Operacja łużycka

Operacja łużycka

II wojna światowa, front wschodni
Czas	19–25 kwietnia 1945
Miejsce	Łużyce
Terytorium	III Rzesza
Wynik	zwycięstwo sił radzieckich i polskich
Strony konfliktu
III Rzesza ZSRR Rzeczpospolita Polska
brak współrzędnych

Załoga 16 brygady pancernej przed natarciem przygotowuje amunicję

Przeprawa korpusu pancernego przez Nysę Łużycką

Artylerzysci 36 pułku piechoty we wsi Diehsa

Pomnik radzieckich i polskich ofiar bitwy pod Budziszynem

Operacja łużycka (w historiografii radzieckiej i rosyjskiej operacja spremberg-torgawska, ros. Шпремберг-Торгауская операция) – część operacji berlińskiej przeprowadzonej w drugiej połowie kwietnia 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej.

Cel i geneza

Celem operacji wykonywanej przez oddziały 1 Frontu Ukraińskiego (1 FU) było rozbicie sił niemieckich na południe od Berlina i rezerw operacyjnych w rejonie Cottbus (Chociebuż) na Łużycach oraz odcięcie sił w Berlinie od zgrupowania na południe od Berlina, a także izolowanie głównych sił Grupy Armii "Centrum". Nie później niż 12 – 14 dnia operacji wyjście na rubież Beelitz – Wittenberg i dalej wzdłuż Łaby do Drezna, osiągnięcie kontaktu z wojskami amerykańskim na Łabie. Tym samym zabezpieczenie uderzenia 1 Frontu Białoruskiego (1 FB). W tym celu planowano przełamać obronę niemiecką dwoma uderzeniami, siłami pięciu armii ogólnowojskowych, dwóch armii pancernych, jednej armii lotniczej. Zamierzano forsować Nysę pomiędzy Forst i Mużakowem i nacierając w kierunku Chociebuża osiągnąć Łabę pomiędzy Wittenbergą i Dreznem. Do wykonania zadania wyznaczono radziecką 5 Gwardyjską Armię oraz 13 Armię, 2 Armię Wojska Polskiego i 52 Armię.

Przebieg

16 kwietnia wojska 1 FU sforsowały Nysę i przełamały główny pas obrony niemieckiej. 17 kwietnia, po wprowadzeniu grup szybkich Frontu – (3 i 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej), przełamały one pas drugi obrony, sforsowały z marszu Szprewę i bez większych przeszkód szly na Berlin. 19 kwietnia opanowały kolejną rubież obrony w rejonie Spremberg i przeszły do pościgu. Armie ogólnowojskowe szykowały się do likwidacji okrążonych wojsk pod Sprembergiem. Związki operacyjne lewego skrzydła 1 FU (2 AWP, 52 Armia) 19 kwietnia przełamały obronę niemiecką na Nysie Łużyckiej, odpierały w rej. Nesky przeciwuderzenie sił dywizji pancernych i dywizji piechoty z trudem posuwając się na zachód. 20 kwietnia wieczorem 3 i 4 Gwardyjska Armia Pancerna przerwała zewnętrzny pas obrony Berlina i odcięła niemiecką GA "Centrum" od GA "Wisła". 23 kwietnia 3 Armia Pancerna szykowała się do szturmu i forsowania kanału Tetlow (szer 40–50 m. wybetonowane ściany, na brzegach ufortyfikowane domy, okopane czołgi i działa pancerne).

24 kwietnia wojska 1 FU (28 Armia) i 1 FB (33 Armia) wyszły nad brzeg kanału Tetlow i dokonały całkowitej izolacji 9 Armii niemieckiej, broniącej się na zachód od Frankfurtu i Gubina. Dalej wojska tych frontów w walkach spotkały się i rozcięły zgrupowanie niemieckie, w rezultacie czego 9 Armia niemiecka i część sił 4 Armii niemieckiej zostały odcięte od zgrupowania berlińskiego. 24 kwietnia dowództwo niemieckie dla ratowania sytuacji w Berlinie, nakazał 12 Armii przystąpienie do deblokowania od południa Berlina z rejonu od Brandenburga. 12 Armia niemiecka podjęła ataki na 5 Korpus Zmechanizowany 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej i jednostek 13 Armii. W tym kierunku miało nacierać też zgrupowanie frankfurcko-gubińskie. Groziło to wyjściem na tyły frontu poważnych sił niemieckich. Wzmogło również natarcie zgrupowanie niemieckie nacierające z rej. Budziszyna, zostało jednak blokowane siłami 2 AWP, 52 Armii i 5 Gw. Armii.

25 kwietnia wojska 1 FU (4 GwAPanc) i 1 FB (47 Armia) spotkały się w rejonie Ketzin i zamknęły pierścień okrążenia na zachód od Berlina. W okrążeniu znalazło się ok. 200 tys. żołnierzy niemieckich i ok. 200 tys. w Berlinie.

Udział 2 Armii WP w operacji łużyckiej można podzielić na cztery etapy. W dniach 16–19 kwietnia przełamywano obronę wroga; w drugim etapie, 20–22 kwietnia prowadzono pościg; w trzecim, 23-27 nazywanym bitwą budziszyńską odpierano niemieckie przeciwuderzenia; w czwartym 28 kwietnia – 4 maja armia przeszła do obrony.

25 kwietnia o godz. 13.30 w pasie działania 5 Gwardyjskiej Armii w rejonie w rejonie Strehla k. Riese na Łabie jednostki 58 Gw. Dywizji spotkały się z oddziałem rozpoznawczym amerykańskiej 69 Dywizji Piechoty 1 Armii. W tym samym dniu w rejonie Torgau żołnierze 173 Gwardyjskiego Pułku Strzeleckiego tejże 58 Gwardyjskiej Dywizji Strzeleckiej spotkali się z drugim pododdziałem rozpoznawczym amerykańskiej 69 Dywizji Piechoty 1 Armii.

W rejonie Budziszyna w dniach 21–26 kwietnia doszło do głównego starcia pomiędzy oddziałami 1 Frontu Ukraińskiego i niemieckich 4 Armii Pancernej i 17 Armii, tzw. bitwy pod Budziszynem. Po przerzuceniu na kierunek budziszyński 5 Gwardyjskiej Armii udało się opanować sytuację i na początku maja ustabilizowano front wzdłuż linii na płn. od Drezna – Budziszyn – Niska.

Od 26 kwietnia toczyły się walki przeciwko 12 Armii niemieckiej i obu okrążonym zgrupowaniom.

Zobacz też

• Cmentarz Żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego w Zgorzelcu

Bibliografia

• Jerzy Bordziłowski [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967, s. 135-139.
• Leszek Kania. Zadanie bojowe 2 Armii Wojska Polskiego w operacji łużyckiej w świetle źródeł rosyjskich i dotychczasowych ustaleń badaczy. Historia do poprawki. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1/2021, 2021. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej; Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281. 
• Kazimierz Sobczak [red.]: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 62-65.
• Bolszaja Sowietskaja Encykłopedija. T – 3. Moskwa: Sowietskaja Encykłopedija, 1970, s. 723..