Górowo Iławeckie

Górowo Iławeckie (niem. Landsberg (Ostpreußen)) – miasto w powiecie bartoszyckim, w województwie warmińsko-mazurskim, położone na północ od Olsztyna, oddalone o 15 km od zamkniętego przejścia granicznego Żywkowo – Grądzik (na granicy Polski z Rosją (obwodem kaliningradzkim)).

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Miasto jest lokalnym ośrodkiem handlowo-usługowym na obszarze wschodniej części Wzniesień Górowskich (położone jest na siedmiu pagórkach nad rzeką „Młynówką” zawierając w granicach centrum „Staw Garncarski” z wyspą – daw. przeciwpożarowy), stanowi 0,25% powierzchni powiatu bartoszyckiego.

Leży w krainie historycznej Prusy Dolne (na obszarze dawnej Natangii) niedaleko granicy z Warmią.

Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 4198 mieszkańców.

Historia

Historia Górowa Iławeckiego sięga średniowiecza. Do XIII wieku okolice te zamieszkiwali Prusowie z plemienia Natangów. Po upadku II powstanie Prusów ziemie znajdowały się pod władzą Zakonu krzyżackiego. Z okolicami związany jest Herkus Monte, jeden z przywódców powstania, zginął w lesie na terenie gminy w 1273 roku.

Okolica późniejszego miasta należała do komturii w Bałdze, jednej z komturii Prus Dolnych w obrębie państwa krzyżackiego. Po zakończeniu podboju Prus w 1283 na terenie Prus Dolnych nastąpiło intensywne osadnictwo.

Osada targowa istniała w Górowie od początków XIV w., natomiast za początek miasta można przyjąć rok 1335, gdy dwaj wójtowie – Herman i Albert zaplanowali i wytyczyli rynek dla nowo powstającej osady. Wybór ten był związany z przecinaniem się w tym miejscu szlaków z Bartoszyc do Pieniężna i z Lidzbarku Warmińskiego do Królewca. Miasto oficjalnie zostało założone 5 lutego 1335 nadaniem osadzie praw miejskich przez komtura bałgijskiego Henryka de Muro. Wraz z prawami miejskimi otrzymało 100 włók i 10 morgów ziemi (ponad 1600 ha gruntów). W 2 połowie XIV wieku miasto otoczono murem obronnym oraz zbudowano Bramę Młyńską i Bramę Wysoką. W 1414 miał miejsce najazd i zniszczenia dokonane przez wojska polskie. W 1440 r. miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, a w 1454 r. mieszczanie złożyli przysięgę królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi. W czasie wojny trzynastoletniej Krzyżacy spalili miasto. W latach 1535–1810 było własnością prywatną. W roku 1710 dżuma uśmierciła 767 mieszkańców miasta.

Miasto rozwijało się, powstawały nowe zakłady rzemieślnicze, kwitło rzemiosło takie jak tkactwo, sukiennictwo czy garncarstwo. Pierwotni mieszkańcy trudnili się rzemiosłem zaś ludność z ubocza trudniła się rolnictwem. Było ono początkowo własnością zakonu krzyżackiego, a w latach 1482–1809 miastem lennym, prywatnym, należącym początkowo do rodziny Truchess-Waldburg, a następnie do rodziny von Schwerin.

W lutym 1807 r. kwaterowali tu Rosjanie i Francuzi, rekwirując zapasy żywności.

