Węgierska Górka

Węgierska Górka

wieś
Węgierska Górka, widok z Glinnego
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	żywiecki
Gmina	Węgierska Górka
Liczba ludności (2021)	4080
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	34-350
Tablice rejestracyjne	SZY
SIMC	0075268
Położenie na mapie gminy Węgierska Górka Węgierska Górka
Położenie na mapie Polski Węgierska Górka
Położenie na mapie województwa śląskiego Węgierska Górka
Położenie na mapie powiatu żywieckiego Węgierska Górka
49°36′27″N 19°07′20″E

Węgierska Górka – wieś gminna w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie żywieckim, w gminie Węgierska Górka. Jest siedzibą tej gminy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego. Położona jest w Małopolsce, a dokładniej w jednym z małopolskich regionów historyczno-etnograficznych - na Żywiecczyźnie.

Leży w dolinie Soły, rozdzielającej tu Beskid Śląski (po stronie zachodniej) od Beskidu Żywieckiego (po stronie wschodniej), u ujścia do niej jej prawobrzeżnego dopływu, potoku Żabniczanka, ok. 11 km na południowy zachód od Żywca. Zdecydowana większość zabudowy znajduje się na prawym brzegu Soły.

Części wsi

Integralne części wsi Węgierska Górka

SIMC	Nazwa	Rodzaj
1003733	Bukowina	część wsi
1003740	Górka	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
1003756	Nad Zieloną	część wsi
1003762	U Juraszków	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
1003779	Zawodzie	część wsi
1003785	Zielona	część wsi

Historia

Pierwsze wzmianki

Pierwsze wzmianki o Węgierskiej Górce pochodzą z 1477 roku, kiedy doszło do zatargów granicznych między królem Polski Kazimierzem Jagiellończykiem, a królem Węgier Maciejem Korwinem. Mówi o tym legenda: Węgrzy, którzy mieli wielki apetyt na Żywiecczyznę, aby nie popełnić krzywoprzysięstwa, świadczyli, że im jest przynależna ziemia, na której klęczą (po uprzednim wypełnieniu nogawic ziemią z Węgier, rzeczywiście klęczeli na ziemi węgierskiej). Fortel ten się nie udał, a z ziemi z nogawic spodni usypano „górki” – stąd, według legendy, wywodzi się nazwa Węgierska Górka.

W 1706 przez Franciszka Wielopolskiego został założony folwark zlokalizowany w miejscu połączenia potoku Żabnica i rzeki Soły na terenie Cięciny. Folwark ten otrzymał nazwę Węgierska Górka.

Huta w Węgierskiej Górce

Huta w Węgierskiej Górce (1914)

W 1838 Adam Wielopolski utworzył na terenie Węgierskiej Górki hutę żelaza. Powstały tutaj dwa wielkie piece, z których pierwszy został uruchomiony w 1840, jak również hala odlewnicza. W październiku 1838 znajdujący się tu jaz, infrastruktura do transportu drewna opałowego oraz kanał doprowadzający wodę do zakładu uległy zniszczeniu w wyniku powodzi, co doprowadziło do strat w wysokości 8 tysięcy złotych reńskich.

Bazowym surowcem dla huty była ruda syderytowa, która pozyskiwana była metodą odkrywkową na obszarze Kamesznicy, Ujsół, Milówki, Jeleśni, czy Rychwałdu. W lipcu 1844 została ukończona przebudowa zakładu, przeprowadzona przez arcyksięcia Karola Ludwika Habsburga. Rozpoczęto również sprowadzanie większych ilości rudy pochodzącej z Brzeszcz i rejonu Krakowa, uruchomiono produkcję żelaza kutego przeznaczonego na potrzeby samej huty, jak również dla Huty Fryderyka w Sporyszu. W 1844 powstało tu 450 ton odlewów. W 1845 huta zajmowała się produkcją pieców i drzwiczek do nich, rusztów, krat kanałowych, odlewów maszynowych, hydrantów, kotłów na bieliznę, naczyń (takich jak garnki i rondle), moździerzy oraz odważników. Wyroby te były następnie sprzedawane na terytorium Austro-Węgier oraz na Śląsku, transportowane były one furmankami, nawet pomimo doprowadzenia tu w 1884 linii kolejowej. W 1852 doszło do uruchomienia drugiego wielkiego pieca.

W latach 1841–1870 doprowadzono do ośmiokrotnego wzrostu produkcji w zakładzie, stanowił on wówczas jedną z największych hut na terenie Galicji.

