Helsinki

Helsinki
*Helsingfors*
Herb	Flaga
Państwo	Finlandia
Region	Uusimaa
Prowincja (stara)	Finlandia Południowa
Burmistrz	Juhana Vartiainen
Powierzchnia	715,48 km²
Wysokość	25 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 664 028; 917,18 os./km²
Nr kierunkowy	+358-9
Kod pocztowy	00100–00990
	Położenie na mapie Finlandii Helsinki
	60°10′N 24°56′E/60,166667 24,933333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Helsinki (fiń. Helsinki, szw. Helsingfors, ros. Хельсинки, lap. Helsset) – stolica i największe pod względem liczby ludności (największym pod względem powierzchni miastem w Finlandii jest Rovaniemi) miasto Finlandii oraz regionu Uusimaa. W skład aglomeracji wchodzą: Espoo, Vantaa i Kauniainen. Są głównym ośrodkiem przemysłu, kultury i administracji. Port nad Zatoką Fińską. Uniwersytet założony w 1828 roku. W aglomeracji znajduje się główny fiński port lotniczy Helsinki-Vantaa.

Nazwa

Pierwotną nazwą miasta była szwedzka nazwa Helsingfors. Jest ona złożona z dwóch członów: Helsing, który jest nazwą rzeki, nazywającej się obecnie Vantaa oraz fors – wodospad, kaskada. Nazwa rzeki pochodzi prawdopodobnie od szwedzkiego słowa hals oznaczającego miejsce, stąd hälsing to „mieszkaniec tego miejsca”^[2]. Nazwa fińskojęzyczna obowiązuje na całym świecie oprócz krajów skandynawskich, gdzie używa się obu form. Po raz pierwszy pojawiła się w druku prawdopodobnie w 1786, w słowniku Kristfrida Ganandera, pisana jeszcze Helsingi. W powszechnym użyciu znalazła się w XIX w., a senat zatwierdził ją w 1819 r.^[3]

W helsińskim slangu miejskim Helsinki nazywane są Hesa i Stadi, zarówno przez fińskojęzycznych, jak i szwedzkojęzycznych Finów^[4].

Historia

Na terenie dzisiejszych Helsinek już w XV wieku istniała niewielka osada. Teren ten znajdował się na obszarze państwa szwedzkiego.

Właściwe miasto zostało założone w 1550 roku przez króla Gustawa Wazę. Stało się ono ważnym ośrodkiem handlu. W 1640 roku główne centrum miasta zostało przeniesione na obecne miejsce. Często niszczone przez Rosjan w czasie wojen ze Szwecją. W 1710 roku wybuchła niewielka epidemia. W XVIII wieku nastąpił przyspieszony rozwój miasta. W 1748 roku wybudowano twierdzę Suomenlinna.

W 1809 Finlandia ze stolicą w Turku stała się częścią Rosji. W celu zmniejszenia wpływów szwedzkich w Finlandii car zdecydował przenieść stolicę z Turku do Helsinek i po wielkim pożarze w 1812 roku miasto zostało stolicą kraju. Helsinki zaczęto rozbudowywać na wzór rosyjskiego Petersburga. Wtedy powstało mnóstwo instytucji i budynków klasycystycznych, rozwinął się przemysł. W 1870 roku zbudowano pierwszą linię kolejową.

W 1918 roku Helsinki stały się miejscem starć fińskiej wojny domowej pomiędzy komunistami i ich przeciwnikami. W tym samym roku Finlandia uzyskała niepodległość i Helsinki stały się jej stolicą. Po II wojnie światowej nastąpił bardzo szybki rozwój miasta. W 1952 roku było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich. W 1972 roku podpisano tam traktat KBWE. Po krótkim kryzysie gospodarczym na początku lat 90. XX wieku, miasto powtórnie zaczęło się rozwijać.

W 2007 roku Helsinki były gospodarzem 52. Konkursu Piosenki Eurowizji 2007.