Od 1818 miasto należało do powiatu Iława Pruska. Miasto podczas swej historii było wielokrotnie niszczone przez pożary, wojny, mieszkańców nękały epidemie. Zniszczone w czasie wojny głodowej (1414), wojny trzynastoletniej (1456), a następnie przez pożar w 1655. Na dobre zaczęło się rozwijać dopiero pod koniec XIX wieku. Wybudowano linię kolejową, zelektryfikowano i zgazyfikowano miasto, otwarto wodociągi, rozpoczęła działalność miejska gazownia i centrala telefoniczna. W czasie I wojny światowej miasto doznało poważnych zniszczeń. W czasie II wojny światowej w pobliskim Kamińsku działał pierwszy w Prusach Wschodnich obóz jeniecki (Stalag IA Stablack). Wojska 331 Dywizji Strzeleckiej 3 Frontu Białoruskiego zdobyły miasto 4 lutego 1945. Zastraszoną ludność czerwonoarmiści spędzili do piwnic domów, które następnie podpalili; natomiast gwałconym pod miastem kobietom odcinano języki.

W czerwcu 1945 roku miasto zostało przekazane polskiej administracji. Po II wojnie światowej pozostała w mieście ludność niemiecka (przeważająca większość uciekła przed nacierającą Armią Czerwoną) została wysiedlona a ich miejsce zajęli przesiedleńcy ze wschodu i z Polski centralnej. W 1947 roku trafił transport Ukraińców przesiedlonych w ramach akcji „Wisła”. Górowo stało się wielonarodowym i wielowyznaniowym ośrodkiem o zróżnicowanej kulturze. Do 1961 miasto było siedzibą powiatu, najpierw iławeckiego, później górowskiego. W latach 1945–1975 miasto należało do starego województwa olsztyńskiego, w 1975 roku stało się częścią mniejszego województwa olsztyńskiego, by po reformie administracyjnej przeprowadzonej w 1999 roku, znaleźć miejsce w nowo powstałym województwie warmińsko-mazurskim.

W roku 2000 Górowska Młynówka przerwała tamę na utworzonych sztucznych zlewiskach wody w północnej części miasta, co doprowadziło do powodzi, w wyniku której śmierć poniosły trzy starsze osoby.

Nazwa miasta

Początkowo miasto nazywano Landsberg (w wolnym tłumaczeniu „ziemska góra”). Leżało ono w niewielkiej odległości od stolicy powiatu, Preußisch Eylau (Iławka Pruska, obecnie Bagrationowsk w Rosji). Po przyłączeniu miasta do Polski w 1945 r., zapadła decyzja o nadaniu mu nowej, polskiej nazwy. Komisja nazewnicza, nawiązując do znaczenia nazwy niemieckiej, utworzyła formę Górowo i dołożyła przymiotnik iławecki (początkowo Pruski) od historycznej stolicy powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2014:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	4198	100	2135	50,86	2063	49,14
Gęstość zaludnienia [os./km²]	1264		643		621

• Piramida wieku mieszkańców Górowa Iławeckiego w 2014 roku.
  

Mniejszości narodowe

Wyróżniające się mniejszości:

• mniejszość niemiecka – Niemieckie Stowarzyszenie „Natangen”
• mniejszość ukraińska – Związek Ukraińców w Polsce

Pozostałe mniejszości narodowe mieszkające w jednostkowej ilości na terenie miasta to Litwini, Białorusini i Rosjanie.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Górowo Iławeckie zajmuje obszar 3,32 km², w tym:

• użytki rolne: 46%
• użytki leśne: 2%

Ochrona przyrody

Południowo-wschodnią część miasta położona jest w obszarze Natura 2000 OSO Ostoja Warmińska PLB280015, zaś na cmentarzu komunalnym przy ul. Wyszyńskiego rosną 4 pomniki przyrody:

• dąb szypułkowy obwód 400 cm
• jesion wyniosły obwód 305 cm
• jesion wyniosły obwód 340 cm
• klon zwyczajny obwód 275 cm.

