Żytomierz: Różnice pomiędzy wersjami
50°15′N 28°40′E/50,250000 28,666667| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Zabytki i obiekty turystyczne: Merytoryczne Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
→Zabytki i obiekty turystyczne: Merytoryczne Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
| Linia 90: | Linia 90: | ||
|Plik:Sobor sv.Sofii zhytomyr 2008.jpg|[[Katedra św. Zofii w Żytomierzu|Katedra św. Zofii]] |
|Plik:Sobor sv.Sofii zhytomyr 2008.jpg|[[Katedra św. Zofii w Żytomierzu|Katedra św. Zofii]] |
||
|Plik:Житомир. Семінарійський костел Св. Йоана з Дуклі . 2.JPG|[[Kościół św. Jana z Dukli w Żytomierzu|Kościół seminaryjny św. Jana z Dukli]] |
|Plik:Житомир. Семінарійський костел Св. Йоана з Дуклі . 2.JPG|[[Kościół św. Jana z Dukli w Żytomierzu|Kościół seminaryjny św. Jana z Dukli]] |
||
|Plik:Келії єзуїтського монастиря Житомир.jpg|Pozostałości |
|Plik:Келії єзуїтського монастиря Житомир.jpg|Pozostałości kolegium jezuitów |
||
|Plik:Серафимівська церква, комплекс монастиря 3.JPG|Dawny klasztor sióstr szarytek |
|Plik:Серафимівська церква, комплекс монастиря 3.JPG|Dawny klasztor sióstr szarytek |
||
|Plik:Кірха,.JPG|[[Kościół ewangelicki w Żytomierzu|Dawny kościół ewangelicki]] |
|Plik:Кірха,.JPG|[[Kościół ewangelicki w Żytomierzu|Dawny kościół ewangelicki]] |
||
| Linia 102: | Linia 102: | ||
* [[Sobór Przemienienia Pańskiego w Żytomierzu|sobór Przemienienia Pańskiego]] z 1864 roku, |
* [[Sobór Przemienienia Pańskiego w Żytomierzu|sobór Przemienienia Pańskiego]] z 1864 roku, |
||
* [[Kościół ewangelicki w Żytomierzu|dawny kościół ewangelicki]] z 1896 roku, współcześnie kościół baptystyczny, |
* [[Kościół ewangelicki w Żytomierzu|dawny kościół ewangelicki]] z 1896 roku, współcześnie kościół baptystyczny, |
||
* |
* ruiny kolegium jezuitów z 1763 roku (kościół projektu O.Pawła Giżyckiego został rozebrany w 1841 roku, a kolegium przebudowano na więzienie), ul. Czerniachowskiego 12 |
||
* klasztor franciszkanów z XVIII wieku, |
* klasztor franciszkanów z XVIII wieku, |
||
* klasztor sióstr szarytek z lat 1816–1840{{r|kg}}, obecnie szpital wojskowy |
* klasztor sióstr szarytek z lat 1816–1840{{r|kg}}, obecnie szpital wojskowy |
||
Wersja z 21:49, 18 maj 2019
| miasto obwodowe | |||||
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Prawa miejskie |
1444 | ||||
| Burmistrz |
Serhij Suchomłyn | ||||
| Powierzchnia |
61 km² | ||||
| Wysokość |
221 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 412 | ||||
| Kod pocztowy |
10000–10499 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
AM | ||||
Położenie na mapie obwodu żytomierskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 50°15′N 28°40′E/50,250000 28,666667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Żytomierz (ukr. Житомир, Żytomyr) – miasto obwodowe na Ukrainie, nad rzeką Teterew, siedziba administracyjna obwodu i rejonu żytomierskiego. Ośrodek przemysłu maszynowego, metalowego, lekkiego, spożywczego i chemicznego, a także ośrodek kulturalny z teatrami i muzeami oraz centrum szkolnictwa wyższego. Ponadto ważny węzeł komunikacyjny z portem lotniczym.
