Przejdź do zawartości

Obrona Narodowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Obrona Narodowa w 1939
Major Stanisław Zaucha, dowódca Batalionu ON „Gdynia I”, na defiladzie w Gdyni, 1939

Obrona Narodowa (ON) – terytorialna formacja wojskowa istniejąca w latach 19371939. Była zorganizowana w systemie brygad i półbrygad, przyporządkowanych dowództwom okręgów korpusów (DOK), a po mobilizacji – konkretnym armiom Wojska Polskiego.

Utworzenie jednostek Obrony Narodowej

[edytuj | edytuj kod]

Decyzję w sprawie organizacji oddziałów Obrony Narodowej podjęto w grudniu 1936. Służba w oddziałach ON odbywała się według zasad armii terytorialnej. W okresie początkowym służbę w jednostkach Obrony Narodowej pełnili wyłącznie ochotnicy narodowości polskiej (nie objęci powszechnym poborem), bezprzydziałowi rezerwiści i osoby bezrobotne. Podstawową jednostką piechoty był batalion (o zróżnicowanej liczebności żołnierzy i różnym wyposażeniu w środki bojowe – w zależności od typu: „I”, „II”, „III”, „IV” i „S”), zaś kawaleriiszwadron (Krakusi).

Formowanie pierwszych batalionów ON rozpoczęto w styczniu 1937 z żołnierzy rezerwy, systemem terytorialnym. Pododdziały te uzbrojone były w różnorodną broń, jednak nie najnowocześniejszą, wycofaną z jednostek pierwszoliniowych. Pododdziały Obrony Narodowej formowane przez poszczególne DOK.

Formacje Obrony Narodowej były przewidziane do krótkotrwałych działań obronnych w korzystnych warunkach terenowych przy wsparciu wojsk regularnych (nie przewidywano samodzielnych działań taktycznych). Obrona Narodowa zmobilizowała do końca wojny obronnej 1939 łącznie 83 bataliony piechoty o łącznej liczebności 1600 oficerów i 50 000 podoficerów i szeregowców.

Kronika jednostek Obrony Narodowej

[edytuj | edytuj kod]

1936 rok:

5 grudnia pismo Ministra Spraw Wojskowych o utworzeniu oddziałów Obrony Narodowej.

1937 rok:

22 stycznia zarządzenie MSWojsk. o utworzeniu z dniem 1 lutego 1937 roku Rejonu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego 23 DP.
12 marca rozkaz MSWojsk. o utworzeniu jednostek ON.
12 czerwca ukazały się wytyczne Ministerstwa Spraw Wojskowych do organizacji jednostek ON.

1938 rok:

w marcu ppłk piech. Józef Zończyk Bohusz zastąpił mjr. piech. Stanisława Szerskiego na stanowisku szefa Wydziału Obrony Narodowej w Departamencie Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych

1939 rok:

7 kwietnia Departament Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych wydał zarządzenie L.dz. 1022/Tjn. ON w sprawie organizacji I, II i III Strzeleckiego Batalionu ON[1].
2 maja Departament Piechoty M.S.Wojsk. wydał rozkazy L.dz. 1600/Tjn. ON. i L.dz. 1601/Tjn. ON o utworzeniu nowych brygad ON oraz o zorganizowaniu nowych jednostek w istniejących brygadach ON. Wydanie tych rozkazów zapoczątkowało II fazę tworzenia jednostek Obrony Narodowej[2]. Zamierzano zwiększyć liczbę brygad i półbrygad do 17, a batalionów do 85. Wprowadzono nowe etaty jednostek ON. W miejsce etatów nr 1, 2, 3 i 4 z 12 czerwca 1937 roku wprowadzono następujące etaty:
dowództwo brygady (półbrygady) ON typ I,
dowództwo brygady (półbrygady) ON typ II,
batalion ON typ I,
batalion ON typ II,
batalion ON typ III,
batalion ON typ IV,
batalion ON typ S (w czerwcu 1939 roku planowano sformowanie 12 baonów typu „S”),
kompania kolarzy typu „KS”,
kompania kolarzy typu „K”,
10 maja dowódca OK VII w Poznaniu wydał rozkaz L.dz. 2398/Tjn.Org.ON o utworzeniu jednostek ON na terenie Okręgu Korpusu Nr VII.
31 maja gen. bryg. Kazimierz Sawicki został mianowany generałem do spraw jednostek ON i szefem Biura do Spraw Jednostek Obrony Narodowej z zachowaniem dotychczasowej funkcji dyrektora Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego.
10 lipca Wydział Obrony Narodowej został wydzielony z Departamentu Piechoty M.S.Wojsk. i włączony w skład Biura do Spraw Jednostek Obrony Narodowej.
szef wydziału ON – ppłk piech. Józef Zończyk-Bohusz
kierownik Referatu Organizacyjnego – kpt. piech. Kazimierz Gustaw Czermak
kierownik Referatu Budżetowego – kpt. st. sp. int. Stanisław Marian Bigo
kierownik Referatu – mjr Tadeusz Wiktor Rożek
kpt. piech. Michał Olisiewicz
urzędnik kontr. Kopytyński
27 lipca Biuro ds. Jednostek ON wydało rozkaz L.dz. 136/Tjn. w sprawie utworzenia plutonów artylerii ON[3].
28 lipca Biuro ds. Jednostek ON wydało rozkaz L.dz. 182/Tjn. w sprawie utworzenia III Gdyńskiego batalionu ON oraz reorganizacji II Gdyńskiego batalionu ON i Kaszubskiego batalionu ON na bataliony ON typ IV.
2 sierpnia Biuro ds. Jednostek ON wydało rozkaz L.dz. 183/Tjn. w sprawie utworzenia Dąbrowskiej Półbrygady ON.
25 sierpnia generał brygady Bronisław Regulski w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych wydał zarządzenie L.dz. 25/mob.I w sprawie wykonywania alarmu bojowego przez jednostki Obrony Narodowej.
29 sierpnia Biuro ds. Jednostek ON wydało rozkaz L.dz. 349/Tjn. w sprawie zorganizowania dowództw Poznańskiej i Podhalańskiej Brygady ON z typu I na II.
29 sierpnia Biuro ds. Jednostek ON wydało rozkaz L.dz. 450/Tjn. w sprawie organizacji Strzeleckiej Brygady Obrony Narodowej w Warszawie.
30 sierpnia Biuro ds. Jednostek ON wydało rozkaz L.dz. 161/Tjn. o zreorganizowaniu I i II Poznańskiego batalionu ON na typ „S”.

Umundurowanie

[edytuj | edytuj kod]
Rogatywka ON
Proporczyki na kołnierzu w ON

Umundurowanie formacji Obrony Narodowej odpowiadało umundurowaniu wojsk regularnych (z małymi różnicami). Żołnierze nosili sukienne belki biało-czerwone na kołnierzach kurtek i płaszczy. Belka miała kształt równoległoboku, podzielonego krótszą przekątną na dwa trójkąty, z których górny był barwy białej, a dolny czerwonej[4].

Od 1938 roku na głowie nosili rogatywkę wz. 1938[5].

Przy ubiorze polowym żołnierze obrony narodowej nosili nie usztywnioną i bez ozdób czapkę rogatywkę ON. Na kołnierzach kurtek i płaszczy oznaki ON[6], na naramiennikach kurtek i płaszczy oznaki posiadanego stopnia.

Przy ubiorze garnizonowym kadra stała ON[7] oraz oficerowie rezerwy przydzieleni do ON nosili czapkę — rogatywkę garnizonową piechoty z granatowym otokiem i z dodatkami ozdobnymi. Sposób zakładania dodatków ozdobnych był analogiczny jak przy czapce rogatywce ON. Na kołnierzach kurtek noszono oznaki ON i wężyki, a na kołnierzach płaszczy i peleryn sukiennych tylko oznaki ON. Na naramiennikach kurtek i płaszczy noszono oznaki posiadanego stopnia. Wszystkie pozostałe przedmioty umundurowania i dodatki noszono analogicznie jak oficerowie i podoficerowie zawodowi piechoty.

Szeregowi żołnierze obrony narodowej nosili czapkę rogatywkę ON usztywnioną stalką z ozdobami. Na kołnierzach kurtek noszono oznaki ON bez wężyków, a na kołnierzach płaszczy oznaki ON. Na naramiennikach kurtek i płaszczy noszono oznaki posiadanego stopnia.

Oficerowie dyplomowani przydzieleni do obrony narodowej, na kołnierzach kurtek, płaszczy i peleryn sukiennych nosili orzełki oraz sznury naramienne[8].

Żołnierze przechowywali mundury w swoich miejscach zamieszkania, zaś broń i pozostałe wyposażenie na najbliższym posterunku Policji Państwowej, bądź w najbliższej jednostce wojskowej.