Geografia

Podział miasta na duże dzielnice (*suurpiirit*)

Miasto jest położone na południu kraju, na brzegu Zatoki Fińskiej. Jest położone zarówno na lądzie stałym, jak i na archipelagu szkierowym złożonym z około 300 wysp^[5], z których największe to Lauttasaari, Korkeasaari i Seurasaari. Południowa część Helsinek leży na półwyspie Vironniemi.

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Helsinek.

Podział Helsinek jest wielostopniowy i stosunkowo mało stabilny. Obecnie istniejący powstał w roku 1982 i ze zmianami obowiązuje do dziś. Miasto dzieli się na 8 dystryktów^[6], które dzielą się na 34 okręgi podstawowe (peruspiirit)^[7]. Następnym szczeblem podziału są dzielnice (osa-alueet), których jest 137. Najmniejszą jednostką administracyjną jest osiedle (pienalue) – w Helsinkach jest ich 369.

Zabytki

W mieście znajduje się dzielnica Kruununhaka, gdzie znajdują się domy z XVI–XVII wieku, ocalałe z pożaru z 1812 roku.

Najważniejsze

Senaatintori (plac Senacki), z pomnikiem cara Rosji Aleksandra II w centralnej części, zaprojektowany przez C.L. Engela w 1820 roku. Plac otacza mnóstwo budynków klasycystycznych,
Pałac rządowy na placu Senackim,
Helsingin Yliopisto, gmach zaprojektowany przez C.L. Engela, drugi uniwersytet w Finlandii, założony w 1828 roku,
Suomenlinna – twierdza wybudowana w 1748 roku przez Szwedów; teraz znajduje się w niej kilka muzeów,
Linnanmäki – wesołe miasteczko z 1950 roku,
Gmach parlamentu Eduskuntatalo (1926–1931). Siedziba parlamentu Finlandii,
Teatr Narodowy (Kansallisteatteri) z 1882 roku,
Bank Narodowy (Suomen Pankki) z końca XIX wieku,
Dworzec Kolejowy (Päärautatieasema) zaprojektowany w 1910 roku przez Eliela Saarinena,
Dom towarowy Stockmann z 1930 r.
Pałac Prezydencki (Presidentinlinna) z 1814 roku,
Biblioteka Narodowa Finlandii (Kansalliskirjasto) z 1828 roku, gmach zaprojektowany przez C.L. Engela,
Most Pitkäsilta z 1912 roku,
Obserwatorium astronomiczne (Tähtitorni) zaprojektowane przez C.L. Engela w 1825 roku,
Teatr Szwedzki (Svenska teatern) z 1866 roku, zaprojektowany przez Nicholasa Benoisa, zmodernizowano w 1935 roku,
Kaivopuisto – jeden z największych parków w centrum Helsinek z 1840 roku.

Muzea

W całym mieście znajduje się ponad 35 muzeów.

Muzeum Narodowe (Kansallismuseo) z połowy XIX wieku – największe zbiory historyczne w Finlandii,
Ateneum – największe muzeum sztuki w Finlandii. Zobaczyć tam można m.in. obrazy Gallena-Kalleli, Järnefelta, Sallinena, van Gogha, Cezanne’a, Chagalla i wiele innych,
Muzeum Sztuki Współczesnej Kiasma,
Muzeum im. Sinebrychoffa – zbiory starej sztuki Finlandii i Europy,
Muzeum Miasta Helsinki (Kaupunginmuseo), przedstawiające miasto (kilka oddziałów),
Muzeum Mannerheima (Mannerheim-museo, Kalliolinnantie 14) w tzw. Domu Bomana z 1874 r., w którym Mannerheim mieszkał w latach 1924-1951,
Muzeum Gallena-Kalleli (Tarvaspää) z 1913 roku; znajdują się tam zbiory poświęcone temu artyście,
Muzeum wojskowe (Sotamuseo),
Muzeum Ehrensvärda położone na wyspie Suomenlinna,
Muzeum Teatru (Teatterimuseo) z 1868 roku, znajdują się tam m.in. dzieła Aleksisa Kivi,
Muzeum Sportu (Urheilumuseo) z 1940 roku położone w pobliżu stadionu,
Muzeum Poczty (Postimuseo) z połowy XX wieku, przedstawia historię poczty w Finlandii,
Muzeum Robotnicze z przełomu XIX i XX wieku,
Muzeum Radia,
Muzeum Hotelarstwa.