Historia
Założony w 884 roku Żytomierz był jednym z największych miast Rusi Kijowskiej. Około 1225 roku św. Jacek Odrowąż założył klasztor dominikanów, który został zniszczony podczas najazdu Mongołów na Ruś Kijowską w 1240 roku[2]. W 1333 roku[3] został przyłączony przez Giedymina do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
W I Rzeczypospolitej
W 1444 roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk nadał Żytomierzowi prawa miejskie i wybudowano wówczas niewielki zamek. Miasto zostało zniszczone przez Tatarów w 1469 i 1481 roku. Podczas najazdu chana krymskiego Mengli Gireja w 1482 roku zamek żytomierski pozostał jednym z czterech niezdobytych na Naddnieprzu (obok Bracławia, Kaniowa i Czerkas)[4]. Warownię rozbudowano po 1540 roku według projektu starosty Szymona Babińskiego. W 1544 Sejm piotrkowski zwolnił mieszczan żytomierskich z podatków w celu odbudowy obwarowań[4]. W 1569 roku wraz z całą południową częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego Żytomierz wszedł w skład Korony Królestwa Polskiego. Stał się siedzibą starostwa grodowego, sejmików i sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego[5]. W 1572 roku w mieście były 142 budynki, dwór starosty i zamek. Król Polski Zygmunt III Waza w 1596 roku nadał miastu przywilej organizowania dwóch jarmarków rocznie[4]. Upadek miasta rozpoczął się w czasie powstania Chmielnickiego w 1648 roku, podczas którego Kozacy wraz z Tatarami zdobyli zamek, wymordowali mieszkańców, a miasto spalili, zniszczyli też księgi grodzkie i ziemskie od roku 1582[3].
Po oderwaniu przez Rosję Kijowa od Polski stał się on w 1667 roku nową stolicą województwa. Żytomierz był także miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[6], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie grodowym żytomierskim województwa kijowskiego[7]. Był miejscem popisów szlachty województwa kijowskiego I Rzeczypospolitej[8]. W 1724 roku zakon jezuitów zbudował w mieście klasztor oraz pierwszą szkołę[9]. W 1761 rok zbudowano drewniany kościół bernardynów pw. św. Jana z Dukli oraz murowany klasztor dla zakonników[9]. W drugiej połowie XVIII w. klasztor jezuicki został przebudowany oraz powstał klasztor benedyktynów[9]. W 1765 roku w mieście było 5 świątyń (3 katolickie, 2 prawosławne) i 285 domów. W 1766 biskup Józef Andrzej Załuski sprowadził do miasta siostry szarytki[9]. Mieszkańcy Żytomierza wsparli konfederację barską[4]. W zemście w 1769 Rosjanie najechali miasto i dokonali masakry mieszkańców[4].
W zaborze rosyjskim
W wyniku II rozbioru Polski wszedł w skład Rosji: początkowo jako powiat, a od 1804 roku stolica nowopowołanej guberni wołyńskiej (do 1918 roku), która składała się z dawnego województwa wołyńskiego i zachodniego fragmentu województwa kijowskiego. Po reformie administracji kościelnej w 1798 roku miasto stało się stolicą diecezji katolickiej, a w 1799 roku także prawosławnej. W 1804 roku został stolicą guberni wołyńskiej w miejsce Łucka.
W 1820 spłonął drewniany kościół bernardynów[9]. Do 1841 w jego miejscu wzniesiono kościół murowany, a klasztor bernardynów stał się seminarium katolickim[9]. W latach 1816–1840 wzniesiono klasztor szarytek[9]. W 1841 roku zburzono barokowy kościół jezuitów.
Około połowy XIX wieku w Żytomierzu zamieszkał Józef Ignacy Kraszewski. Pełnił tu m.in. funkcje kuratora szkół polskich, dyrektora Teatru Żytomierskiego i Klubu Szlacheckiego[10]. Przy jego wsparciu wzniesiono w mieście nowy gmach teatru.
Podczas powstania styczniowego Żytomierz był trwałym i silnym punktem oparcia dla polskich powstańców. Jednym z bardziej znanych powstańców styczniowych związanych z miastem był Marian Karol Dubiecki, który potem w swojej książce Na kresach i za kresami podał wiele cennych wiadomości o mieście. Po powstaniu w 1865 władze carskie zamknęły klasztor szarytek[9].
W 1897 roku miasto liczyło 66 tys. mieszkańców, w tym około 31 tys. Żydów, około 25 tys. prawosławnych i 9 tys. katolików i blisko tysiąc staroobrzędowców[11]. W tym czasie Żytomierz stanowił jedno z najsilniejszych ośrodków polskiego życia religijnego na Prawobrzeżu Dniepru, tutaj znajdowała się kuria diecezji łucko-żytomierskiej, siedziba biskupa, którego jurysdykcja obejmowała gubernię kijowską, podolską oraz wołyńską, w mieście była także katedra oraz jedyne na Prawobrzeżu rzymskokatolickie seminarium duchowne. Dzięki m.in. tutejszym duszpasterzom katolickim pochodzącym z różnych ziem polskich powstawały (obok już istniejących) kolejne polskie towarzystwa charytatywne, oświatowe, sportowe, zawodowe, a także schroniska dla dzieci i biednych, rozmaite systemy szkoleń, szkoły.
