Luis Buñuel

Luis Buñuel Portolés
	; Luis Buñuel (1929)
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1900 ; Calanda
Data i miejsce śmierci	29 lipca 1983 ; Meksyk
Zawód	reżyser filmowy, scenarzysta
Współmałżonek	Jeanne Rucar (1934–1983; jego śmierć)
Lata aktywności	1929–1977
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Luis Buñuel Portolés (ur. 22 lutego 1900 w Calandzie, zm. 29 lipca 1983 w Meksyku) – hiszpańsko-meksykański reżyser filmowy i scenarzysta. Jedna z najwybitniejszych osobowości światowego kina^[1].

Życiorys

Studiował filozofię na uniwersytecie w Madrycie. Podczas studiów przyjaźnił się z Salvadorem Dalím i Federico Garcią Lorcą.

Debiutował w 1928 roku, realizując wraz z Salvadorem Dalím film Pies andaluzyjski. Większość filmów zrealizował we Francji i Meksyku^[2].

Na początku kariery związał się z grupą surrealistów w Paryżu, co wywarło duży wpływ na jego twórczość. Większość jego filmów miała liczne odniesienia zawierające elementy surrealizmu. Pierwsze dwa filmy tworzył razem z Salvadorem Dalím, po czym ich drogi rozeszły się. Odbył potem krótki staż w Hollywood na zaproszenie jednej z wytwórni.

W czasie wojny domowej w Hiszpanii był po stronie republikanów. Po upadku republiki emigrował do USA. Tam przez pewien czas imał się różnych zajęć (m.in. pracował w Muzeum Sztuki Nowoczesnej), ale i pracował przy dubbingu i produkcji filmów dokumentalnych^[1]. Jego kariera artystyczna uległa wyraźnemu zahamowaniu. Po wojnie osiedlił się w Meksyku, gdzie po pewnym czasie na nowo rozpoczął kręcenie filmów.

W tym okresie tworzył głównie dzieła typowo komercyjne, jednak od czasu do czasu powstawały filmy nawiązujące do dawnych fascynacji reżysera. Do ważniejszych filmów tego okresu można zaliczyć Zapomniani, Wniebowstąpienie, Brutal, Zbrodnicze życie Archibalda de la Cruz, Nazarin, Viridiana, Anioł zagłady, Dziennik panny służącej, Szymon Pustelnik.

W 1967 we Francji powstał film Piękność dnia, po którym Buñuel tworzył już wyłącznie w Europie. Wtedy też powstały jego najważniejsze filmy, które uważane są powszechnie za arcydzieła^[3].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 7. MFF w Cannes (1954).

W 1982 wydał wspomnienia pt. Moje ostatnie tchnienie.

Filmografia

Pies andaluzyjski (Un Chien Andalou), 1928
Złoty wiek (L'Age d'Or), 1930
Ziemia Hurdów (Las Hurdes: Tierra Sin Pan), 1933
Hiszpania pod bronią. Madryt 36", 1937
El Vaticano de Pio XII, 1940
Gran Casino (Gran Casino, En el viejo Tampico), 1947
Wielki lekkoduch (El Gran Calavera), 1949
Zapomniani (Los olvidados), 1950
Susana, 1951
Kobieta bez miłości (Una mujer sin amor), 1951
Córa oszustwa (La hija del engaño), 1951
Wniebowstąpienie (Subida al cielo), 1952
Brutal (El bruto), 1952
On (Él), 1952
Marzenia jeżdżą tramwajem (La ilusión viaja en tranvía), 1953
Przygody Robinsona Crusoe (The Adventures of Robinson Crusoe), 1954
Rzeka i śmierć (El río y la muerte), 1954
Otchłanie namiętności (Abismos de pasión, Cumbres Borrascosas), 1954
Zbrodnicze życie Archibalda de la Cruz (Ensayo de un crimen), 1955
Jutrzenka (Cela s'appelle l'aurore), 1955
Śmierć w ogrodzie (La mort en ce jardin), 1956
Nazarin, 1958
Gorączka w El Pao (La fièvre monte à El Pao), 1959
Dziewczyna z wyspy (La joven), 1960
Viridiana, 1961
Anioł zagłady (El ángel exterminador), 1962
Dziennik panny służącej (Le journal d'une femme de chambre), 1964
Szymon Pustelnik (Simón del desierto), 1965
Piękność dnia (Belle de jour), 1967
Droga mleczna (La Voie Lactée), 1969
Tristana, 1970
Dyskretny urok burżuazji (Le charme discret de la bourgeoisie), 1972
Widmo wolności (Le fantôme de la liberté), 1974
Mroczny przedmiot pożądania (Cet obscur objet du désir), 1977

