Gołąbki (potrawa)
| danie główne | |
 Gołąbki można przed duszeniem owinąć nitką, by nie rozpadły się podczas przygotowywania | |
| Kuchnia | |
|---|---|
| Miejsce powstania |
Europa Środkowa |
| Składniki | |
|
liście kapusty, mięso, ryż lub kasza | |
Gołąbki – potrawa półmięsna z farszu zawiniętego w rolki z liści białej kapusty głowiastej. Tradycyjnymi składnikami farszu są mielone mięso wieprzowe i ryż lub kasza oraz dalsze dodatki, jak np. cebula, grzyby i przyprawy. Istnieją także inne warianty nadzienia np. z mięsem drobiowym, baraniną lub bez mięsa. Przed podaniem gołąbki są duszone lub smażone na tłuszczu.
Na Kresach znane są też pieczone gołąbki zawijane w kwaszone liście kapusty, podawane głównie jako potrawa wigilijna. Na Wigilię robione są z farszem z kaszy gryczanej, natomiast w ciągu roku – farszem może być mięso mielone z kaszą gryczaną lub ryżem. Farsz zawijany jest w liście kiszonej w całości kapusty białej. Po zawinięciu gołąbki piecze się w zamkniętym naczyniu.
Czasem stosowano jako zamiennik liści kapusty szerokie liście odziomkowe szałwii łąkowej[1].
Podobnie jak kiszona kapusta, gołąbki są tradycyjną potrawą w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Dzięki rozpowszechnionej uprawie kapusty w tych regionach były w wiekach minionych często potrawą biedniejszych warstw ludności.
W Czechach i na Słowacji gołąbki nazywają się holubce, w niektórych regionach Stanów Zjednoczonych glubkis, na Ukrainie – голубці, na Białorusi – галубцы, na Litwie – balandėliai, a w Rosji – голубцы. W Niemczech znane są w jako Krautwickel bądź Kohlrouladen. Według tradycji Żydów Aszkenazyjskich znane są jako holiszki i zwyczajowo przyrządza się je podczas święta Sukkot, aby symbolizować obfite żniwa[2] oraz w Simchat Tora, ponieważ dwa holiszki umieszczone obok siebie przypominają zwoje Tory[3]. Dotarły także do Szwecji, gdzie nazywają się kåldolmar, a w Finlandii kaalikääryleet. Znajomość gołąbków w Szwecji prawdopodobnie zawdzięcza się osmańskim wierzycielom króla szwedzkiego Karola XII, którzy rezydowali w XVIII wieku w Sztokholmie. Na Półwyspie Bałkańskim i w Rumunii podobnymi potrawami są sarme (w Rumunii sarmale) czy też dolmades, chociaż tutaj używa się przede wszystkim liści winorośli lub kiszonej kapusty.
Pochodzenie nazwy potrawy nie jest pewne. Max Vasmer przyjmuje pochodzenie dosłowne, to znaczy od słowa „gołąb”, co tłumaczy zbieżnością kształtu potrawy i ptaka. Polski językoznawca Marek Stachowski uznaje ten wywód za semantycznie wątpliwy. On sam wyciąga hipotezę, że słowo to jest pożyczką orientalną, argumentując to tym, że podobna potrawa znana jest również w Lewancie i Azji Środkowej. Jako możliwe źródła słowa wymienia perskie کلم kalam „kapusta” lub کلم پیچ kalam pič „kapustozwój” oraz ormiańskie կաղամբ kałamb „kapusta”. Dopiero po zapożyczeniu słowo miało zostać przekształcone przez wpływ etymologii ludowej aby przypominało nazwę ptaka[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Monika Kujawska i inni, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych : słownik Adama Fischera, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2016, s. 476-477, ISBN 978-83-64465-29-1, OCLC 1007537567.
- ↑ Barbara Szczepanowicz, Dorota Szczepanowicz, Kuchnia żydowska : święta, obyczaje i potrawy świąteczne, Kraków: PETRUS, 2011, s. 98, ISBN 978-83-7720-040-7 (pol.).
- ↑ Chavie Lieber, The Jews, stuffed cabbage and Simchat Torah [online], jta.org, 7 października 2012 [dostęp 2023-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2023-10-26] (pol.).
- ↑ Marek Stachowski. Uwagi do etymologii słowiańskiej nazwy potrawy „gołąbki”. „Przegląd Wschodnioweuropejski”. VII (2), s. 239–244, 2016. Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej UWM. ISSN 2081-1128.