Gospodarka

Górowo jest lokalnym ośrodkiem przemysłowym, handlowym i usługowym. W mieście nie ma większego i uciążliwego przemysłu a władze miasta nastawione są na rozwój turystyki. Co za tym idzie w mieście rozwijają się firmy z branży turystycznej. W mieście istnieje kilka lokali gastronomicznych, sklepów, punktów usługowych i handlowych oraz dwie stacje benzynowe w północno-zachodniej jego części (ul. Sikorskiego i ul. Przemysłowa). Istnieją oddziały Banku Spółdzielczego (ul. Sikorskiego) i PKO BP (pl. Ratuszowy). Działa też komisariat policji (ul. Tadeusza Kościuszki), poczta (ul. Ig. Kajki), nadleśnictwo (ul. gen.Wład. Sikorskiego), Placówka Straży Granicznej (ul. Lipowa), Ochotnicza Straż Pożarna (ul. Olsztyńska).

Transport

Przez miasto krzyżują się trasy:

• 511 Droga wojewódzka nr 511 (Granica Państwa – Lidzbark Warmiński)
• 512 Droga wojewódzka nr 512 (Szczurkowo – Bartoszyce – Górowo Iławeckie – Pieniężno)

W mieście znajduje się zamknięty od początku lat 90. XX w., budynek stacji PKP wraz z nieczynną poczekalnią PKS-u, wobec czego do miasta można dostać się tylko szlakiem drogowym.

Przewozy autobusowe poprzez bezpośrednie połączenia autobusowe zapewniają prywatni przewoźnicy: „Delux” (Bartoszyce), „Przewozy BarTczak” i „Trans-Her”, pot. Heniorek (Olsztyn, Kandyty, Kamińsk), „Warmia-Travel” (Lidzbark Warmiński), „Arriva” (Gdańsk).

Przewozami osób prywatnych zajmują się również taksówki (postój przy dawnym dworcu).

Odległości do ważnych ośrodków województwa

• Olsztyn (Urząd Wojewódzki) – 70 km
• Bezledy (przejście graniczne) – 16 km
• Bartoszyce (Starostwo Powiatowe) – 23 km
• Lidzbark Warmiński – 18 km
• Elbląg – 89 km

Oświata

Placówki oświatowe istniejące w mieście:

• Przedszkole Miejskie (ul. gen. Sikorskiego);
• Szkoła Podstawowa (ul. Szkolna);
• Gimnazjum im. Jana Pawła II (ul. gen. Sikorskiego),
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 : Branżowa Szkoła I Stopnia, Liceum Ogólnokształcące nr 1 (ul. Wyszyńskiego);
• Zespół Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania nr 2: Gimnazjum i Liceum przy ul. Szkolnej.

Przy zespołach szkół miejskich funkcjonują: boisko, sala gimnastyczna, siłownia.

Służba zdrowia

Opieka medyczna w Górowie Iławeckim:

• Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny (ul. Armii Czerwonej);
• placówka Pogotowia Ratunkowego z Bartoszyc obok funkcjonującej Przychodni „Medyk” (ul. gen. Sikorskiego),
• dwie apteki: przy ul. Sikorskiego i „Ratuszowa” przy pl. Ratuszowym.
• dla zwierząt Lecznica Weterynaryjna przy ul. Olsztyńskiej.

Kultura

Zabytkowa gazownia z roku 1908 obecnie Muzeum Gazownictwa

Organizacją kultury w mieście zajmuje się Ośrodek Kultury (ul. Tad. Kościuszki), prowadzi on sekcje zainteresowań oraz jest też organizatorem imprez sportowych i kulturalno-rozrywkowych w mieście, spośród których są „Dni Górowa” w miesiącu czerwcu. Wspomaga on także harcerstwo, lokalny folklor (od 2005 roku działa przy nim zespół „Promień”); promuje regionalnych artystów m.in. cieszący się uznaniem w kraju i za granicą Zespół Tańca i Pieśni „Dumka”.

Mieszkańcy regionu mogą też korzystać z Biblioteki Publicznej działającej przy ul. gen. Sikorskiego 34.

