50°02′26″N 21°59′58″E/50,040556 21,999444Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie
 Pomnik od strony Alei Cieplińskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Projektant | |
| Data budowy |
1971-1974 |
| Data odsłonięcia |
1974 |
Położenie na mapie Rzeszowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
| 50°02′26″N 21°59′58″E/50,040556 21,999444
| |
Pomnik Czynu Rewolucyjnego lub Pomnik Walk Rewolucyjnych – monument znajdujący się w samym centrum Rzeszowa u zbiegu alei Łukasza Cieplińskiego i alei Józefa Piłsudskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Czynu Rewolucyjnego dotyczy walk toczonych na "Rzeszowszczyźnie"[1]. Pomysłodawcą budowy pomnika był I sekretarz KW PZPR w Rzeszowie Władysław Kruczek. Prace ruszyły w 1967. Wykonawcą rzeźby Nike i z drugiej strony pomnika twarzy chłopa, żołnierza i robotnika ze sztandarem rewolucji był rektor krakowskiej ASP, pochodzący z Rzeszowszczyzny Marian Konieczny (twórca warszawskiej Nike). Istniały dwa pomysły lokalizacji, ostatecznie zdecydowano się na ustawienie pomnika w Parku Bernardyńskim. Tuż po zakończeniu prac projektowych w 1971 przystąpiono do budowy. Fundamenty stanowiło kilkadziesiąt żelbetowych pali o długości ok. 10 m. Liście lauru składają się z 37 par również żelbetowych segmentów o wysokości ponad metr każdy. Dwa lata od rozpoczęcia budowy umocowano na liściach rzeźby Koniecznego. W pobliżu pomnika, w kierunku miasta postanowiono stworzyć Plac Defilad. Pomnik uroczyście odsłonięto 1 maja 1974. Koszt budowy pomnika wyniósł 10 812 926,44 złotych. W trakcie budowy zużyto 180 kg gwoździ[1]. Pomnik w stanie nienaruszonym stoi do dziś, jedyną zmianą było zamontowanie na jego szczycie herbu miasta.
Awangardowy kształt pomnika wzbudzał od początku liczne kontrowersje w odbiorze społecznym. Budzi różne skojarzenia niezwiązane z jego oficjalną symboliką. Kojarzony jest m.in. z oślimi uszami.[1][2][3].
W dniu 11 lipca 2006 uchwałą Rady Miasta Rzeszowa teren, na którym stoi pomnik, został oddany za 1% wartości zakonowi oo. bernardynów[potrzebny przypis]. Pomnik nie został wyłączony w akcie przekazania gruntu, nie jest również wpisany do rejestru zabytków. Zakonnicy na otrzymanym terenie wybudowali ogólnodostępne ogrody i podziemny parking, nie mają jednak planów co do przyszłości pomnika. Ze względu na możliwość, że zapadnie decyzja o jego wyburzeniu, pojawiły się internetowe (m.in. na facebooku) grupy obrońców pomnika[4]. Prowadzona jest także internetowa zbiórka podpisów pod petycją o zachowanie pomnika (kwiecień 2012: 15 378 podpisów)[5].
W 2011 roku Studenci III roku Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie nakręcili trwający prawie 1,5 minuty film przy pomocy oprogramowania do tworzenia grafiki 3D i montażu nieliniowego. Film, będący pracą zaliczeniową, przedstawia ożywiony Pomnik Czynu Rewolucyjnego, kroczący ulicami Rzeszowa i siejący panikę i zniszczenie[2][6].
Podczas spotkania z prof. Marianem Koniecznym, które odbyło się w Rzeszowie w styczniu 2015 roku, autor pomnika podkreślił, że tworząc rzeszowski Pomnik Czynu Rewolucyjnego za tło i inspirację obrał jeden z najstarszych motywów w sztuce sakralnej mający pierwiastek żeński w dominancie stylistycznej – mandorlę. Pośrodku pomnika widnieje umieszczona na tle flagi grupa rzeźbiarska tj. postać chłopa, robotnika i żołnierza. U szczytu pomnika dopatrzymy się herbu miasta Rzeszowa[7]. Został on umieszczony na pomniku na początku XXI wieku za prezydentury Andrzeja Szlachty. Według profesora pomnik ściśle nawiązuje do wystąpień chłopskich, które miały miejsce w Małopolsce Wschodniej przed II wojną światową. Do postaci antycznej Nike oraz chłopa i robotnika przedstawionych na pomniku dodał jeszcze żołnierza, mającego symbolizować walki o niepodległość (czy obronę Polski przed okupantem)[8].
W roku 2017 rozgorzał spór zainicjowany przez IPN, według opinii którego pomnik powinien zostać wyburzony na mocy tzw. ustawy dekomunizacyjnej. W obronie monumentu stanął Prezydent Rzeszowa Tadeusz Ferenc oraz członkowie rzeszowskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich. Monument, jak twierdził prezydent miasta, jest pomnikiem historii, który cieszy się powszechną rozpoznawalnością i sympatią mieszkańców miasta i jest jednym z najbardziej znanych i rozpoznawalnych obiektów w Rzeszowie, posiadającym atuty artystyczne, w tym odwołania do antyku. Prezydent, występując oficjalnie do rzeszowskiego oddziału IPN dodał, że Pomnik Walk Rewolucyjnych powstał w latach 1971-1974, zaś wydarzeniami, które inspirowały autora przy jego tworzeniu były m.in. bunty chłopskie w Małopolsce Wschodniej w 20-leciu międzywojennym, na czele ze strajkiem chłopskim z 1937 roku[9][10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Pomnik Czynu Rewolucyjnego, www.erzeszow.pl [dostęp 2021-06-06] (pol.).
- ↑ a b Newsweek.pl: Wielka C... Rzeszowska ożyła [dostęp 2021-05-29]
- ↑ Garnek.pl: Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie zwany...
- ↑ Moje Miasto to Rzeszów: Na Facebooku powstała grupa obrońców pomnika Czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie
- ↑ Ocalmy pomnik. [dostęp 2014-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)].
- ↑ Gazeta.pl: Drży ziemia, ożył Czyn Rewolucyjny w Rzeszowie. [dostęp 2017-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-29)].
- ↑ Pomnik czynu Rewolucyjnego w Rzeszowie. Spotkanie z prof. Koniecznym. “Obalanie Pomników”., panidyrektor.pl [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Historyk z IPN o Pomniku Czynu Rewolucyjnego: „To skandal! Zbrodniczy symbol w centrum Rzeszowa”, wpolityce.pl [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Rzeszów: władze miasta bronią Pomnika Walk Rewolucyjnych, strajk.eu [dostęp 2017-11-26] (pol.).
- ↑ Architekci przeciw likwidacji pomnika Walk Rewolucyjnych w Rzeszowie, rzeszow.wyborcza.pl [dostęp 2017-11-26].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marek Czarnota „Rzeszowskie ulice i okolice”