Michał Staszczak – Józek, wychowanek Korczaka
• Adam Siemion – Abramek, wychowanek Korczaka
• Jacek Domański
• Tadeusz Hanusek
• Zygmunt Kęstowicz
• Wojciech Klata – Szloma, podopieczny Korczaka

Produkcja

Andrzej Wajda rozważał realizację filmu o Korczaku od 1982, gdy amerykański producent Larry Bachman zaproponował mu scenariusz Johna Brileya. Rola Korczaka pierwotnie przeznaczona była dla Richarda Dreyfussa. Jednakże Wajda od początku planował, iż rolę pedagoga zagra Wojciech Pszoniak, toteż negocjacje z Amerykanami stanęły w miejscu. W 1983 Agnieszka Holland, mieszkająca wówczas we Francji, otrzymała zlecenie na realizację kolejnego scenariusza poświęconego Holocaustowi, zakupionego później przez zachodnioniemiecką producentkę Reginę Ziegler. Zamiast podążać tropem planowanej przez Amerykanów biografii Korczaka od dzieciństwa aż po śmierć, Holland zdecydowała się ograniczyć akcję stworzonego przez siebie scenariusza do ostatnich lat z życia Korczaka.

Realizacja filmu w koprodukcji, ze względu na miażdżącą kolaudację, musiała zostać odłożona do momentu transformacji ustrojowej w 1989 roku. Scenografię do filmu stworzył Allan Starski, natomiast muzykę opracował Wojciech Kilar. Zdjęcia do filmu wykonał Robby Müller. Film kręcono w Warszawie i Łodzi (ul. Włókiennicza).

Odbiór

Pomnik Janusza Korczaka w Parku Świętokrzyskim w Warszawie

Korczak został dobrze przyjęty między innymi w Niemczech i w Izraelu, ale jego pokaz wzbudził wiele kontrowersji we Francji. Ostatnia scena, w której Korczak wysiada z wagonu wraz z wychowankami i rozpływa się we mgle, została odebrana po pokazie na Festiwalu Filmowym w Cannes jako próba zatuszowania „polskiego antysemityzmu”. Zamieszczona w dzienniku „Le Monde” recenzja Daniele Heymann atakowała Wajdę za pokazanie w filmie Polaków tylko w dobrym świetle. Innym krytykiem był Claude Lanzmann, reżyser filmu Shoah, który w wywiadzie prasowym krytykował Wajdę za rozmyślne pominięcie „pasywności Polaków”. Lanzmann bronił przy tym ortodoksyjnie własnego sposobu przedstawiania Zagłady Żydów, oskarżając zarówno Wajdę, jak i Holland o antysemityzm.

Holland w odpowiedzi na zarzuty Lanzmanna odpowiedziała gniewnie, że „Lanzmann [...] zrobił Szoah i uważa, że jest właścicielem Szoah”. Samą wściekłość publicystów „Le Monde” komentowała z kolei następująco:

Problemem we Francji jest to straszne zaprzeczanie po wojnie poczuciu winy, jakie Francuzi odczuwali w czasie wojny jako naród kolaborancki, zorganizowane państwo francuskie wysyłające Żydów do obozów koncentracyjnych za pośrednictwem policji francuskiej i żandarmów. To straszne doświadczenie. Owo zaprzeczenie narasta w wyjątkowo irracjonalny sposób. Żydzi francuscy również odrzucają film dlatego, że czują się bardzo związani z Francją [...]. Tamtejsi Żydzi chcą zapomnieć o tym, co się tam wydarzyło w czasie II wojny światowej, nie chcą się emocjonalnie przyznać, choć przyznają to racjonalnie, do faktów historycznych. Przekazali w jakiś sposób swą agresję i frustrację Polakom, którzy mają swój własny katalog win. Ale polski antysemityzm nie jest problemem Francuzów, tylko Polaków i Żydów.

Wajda z rozgoryczeniem również stwierdził: „Oficjalny pokaz podczas festiwalu w Cannes w 1990 roku, a następnie owacja na stojąco w Pałacu Festiwalowym, były niestety ostatnim sukcesem doktora Korczaka. Następnego dnia rano recenzja w «Le Monde» zmieniła mnie w antysemitę, a żaden z głównych dystrybutorów filmowych nie zgodził się na rozpowszechnianie filmu poza granicami Polski”. W wywiadzie dla „The New York Timesa” tłumaczył się z zakończenia w następujący sposób: „Nie ma nic prostszego niż pokazać śmierć dzieci w komorze gazowej. To byłaby bardzo poruszająca scena, wszyscy zalewaliby się łzami. Ale czy my mamy prawo, czy sztuka ma prawo to pokazać?”.

Filozof Alain Finkielkraut w „Téléramie” bronił prawa nieżydowskich twórców do wypowiadania się w kwestii Szoah. Finkielkraut twierdził, iż film Wajdy „poświęcony jest konkretnemu człowiekowi – Korczakowi, który – ku irytacji obu stron – uosabiał w sobie zarówno polski, jak i żydowski los”, a sam pedagog „uważał siebie w równym stopniu za Polaka, co Żyda”.

Negatywny odbiór Korczaka we Francji przyczynił się również do jego niepomyślnej recepcji w Polsce i w Stanach Zjednoczonych. Terri Ginsberg zarzucała filmowi chrystianizację Zagłady, ironicznie stwierdzając: „Korczakowi Wajdy dane jest wiele neoplatonicznych cech chrześcijańskiego gnostycyzmu z II wieku – dobroczynna pokora, duchowa wstrzemięźliwość, abstynencja seksualna i duszpasterska wspólnotowość”. Anna Sobolewska także ironizowała, iż „biografia wybitnego pedagoga niezauważalnie zamienia się w biografię świętego”.

Zobacz też

• Polskie filmy zgłoszone do rywalizacji o Oscara w kategorii filmu nieanglojęzycznego

Bibliografia

• MarekM. Haltof MarekM., The casualty of Jewish-Polish polemics: Revisiting Andrzej Wajda’s Korczak 1990, „Studia Filmoznawcze” (39), 2018, s. 53–66 .

Linki zewnętrzne

• Korczak w bazie IMDb (ang.)
• Korczak w bazie Filmweb
• Korczak w bazie filmpolski.pl
• Zdjęcia z filmu Korczak w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”