Muzea

W mieście działają też dwa muzea:

• Muzeum Gazownictwa które ze swymi unikatowymi zbiorami zabytkowej gazowni koksowej z roku 1908 stanowi ciekawą propozycję dla miłośników historii i techniki (ul. Przemysłowa).
• Muzeum Miejskie – którego opiekunem jest Stowarzyszenie historyczno-kolekcjonerskie „DREYSE”.

Uzupełnieniem stanowi ukraińska Izba Rzemieślnicza, przy pl. Ratuszowym.

Ratusz Górowski z XIV wieku – siedzibą władz miejskich

Plebania, w której w 1807 nocował Napoleon Bonaparte

Starówka Górowska

Zabytki

Położone na pagórkach miasteczko dobrze zachowało zabytki, należą do nich:

• Ratusz Górowski – budynek wybudowany w stylu gotyku pochodzi z XIV wieku, przebudowany w późniejszym okresie zatracił cechy stylu. Budynek na planie prostokąta ma charakterystyczną drewnianą wieżyczkę i skwer.
• Średniowieczny układ urbanistyczny starego miasta z rynkiem pośrodku z którego naroży wychodzi 8 ulic.
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – wybudowany w stylu neogotyckim, pochodzi z 1895 r.
• Cerkiew Greckokatolicka z XIV wieku, z przyległą smukłą XV-wieczna murowaną dzwonnicą. Kościół pierwotnie funkcjonował jako katolicki, a następnie ewangelicki. Wewnątrz zobaczyć można spore barokowe malowidło sufitowe oraz ikonostas Jerzego Nowosielskiego.
• Poewangelicka kaplica cmentarna z XIX wieku, obecnie jako Cerkiew Prawosławna.
• Dawny hotel, zmieniony na Komendę Milicji z czasem i po kilkuletniej dobudowie znany współcześnie jako Wojewódzki Szpital Rehabilitacyjny.
• fragment murów miejskich z XV wieku.
• miejska wieża ciśnień z 1910 r.
• kolejowa wieża ciśnień.
• zabytkowe kamienice centrum miasta.
• pozostałości cmentarza żydowskiego.
• plebania, przy ul. ks. Ripeckiego 1 gdzie w 1807 r. nocował cesarz Napoleon I Bonaparte.
• wyróżniające się budynki (obecnie zamienione na bloki mieszkalne): poczty, pierwszy zakład mleczarni, masarni – przy ul. Armii Czerwonej; dom rabina przy ul. Tad. Kościuszki.

Pomniki

1. Tablica informująca o spaleniu tzw. „czarownicy z Augam” na skwerze ratuszowym.
2. Tablica na ścianie plebanii informująca o obecności Napoleona Bonaparte.
3. Tablica upamiętniająca 650-lecie miasta na skwerze ratuszowym.
4. Instalacja metalurgiczna upamiętniająca 650-lecie miasta u zbiegu ul. Olsztyńskiej z ul. Kaliningradzką.
5. Głaz przy ul. Tad. Kościuszki (przy sztucznym wodospadzie), upamiętniający ofiary powodzi z roku 2000.
6. Pomnik Polskiego Orła w Koronie oddający hołd ofiarom katastrofy smoleńskiej, skwer im. Sybiraków (ul. gen. Wład. Sikorskiego, naprzeciw Gimnazjum nr 1).

Rekreacja

W 2003 roku otwarto Punkt Informacji Turystycznej znajdujący się w Ośrodku Kultury, które realizuje sprzedaż pamiątek oraz ma za zadanie informować turystów o atrakcjach miasta, gminy i okolic.

Na zachód od rynku miasta, Park Miejski oferuje odpoczynek pośród alejek, które znajdziemy również przy 1) Stawie Garncarskim (posiada molo) oraz 2) Skwerze im. Sybiraków (za ratuszem zaś znajdziemy skwer miejski). W północnej części miasta usytuowany jest sztucznie utworzony Zalew bezpośrednio sąsiadujący z lasem, posiadający infrastrukturę spacerową wraz z wyznaczonymi miejscami na ognisko.