W 1905 huta została przekształcona w odlewnię, wobec czego został wygaszony wielki piec. W 1918 przedsiębiorstwo stało się spółką z zarządem czesko-francuskim.

Dwudziestolecie międzywojenne

Kolonia kolejowa w Węgierskiej Górce w 1925

Jaz na Sole w 1932

W okresie międzywojennym osada fabryczna Węgierska Górka uzyskała status letniska. Odwiedzało ją rocznie około 1500 turystów, a baza noclegowa tutejszych pensjonatów wynosiła 50 miejsc. Z miejscowego dworca kolejowego kursowały dorożki. Większość budynków na terenie Węgierskiej Górki była zelektryfikowana. W przysiółku znajdował się gabinet lekarza oraz apteka, mieściły się tu boiska sportowe, korty tenisowe i strzelnica. Odbywało się wiele festynów i dancingów. Przepływająca tu Soła była wykorzystywana do celów kąpielowych, a z osiedla prowadziły szlaki turystyczne wiodące na Romankę, Baranią Górę i Prusów.

Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 osada Węgierska Górka jako przysiółek Cięciny liczyła 428 mieszkańców, z czego 405 katolików rzymskich, 21 ewangelików i 2 grekokatolików. 410 mieszkańców miejscowości podało narodowość polską, a 18 – niemiecką.

Miejscowa odlewnia stała się jednym z głównych producentów armatury w skali krajowej i europejskiej.

II wojna światowa

W 1939 roku wybudowane zostały schrony bojowe przeciw inwazji niemieckiej. Powstał rygiel obronny „Węgierska Górka”, który przez 3 dni wrześniowe odpierał bohatersko ataki 7 Bawarskiej Dywizji Piechoty, przez co opóźnione zostało rozbicie Armii „Kraków”. Dzięki wydarzeniom wrześniowym z 1939 roku Węgierska Górka nie tylko została odznaczona Krzyżem Grunwaldu III klasy, ale otrzymała nazwę „Westerplatte Południa”.

Bitwa pod Węgierską Górką

Węgierska Górka była ważnym punktem oporu podczas kampanii wrześniowej 1939 roku. Współcześnie można zwiedzić tutaj polskie fortyfikacje z tego okresu. Pierwotnie zaplanowano budowę 16 schronów bojowych mających zamykać dolinę, ale jedynie 5 z nich zdołano wybudować. Były to ciężkie schrony żelbetowe, uzbrojone w ciężkie karabiny maszynowe. Jeden ze schronów („Waligóra”) był schronem artyleryjskim dla dwóch armat kalibru 75mm. Wszystkie schrony miały być wyposażone w kopuły pancerne do prowadzenia ognia karabinowego i obserwacji, ale do wybuchu wojny nie zdążono ich zabudować. Dowódcą odcinka był kpt. Tadeusz Franciszek Semik. Fortyfikacje zostały zdobyte 3 września po ciężkich walkach, w których Niemcy stracili około 200 żołnierzy.

Schrony bojowe

Schron Wędrowiec

• „Waligóra” – dowódcą schronu był por. Leopold Galocz. Tradytor artyleryjski, czyli schron o uzbrojeniu artyleryjskim służący do ostrzeliwania podejść pod punkt oporu. Na wyposażeniu miał dwa działa kal. 75 mm. Załoga późnym wieczorem 2 września wycofała się wraz z żołnierzami Batalionu KOP „Berezwecz” do Oczkowa.

• „Wąwóz” – dowódcą schronu był ppor. rez. Czesław Chludziński. Szturmowany był przez wojska niemieckie kilkakrotnie. 3 września pod osłoną nocy załoga opuściła Wąwóz. Jego uzbrojenie stanowiło działo kal. 37 mm na podstawie fortecznej oraz ciężkie karabiny maszynowe.

• „Wędrowiec” – dowódcą schronu był kpt. Tadeusz Semik. Ciężki schron piechoty, pełniący funkcje schronu dowodzenia oraz schronienia dla drużyny piechoty. Obecnie w obiekcie mieści się muzeum. Jest ono czynne w okresie wakacyjnym od godziny 10.00.

• „Włóczęga” – dowódcą schronu był ppor. Marian Małkowski. Uzbrojenie schronu stanowiło działo kal. 37 mm oraz ckm i rkm. Obecnie wybudowany jest na nim dom.