Miejsca kultu religijnego

W Espoo i Vantaa znajduje się kilka kościołów z okresu średniowiecza, w mieście funkcjonują również inne świątynie.

Katedra luterańska (Tuomiokirkko) przy placu Senackim, z 1840 roku, projekt Carl Ludwig Engel,
Stary Kościół (Vanha Kirkko) z roku 1826, najstarszy kościół Helsinek, projekt Carl Ludwig Engel,
Sobór Zaśnięcia Bogarodzicy (Uspenskin katedraali) – katedralny sobór prawosławny z 1868 roku,
Cerkiew św. Trójcy (Pyhän Kolminaisuuden kirkko) z 1827 r., projekt Carl Ludwig Engel,
Kościół Temppeliaukio (Temppeliaukion kirkko) z 1969 roku. Kościół wykuty w skale. Projekt Tuomo i Timo Suomalainen,
Kościół w Kallio (Kallion kirkko) – secesyjny kościół murowany zaprojektowany przez Larsa Soncka, zbudowany w latach 1908–1912,
Kościół św. Jana (Johanneksenkirkko) – neogotycki kościół z 1891 roku,
Kościół Agricoli (Agricolan kirkko) – funkcjonalistyczny kościół murowany zaprojektowany przez Larsa Soncka, zbudowany w latach 1933–1935,
Kościół św. Mateusza w Espoo (Espoon keskus) – średniowieczny kościół murowany z 1430 roku,
Kościół św. Wawrzyńca (Pyhän Laurin kirkko lub Helsingin pitäjän kirkko) w Vantaa – średniowieczny kościół murowany z 1450 roku,
Katolicka katedra św. Henryka (Pyhän Henrikin kirkko) z 1860 roku,
Wielka Synagoga z 1906 roku.

Cmentarze

Cmentarz Hietaniemi z 1829 roku – na tym cmentarzu pochowano najsłynniejszych Finów w historii, m.in. większość (poza dwoma: Pehrem E. Svinhufvudem i Kyösti Kallio) prezydentów Finlandii,
Prawosławny cmentarz w Hietaniemi,
Cmentarz żydowski z ok. 1870 roku,
Cmentarz tatarski z ok. 1870 – jeden z nielicznych znajdujących się w Skandynawii,
Cmentarz z 1710 (Vanha kirkkopuisto lub Ruttopuisto) przy ulicy Bulevardi, gdzie pochowano ofiary epidemii dżumy z tegoż roku, obecnie park.

Inne obiekty

Aleksanterin teatteri (Teatr im. Aleksandra), dawny rosyjski teatr z drugiej połowy XIX wieku, w latach 1918–1993 Opera narodowa, obecnie teatr,
Opera Narodowa (Suomen Kansallisooppera) z 1993 roku,
Finlandiatalo – hala konferencyjna zaprojektowana przez Alvara Aalto w 1966 roku,
Stadion Olimpijski wybudowany w 1938 na igrzyska olimpijskie. W pobliżu stadionu znajduje się posąg Paavo Nurmiego,
Dom Stanów (Säätytalo) – miejsce zgromadzeń parlamentu stanowego (1891),
Ritarihuone – budynek z ok. 1890 roku w którym zbierała się szlachta,
Willa Hakasalmi, obecnie Muzeum Miasta Helsinki, wybudowana w 1843 roku,
Kamienica Sederholma – wybudowana w 1757 roku przez przemysłowca Johana Sederholma, najstarsza kamienica Helsinek, obecnie oddział Muzeum miasta Helsinki,
Dom mieszczański (Ruiskumestarin talo) przy ul. Kristianinkatu z ok. 1818 r., oddział Muzeum miasta Helsinki,

