Iwano-Frankiwsk: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Pawski (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
18 945 edycji
osoba
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Zabytki: drobne merytoryczne
Linia 90: Linia 90:
* Kolegium jezuitów, w którym kształcił się [[Franciszek Karpiński]]
* Kolegium jezuitów, w którym kształcił się [[Franciszek Karpiński]]
* Kościół ormiański z [[1742]] r. w stylu [[Architektura barokowa we Włoszech|włoskiego baroku]] (z otoczonym kultem obrazem Matki Bożej-kopia Madonny Częstochowskiej, obecnie w [[Gdańsk]]u). Po II wojnie światowej muzeum [[ateizm]]u, obecnie – katedra rosyjskiej cerkwi prawosławnej.
* Kościół ormiański z [[1742]] r. w stylu [[Architektura barokowa we Włoszech|włoskiego baroku]] (z otoczonym kultem obrazem Matki Bożej-kopia Madonny Częstochowskiej, obecnie w [[Gdańsk]]u). Po II wojnie światowej muzeum [[ateizm]]u, obecnie – katedra rosyjskiej cerkwi prawosławnej.
* Kościół i klasztor Trynitarzy (XVIII w.)
* Kościół i klasztor Trynitarzy z 1738 roku, fundacji pułkownika Pawła Nitosławskiego,
* Kościół Chrystusa Króla z 1927 r. Obecnie jedyna świątynia rzymskokatolicka na terenie miasta (ul. Wowczyniecka, 92).
* Kościół Chrystusa Króla z 1927 r. Obecnie jedyna świątynia rzymskokatolicka na terenie miasta (ul. Wowczyniecka, 92).
* historyczny Stanisławowski browar z [[1767]] roku w stylu barokowym
* Stanisławowski browar z [[1767]] roku w stylu barokowym
* [[Synagoga Tempel w Stanisławowie|Synagoga Tempel]] (Wilhelm Stiasny, [[1895]]–[[1899]])
* [[Synagoga Tempel w Stanisławowie|Synagoga Tempel]] (Wilhelm Stiasny, [[1895]]–[[1899]])
* Zamek Potockich (XVII-XVIII w.)
* Zamek Potockich (XVII-XVIII w.)
* pomnik [[Adam Mickiewicz|Adama Mickiewicza]] ([[Tadeusz Błotnicki]], [[1898]])
* pomnik [[Adam Mickiewicz|Adama Mickiewicza]] ([[Tadeusz Błotnicki]], [[1898]]) - ukryty przed przetopieniem przez Niemców w czasie II Wojny światowej
* park z pozostałościami zniszczonego przez bolszewików cmentarza miejskiego ze zrekonstruowanym nagrobkiem Maurycego Gosławskiego
* park z pozostałościami zniszczonego przez bolszewików cmentarza miejskiego ze zrekonstruowanym nagrobkiem Maurycego Gosławskiego


Wersja z 00:23, 12 lis 2010

Szablon:DisambigP Szablon:Miasto zagranica infobox

Herb miasta w okresie I Rzeczypospolitej
Herb miasta w okresie II Rzeczypospolitej
Kolegiata w Stanisławowie, ok. 1900 r.
Ratusz
Kolegiata

Iwano-Frankowsk, Stanisławów[1] (ukr. Івано-Франківськ, ros. Ивано-Франковск; do 1962 Stanisławów, ukr. Станіслав lub Станіславів; jid. סטאַניסלעװ, Stanislew) – miasto obwodowe w zachodniej Ukrainie, ok. 222 tys. mieszkańców (2008), prawa miejskie od 1662, dawna rezydencja magnaterii polskiej.

Historia

I Rzeczpospolita

Miasto zostało założone w 1662 r. na miejscu wsi Zabłotowo przez Andrzeja Potockiego, który nadał mu nazwę Stanisławów na cześć swego ojca Stanisława Rewery Potockiego. Pierwotnie pomyślany jako twierdza do obrony Rzeczypospolitej przed najazdami Tatarów.

W kolejnych latach dzięki życzliwości Potockiego swoich kościołów doczekali się również katoliccy Ormianie, oraz własnej cerkwi i szkoły wyznawcy prawosławni. W 1669 Potocki założył w mieście szkołę tzw. kolonię akademicką po auspicjami Akademii Krakowskiej, którą później przejęli jezuici. Od 1672 roku czyli od upadku Kamieńca Podolskiego, forteca stanisławowska wraz z pobliskim Haliczem przejęła na siebie ciężar obrony południowo-wschodnich granic Rzeczypospolitej. Turcy już w roku 1676 oblegali mury Stanisławowa , który obronił się, ale kosztem ogromnych zniszczeń, stąd decyzja sejmu warszawskiego z roku 1677 o zwolnieniu go z podatków. W latach 1679-1682 pod kierunkiem Karola Bonowego odnowiono i umocniono fortyfikacje.

W 1767 roku w Stanisławowie powstał browar w nowo wybudowanym ogromnym barokowym gmachu w którym do dziś dnia warzy się piwo.