Na ćwiczeniach używano ubrań cywilnych, a podczas uroczystości stroje regionalne.

Uzbrojenie

[edytuj | edytuj kod]

Było pięć typów batalionów: strzeleckie typu I do IV i S - forteczny. Bataliony typu I, najsłabsze, liczyły ok. 400 żołnierzy, najsilniejsze, typu IV ok. 700 - 800 żołnierzy. Uzbrojenie to od 2 do 6 ckm-ów, od 9 lkm-ów do 27 rkm-ów (w plutonach strzeleckich 1 lkm lub 2-3 rkm-y). Niektóre bataliony uzbrojone były w granatniki kal. 46 mm i moździerze 81 mm (1 moździerz na batalion). Nie posiadały broni przeciwpancernej.

Powszechnym zjawiskiem w Obronie Narodowej był brak pistoletów dla kadry oficerskiej i hełmów wzoru polskiego (często wykorzystywano charakterystyczne hełmy francuskie), brakowało armatek przeciwpancernych, karabinów maszynowych jak również polskich karabinów (używano modeli francuskich Berthiera). Po zmobilizowaniu jednostek etatowych niektóre z ośrodków mobilizacyjnych (głównie na południowowschodnim obszarze kraju) zorganizowały dodatkowe zaimprowizowane oddziały Obrony Narodowej (często nieuzbrojone – na „Przedmościu Rumuńskim”).

Struktura organizacyjna jednostek Obrony Narodowej 25 VIII 1939 r.

[edytuj | edytuj kod]

Strukturę organizacyjną jednostek ON i ich podporządkowanie przedstawiono na podstawie zarządzenia w sprawie wykonywania alarmu bojowego przez jednostki Obrony Narodowej, L.dz. 25/mob. I z dnia 25 sierpnia 1939 podpisanego przez gen. bryg. Bronisława Regulskiego w zastępstwie ministra spraw wojskowych. Poniższe zestawienie obejmuje 16 dowództw brygad i półbrygad ON oraz 82 bataliony ON. Według Kazimierza Pindela brak źródeł nie potwierdza istnienia trzech innych jednostek ON:

DOK Nr I Warszawska Brygada Obrony Narodowej 6 batalionów ON typu IV
DOK Nr II Wołyńska Półbrygada Obrony Narodowej 3 bataliony ON typu I
DOK Nr III Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej[9] 2 batalion ON typu I
DOK Nr IV Sieradzka Brygada Obrony Narodowej 4 bataliony ON typu IV
DOK Nr V Górnośląska Brygada Obrony Narodowej 7 batalionów ON w tym 6 typu III i jeden typu „S”
Dąbrowska Półbrygada Obrony Narodowej 2 bataliony ON typu II, jeden batalion ON typu III
Śląsko-Cieszyńska Półbrygada Obrony Narodowej 3 bataliony ON typu III
Podhalańska Brygada Obrony Narodowej 6 batalionów ON typu IV
DOK Nr VI Lwowska Brygada Obrony Narodowej 5 batalionów ON typu I
Karpacka Półbrygada Obrony Narodowej 4 bataliony ON typu I
DOK Nr VII Poznańska Brygada Obrony Narodowej 8 batalionów ON typu IV
Kaliska Brygada Obrony Narodowej 5 batalionów ON typu IV
DOK Nr VIII Chełmińska Brygada Obrony Narodowej 7 batalionów ON, w tym 5 typu IV i dwa typu II
Pomorska Brygada Obrony Narodowej 6 batalionów ON, w tym 4 typu II, jeden typu IV i jeden typu „S”
DOK Nr IX brak jednostek ON na terenie okręgu korpusu
DOK Nr X Podkarpacka Brygada Obrony Narodowej 8 batalionów ON, w tym 6 typu I i dwa typu IV
Obszar Nadmorski Morska Brygada Obrony Narodowej 5 batalionów ON typu IV