Obiekty rozrywkowe

1. Scena widowiskowa z parkietem tanecznym w Parku Miejskim.
2. Amfiteatr polowy nad wodą, latem odbywa się tu Festiwal Kultury Ukraińskiej „Eko-ŁOMYJA” (w południowej części miasta, wejście od Zespołu Szkół nr 2, ul. Szkolna).

Sport

Sekcje sportowe

• Piłka nożna – w mieście działa od czasu założenia w 1947 roku Górowski Klub Sportowy „Cresovia” o barwach biało-niebieskich z siedzibą przy Stadionie Miejskim (ul. gen. Sikorskiego), który prowadzi sekcję piłki nożnej pod nazwą: „Cresovia Górowo Iławeckie”, która aktualnie występuje w V lidze (awansowała w sezonie wiosennym, roku 2015). Zarządca stadionu miejskiego.
• Piłka siatkowa – „Team Cresovia Górowo Iławeckie” (aspiruje do II ligi) oraz „UKS Bociek Górowo Iławeckie”.
• Tenis stołowy, turniej szachowy – Stowarzyszenie „Bałga Górowo Iławeckie” (współorganizator cyklicznego turnieju „GrandPrix w tenisie stołowym” i organizator rozgrywek szachowych).

Obiekty sportowe

1. Stadion miejski o pojemności 800 miejsc (odnowiony w ramach europejskiego projektu wspólnie z Bagrationowskiem).
2. Hala sportowa (przy Szkole Podstawowej nr 2) w której organizowane są imprezy sportowe i rozrywkowe, istnieje od roku 2000.
3. Dwa kompleksy sportowe „Orliki” (ul. gen. Sikorskiego i ul. Kajki).
4. Kort Tenisa ziemnego w Parku Miejskim.
5. Mini „Skate-Park” w Parku Miejskim.
6. Dwa boiska do piłki plażowej w Parku Miejskim (od strony ul. Tad. Kościuszki).
7. Boisko do koszykówki (ul. Nowowiejskiego).
8. Szlak rekreacyjno-uzdrowiskowy dla pieszych i rowerzystów.
9. Kompleks sprzętu atletycznego - siłownia nad Zalewem (od 2015 r.).

Społeczeństwo

Działalność socjalna

Pozarządową pomoc na tym regionie, oferują:

• Niemieckie Stowarzyszenie Natangia – organizacja społeczno-kulturalna zrzeszająca ludność pochodzenia niemieckiego, działająca od roku 1991, ul. Sikorskiego 34. Oferuje sporadycznie pomoc m.in. bezpłatnej odzieży używanej.
• Stowarzyszenia na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Profilaktyki Zdrowia „Jesteśmy razem” – w ramach Środowiskowego Domu Samopomocy – Centrum „Barka”, ul. Wyszyńskiego 13.
  • „Radio Górowo” – sekcja radiowo-muzyczna, audycję prowadzą wspólnie uczestnicy, jak i terapeuci ośrodka. Główny cel to integracja osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem nadawana w ramach radia internetowego i kanału telewizji kablowej.
  • „TV Górowo” – telewizja internetowa.

• Oddział Caritas Archidiecezji Warmińskie prowadzący Świetlicę Opiekuńczo-Wychowawczą.
• ChSCh – Chrześcijańska Służba Charytatywna (oddział ADRA ze świetlicą w Lidzbarku Warmińskim).

Ruchy społeczne

Aktywizację społeczną na tym regionie pozwala:

• Hufiec ZHP Bartoszyce – drużyna zuchów i harcerzy, przy miejskim Ośrodku Kultury.
• Polski Związek Wędkarzy (PZW)- administrator „Stawu Gancarskiego”, przy OSP Górowo Iławeckie.
• Polski Związek Działkowców (PZD) – administrator zielonych terenów uprawnych miasta.
• „Słuchy Górowa” – internetowa płaszczyzna publikowania aktualności mieszkańców regionu miasta i gminy Górowo Iławeckie, istniejąca w serwisie Facebook od kwietnia 2012 r.
• Miłośnicy fotografii (widokówek regionu) skupieni na forum.
• Klub motocyklowy „Zjawa”.