Zabytkowe kamienice mieszczańskie z XIX w.: dom Remandera, dom Brummera, dom Baldera i inne,
Sibeliuspuisto – park im. Sibeliusa z lat 20. XX wieku,
ZOO z 1882 roku,
Pomnik cara Aleksandra II z 1863 r. na Placu Senackim,
Ratusz (Kaupungintalo) klasycystyczny z drugiej połowy XIX wieku, dawny hotel Seurahuone,
Hartwall Areena, hala wielofunkcyjna w pobliżu stacji kolejowej Pasila,
Dzielnica Töölö w stylu klasycyzmu i funkcjonalizmu,
Stare hale targowe: Vanha Kauppahalli (przy porcie Eteläsatama) oraz Hakaniemen halli (w dzielnicy Hakaniemi).

Metro na moście we wschodnich Helsinkach

Demografia

Rok	Ludność	±%
1875	23 000	—
1900	79 000	+243,5%
1910	119 000	+50,6%
1920	152 000	+27,7%
1930	206 000	+35,5%
1940	252 000	+22,3%
1950	369 000	+46,4%
1960	448 000	+21,4%
1970	524 000	+17,0%
1980	484 000	−7,6%
1990	492 400	+1,7%
2000	555 474	+12,8%
2010	588 549	+6,0%
2020	654 848	+11,3%

Transport

Helsinki z racji swej roli są największym węzłem transportowym kraju i jednym z największych w tej części świata. Jest ośrodkiem zarówno transportu dalekobieżnego, jak i miejskiego. Miasto posiada rozwiniętą komunikację miejską, zarówno szynową, jak i autobusową. Transportem miejskim zawiaduje Helsingin kaupungin liikennelaitos.

Publiczny transport zbiorowy

Metro w Helsinkach, najbardziej na północ wysunięty system miejskiej kolei podziemnej na świecie^[8] zostało oddane do użytku w roku 1982 i początkowo łączyło Dworzec Centralny z Hakaniemi. Kilkakrotnie wydłużane, dziś łączy stolicę z Vantaa. Całkowita długość linii metra wynosi 21 km a rocznie przewozi ono 56 mln pasażerów^[9]. Obecnie trwają prace nad drugim odcinkiem, do Espoo.

Elementem uzupełniającym szybki miejski transport szynowy jest kolej aglomeracyjna. Jest to sieć aglomeracyjna, składająca się z czterech linii i służy mieszkańcom północnych i zachodnich okolic miasta, łącząc Helsinki z Espoo, Vantaa, Keravą, Riihimäki i Lahti^[10]. Obecnie w budowie jest kolej obwodowa Kehärata o długości 18 km, przebiegająca częściowo pod ziemią, a mająca połączyć centrum miasta m.in. z Vantaa i portem lotniczym. Koszt projektu to 600 mln euro^[11]. Planuje się oddanie trasy do użytku w 2014^[12].

Centrum Helsinek obsługiwane jest przez tramwaje. Obecnie miejska sieć składa się z dwunastu linii^[13] a kilka innych odcinków jest w budowie.

Helsinki mają ponadto rozbudowaną sieć przewozów autobusowych.

Transport dalekobieżny

Helsinki są największym w Finlandii węzłem kolejowym, z którego wyjeżdżają pociągi we wszystkie strony Finlandii i do Rosji. Miasto jest połączone koleją dużych prędkości z Petersburgiem (pociąg Allegro kursuje cztery razy dziennie)^[14] oraz codziennym połączeniem z Moskwą. Z Dworca Centralnego, największego w Finlandii, dziennie korzysta 200 000 podróżnych^[15].

