Kleiner Panzerbefehlswagen

Kleiner Panzerbefehlswagen
(Kl PzBfWg, Sd.Kfz. 265)

Kl Panzerbefehlswagen na podwoziu Panzer I Ausf. B, front wschodni, czerwiec 1941
Dane podstawowe
Państwo	III Rzesza
Producent	Krupp-Grusonwerk AG (prototyp) Daimler-Benz AG
Typ pojazdu	czołg dowodzenia
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	3 ludzi kierowca-mechanik, dowódca strzelec, radiotegrafista
Historia
Prototypy	1935
Produkcja	1935–1938
Wycofanie	1945
Egzemplarze	16 szt. na podw. Kpfw I Ausf. A 184 szt. na podw. Kpfw I Ausf. B
Dane techniczne
Silnik	6-cylindrowy, gaźnikowy, chłodzony cieczą silnik rzędowy typu Maybach NL 38TR o pojemności 3791 cm³ i mocy 73,6 kW (100 KM) przy 3000 obr./min
Transmisja	mechaniczna przekł. ZF Aphon FG 31 5 biegów do przodu, 1 wsteczny
Poj. zb. paliwa	146 l.
Pancerz	spawany i nitowany z płyt walcowanych, stalowych, 6–13 mm, 6–19 mm (3 Kl B)
Długość	4,42 m
Szerokość	2,06 m
Wysokość	1,99 m
Prześwit	0,29 m
Masa	5,88 t (całkowita)
Moc jedn.	17 KM/t
Nacisk jedn.	0,43 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	maks. 40 km/h (na drodze), 12 km/h (w terenie)
Zasięg pojazdu	170 km (na drodze) 115 km (w terenie)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,58 m
Rowy (szer.)	1,4 m
Ściany (wys.)	0,36 m
Kąt podjazdu	30°
Przechył boczny	58%
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x karabin maszynowy MG 13 lub MG 34 kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 900 szt.)
Wyposażenie
radiostacje Fu2 oraz Fu6 później Fu8 (wymieniono w kilkudziesięciu wozach)
Użytkownicy
Niemcy, Węgry, Hiszpania

Trójwymiarowy model izometryczny czołgu dowodzenia
Kleiner PzBfWg na podwoziu czołgu PzKpfw I Ausf. B

Kleiner Panzerbefehlswagen w Muzeum Czołgów w Bovington (Wielka Brytania)

Kleiner Panzerbefehlswagen (Kl PzBfWg, Sd.Kfz. 265) – pierwszy niemiecki czołg dowodzenia zaprojektowany i zbudowany w okresie poprzedzającym II wojnę światową, a następnie używany bojowo w początkowym okresie wojny.

Historia

W celu zapewnienia właściwej koordynacji działań oddziałów pancernych, niemieckie władze wojskowe postanowiły zbudować nowy rodzaj pojazdu pancernego, przeznaczonego specjalnie do dowodzenia formacjami pancernymi na polu walki.

Projekt wozu wykonały w 1935 roku zakłady koncernu Kruppa, a pod koniec tegoż roku gotowy był już prototyp. Wóz wykonano na podwoziu czołgu Panzerkampfwagen I Ausf. A, otrzymał on oznaczenie 1 Kl A.

Szybko też przystąpiono do produkcji seryjnej, bo już w roku następnym. Produkowany pojazd otrzymał nazwę Kleiner Panzerbefehlswagen (Kl PzBfWg), wytwarzanie rozpoczęły zakłady Daimler-Benz. Ogółem wyprodukowano 200 wozów (według niektórych źródeł 190), z czego pierwszych 16 na podwoziu czołgu PzKpfw I Ausf. A (analogicznie, według niektórych źródeł jedynie 6), kolejne na podwoziu czołgu PzKpfw I Ausf. B. Druga wersja była wytwarzana w dwóch odmianach, 2 Kl B oraz 3 Kl B. Produkcję zakończono w roku 1938.

Konstrukcja

Czołg zamiast wieży posiadał specjalnie skonstruowaną nadbudowę w formie prostopadłościanu o nachylonych ścianach bocznych, stanowiącą pomieszczenie dla członków załogi, był o 25 cm. wyższy od typowego PzKpfw I. Dzięki temu uzyskano dodatkową przestrzeń dla dowódcy formacji pancernej, stolika do pracy z mapami oraz dodatkowej radiostacji FuG6 (czołgi PzKpfw I posiadały radiostację FuG2, mniejszego zasięgu, natomiast wóz dowodzenia obie). Wejście do czołgu znajdowało się po lewej stronie nadbudówki w postaci dwu-skrzydłowych drzwiczek ze szczeliną obserwacyjną w lewym skrzydle.

Pierwsze wozy nie posiadały uzbrojenia, natomiast odmiany 2 Kl B oraz 3 Kl B już tak, w postaci karabinu maszynowego MG 13 lub MG 34 zamontowanego na płycie przedniej nadbudowy, w jarzmie kulistym. Na czołgu montowano dodatkowo sporych rozmiarów antenę ramową (patrz zdjęcie).