• „Wyrwidąb” – nie brał udziału w walce, ponieważ w chwili wybuchu wojny nie był jeszcze gotowy, uzbrojony i wyposażony. Wojnę przetrwał w idealnym stanie. Po wojnie, Wojsko Polskie testowało na nim materiały wybuchowe, więc jest najbardziej zniszczonym schronem.

Węgierska Górka w PRL

Szkoła tysiąclecia w Węgierskiej Górce (1973)

Blok na Osiedlu XX-lecia II RP, wybudowany w 1974 (2010)

Siedziba Odlewni „Metalpol” w 2010

Do czasu reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1954 roku Węgierska Górka była przysiółkiem gminnej wówczas miejscowości Cięcina. Wówczas to utworzono gromadę Węgierska Górka. Z dniem 1 stycznia 1958 wieś otrzymała status osiedla typu miejskiego. W 1961 roku Węgierską Górkę zamieszkiwało 2215 osób, a gęstość zaludnienia wynosiła 331 osób/km². Osiedle ulokowane było na 6,7 km².

23 lipca 1961 oddana do użytku została Szkoła Podstawowa im. Manifestu Lipcowego w Węgierskiej Górce, później Szkoła Tysiąclecia.

W 1962 roku nad brzegiem Soły otwarto ośrodek sportowy z boiskiem piłkarskim.

Na przełomie lat 60. i 70. w centrum Węgierskiej Górki wybudowane zostało osiedle mieszkaniowe, noszące początkowo nazwę XX-lecia PRL, po 1990 roku zmienioną na XX-lecia II RP.

Miejscowość utrzymała status osiedla aż do kolejnej reformy z dnia 1 stycznia 1973, która przyniosła likwidację osiedli. Wtedy Węgierska Górka stała się siedzibą gminy o tej samej nazwie.

W 1974 przy miejscowej szkole podstawowej działalność rozpoczęła filia Liceum Ogólnokształcącego w Milówce.

W związku z reformą administracyjną, 1 czerwca 1975 miejscowość, jak i cały powiat żywiecki, znalazła się w granicach nowo utworzonego województwa bielskiego.

W 1981 roku ukończona została budowa kościoła Przemienienia Pańskiego. Problem braku kościoła w Węgierskiej Górce podjął w swojej tece wizytacji parafii w Cięcinie kardynał Karol Wojtyła w 1972 roku. Już w 1978 roku dokonał wmurowania kamienia węgielnego pod budowę kościoła, która została ukończona trzy lata później. W kościele, którego bryła przypomina trzy namioty, znajdują się największe organy piszczałkowe na Żywiecczyźnie.

1 września 1983 rozpoczęło działanie pięcioletnie Technikum Odlewnicze, któremu 6 grudnia 1984 nadano imię Jerzego Buzka, wybitnego specjalisty w zakresie metalurgii i odlewnictwa oraz długoletniego (1913-1939) dyrektora naczelnego Odlewni Żeliwa w Węgierskiej Górce.

Przemysł

Biurowiec firmy „Metalpol”

Największym zakładem przemysłowym w Węgierskiej Górce jest METALPOL Węgierska Górka sp. z o.o. będąca kontynuatorką huty utworzonej w roku 1838. W latach powojennych zakład funkcjonował pod nazwą Fabryka Armatury i Odlewnia Węgierska Górka S.A. Spółka specjalizuje się w produkcji odlewów z żeliwa sferoidalnego dla potrzeb przemysłu maszynowego i motoryzacji oraz armatury przemysłowej i kształtek wodociągowych.

Z dniem 1 marca 2000, w następstwie przekształceń własnościowych, FAiO Węgierska Górka S.A. weszła w skład francuskiej Spółki Odlewnictwa i Metalurgii CF2M, a w roku 2010, w wyniku wykupu menedżerskiego, stała się na powrót spółką o kapitale polskim. W roku 2011 METALPOL wyprodukował 15.000 ton odlewów i zatrudniał 245 osób.

