Nowy Dwór (województwo podlaskie)

Nowy Dwór
	wieś
	; Kościół parafialny św. Jana Chrzciciela
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	sokólski
Gmina	Nowy Dwór
Liczba ludności (31 grudnia 2012)	625
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-205
Tablice rejestracyjne	BSK
SIMC	0037612
	Położenie na mapie gminy Nowy Dwór Nowy Dwór
	Położenie na mapie Polski Nowy Dwór
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Nowy Dwór
	Położenie na mapie powiatu sokólskiego Nowy Dwór
	53°37′57″N 23°32′34″E/53,632500 23,542778
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nowy Dwór – wieś (1578–1892 i 1919–1934 miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Nowy Dwór, nad Biebrzą.

Opis miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Według stanu na 31 grudnia 2012 w miejscowości zamieszkiwało 625 osób^[2]. Miejscowość jest siedzibą gminy Nowy Dwór.

Nowy Dwór uzyskał lokację miejską w 1578 roku^[4]. Miasto królewskie ekonomii grodzieńskiej położone było w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[5].

11 czerwca 1892 utracił status miasto i został przeksztacłony w miasteczko^[6]. 13 października 1919 odzyskał status miasta; równocześnie włączono do niego pobliskie Ogrodniki^[7]. Zdegradowany do rzędu wsi 13 czerwca 1934 i przeksztacłony w gromadę w gminie Nowy Dwór^[8].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.

Znajduje się tu urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, OSP, szkoła podstawowa i gimnazjum.

Osobne artykuły: Strażnica Straży Granicznej w Nowym Dworze i Placówka Straży Granicznej w Nowym Dworze.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Nowy Dwór powstał w XVI wieku jako dwór hospodarski w wyniku kolonizacji puszczy między Biebrzą a Brzozową. Początkowo zwano go Białym Dworem, albo Nowym Miasteczkiem. W 1504 roku król Aleksander Jagiellończyk ufundował tu kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Zadaniem tej miejscowości była obsługa skolonizowanej Puszczy Nowodworskiej. Od drugiej połowy XVI wieku w pobliżu lokalnej cerkwi prawosławnej funkcjonował cmentarz stelowy, który przetrwał do pierwszej połowy XIX wieku. Wiele szkieletów odkrytych na tym cmentarzu miało hipoplazję szkliwa, która sugeruje, że populacja była niedożywiona i żyła w złych warunkach^[9]^[10]. W 1578 roku Nowemu Dworowi przyznano prawa miejskie magdeburskie. W XVIII wieku miasto było siedzibą Sądu Powiatowego. W wyniku III rozbioru Polski tereny gminy dostały się pod panowanie Prus, po pokoju w Tylży w 1807 roku włączono je do Imperium Rosyjskiego. W 1934 roku Nowy Dwór utracił prawa miejskie.

Kalendarium[edytuj | edytuj kod]

XVI w. – powstanie dworu hospodarskiego, tzn. własność wielkiego księcia litewskiego o nazwie Biały Dwór na terenie kolonizowanej puszczy
1504 – król Aleksander Jagiellończyk ufundował tu kościół
XVI w. – miasto na prawie ruskim
1578 – prawa miejskie magdeburskie
1799 – siedziba sądu powiatowego
XIX w. – Nowy Dwór słynął z targów koni i bydła
1934 – utrata praw miejskich.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

rozplanowanie przestrzenne, 2 poł. XVI–XVII, nr rej.: 556 z 19.06.1986
cmentarz rzymskokatolicki, nr rej.: 556 z 19.06.1986
cmentarz prawosławny, nr rej.: 556 z 19.06.1986
kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, 1547, XVII–XIX, nr rej.: A-53 z 24.07.1995
cmentarz przykościelny, nr rej.: A-53 z 24.07.1995
dzwonnica, 1858, nr rej.: A-53 z 24.10.1966
kaplica grobowa rodziny Eynarowiczów na cmentarzu parafialnym, 1903, nr rej.: A-236 z 3.06.2009^[11]^[12].

Inne obiekty[edytuj | edytuj kod]

parafialna cerkiew prawosławna św. Mikołaja, wybudowana w 1955 roku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89946
↑ ^a ^b Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowy Dwór. Nowy Dwór: 2013, s. 71.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 840 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56-57.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 87.
↑ Statut z 11 czerwca 1892
↑ M.P. z 1919 r. Nr 229, poz. 0
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420
↑ Niezwykłe odkrycie archeologów w Nowym Dworze. isokolka.eu, 22-07-2020. [dostęp 2021-02-17]. (pol.).
↑ Nowy Dwór i wyjątkowe odkrycie archeologów z Muzeum Podlaskiego. TVP3 Białystok, 20-07-2020. [dostęp 2021-02-17]. (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 67 [dostęp 2015-08-12] .
↑ Sokolka.eu, Ponad stuletnia kaplica Eynarowiczów przechodzi remont [FOTO [online] .