Stanisławów na sejmikach halickich bywa nazywany głową całego Pokucia. Rozbudowany w epoce baroku, nazywany był czasami "małym Lwowem". Stanowił również ważny ośrodek kultury ormiańskiej w Polsce. W tamtejszym kościele ormiańskim znajdował się do 1946 cudowny obraz Matki Boskiej Łaskawej (po wojnie przewieziony do Gdańska).

Zabór austriacki

Po rozbiorach Stanisławów znalazł się w granicach Austrii (w ramach Królestwa Galicji i Lodomerii), od 1804 Cesarstwa Austriackiego, a od 1867 r. Austro-Węgier. W 1890 roku w mieście było 20345 mieszkańców (w tym 2046 wojskowych garnizonu), większość z nich (12.141) – Żydzi[2].

II Rzeczpospolita

W 1919 r. był przedmiotem walk między Polską a ZURL. W okresie II Rzeczypospolitej był siedzibą władz województwa stanisławowskiego. 14 czerwca 1930 roku do Stanisławowa włączono miasto Knihinin[3]. W 1931 liczył około 60 000 mieszkańców[4].

II wojna światowa

Po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 Stanisławów został okupowany przez Armię Czerwoną.

Sowieckie władze okupacyjne po przeprowadzeniu pseudowyborów dokonały w październiku 1939 formalnej aneksji okupowanych terenów II Rzeczypospolitej. Konsekwencją aneksji było narzucenie mieszkańcom terenów okupowanych obywatelstwa ZSRR i rozpoczęcie procesu sowietyzacji terenów okupowanych i systematycznych represji policyjnych NKWD. Powyższe akty prawne, sprzeczne z Konwencją haską IV (1907) były nieważne w świetle prawa międzynarodowego i nie były uznawane zarówno przez Rząd RP na uchodźstwie jak i państwa sojusznicze wobec Polski a także państwa trzecie (neutralne) przez cały czas trwania II wojny światowej.

Sowieci wprowadzili terror polityczny, dokonywali masowych aresztowań przedstawicieli polskich i ukraińskich elit politycznych, masowych wywózek i grabieży majątku. Planowo niszczyli naukę i kulturę polską, a przedstawicieli inteligencji, Kościoła, wojska, działaczy społecznych i politycznych zsyłali do systemu obozów koncentracyjnych Gułagu lub mordowali. Ostatnia seria masakr więźniów aresztów NKWD w Stanisławowie miała miejsce w czerwcu 1941, po ataku Niemiec na ZSRR[5].

 Osobne artykuły: Kampania wrześniowa, Agresja ZSRR na Polskę 1939, Wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi 1939, Okupacja radziecka w Polsce 1939–1941, Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946 i Masakry więzienne NKWD 1941.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR i utworzeniu przez Adolfa Hitlera Dystryktu Galicja Stanisławów był w latach 1941-1944 siedzibą powiatu w Dystrykcie Galicja Generalnego Gubernatorstwa. Podczas okupacji Niemcy dokonali eksterminacji zamieszkującej Stanisławów ludności żydowskiej, która przed 1939 stanowiła 40% mieszkańców miasta. 15 kwietnia 1944 po długim oblężeniu nastąpiła ponowna okupacja miasta przez Armię Czerwoną.

W czasie okupacji hitlerowskiej Gestapo pod kierownictwem SS-Hauptsturmführera Hansa Krügera dokonało masowych aresztowań kilkuset przedstawicieli polskiej inteligencji Stanisławowa oraz masowego mordu 800 Polaków w pobliskim Czarnym Lesie (20 sierpnia 1941). Tu 26 lipca 1942 r. został zamordowany przez Niemców O. Jan Peregryn Haczela wraz z br. Stefanem Kosiorkiem i o. Remigiuszem Wójcikiem za ukrywanie Żydów w Haliczu.

W 1940 został założony tu Uniwersytet Przykarpacki im. Wasyla Stefanyka[6].

W latach 1941-1943 w mieście znajdowało się getto żydowskie. Holocaust Żydów Stanisławowa nastąpił po deportacji przez Niemców mieszkańców getta do obozu zagłady Belzec w Bełżcu.

27 lipca 1944 Stanisławów został ponownie okupowany przez Armię Czerwoną (1 Front Ukraiński)[7].

Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944. W konsekwencji umowy Stanisławów został włączony do ZSRR jako część USRR, a jego polską ludność wysiedlono, głównie na tzw. Ziemie Odzyskane.

XX wiek

Od 1945 w granicach Ukraińskiej SRR. Wówczas większość mieszkających w mieście Polaków została siłą wygnana ze Stanisławowa. Zdecydowana większość mieszkańców dawnego Stanisławowa osiedliła się w Opolu. Stanisławów i okolice były miejscem przesiedlenia obywateli polskich pochodzenia ukraińskiego i łemkowskiego w związku z repatriacją ludności ukraińskiej w latach 1944-1946, m.in. z okolic Krynicy-Zdroju. W 1962, podczas obchodów 300-lecia miasta, jego nazwa została zmieniona na Iwano-Frankowsk, na cześć ukraińskiego pisarza Iwana Franki. Na początku lat 90. XX wieku miasto stanowiło ośrodek ukraińskiego ruchu niepodległościowego.

