Kwitajny (osada)
54°01′01″N 19°48′24″E/54,016944 19,806667| osada | |
.jpg) Pałac w Kwitajnach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
253 |
| Strefa numeracyjna |
55 |
| Kod pocztowy |
14-400[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NEB |
| SIMC |
0154430 |
Położenie na mapie gminy Pasłęk  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu elbląskiego  | |
| 54°01′01″N 19°48′24″E/54,016944 19,806667[1]
| |
Kwitajny (niem. Quittainen) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Pasłęk przy drodze wojewódzkiej nr 527. Wieś jest siedzibą sołectwa Kwitajny w którego skład wchodzi również miejscowość Zielno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Do końca II wojny światowej w 1945 r. obszar ten należał do powiatu Pasłęk (Preußisch Holland) w okręgu administracyjnym Królewiec (Königsberg) w prowincji Prusy Wschodnie. W tym czasie powiat Kwitajny w okręgu Pasłęk (Preußisch Holland) obejmował sześć gmin: Groß Thierbach, Leżnica (Lägs), Mäken, Nauten, Pergusen i Kwitajny.
Wsie Małe i Wielkie Kwitajny (Klein i Groß Quittainen) zostały wymienione 8 kwietnia 1431 r. w rękopisie, który w Pasłęku spisał Konrad von Beldersheim, elbląski komtur zakonny[3]. Zgodnie z ręcznym świadectwem wystawionym w Królewcu, Małe i Wielkie Kwitajny otrzymał od księcia pruskiego Albrechta za lojalną służbę Anton von Borke 4 grudnia 1557 r. wraz z licznymi innymi dobrami. W innym świadectwie ręcznym, wystawionym w Królewcu 17 kwietnia 1573 r., majątek ten został przyznany rodzinie Borke przez księcia pruskiego Albrechta Fryderyka.
W latach 1681–1695 elektorski feldmarszałek brandenburski baron Georg von Derfflinger (* 1606; † 1695) był panem feudalnym dóbr Kwitajny. Po jego śmierci dobra przeszły w ręce elektora brandenburskiego feldmarszałka Johanna Albrechta von Barfuß, który pozostawił je swojemu synowi Karlowi Friedrichowi Ludwigowi von Barfuß; był on synem z drugiego małżeństwa z Eleonorą von Dönhoff.
W 1710 r. Kwitajny zostały dotknięte epidemią dżumy, która wybuchła w Prusach Wschodnich i spowodowała śmierć wielu młodych i starych ludzi[4].
W latach 1714–1719 Karl Friedrich Ludwig von Barfuß zlecił budowę nowego kościoła w stylu barokowym w środku wsi, niedaleko zamku. Był on używany na przemian przez zbory protestanckie reformowane i protestanckie luterańskie. Do nowego budynku sam zamówił organy, a także zegar wieżowy i dzwon[5]. W 1785 r. Kwitajny opisano jako posiadłość szlachecką z zamkiem hrabiowskim, wsią i zabudowaniami gospodarczymi oraz cegielnią nad małą rzeką Sałą (Selle), w której znajdowało się 31 palenisk (gospodarstw domowych)[6].
W XIX wieku Kwitajny miały własny urząd pocztowy[5].
Około 1920 r. posiadłość i las Kwitajny były częścią majątku o tej samej nazwie. W skład majątku wchodziła także wieś Schönau, majątek Komthurhof, folwark Lägs, folwark Matzweißen, folwark Amalienhof, folwark Mäken, folwark Skollmen i folwark Nauten z dwoma folwarkami Kanditten i Einhöfen; jako właściciela wpisano Fundację Rodziny i Ubogich Hrabiego von Dönhoff (Graf von Dönhoff Familien- und Armenstiftung), której powiernikiem był Stanisław Graf von Dönhoff, Majoratsherr auf Skandau[7].
