Bitwa pod Nowogródkiem
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
18 kwietnia 1919 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Nowogródkiem | ||
| Terytorium | |||
| Wynik |
zwycięstwo D L-B | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa pod Nowogródkiem – walki grupy mjr. Leona Zawistowskiego z oddziałami Zachodniej Dywizji Strzelców toczone w początkowym okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
W ostatnich miesiącach 1918 i w pierwszych 1919 na wschodnich krańcach odradzającej się Rzeczypospolitej stacjonowały wojska niemieckie Ober-Ostu. Ich ewakuacja powodowała, że opuszczane przez nie tereny od wschodu zajmowała Armia Czerwona. Jednocześnie od zachodu podchodziły oddziały odradzającego się Wojska Polskiego[2]. W lutym 1919 oddziały polskie weszły w kontakt bojowy z jednostkami Armii Czerwonej. Rozpoczęła się nigdy niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka[3]. W tym okresie oddziały polskie prowadziły ograniczone działania zaczepne[4]. W połowie lutego front polsko-sowiecki ustalił się na linii rzeki Szczary[5]. 26 marca 1919 marszałek Józef Piłsudski przedstawił w Brześciu plan wyzwolenia Wilna. Plan przewidywał też wykonanie uderzenia demonstracyjnego na Baranowicze, Lidę i Nowogródek. Miały one odwrócić uwagę dowództwa sowieckiej Dywizji Zachodniej od głównego kierunku uderzenia, jakim był kierunek wileński[6][7].
Zadanie opanowania Baranowicz i Nowogródka powierzono oddziałom „Frontu rzeki Szczary” gen. Adama Mokrzeckiego. Dysponował on dziewięcioma batalionami piechoty, 3. i 9 pułkiem ułanów, grupą jazdy mjr. Dąbrowskiego i trzema bateriami artylerii[8]. Dla Józefa Piłsudskiego celem działań prowadzonych przez tę część Dywizji Litewsko-Białoruskiej na Nowogródek i Baranowicze było nie tyle opanowanie tych miast, co związanie dużych sił nieprzyjacielskich[9].
Walczące wojska[edytuj | edytuj kod]
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| dowództwo Dywizji Lit.-Biał. | gen. Stanisław Szeptycki | Fr. Litewsko-Białoruski |
| ⇒ grupa mjr. Zawistowskiego | mjr Leon Zawistowski | Dywizja L-B |
| → Kowieński pułk strzelców | gr. mjr. Zawistowskiego | |
| → II/Białostockiego ps (1 i 5 komp.) | por. Marian Turkowski | |
| → 1 szwadron 10 pułku ułanów | por. Wielowiejski | |
| → dwa plutony 5 pułku ułanów | ||
| → 3 bateria 8 pułku artylerii polowej | ||
| → pluton artylerii ciężkiej | ||
 Armia Czerwona
| ||
| dowództwo Dywizji Zachodniej | Roman Łągwa | Armia Zachodnia |
Walki pod Nowogródkiem[edytuj | edytuj kod]
Podczas polskiej wyprawy na Wilno oraz równoczesnego uderzenia na Lidę i Baranowicze, zadanie zdobycia Nowogródka powierzono grupie mjr. Leona Zawistowskiego. W jej skład wchodził Kowieński pułk strzelców, II batalion Białostockiego pułku strzelców, szwadron 10 pułku ułanów, dwa plutony 5 pułku ułanów, 3 bateria 8 pułku artylerii polowej i pluton artylerii ciężkiej[10][11][12]. Prawe skrzydło grupy utrzymywało łączność taktyczną z grupą płk. Aleksandra Boruszczaka, nacierającą na Baranowicze, lewe z grupą zaniemeńską gen. Józefa Lasockiego, maszerującą na Lidę.
Nocą z 14 na 15 kwietnia oddziały mjr. Zawistowskiego podeszły pod Nowojelnię i z marszu uderzyły na sowieckie pozycje. Przeciwnik, uprzedzony przez ludność o nadciąganiu Polaków, stawił jednak zacięty opór. Natarcie kowieńskiego pułku trzykrotnie załamał celny ogień czerwonoarmistów. Dopiero manewr obejścia wykonany szwadronem 10 pułku ułanów dał Polakom przewagę, Sowieci wycofali się z Nowojelni w kierunku na Nowogródek. Na stacji Nowojelna zdobyto wielkie składy granatów ręcznych, granatników, amunicji, a także narzędzia saperskie.
Po jednodniowym odpoczynku Grupa ruszyła do dalszych działań[13][14]. 18 kwietnia oddziały polskie dotarły pod Nowogródek[15]. Miasta broniły dwa bataliony strzelców i dwa szwadrony kawalerii. Nacierające z marszu od zachodu i od południa oddziały polskie zostały zatrzymane silnym ogniem broni maszynowej. Dowódca grupy nakazał 4/Kowieńskiego pułku strzelców obejść przez Boczkowicze i Bryziankę stanowiska nieprzyjaciela od północy i zająć panującą nad miastem górę Mendoga. Kompania wykonała zadanie i ogniem broni maszynowej rozpoczęła ostrzał centrum miasta. Sowieci, przekonani o rysującym się okrążeniu, opuścili dobrze umocnione pozycje na wzgórzach i rozpoczęli odwrót. Wtedy do działań weszła polska jazda. Obeszła ona miasto od południa i uderzyła na przeciwnika. Sowieci wycofali się na Lubczę[16], w kierunku puszczy Nalibockiej[14].
Bilans walk[edytuj | edytuj kod]
Opanowanie Nowogródka umożliwiło wojskom polskim obsadzenie linii starych okopów niemieckich nad Niemnem i Serweczem[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 9.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 146.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 11.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 23.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 24.
- ↑ Waligóra 1928 ↓, s. 96.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 24-25.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 151.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 287.
- ↑ Różycki i Dybkowski 1929 ↓, s. 10.
- ↑ Baron 1929 ↓, s. 9.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 108.
- ↑ a b Różycki i Dybkowski 1929 ↓, s. 11.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 117.
- ↑ a b Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 272.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Szymon Baron: Zarys historji wojennej 77-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Marian Różycki, Stefan Dybkowski: Zarys historii wojennej 79-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.