W 1899 uruchomiony został system tramwajowy.
W 1905 roku, w wyniku agitacji czarnosecinnej, doszło w Żytomierzu do pogromu Żydów. Pomimo sukcesów oddziałów samoobrony 29 Żydów zamordowano, a 150 zostało rannych[12].
I wojna światowa i wojna polsko-bolszewicka
Od 1917 roku Żytomierz był opanowywany przez armie: carską, niemiecką, bolszewicką, białogwardyjską. W jednym roku władza w mieście zmieniała się 13 razy, co spowodowało jego znaczne zniszczenia. Podczas I wojny światowej Żytomierz uzyskał szerokotorowe połączenie kolejowe za sprawą Niemców, którzy uruchomili kolej do Berdyczowa i Korostenia.
W 1918 zamknięto katolickie seminarium duchowne w Żytomierzu[9].
Na początku 1919 roku, na fali pogromów na Ukrainie, doszło do dwóch masakr żydowskich mieszkańców Żytomierza. W styczniu wojska ukraińskie razem z okolicznymi chłopami zabiły 80 osób i splądrowały mienie. W marcu, podczas przejmowania miasta przez wojska Dyrektoriatu, rozgorzał pięciodniowy pogrom, w którym zamordowano 317 osób, a wielu odniosło rany[13].
W czasie wojny polsko-bolszewickiej o niepodległość od 31 stycznia do 2 lutego 1920 roku oddziały polskie, w tym 4 Dywizjon Artylerii Konnej przeprowadziły zagon w okolicach miasta. W nocy 26 kwietnia 1920 roku Polacy rozpoczęli natarcie, które zapoczątkowało polską ofensywę na Kijów. W krótkotrwałej bitwie pod Kropiwną została kompletnie rozbita 58 dywizja bolszewicka, a Polacy posunęli się o 70 kilometrów na wschód zdobywając Żytomierz. W tym samym dniu Józef Piłsudski skierował z Żytomierza odezwę do narodu Ukrainy. 25 maja 1920 roku polscy lotnicy wykryli maszerujące na Kijów duże jednostki kawalerii sowieckiej – Armii Konnej Siemiona Budionnego, która zaatakowała Polaków. Po paru dniach Sowieci przełamali polską obronę pod Żytomierzem i rozbili znajdujące się w mieście oddziały. Żytomierski garnizon został wycięty do ostatniego.
Rządy sowieckie i ukraińskie
Polsko-sowiecki pokój ryski w 1921 roku pozostawił poza wschodnią granicą II Rzeczypospolitej około miliona Polaków, w okolicach Żytomierza zamieszkujących w zwartych skupiskach. 100 kilometrów na zachód od miasta – wokół Dowbysza powstał polski rejon narodowościowy – Marchlewszczyzna. Na mocy traktatu ryskiego Żytomierz wszedł w skład Ukraińskiej SRR początkowo jako stolica guberni, później okręgu i obwodu. W 1935 roku Żytomierz uzyskał poprzez Fastów połączenie kolejowe z Kijowem. W 1933 roku do Żytomierza dotarła klęska głodu[14].
9 lipca 1941 roku Żytomierz zajęli Niemcy. 12 listopada 1943 roku radziecki korpus kawalerii zajął Żytomierz, ale podczas kontrataku Niemcy odzyskali miasto. Dopiero 30 grudnia 1943 roku Sowieci ponowili atak. 31 grudnia oddziały Armii Czerwonej pod dowództwem generała Iwana Czerniachowskiego wkroczyły do miasta. Nazajutrz niemiecki kontratak odzyskał Żytomierz. Dopiero trzecie radzieckie natarcie 2 stycznia 1944 roku opanowało ostatecznie miasto.
W 1991 roku Żytomierz wszedł w skład niepodległej Ukrainy. Od 1991 roku jest stolicą katolickiej diecezji kijowsko-żytomierskiej obrządku łacińskiego. Katolikom zwrócono kościoły św. Zofii i św. Jana z Dukli.
Współcześnie Żytomierz jest jednym z głównych ośrodków Polaków na Ukrainie. W 1991 zarejestrowany został Żytomierski Obwodowy Oddział Związku Polaków na Ukrainie[15]. W 2002 roku w Żytomierzu zaczęła się ukazywać Gazeta Polska.