Wiosną 1945 r. region ten został zajęty przez Armię Czerwoną. Wkrótce potem południowa połowa Prus Wschodnich, w tym okręg Pasłęka i Kwitajny, zgodnie z umową poczdamską zostały przekazane przez Związek Radziecki pod zarząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[8]:
- Zespół parkowo-pałacowy składający się z barokowego pałacu – dawnej siedziby Dönhoffów. Pałac – piętrowa budowla z ryzalitem wzniesiona na planie czworoboku – powstał na zlecenie Christopha Grafa zu Dohna-Schlodien i został zbudowany według planów Jeana de Bodta około 1700 roku, choć z planów tych zrealizowano tylko jedną kondygnację głównego budynku i jedno boczne skrzydło[9]. Pałac i posiadłość Kwitajny przeszły w 1742 r. z rąk rodziny Barfus na własność Philippa Otto hrabiego Dönhoffa. Rozbudował on majątek, kupując posiadłości Schönau-Gehlfeldt, Nauten i Samrodt. W Kwitajnych kazał rozbudować dom szkolny[5]. Pałac został przebudowany w latach 1840–1850 w stylu neorenesansowym. Zamek był zamieszkiwany do 1944 r. przez Christopha Grafa Dönhoffa (1906-1992), który był dyplomatą. Jego siostra, znana później publicystka Marion Gräfin Dönhoff, dziennikarka niemiecka, rzeczniczka pojednania polsko-niemieckiego, autorka książek z tematyki Prus Wschodnich, mieszkała w czynszówce naprzeciwko. W latach wojny zarządzała majątkiem i była ostatnią kuratorką fundacji hrabiego von Dönhoff. W styczniu 1945 r. rozpoczęła stąd ucieczkę na zachód[10]. W liście do hrabiny mieszkaniec Kwitajn donosił o losie wsi i mieszkańców majątku, którzy pozostali na miejscu: dziesięciu mężczyzn, sześć kobiet i dzieci zostało rozstrzelanych, a czternastu mieszkańców deportowano do Związku Radzieckiego[11]. Po 1945 r. mieściła się tu szkoła rolnicza, pałac użytkowany był przez PGR. następnie założenie zostało wykupione przez osobę prywatną, a folwark przez spółkę[10]. Budynek zamku został odnowiony około 1985 r., a następnie był wykorzystywany jako budynek administracyjny i mieszkalny. Dawna czynszówka popadła w ruinę i zachowała się tylko jako ruina. Znajdująca się w pałacu kolekcja portretów rodu została w części po II wojnie światowej przeniesiona do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. W skład zabudowy wchodzi oranżeria z połowy XIX w., obecnie w ruinie[10], całość otacza niewielki park i stawy.
- Barokowy, ceglany kościół pw. Chrystusa Króla, filialny parafii w Kalniku. Wybudowany w latach 1714–1719, jednonawowy, posiada dwukondygnacyjną wieżę na osi, nakrytą charakterystycznym hełmem krytym gontem, podwyższonym o zamkniętą latarenkę. Dzięki staraniom proboszcza został gruntownie wyremontowany i w 2016 r. uzyskał nagrodę w konkursie „Zabytek zadbany”[10].
- Zespół młyna.
-
Litografia z drugiej poł. XIX w. A. Dunckera -
Dwór -
Kościół -
Most zamkowy
.jpg)
.jpg)
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 66181
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 647 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ JOACHIM STEPHAN, DIE HANDFESTEN DES ELBINGER KOMTUREIBUCHES, Berlin, Boston: DE GRUYTER SAUR, DOI: 10.1515/9783110979220.97 [dostęp 2022-04-26].
- ↑ Wilhelm Sahm: Geschichte der Pest in Ostpreußen. Duncker & Humblot, Berlin 1905, S. 117.
- ↑ a b c H. F. Elsner: Einige historische Nachrichten von den Evangel. Reformirten und Simultan-Kirchen zu Samrodt und Quittainen im Ostpreußischen Oberlande, nebst einem Wort über Union. In: Preußische Provinzial-Blätter. Band 18, Königsberg 1837, S. 237 ff.
- ↑ Albert Dietrich, Fr. Klotzsch, Flora regni Borussici. Flora des Königreichs Preussen oder Abbildung und Beschreibung der in Preussen wildwachsenden Pflanzen, Berlin: Verlag von Ludwig Ochmigke, 1833, DOI: 10.5962/bhl.title.48705 [dostęp 2022-04-26].
- ↑ Paul Niekammer: Güter-Adreßbuch für die Provinz Ostpreußen mit Anhang: Memelland. 4. Auflage, Reichenbach, Leipzig 1922, S. 302 und S. 303.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie [online] [dostęp 2018-05-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-05].
- ↑ Helmut Sieber: Schlösser und Herrensitze in Ost- und Westpreußen, Verlag Wolfgang Weidlich, 1958, S. 52–53.
- ↑ a b c d Karolina Manikowska. Podróż po północnych obrzeżach Oberlandu inspirowana relacją z podróży pastora Wedeke. „Renowacje i Zabytki”. 88 (4/2023), s. 46-58, 2023. Agencja Informacyjno-Promocyjna "raport". ISSN 1643-2029.
- ↑ Marion Gräfin Dönhoff: Namen die keiner mehr nennt. Eugen Diederichs, 3. Aufl. München 1991, S. 74 ff. ISBN 3-424-00977-6.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 152.
- Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 66.
- Siedziba gminy: miasto Pasłęk
| Wsie |
|
|---|---|
| Kolonie | |
| Osady | |
| Przysiółek | |
| Osady leśne | |
| Integralne cz. miejscowości | |
| Nieofic. cz. wsi |