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Cmentarz żydowski w Nowym Dworze

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Nowy Dwór (10) al. Nowodwór, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 295 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89946

[Ludność2012-2] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nowy Dwór. Nowy Dwór: 2013, s. 71.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 840 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56-57.

[5] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 87.

[6] Statut z 11 czerwca 1892

[7] M.P. z 1919 r. Nr 229, poz. 0

[8] Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420

[9] Niezwykłe odkrycie archeologów w Nowym Dworze. isokolka.eu, 22-07-2020. [dostęp 2021-02-17]. (pol.).

[10] Nowy Dwór i wyjątkowe odkrycie archeologów z Muzeum Podlaskiego. TVP3 Białystok, 20-07-2020. [dostęp 2021-02-17]. (pol.).

[11] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 67 [dostęp 2015-08-12] .

[12] Sokolka.eu, Ponad stuletnia kaplica Eynarowiczów przechodzi remont [FOTO [online] .

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Przynależność wojewódzka	Rosja: obwód białostocki (1807–42) gubernia grodzieńska (1842–1915) II RP: woj. białostockie (1919–39) ZSRR: obwód białostocki (1939–40) PRL: woj. białostockie (1944–75)
Miasta (1919–75)	Dąbrowa (Grodzieńska / Białostocka) (do 1944 (1950)) Krynki (← do 1944 (1950)) Nowy Dwór (do 1934) Odelsk (do 1934) Sokółka Suchowola (do 1944 (1950)*)
Gminy wiejskie (1919–54 i 1973–75)	Babiki (od 1944) Czarna Wieś (do 1920 i 192?–27) Dąbrowa Białostocka (do 1954) Janów Korycin Krynki (← od 1944) Kuźnica Nowy Dwór (do 1954) Odelsk (do 1944) Sidra Sokolany (do 1944) Sokółka Suchowola (do 1954) Szudziałowo Zalesie (do 1954)
Gromady (1954–72)	Achrymowce (1954–59) Babiki (1954–72) Białousy (1954–71) Bogusze (1954–61) Bombla (1959–72) Butrymowce (1954–55 →) Chodorówka Nowa (1954–61 →) Czerwonka (1954–59) Czuprynowo (1954–59) Dąbrowa (1954–55 →) Dubaśno (1954–55 →) Górka (1959–72) Górany (1954–71) Horodnianka (1954–55 →) Janowszczyzna (1954–72) Janów (1954–72) Kamienna Stara (1954–55 →) Kamionka Nowa (1954–59) Kamionka Stara / Stara Kamionka (1954–72) Kiersnówka (1954–55 →) Klimówka (1954–59) Korycin (1954–72) Krasne (1954–59) Krasne Folwarczne (1954–59 (→)) Kruszyniany (1954–59) Krynki (1954–72) Kuplisk (1954–57) Kuźnica (1954–72) Lipina (1954–57) Majewo (1954–71) Malawicze Dolne (1954–71) Nierośno (1954–55 →) Nowowola (1954–59) Nowy Dwór (1954–55 →) Ostra Góra (1954–59) Ostrowie (1954–55 →) Ostrów Południowy (1954–59) Pierożki (1954–57) Plebanowo (1954–59) Pokośna (1954–55 →) Popławce (1954–61) Racewo (1954–59) Reszkowce (1954–55 →) Rozedranka Stara / Stara Rozedranka (1954–72) Różanystok (1954–55 →) Sidra (1954–72) Siekierka (1954–57) Sokolany (1959–72) Sokołda (1954–71) Sokółka (1961–72) Suchodolina (1954–55 →) Suchowola (1954–61 →) Szudziałowo (1954–72) Talkowszczyzna (1954–61) Teolin (1954–59) Wierzchlesie (1954–59) Wołyńce (1954–57) Woroniany (1954–59) Wólka (1954–61 →) Zabrodzie (1954–57) Zagórze (1954–59) Zalesie (1954–72) Zdroje (1954–59) Zubrzyca Wielka (1954–57) Zwierzyniec Wielki (1954–55 →)
Legenda	* de facto skasowane w 1944, de jure w 1950

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)

Wsie	Bieniowce Bobra Wielka Butrymowce Chilmony Chorużowce Chworościany Dubaśno Grzebienie-Kolonia Jaginty Koniuszki Kudrawka Nowy Dwór Plebanowce Ponarlica Sieruciowce Synkowce
Kolonie	Bieniowce-Kolonia Chilmony-Kolonia Chwojnowszczyzna Leśnica Rogacze Talki
Części wsi	Holaki Lojstry Mała Bobra Nowosiółki Sopoćkowce
Niestandaryzowana część wsi	Ogrodniki