Na początku stycznia 2009 władze ukraińskie odsłoniły pomnik wybudowany w mieście na cześć Stepana Bandery[8]. 6 maja 2010 Rada Miejska Iwano-Frankowska nadała honorowe obywatelstwo tego miasta Stepanowi Banderze i Romanowi Szuchewyczowi[9]. Utworzona przez Stepana Banderę frakcja OUN-B ponosi odpowiedzialność za zorganizowane ludobójstwo polskiej ludności cywilnej na Wołyniu i Małopolsce Wschodniej. Roman Szuchewycz ponosi zaś bezpośrednią odpowiedzialność za zaakceptowanie taktyki wołyńskiej UPA i przeprowadzenie zorganizowanej czystki etnicznej na polskiej ludności cywilnej.

Zabytki

  • Ratusz z kramami z 1871 r.
  • Kościół dekanalny z 1700 r. z grobami Potockich, po II wojnie światowej znajdowały się tutaj warsztaty stolarskie i ślusarskie, obecnie muzeum sztuki (głównie malarstwo sakralne)
  • Kościół i klasztor pojezuicki z XVIII w. w stylu barokowym projektu Pawła Giżyckiego – obecnie katedra greckokatolicka
  • Kolegium jezuitów, w którym kształcił się Franciszek Karpiński
  • Kościół ormiański z 1742 r. w stylu włoskiego baroku (z otoczonym kultem obrazem Matki Bożej-kopia Madonny Częstochowskiej, obecnie w Gdańsku). Po II wojnie światowej muzeum ateizmu, obecnie – katedra rosyjskiej cerkwi prawosławnej.
  • Kościół i klasztor Trynitarzy z 1738 roku, fundacji pułkownika Pawła Nitosławskiego,
  • Kościół Chrystusa Króla z 1927 r. Obecnie jedyna świątynia rzymskokatolicka na terenie miasta (ul. Wowczyniecka, 92).
  • Stanisławowski browar z 1767 roku w stylu barokowym
  • Synagoga Tempel (Wilhelm Stiasny, 1895–1899)
  • Zamek Potockich (XVII-XVIII w.)
  • pomnik Adama Mickiewicza (Tadeusz Błotnicki, 1898) - ukryty przed przetopieniem przez Niemców w czasie II Wojny światowej
  • park z pozostałościami zniszczonego przez bolszewików cmentarza miejskiego ze zrekonstruowanym nagrobkiem Maurycego Gosławskiego

Gospodarka

Rozwinięty jest tu przemysł lekki: włókienniczy, maszynowy, metalowy, obróbki drewna, chemiczny, meblarski, cementowy, środków transportu, obuwniczy, spożywczy. Działa tu port lotniczy Iwano-Frankowsk z rejsami do miast Europy.

W mieście znajduje się dworzec kolejowy Iwano-Frankowsk.

Ludzie związani ze Stanisławowem

Sport

W mieście działał przed wojną polski klub sportowy Rewera Stanisławów. Brał on wielokrotnie udział w eliminacjach do I ligi.

Nazwa miasta

W 1962 Sowieci zmienili nazwę miasta na Iwano-Frankowsk. Jednakże, stara nazwa Stanisławów funkcjonuje u starszych mieszkańców, a także w polskich środowiskach kresowych. Obecnie Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej uznaje nazwę Stanisławów jako egzonim wariantowy polskiej nazwy tego miasta[1].

Galeria

  • Katedra greckokatolicka
    Katedra greckokatolicka
  • Kościół ormiański
    Kościół ormiański
  • Plac w mieście
    Plac w mieście

Pobliskie miejscowości

  1. ↑ a b egzonim wariantowy: Zmiany wprowadzone na XLIX posiedzeniu Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych (7 kwietnia 2010 roku)
  2. ↑ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, ст. «Станиславов»
  3. ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 102, poz. 937
  4. ↑ Історичний огляд міста (strona informacyjnego portalu miasta Iwano-Frankowska)). [dostęp 2010-01-06]. (ukr.).
  5. ↑ Demianiv Laz, por. też: Demianiv Laz
  6. ↑ Alma Mater.
  7. ↑ ВОВ-60 – Сводки
  8. ↑ Sambor: Bandera ponad kryzys
  9. ↑ Bandera i Szuchewycz zostali honorowymi obywatelami Iwano-Frankowska
  10. ↑ Historia parafii ormiańskiej

Źródła i linki zewnętrzne

Miasta wojewódzkie II Rzeczypospolitej

Polska

Powiat stanisławowski (1920–39 i 1941–44) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39 →)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ podczas wojny pozbawione praw miejskich
  2. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  3. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

Szablon:Miasta obwodu iwanofrankowskiego Szablon:Obwód iwanofrankowski

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iwano-Frankiwsk&oldid=23888786”