W trakcie mobilizacji alarmowej od 24 sierpnia 1939 część batalionów ON zostało zmobilizowanych do etatu batalionu piechoty typ specjalny z uzbrojeniem i wyposażeniem zbliżonym do batalionów piechoty liniowej. Nadano im numery lub nazwy. Bataliony piechoty typ specjalny zmobilizowano na bazie istniejących batalionów ON uzupełniono rezerwistami oraz wyposażono w broń indywidualną i zespołową produkcji polskiej lub w niewielkiej części niemiecką z czasów I wojny światowej. Bataliony te znajdowały się na terenie dwóch OK nr V i nr VIII w tzw. grupach piechoty śląskiej i pomorskiej[10]. Zmobilizowano w OK nr V bataliony piech. spec.: od nr 50 do nr 58. W OK nr VIII bataliony piech. spec.: od nr 81 do nr 86 oraz 3 morski batalion strzelców i 4 morski batalion strzelców[11]. Utworzone w ten sposób bataliony w OK nr V weszły w skład sformowanych dla nich trzech dowództw pułków piechoty rezerwowych wraz z pododdziałami pułkowymi specjalnymi, nr 201, 202, 203, stanowiących piechotę 55 Dywizji Piechoty rezerwowej[12]. Bataliony pomorskie numerowane miały wejść w/g planu W 2 w skład utworzonych podczas mobilizacji alarmowej dwóch dowództw pułków piechoty rezerwowych z pododdziałami pułkowymi i organami kwatermistrzowskimi nr 208 i 209, które po spełnieniu zadań osłonowych miały wejść w skład Pomorskiej Brygady Strzelców (planowanej do sformowania na bazie dowództwa Chełmińskiej Brygady ON). W planie W 3 zamierzano na bazie między innymi 208 i 209 pp rez. z batalionami numerowanymi sformować do 1940 roku nową 48 DP rezerwowej[13]. Podczas mobilizacji alarmowej 24 sierpnia na bazie batalionu ON Gdynia I zmobilizowano bp typ spec. o nazwie 3 morski batalion strzelców, a na bazie batalionu ON Kartuzy IV zmobilizowano batalion piechoty typ specjalny o nazwie 4 morski batalion strzelców. Oba te bataliony wraz z istniejącymi w czasie pokoju 1 i 2 morskim batalionem strzelców (przeformowanymi podczas mobilizacji alarmowej w odpowiednio 1 i 2 morskie pułki strzelców), miały wejść zgodnie z planem W 2 w skład Morskiej Brygady Strzelców sformowanej na bazie Morskiej Brygady ON. Nie jest wiadomym, czy została brygada przeformowana po mobilizacji, czy przesunięto jej termin formowania do planu W 3 na rok 1939/1940[14].

Przyporządkowanie oddziałów ON do poszczególnych armii 1 IX 1939

[edytuj | edytuj kod]
Pluton zwiadu oddziału Obrony Narodowej „Czersk”


Do dyspozycji dowódcy Armii „Łódź” oddano dwa dowództwa brygad i 4 bataliony ON typu, które zostały podporządkowane dowódcy 10 Dywizji Piechoty, a ten przydzielił je do:

Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej (podporządkowana pułkowi KOP „Głębokie”)

Wołyńska Półbrygada Obrony Narodowej (w organizacji)

Wojna obronna 1939

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1074.
  2. Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń ..., s. 1073, natomiast Kazimierz Pindel, Obrona Narodowa 1937-1939, s. 42, jako datę wydania rozkazu L.dz. 1601/Tjn.ON.I podał 2 kwietnia 1939 roku. Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939 ..., w przypisie 77 na s. 103 wyjaśnia: „Rozkaz Dep. Piech. MSWojsk. (dz. 1601 z 2 IV 1939) o utworzeniu nowych brygad ON oraz zorganizowaniu nowych jednostek w istniejących brygadach ON, CAW, Akta Dep. Kaw. MSWojsk., t. 76. Jakkolwiek rozkaz nosi datę 2 IV 1939, ukazał się on dopiero ok. 30 IV 1939 r.
  3. Ryszard Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza broń ..., s. 1076-1077, natomiast Kazimierz Pindel, Obrona Narodowa 1937-1939, s. 65, jako datę wydania rozkazu L.dz. 136/Tjn. podał 27 sierpnia 1939 roku.
  4. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18/36
  5. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 4/38
  6. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18/36 poz.224
  7. oficerowie służby stałeji podoficerowie zawodowi
  8. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 1/37 poz. 6
  9. Latem 1939 r. podporządkowana dowódcy KOP.
  10. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CVIII.
  11. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1104-1105.
  12. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CXLIII.
  13. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CLV.
  14. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CIX, CXVII.
  15. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CX.
  16. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CIX.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Kazimierz Pindel, Obrona Narodowa 1937-1939, Warszawa: Wydaw. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, ISBN 83-11-06301-X, OCLC 69279234.
  • Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18 z 1936 roku poz. 224
  • Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 4 z 12 kwietnia 1938 roku; poz. 37 i załącznik
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.