Helsinki mają również największy w Finlandii port pasażerski, z którego wypływają regularnie promy pasażerskie do Sztokholmu, Tallinna (17 rejsów dziennie), Gdyni, Rostocku, Travemünde i Petersburga. W sezonie letnim do portu wpływa 300 statków pasażerskich, które przywożą 300 000 pasażerów^[16].

Sport

Imprezy międzynarodowe rangi mistrzowskiej:
Kluby hokejowe:
- HIFK Hockey
- Jokerit
Kluby piłkarskie:
Obiekty sportowe:
- Sonera Stadium – stadion
- Helsingin olympiastadion – stadion
- Hartwall Areena – lodowisko

W Helsinkach, w latach 2002–2003 rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Nordea Nordic Light Open.

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).
↑ Kaupunkinimistön historiaa Helsingin nimistön vaiheita. [dostęp 2011-12-01].
↑ Mistä juontaa juurensa pääkaupunkimme nimi „Helsinki”?. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-01)]. (fiń.).
↑ Place Names in the Construction of Social Identities: The Uses of Names of Helsinki. [dostęp 2011-12-01].
↑ Saaret – osa Helsinkiä. 2011-03-09. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-08)]. (fiń.).
↑ Pääkaupunkiseutu alueittain. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).
↑ Helsingin ympäristön tila: teemakatsaus 1/2009. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).
↑ Maailman pohjoisin metro viettää syntymäpäiväänsä. 2007-08-02. [dostęp 2011-12-01].
↑ Helsingfors metro. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-09)]. (szw.).
↑ Commuter Train Stations. [dostęp 2011-12-01].
↑ Vantaan Kehärata-projekti etenee kuin juna. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-28)]. (fiń.).
↑ Construction of the Ring Rail Line begins. [dostęp 2011-12-01].
↑ Trams. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-11)].
↑ Passengers Trains St. Petersburg – Helsinki. [dostęp 2011-12-01].
↑ Helsingin rautatieasema. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-14)]. (fiń.).
↑ Port of Helsinki – about us. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-30)].

Linki zewnętrzne

[1] Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).

[2] Kaupunkinimistön historiaa Helsingin nimistön vaiheita. [dostęp 2011-12-01].

[3] Mistä juontaa juurensa pääkaupunkimme nimi „Helsinki”?. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-01)]. (fiń.).

[4] Place Names in the Construction of Social Identities: The Uses of Names of Helsinki. [dostęp 2011-12-01].

[wsypa-5] Saaret – osa Helsinkiä. 2011-03-09. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-08)]. (fiń.).

[6] Pääkaupunkiseutu alueittain. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).

[7] Helsingin ympäristön tila: teemakatsaus 1/2009. [dostęp 2011-12-01]. (fiń.).

[8] Maailman pohjoisin metro viettää syntymäpäiväänsä. 2007-08-02. [dostęp 2011-12-01].

[9] Helsingfors metro. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-09)]. (szw.).

[10] Commuter Train Stations. [dostęp 2011-12-01].

[11] Vantaan Kehärata-projekti etenee kuin juna. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-28)]. (fiń.).

[12] Construction of the Ring Rail Line begins. [dostęp 2011-12-01].

[13] Trams. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-11)].

[russkie-14] Passengers Trains St. Petersburg – Helsinki. [dostęp 2011-12-01].

[15] Helsingin rautatieasema. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-14)]. (fiń.).

[16] Port of Helsinki – about us. [dostęp 2011-12-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-30)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Podregion Helsinki	Espoo Helsinki Hyvinkää Järvenpää Karjalohja Karkkila Kauniainen Kerava Kirkkonummi Lohja Mäntsälä Nummi-Pusula Nurmijärvi Pornainen Sipoo Siuntio Tuusula Vantaa Vihti
Podregion Loviisa	Lapinjärvi Loviisa
Podregion Porvoo	Askola Myrskylä Porvoo Pukkila
Podregion Raseborg	Hanko Ingå Raseborg