Zabytki i obiekty turystyczne
.JPG)
.JPG)
- katedra św. Zofii z 1737 roku,
- cmentarz rzymskokatolicki (Cmentarz Polski), założony z XVIII wieku – jedna z najstarszych i największych polskich nekropolii na dawnych wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej[16],
- kościół św. Jana z Dukli z 1841 roku z przylegającym do niego dawnym klasztorem bernardynów (później seminarium)
- Teatr Żytomierski z 1858 roku,
- sobór Przemienienia Pańskiego z 1864 roku,
- dawny kościół ewangelicki z 1896 roku, współcześnie kościół baptystyczny,
- ruiny kolegium jezuitów z 1763 roku (kościół projektu O.Pawła Giżyckiego został rozebrany w 1841 roku, a kolegium przebudowano na więzienie), ul. Czerniachowskiego 12
- klasztor franciszkanów z XVIII wieku,
- klasztor sióstr szarytek z lat 1816–1840[9], obecnie szpital wojskowy
- cerkiew św. Michała z 1856 roku,
- pałac biskupi z pierwszej połowy XIX wieku,
- synagoga z XIX wieku,
- Teatr Polski z 1808 roku, obecnie filharmonia
- dom Józefa Ignacego Kraszewskiego, ul. Liubarska 3
- dom narodzin Jarosława Dąbrowskiego, ul. Mala Berdychivska 10
- pomnik Jarosława Dąbrowskiego z 1971 roku,
- wieża ciśnień z 1898 roku,
- remiza strażacka nr 2 z końca XIX wieku
- Wołyński Sąd Okręgowy z lat 1893–1896,
- gmach Biblioteki Publicznej z drugiej połowy XIX w.,
- cerkiew św. Mikołaja z końca XIX w.,
- gmach Rady Miasta z 1900 roku,
- wikariat z początku XX wieku,
- gmach Banku Ziemiańskiego z pocz. XX wieku,
- dom burmistrza Domaniewskiego z 1913 r.,
- Głowa Czackiego (granitowa podobizna założyciela liceum w Krzemieńcu),
- ulica Michajłowska (przy cerkwi św. Michała),
- panorama z Zamkowej Góry,
- młyn z XX w.
Placówki kulturalne i naukowe
_02_(YDS_6549).JPG)
- Muzeum Kosmonautyki im. Siergieja Korolowa
- Muzeum Literackie
- Muzeum Historii Straży Pożarnej
- Filharmonia Obwodowa
- Teatr Muzyczno-Dramatyczny
- Akademicki Obwodowy Teatr Lalek
- Żytomierska Obwodowa Biblioteka Publiczna
- Żytomierski Uniwersytet Państwowy im. Iwana Franki
Ludzie związani z miastem
Miasta partnerskie
Przypisy
- ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 листопада 2018 року // Головне управління статистики у Житомирській області.
- ↑ Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskieko, W. Walewskiego, Warszawa 1880 r. s. 903, 904. http://www.kresy.pl/kresopedia,geografia?zobacz/zytomierz.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskieko, W. Walewskiego, Warszawa 1880 r. s. 905. http://www.kresy.pl/kresopedia,geografia?zobacz/zytomierz.
- ↑ a b c d e Żytomierz. Historia pod znakiem Orła, Pogoni i Archanioła. Jagiellonia.org. [dostęp 2017-02-22].
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 15.
- ↑ Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 78.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 4.
- ↑ a b c d e f g h i j Katolickie klasztory w Żytomierzu [online], kuriergalicyjski.com [dostęp 2018-08-11] (pol.).
- ↑ Żytomierz, tam śpi Polska | [online], kresy24.pl [dostęp 2017-11-28] (pol.).
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-28].
- ↑ J.D. Klier, S. Lambroza: Pogroms: Anti-Jewish Violence in Modern Russian History. Cambridge University Press, 1992, s. 223–224. [dostęp 2013-02-13]. (ang.).
- ↑ Y. Slutsky: Zhitomir. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc., 1921. s. 44–47. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).
- ↑ Przeżyliśmy Hołodomor. Polacy wspominają Wielki Głód na Ukrainie – WP Opinie [online], historia.wp.pl [dostęp 2017-12-03] (pol.).
- ↑ O nas | Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie [online], zozpu.zhitomir.net [dostęp 2017-11-28] (pol.).
- ↑ Polski Cmentarz w Żytomierzu | Kapelania Polska w Żytomierzu [online], kapelania.zt.ua [dostęp 2017-11-28] (pol.).
- ↑ Żytomierz – Ukraina. Urząd Miasta Płock. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-23)].
- ↑ Житомир показав Україні приклад євроінтеграції: Житомир і Плоцьк підписали Договір про побратимство. Житомирська міська рада, 2013-10-12. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-23)]. (ukr.).
Linki zewnętrzne
- Żytomierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 901.
- Żytomierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 729.
- Skała Czackiego w Żytomierzu
- Życie kulturalne Żytomierza w XIX wieku (j.ros.)