• Korespondencyjna Szkoła Lepszego Życia w Bielsko-Białej (www.zdrowie-rodzina.pl), bezpłatne kursy z zakresu profilaktyki zdrowia.
• Korespondencyjna Szkoła Biblijna w Bielsko-Białej (www.kursybiblijne.pl) bezpłatne kursy dla każdej grupy wiekowej.

Zabytkowy kościół ewangelicki z XIV wieku, obecnie Cerkiew greckokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego

Cerkiew prawosławna Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą:

• Baptyści
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
  • Sala Królestwa
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP
  • Zbór w Lidzbarku Warmińskim.
• Kościół Zielonoświątkowców
• Katolicyzm:
  • Parafia greckokatolicka Podwyższenia Krzyża Świętego,
  • Parafia rzymskokatolicka Najświętszego Serca Pana Jezusa,
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy,

Współpraca zagraniczna

Historia powojenna i przymusowe wysiedlenia miejscowej ludności, która po wojnie zasiedliła miasto Verden (Aller) w okolicach Bremy, były przyczyną bezpośrednią zacieśniania się kontaktów pomiędzy tymi dwoma ośrodkami. Byli mieszkańcy Górowa założyli towarzystwo „Kreisgemeinschaft Preussisch Eylau” które zakładało partnerstwo obu ośrodków i wspólne kontakty mieszkańców i władz obu gmin. W 1990 roku nawiązano oficjalną współpracę z Verden (Aller), a niespełna rok później z rosyjskim Bagrationowskiem. Wspólna współpraca trójki miast zaowocowała podpisaniem oficjalnej umowy partnerskiej pomiędzy tymi gminami 12 czerwca 1996 roku. Umowa zawarta została pomiędzy miastami Górowo Iławeckie, Verden (Aller), Bagrationowsk oraz wyżej wspomnianym stowarzyszeniem „Kreisgemeinschaft Preussisch Eylau”. Współpraca ta, początkowo opierająca się na kontaktach kulturalnych, artystycznych i sportowych, z czasem wzbogaciła się o kontakty handlowe firm. Zaplanowane zostały konkretne spotkania na których poruszano problemy z jakimi borykają się dane gminy i rozwiązywano je, rozwijano także kontakty handlowe oraz edukacyjne. W 2002 roku do tego przedsięwzięcia dołączył powiat bartoszycki. Górowo nawiązało także kontakty handlowe z powiatem Pustomyty na Ukrainie w 2001 roku. Stało się to głównie za sprawą mniejszości ukraińskiej mieszkającej i aktywnie działającej w mieście. W 1997 roku miasto Górowo Iławeckie przystąpiło do Stowarzyszenia Gmin Euroregionu Bałtyk. W roku 2006 miasta podpisały odnowienie współpracy w 10. rocznicę podpisania pierwszej umowy. Podpisanie nastąpiło w Verden (Aller).

Miasta partnerskie

• Verden (Aller)
• Pustomyty
• Iławka (ros. Bagrationowsk)

Zobacz też

• powiat górowski
• powiat iławecki

Bibliografia

• P. Skurzyński; E. Tomczyk: Warmia i Mazury, Pascal: Bielsko-Biała 2005, ISBN 83-7304-522-8.
• Górowo Iławeckie, folder wydany staraniem UM Górowo Iławeckie, Studio Ewa: Bartoszyce 2006
• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 121

Linki zewnętrzne

• Historia Żydów w Górowie Iławeckim na portalu Wirtualny Sztetl
• Landsberg, Landsberk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 74 .