Zastosowany w prototypie silnik Kruppa zamieniono na konstrukcję Maybacha, co zresztą tyczyło i pozostałych czołgów PzKpfw I produkowanych w tym okresie. Odmiana 3 Kl B różniła się od 2 Kl B nieco grubszym pancerzem (według niektórych źródeł, pancerz pogrubiono dopiero po walkach w Polsce). Grubość pancerza wersji podstawowej przodu, boków oraz tyłu wynosiła 13 mm, góry 8 mm, a spodu 6 mm. Nachylenie płyt pancernych wynosiło od 20° (tył) do 25° (przód i boki). Pogrubiono pancerz przedni przez dodanie płyt pancernych grubości 15 mm na kadłubie i nadbudówce, a 12 mm na pochylonym pancerzu przednim.

Użycie bojowe

W latach 1936–1940 czołgi dowodzenia Kleiner Panzerbefehlswagen stanowiły podstawowe wyposażenie dywizji pancernych i lekkich, na wszystkich szczeblach, począwszy od kompanii, a na dywizji skończywszy, a także w samodzielnych batalionach pancernych.

Pierwszy chrzest bojowy czołgi dowodzenia przeszły podczas wojny domowej w Hiszpanii, gdzie parę z nich wchodziło w skład Legionu Condor (odmiana 1 Kl A). Czołgi Kl PzBfWg wzięły następnie udział w kampanii wrześniowej w 1939 roku, służąc praktycznie we wszystkich jednostkach pancernych Wehrmachtu. Po zakończeniu walk, nieznaną liczbę tych czołgów przebudowano na ambulanse pancerne – Sanitatskraftwagen I. Dalej, wozy w liczbie 96 szt. wzięły udział w kampanii francuskiej w 1940 roku, walcząc również na terenie Belgii i Holandii. Część czołgów brała następnie udział w walkach w Afryce Północnej i na Bałkanach w 1941 roku. Kl PzBfWg pojawiły się i w Operacji Barbarossa, były jednak stopniowo wypierane przez kolejne, silniejsze konstrukcje.

W 1942 roku zostały praktycznie wycofane z linii (w ostatnich miesiącach występowały jedynie na wyższych szczeblach dowodzenia), później służyły głównie jako wozy szkolne i w tej roli pozostały do końca wojny. Niewielką liczbę maszyn używały jednostki artylerii.

Kilka sztuk czołgów sprzedano lub przekazano armii hiszpańskiej gen. Francisco Franco (4-10). Nieznana też liczba Kl PzBfWg została sprzedana armii węgierskiej.

Zachowane egzemplarze

Do naszych czasów zachował się egzemplarz z 1. batalionu 21 Dywizji Pancernej, zdobyty w Afryce Północnej. Można go oglądać w muzeum czołgów w Dorset (Bovington Tank Museum) w Wielkiej Brytanii.

Bibliografia

• Zbigniew Lalak, Dariusz Jędrzejewski: Niemiecka broń pancerna 1939–1945, Wydawnictwo Lampart, Warszawa 1997, ISBN 83-86776-36-6.
• IgorI. Witkowski IgorI., Broń pancerna III Rzeszy, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo WIS-2, 2008, ISBN 978-83-88259-43-2, OCLC 297769965 . Brak numerów stron w książce
• Mariusz Skotnicki: Sd. Kfz. 265 Pierwszy czołg dowodzenia Wehrmachtu, „Poligon”, nr 4/2008, ISSN 1895-3344, INDEX 210455
• Grzegorz Jasiński: Narodziny hiszpańskiej broni pancernej (cz. III), „Poligon”, nr 3/2009, ISSN 1895-3344, INDEX 210455
• Peter Chamberlain, Hilary L. Doyle (red. tech. Thomas L. Jentz): Encyclopedia of German tanks of World War Two, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 1993, ISBN 18-54092-14-6.
• Wrzesień 1939 numer 4 – Sdkfz 265 Panzerbefehlswagen

Linki zewnętrzne

• SdKfz 265 Kleine Panzerbefehlswagen (KlPzBfWg) [online], czolgiem.com [zarchiwizowane z adresu 2010-11-21] .
• Panzerkampfwagen I [online], Achtung Panzer! [zarchiwizowane z adresu 2016-03-13]  (ang.).
• Kleine Panzerbefehlswagen [online], American Fighting Vehicle Database [zarchiwizowane z adresu 2013-01-10]  (ang.).
• Kleiner Panzerbefehlswagen [online], Tanks of World War II [zarchiwizowane z adresu 2014-07-28]  (ang.).
• Germany’s Kleine Panzerbefehlswagen, SdKfz 265 [online], wwiivehicles.com [zarchiwizowane z adresu 2013-03-13]  (ang.).