Kolędy polskie

Kolęda Jezus malusieńki – link do informacji o autorach

Kolędy polskie – polskojęzyczne pieśni o charakterze religijnym, związane ze świętem Bożego Narodzenia.

Historia

Najstarsza zachowana polska kolęda, pochodząca z 1424, zaczyna się od słów Zdrów bądź, królu anielski. Pierwotnie na początku XV wieku tłumaczono na język polski kolędy z łaciny i ze śpiewników braci czeskich. Natomiast najstarsza znana kolęda polskiego autora, chociaż z tekstem łacińskim, to Buccinemus in hac die Bartłomieja z Jasła.

W XVI-XVII wieku pochodzą zbiory kolęd polskich i łacińskich z kancjonałów: Biblioteki Czartoryskich, Biblioteki Kórnickiej (m.in. Anioł pasterzom mówił), Walentego z Brzozowa (O przedobry Ojcze nasz), Jana Seklucjana, Nieświeskiego, Piotra Artiomiusza, oraz największy zbiór 90 kolęd Kancjonału z Biblioteki Sióstr Benedyktynek w Staniątkach z lat 1586, 1637 i 1700 (m.in. Nużmy dziś krześcijani, Dzieciątko się narodziło).

Wzrost popularności gatunku nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, wtedy ustalił się sam termin kolęda w znaczeniu pieśni bożonarodzeniowej. Powstało wówczas wiele do dziś śpiewanych polskich kolęd, m.in. W żłobie leży i Ach ubogi żłobie, przypisywane przez niektórych Piotrowi Skardze – ta pierwsza do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV. Tekst innej XVIII-wiecznej kolędy Bóg się rodzi (oryginalny tytuł „Pieśń o narodzeniu Pańskim”) napisał Franciszek Karpiński, a jej melodię w rytmie poloneza, skomponował prawdopodobnie Karol Kurpiński. W XIX wieku teksty do kolęd pisał m.in.Teofil Lenartowicz - kolęda "Mizerna cicha", a muzykę tworzyli Zygmunt Noskowski, a na początku XX w. Feliks Nowowiejski. Kolędę Lulajże, Jezuniu Fryderyk Chopin zacytował w środkowej części Scherza h-moll op. 20. Ze współczesnych Dwadzieścia kolęd skomponował Witold Lutosławski.

W polskim dorobku kulturalnym zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek. W XIX wieku rozpoczęto na większą skalę ich zbieranie i zapisywanie, a punktem odniesienia jest wydany w 1843 zbiór Pastorałki i kolędy z melodiami czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane autorstwa księdza Michała Mioduszewskiego.

Współcześnie kolędy nadal wykonywane są w praktyce ludowej na wsiach podczas okresu Bożego Narodzenia oraz Godów, a także w kościołach, szkołach, podczas jasełek, w domach podczas Wigilii i w czasie spotkań rodzinnych czy opłatkowych. Kolędy polskie jako jedne z nielicznych w Europie są żywym elementem tzw. kolędowania po domach.

Znane są także kolędy aktualizowane, związane z ważnymi wydarzeniami dziejowymi: powstaniami narodowo-wyzwoleńczymi, wojnami światowymi, plebiscytami, takimi, jak powstanie styczniowe, I i II wojna światowa oraz stan wojenny. Na Lubelszczyźnie rozpowszechnione były kolędy partyzanckie. W tym nurcie wyróżniono korfantyzm w kolędach aktualizowanych. Powstają też nowe kolędy, komponowane przez współczesnych twórców, a popularność niektórych dorównuje kolędom tradycyjnym, np. kolęda z lat 30. XX w. Nie było miejsca dla Ciebie, czy Kolęda o gwieździe z musicalu Kolęda Nocka z lat 80. XX w.

W praktyce estradowej programy kolędowe wykonują chóry amatorskie i zawodowe, np. Poznańskie Słowiki, zespoły folkloru stylizowanego, jak Mazowsze czy Śląsk; a także wykonawcy różnych gatunków muzycznych.

Popularne są także płyty z nagraniami kolęd.

Niektóre popularne kolędy polskie

(alfabetycznie):

• „A wczora z wieczora”
• „Ach, ubogi żłobie”
• „Anioł pasterzom mówił”
• „Bóg się rodzi, moc truchleje”
• „Bracia patrzcie jeno”
• „Chrystus się nam narodził”
• „Do szopy, hej pasterze”
• „Dzisiaj w Betlejem”
• „Gdy się Chrystus rodzi”
• „Gdy śliczna Panna”
• „Gore gwiazda Jezusowi”
• „Jezus malusieńki”
• „Lulajże, Jezuniu”
• „Mędrcy świata, monarchowie”
• „Mizerna cicha”
• „Narodził się Jezus Chrystus”
• „Nie było miejsca dla Ciebie”
• „Nowy rok bieży”
• „Oj, maluśki, maluśki”
• „Pójdźmy wszyscy do stajenki”
• „Północ już była”
• „Przybieżeli do Betlejem”
• „Skrzypi wóz”
• „Tryumfy Króla Niebieskiego”
• „W żłobie leży”
• „Wśród nocnej ciszy”
• „Z narodzenia Pana”
• „Zdrow bądź, krolu anjelski”

Zobacz też

• jasełka
• kolędowanie
• polska kolęda patriotyczna
• polskie pieśni wielkanocne

Bibliografia

• Z dziejów polskiej kolędy (Roman Mazurkiewicz)
• O typach i odmianach gatunkowych kolęd polskich. gadki.lublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-20)]. – Gadki z Chatki nr 60/61 grudzień 2005 (Jan Adamowski )

Linki zewnętrzne

• Spis polskich kolęd w serwisie Koledypolskie.pl (teksty, historia powstania z opisem, popularne aranżacje)