Religia

Kościół Przemienienia Pańskiego

Na terenie Węgierskiej Górki działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska w Białej – filiał Węgierska Górka
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Katarzyny w Cięcinie – kościół Przemienienia Pańskiego w Węgierskiej Górce

Edukacja

Szkoła Podstawowa w Węgierskiej Górce

W Węgierskiej Górce działają następujące placówki edukacyjne:

• Przedszkole w Węgierskiej Górce, ul. Zielona 39
• Szkoła Podstawowa im. Obrońców Węgierskiej Górki, ul. Zielona 41 – budynek szkoły powstał jako pierwszy na terenie powiatu żywieckiego obiekt wybudowany w ramach akcji „Tysiąc szkół na tysiąclecie”. Prace rozpoczęte zostały w 1959 i były prowadzone przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Terenowego w Żywcu. Ukończony gmach został otwarty 23 lipca 1961. 1 września 1961 naukę w nim rozpoczęło 445 uczniów. Początkowo szkoła nosiła imię Manifestu Lipcowego, które na wniosek nauczycieli zostało zmienione 2 września 1990 na Obrońców Węgierskiej Górki.
• Zespół Szkół Zawodowych im. prof. Jerzego Buzka w Węgierskiej Górce, ul. Kościuszki 14 – powstała z inicjatywy profesorów Akademii Górniczo-Hutniczej: Platona Januszewicza i Kazimierza Gierdziejewskiego jako dwuletnia Szkoła Przemysłowa Odlewnicza. Pierwsi uczniowie rozpoczęli w niej naukę 1 października 1945. Budynek mieszczący jej siedzibę powstał w latach 1947–1949. Placówka została zlikwidowana w 1955, a w zajmowanym przez nią dotychczas obiekcie uruchomiono szkołę podstawową. Odlewnia czyniła jednak zabiegi w celu wznowienia działalności szkoły przyzakładowej, co powiodło się i 1 września 1961 otwarta została trzyletnia Zasadnicza Szkoła Zawodowa, która współpracowała z Fabryką Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej. Powstały warsztaty szkolne i odbywało się kształcenie przyszłych pracowników zarówno na potrzeby odlewni, jak i FSM. Uczniowie szkoły z drugich i trzecich klas na kierunku mechanik pojazdów samochodowych odbywali praktyki w fabryce w Bielsku-Białej. 1 września 1973 działalność rozpoczęło również Technikum Odlewniczo-Mechaniczne dla Pracujących, prowadzące kierunki technik odlewnik i technik mechanik–obróbka skrawaniem. W 1976 powołano tu ponadto zaoczne trzyletnie studium zawodowe administracyjno-biurowe, stanowiące filię Zespołu Szkół Ekonomiczno–Gastronomicznych w Żywcu. W 1983 placówki tu działające utworzyły Zespół Szkół Odlewniczo-Mechanicznych, a 1 września tego roku działalność w jego składzie rozpoczęło pięcioletnie technikum odlewnicze dla młodzieży. 6 grudnia 1984 szkoła otrzymała imię Jerzego Buzka oraz sztandar. Wobec późniejszej rezygnacji z prowadzenia klas odlewniczych, 14 lutego 2000 dokonano zmiany nazwy na Zespół Szkół Zawodowych, który utworzyły technikum mechaniczne dla młodzieży, zasadnicza szkoła zawodowa oraz technikum mechaniczne dla Dorosłych. W marcu 2001 rozpoczęto prace przy adaptacji dawnego biurowca odlewni na potrzeby szkoły. Nowa siedziba została uruchomiona w lutym 2002. We wrześniu 2002 nastąpiła kolejna zmiana nazwy szkoły na Zespół Szkół Mechanicznych, w skład którego weszły liceum profilowane, technikum, zasadnicza szkoła zawodowa oraz technikum mechaniczne dla dorosłych. Już rok później, 1 września 2003, nazwa ta została ponownie zmieniona, przyjmując brzmienie Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących, w ramach których działało technikum i zasadnicza szkoła zawodowa.

Turystyka

Most łukowy nad Sołą

Aleja Zbójników

Noclegi

Bazę turystyczną Węgierskiej Górki stanowią: kemping PTTK przy ul. Zielonej, domy wczasowe, pensjonaty, gospodarstwa agroturystyczne i kwatery prywatne.

Bulwary nad Sołą

7 grudnia 2009 został oddany do użytkowania bulwar, podzielony na trzy części: od ul. Kamiennej prawym brzegiem rzeki Soły do ul. Zielonej, wzdłuż potoku Żabniczka oraz wiodący brzegami Młynówki.

Jednym z elementów bulwaru pozostaje most łukowy nad Sołą, powstały z afrykańskiego drewna, łączący je z tzw. traktem cesarskim na lewym brzegu rzeki. Powstała tu również infrastruktura wypoczynkowa i rekreacyjna, miejsce zabaw dla dzieci, jak również parkingi i zejścia do rzeki.