Nagrody

Nagroda BAFTA 1974: Najlepszy scenariusz za Dyskretny urok burżuazji
Nagroda na MFF w Cannes
- 1951: Złota Palma – najlepszy reżyser za Zapomniani
- 1959: Nagroda Międzynarodowa – najlepszy film za Nazarin
- 1961: Złota Palma – najlepszy film za Viridiana
Nagroda na MFF w Berlinie 1969: Nagroda Interfilm za Droga mleczna
Nagroda na MFF w Wenecji
- 1965: Nagroda FIPRESCI i Nagroda Specjalna Jury za Szymon Pustelnik
- 1967: Złoty Lew i Nagroda im. Pasinettiego za Piękność dnia

Przypisy

↑ ^a ^b Światowa encyklopedia filmu religijnego. Marek Lis i Adam Garbicz (red.). Kraków: Biały Kruk, 2007, s. 68. ISBN 978-83-60292-30-3.
↑ JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., OlgaO. Katafiasz OlgaO., Słownik wiedzy o filmie, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park, 2005, s. 237, ISBN 978-83-7266-325-2 [dostęp 2024-05-18] .
↑ JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., OlgaO. Katafiasz OlgaO., Słownik wiedzy o filmie, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park, 2005, s. 237-239, ISBN 978-83-7266-325-2 [dostęp 2024-05-18] .

Linki zewnętrzne

Luis Buñuel w bazie IMDb (ang.)

Luis Buñuel w bazie Filmweb

[SEFR-1] Światowa encyklopedia filmu religijnego. Marek Lis i Adam Garbicz (red.). Kraków: Biały Kruk, 2007, s. 68. ISBN 978-83-60292-30-3.

[2] JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., OlgaO. Katafiasz OlgaO., Słownik wiedzy o filmie, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park, 2005, s. 237, ISBN 978-83-7266-325-2 [dostęp 2024-05-18] .

[3] JoannaJ. Wojnicka JoannaJ., OlgaO. Katafiasz OlgaO., Słownik wiedzy o filmie, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park, 2005, s. 237-239, ISBN 978-83-7266-325-2 [dostęp 2024-05-18] .

[1]

[2]

[3]

1920-29	Pies andaluzyjski (1928, krótkometrażowy)
1930-39	Złoty wiek (1930) Ziemia Hurdów (1933) Hiszpania pod bronią. Madryt 36 (1936)
1940-49	El Vaticano de Pio XII (1940) Gran Casino (1947) Wielki lekkoduch (1949)
1950-59	Zapomniani (1950) Susana (1951) Nieślubna córka (1951) Kobieta bez miłości (1952) Schody do nieba (1952) Brutal (1953) On (1953) Marzenie jedzie tramwajem (1954) Przygody Robinsona Crusoe (1954) Rzeka i śmierć (1954) Otchłanie namiętności (1954) Zbrodnicze życie Archibalda de la Cruz (1955) Jutrzenka (1956) Śmierć w ogrodzie (1956) Nazarin (1959) Gorączka w El Pao (1959)
1960-69	Dziewczyna z wyspy (1960) Viridiana (1961) Anioł zagłady (1962) Dziennik panny służącej (1964) Szymon Pustelnik (1965, krótkometrażowy) Piękność dnia (1967) Droga mleczna (1969)
1970-79	Tristana (1970) Dyskretny urok burżuazji (1972) Widmo wolności (1974) Mroczny przedmiot pożądania (1977)

1969–1989	Luis Buñuel (1969) Orson Welles (1970) Ingmar Bergman / Marcel Carné / John Ford (1971) Charles Chaplin / Anatolij Gołownia / Billy Wilder (1972) Alessandro Blasetti / Luis Buñuel / Frank Capra / George Cukor / Jean-Luc Godard / Siergiej Jutkiewicz / Alexander Kluge / Akira Kurosawa / Michael Powell / Satyajit Ray / King Vidor / Cesare Zavattini (1982) Michelangelo Antonioni (1983) Federico Fellini / John Huston / Manoel de Oliveira (1985) Paolo i Vittorio Taviani (1986) Luigi Comencini / Joseph L. Mankiewicz (1987) Joris Ivens (1988) Robert Bresson (1989)
1990–2009	Miklós Jancsó / Marcello Mastroianni (1990) Mario Monicelli / Gian Maria Volonté (1991) Francis Ford Coppola / Jeanne Moreau / Paolo Villaggio (1992) Claudia Cardinale / Robert De Niro / Roman Polański / Steven Spielberg (1993) Suso Cecchi D’Amico / Ken Loach / Al Pacino (1994) Woody Allen / Giuseppe De Santis / Goffredo Lombardo / Ennio Morricone / Alain Resnais / Martin Scorsese / Alberto Sordi / Monica Vitti (1995) Robert Altman / Vittorio Gassman / Dustin Hoffman / Michèle Morgan (1996) Gérard Depardieu / Stanley Kubrick / Alida Valli (1997) Warren Beatty / Sophia Loren / Andrzej Wajda (1998) Jerry Lewis (1999) Clint Eastwood (2000) Éric Rohmer (2001) Dino Risi (2002) Dino De Laurentiis / Omar Sharif (2003) Stanley Donen / Manoel de Oliveira (2004) Hayao Miyazaki / Stefania Sandrelli (2005) David Lynch (2006) Bernardo Bertolucci / Tim Burton (2007) Ermanno Olmi (2008) John Lasseter / Brad Bird / Pete Docter / Andrew Stanton / Lee Unkrich (2009)
2010–2029	John Woo (2010) Marco Bellocchio (2011) Francesco Rosi (2012) William Friedkin (2013) Thelma Schoonmaker / Frederick Wiseman (2014) Bertrand Tavernier (2015) Jean-Paul Belmondo / Jerzy Skolimowski (2016) Jane Fonda / Robert Redford (2017) David Cronenberg / Vanessa Redgrave (2018) Pedro Almodóvar / Julie Andrews (2019) Ann Hui / Tilda Swinton (2020) Roberto Benigni / Jamie Lee Curtis (2021) Catherine Deneuve / Paul Schrader (2022) Liliana Cavani / Tony Leung Chiu Wai (2023) Sigourney Weaver / Peter Weir (2024)

1940-1979	René Clément (1946) René Clément (1949) Luis Buñuel (1951) Christian-Jaque (1952) Jules Dassin / Siergiej Wasiljew (1955) Siergiej Jutkiewicz (1956) Robert Bresson (1957) Ingmar Bergman (1958) François Truffaut (1959) Julija Sołncewa (1961) Liviu Ciulei (1965) Siergiej Jutkiewicz (1966) Ferenc Kósa (1967) Glauber Rocha / Vojtěch Jasný (1969) John Boorman (1970) Miklós Jancsó (1972) Michel Brault / Costa-Gavras (1975) Ettore Scola (1976) Nagisa Ōshima (1978) Terrence Malick (1979)
1980-99	Werner Herzog (1982) Robert Bresson / Andriej Tarkowski (1983) Bertrand Tavernier (1984) André Téchiné (1985) Martin Scorsese (1986) Wim Wenders (1987) Fernando Solanas (1988) Emir Kusturica (1989) Pawieł Łungin (1990) Joel i Ethan Coenowie (1991) Robert Altman (1992) Mike Leigh (1993) Nanni Moretti (1994) Mathieu Kassovitz (1995) Joel i Ethan Coenowie (1996) Wong Kar-Wai (1997) John Boorman (1998) Pedro Almodóvar (1999)
2000-20	Edward Yang (2000) Joel i Ethan Coenowie / David Lynch (2001) Im Kwon-taek / Paul Thomas Anderson (2002) Gus Van Sant (2003) Tony Gatlif (2004) Michael Haneke (2005) Alejandro González Iñárritu (2006) Julian Schnabel (2007) Nuri Bilge Ceylan (2008) Brillante Mendoza (2009) Mathieu Amalric (2010) Nicolas Winding Refn (2011) Carlos Reygadas (2012) Amat Escalante (2013) Bennett Miller (2014) Hou Hsiao-hsien (2015) Cristian Mungiu / Olivier Assayas (2016) Sofia Coppola (2017) Paweł Pawlikowski (2018) Jean-Pierre i Luc Dardenne (2019)
2021-	Leos Carax (2021) Park Chan-wook (2022) Trần Anh Hùng (2023) Miguel Gomes (2024)