Zagospodarowanie prawego brzegu Soły było jednym z największych przedsięwzięć inwestycyjnych i urbanistyczno–planistycznych w powiecie żywieckim, jak i w subregionie południowym województwa śląskiego.

Aleja Zbójników

Jedna z rzeźb na Alei Zbójników

Aleja Zbójników w Węgierskiej Górce powstała w 2009 roku jako efekt odbywającego się w czerwcu pleneru rzeźbiarskiego. Celem przedsięwzięcia było przedstawienie w formie rzeźb skróconego przeglądu postaci i dziejów zbójnictwa na Żywiecczyźnie. Sześciu artystów wykonało sześć postaci zbójników. Rzeźby o wysokości od 4,5 do 5 metrów zostały ustawione wzdłuż ul. Zielonej, nieopodal Urzędu Gminy Węgierska Górka. Planowane jest rozszerzenie alei o kolejne rzeźby.

Szlaki turystyczne

Piesze szlaki turystyczne przebiegające przez miejscowość to:

• Barania Góra – Magurka Radziechowska – Glinne – Węgierska Górka – Żabnica – Abrahamów – Rysianka (Główny Szlak Beskidzki)
• Węgierska Górka – Przełęcz Siodełko – Złatna – dojście do Złatna – Wierch Wisełka pod Baranią Górą (węzeł szlaków)

Nadleśnictwo Węgierska Górka

Węgierska Górka jest siedzibą Nadleśnictwa z obrębami Lipowa i Węgierska Górka. Zasięg działania administracyjnego Nadleśnictwa Węgierska Górka obejmuje teren gmin: Lipowa, Radziechowy-Wieprz i Węgierska Górka.

Lasy Nadleśnictwa w całości zostały zaliczone do lasów ochronnych, gdzie wyszczególniono lasy rezerwatowe, lasy glebochronne i wodochronne, ostoje głuszca oraz wyłączone drzewostany nasienne.

Z wyjątkiem nielicznych małych kompleksów całe Nadleśnictwo Węgierska Górka znajduje się na terenie Zespołu Parków Krajobrazowych Beskidu Śląskiego i Żywieckiego.

Lasy Nadleśnictwa Węgierska Górka są rejonem atrakcyjnym turystycznie. Funkcjonuje tu ponadto Izba Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, poprowadzone zostały także cztery przyrodniczo-leśne ścieżki dydaktyczne.

Sport

Hala sportowa na osiedlu XX-lecia II RP

W Węgierskiej Górce położona jest jedna z największych w województwie śląskim hala sportowa, otwarta 12 lutego 2010. Obiekt, położony na Osiedlu XX-lecia II RP, ma wymiary 50,2 × 33,8 m i wysokość 14,5 m. Na tej powierzchni wydzielono boisko o powierzchni 22 × 44 m z dwumetrowym obejściem, co pozwoliło na uzyskanie pełnowymiarowych boisk do gry w siatkówkę, koszykówkę i piłkę ręczną. Hol główny ma powierzchnię 3819 m².

Komunikacja

Stacja kolejowa Węgierska Górka

Transport drogowy

Przez Węgierską Górkę przebiega droga krajowa 1, łącząca ją z Bielskiem-Białą, Żywcem i Zwardoniem, drogę zastąpi biegnąca zachodnimi obrzeżami miejscowości droga ekspresowa S1. Prace miały się zakończyć w 2022 roku. Ostatecznie zakończenie budowy zaplanowano na 6 września 2024 r.

Kolej

Miejscowość przecina linia kolejowa nr 139 Katowice – Skalite Serafinov. Przy ul. Kolejowej położony dworzec kolejowy Węgierska Górka, na którym zatrzymują się pociągi Kolei Śląskich, które łączą go ze stacjami takimi jak Katowice, Tychy, Pszczyna, Czechowice-Dziedzice, Rajcza, Zwardoń czy Bielsko-Biała Główna.

Komunikacja lokalna

Autobusy Thermocar łączą Węgierską Górkę z Żywcem i okolicznymi miejscowościami.

Odznaczenia

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1979)

Zobacz też

• Węgierska Górka (stacja kolejowa)
• Bitwa pod Węgierską Górką
• 151 kompania forteczna „Węgierska Górka”
• Grzegorz Figura
• Tadeusz Semik

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa gminy
• Na starej pocztówce
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona