Język niderlandzki: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
jęz. |
|||
Linia 24: | Linia 24: | ||
}} |
}} |
||
'''Język niderlandzki''' (nid. ''Nederlandse taal'', ''Nederlands'', również jako '''język holenderski''', '''język flamandzki'''<ref>http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=11753.</ref>) – język [[języki indoeuropejskie|indoeuropejski]] z grupy [[języki germańskie|języków germańskich]] zaliczany do [[języki dolnoniemieckie|języków dolnoniemieckich]]. Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 27 milionów ludzi. Dla 23 milionów jest językiem ojczystym (pierwszym) lub językiem [[Kultura|kultury]] i [[Język literacki|literatury]], a dla kolejnych 4 milionów drugim językiem. Większość użytkowników tego języka mieszka na [[Europa Zachodnia|zachodzie Europy]]. Niderlandzki jest oficjalnym [[Język urzędowy|językiem urzędowym]] w [[Holandia|Holandii]] i [[Belgia|Belgii]] (w [[Region Flamandzki|Regionie Flamandzkim]] i [[Region Stołeczny Brukseli|Regionie Stołecznym Brukseli]])<ref name="konstytucja" />, a poza [[Europa|Europą]] |
'''Język niderlandzki''' (nid. ''Nederlandse taal'', ''Nederlands'', również jako '''język holenderski''', '''język flamandzki'''<ref>http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=11753.</ref>) – język [[języki indoeuropejskie|indoeuropejski]] z grupy [[języki germańskie|języków germańskich]] zaliczany do [[języki dolnoniemieckie|języków dolnoniemieckich]]. Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 27 milionów ludzi. Dla 23 milionów jest językiem ojczystym (pierwszym) lub językiem [[Kultura|kultury]] i [[Język literacki|literatury]], a dla kolejnych 4 milionów drugim językiem. Większość użytkowników tego języka mieszka na [[Europa Zachodnia|zachodzie Europy]]. Niderlandzki jest oficjalnym [[Język urzędowy|językiem urzędowym]] w [[Holandia|Holandii]] i [[Belgia|Belgii]] (w [[Region Flamandzki|Regionie Flamandzkim]] i [[Region Stołeczny Brukseli|Regionie Stołecznym Brukseli]])<ref name="konstytucja" />, a poza [[Europa|Europą]] na [[Surinam]]ie i dawnych [[Antyle Holenderskie|Antylach Holenderskich]], czyli [[Bonaire]], [[Curaçao]], [[Saba (terytorium)|Sabie]], [[Sint Eustatius]], [[Sint Maarten (terytorium)|Sint Maarten]] i [[Aruba|Arubie]]. Niderlandzki jest blisko spokrewniony z [[Język niemiecki|językiem niemieckim]] i wykazuje podobieństwo do [[Język angielski|angielskiego]] i [[Język duński|duńskiego]]. Języki o mniejszym zasięgu, które są blisko spokrewnione z niderlandzkim to [[Język afrikaans|afrikaans]] (do 1925 uważany za lokalną [[Wariant (językoznawstwo)|odmianę]] niderlandzkiego) i [[Język fryzyjski|fryzyjski]] (w mniejszym stopniu, gdyż nie należy do [[Języki dolnofrankońskie|języków dolnofrankońskich]]). |
||
== Nazwa == |
== Nazwa == |
Wersja z 22:15, 11 maj 2017
Ten artykuł od 2012-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji: zweryfikować zalecenia poradni PWN i innych kompetentnych źródeł dotyczące nazewnictwa: język holenderski/niderlandzki. |
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
{{{klasyfikacja}}} | |||||||
Status oficjalny | |||||||
Organ regulujący | Unia Języka Niderlandzkiego | ||||||
Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | nl | ||||||
ISO 639-2 | dut/nld | ||||||
ISO 639-3 | nld | ||||||
IETF | nl | ||||||
Glottolog | dutc1256 | ||||||
Ethnologue | nld | ||||||
GOST 7.75–97 | нид 495 | ||||||
Linguist List | nld | ||||||
WALS | dut, dbr, dli | ||||||
SIL | DUT | ||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język niderlandzki (nid. Nederlandse taal, Nederlands, również jako język holenderski, język flamandzki[3]) – język indoeuropejski z grupy języków germańskich zaliczany do języków dolnoniemieckich. Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 27 milionów ludzi. Dla 23 milionów jest językiem ojczystym (pierwszym) lub językiem kultury i literatury, a dla kolejnych 4 milionów drugim językiem. Większość użytkowników tego języka mieszka na zachodzie Europy. Niderlandzki jest oficjalnym językiem urzędowym w Holandii i Belgii (w Regionie Flamandzkim i Regionie Stołecznym Brukseli)[2], a poza Europą na Surinamie i dawnych Antylach Holenderskich, czyli Bonaire, Curaçao, Sabie, Sint Eustatius, Sint Maarten i Arubie. Niderlandzki jest blisko spokrewniony z językiem niemieckim i wykazuje podobieństwo do angielskiego i duńskiego. Języki o mniejszym zasięgu, które są blisko spokrewnione z niderlandzkim to afrikaans (do 1925 uważany za lokalną odmianę niderlandzkiego) i fryzyjski (w mniejszym stopniu, gdyż nie należy do języków dolnofrankońskich).
Nazwa
Do lat 70. XX w. w polskim piśmiennictwie używano nazwy „język holenderski” na określenie języka używanego w Holandii, zaś „język flamandzki” na określenie odmiany belgijskiej. Niekiedy, nieco myląco, nazwa „język holenderski” dotyczyła oficjalnego języka w obu krajach[4]. Od lat 80., ze względu na podpisanie między oboma krajami porozumienia dotyczącego tzw. unii językowej Nederlandse Taalunie, dotyczącej wspólnego języka urzędowego, w polskich publikacjach stosuje się raczej nazwę „język niderlandzki” (flamandzki + holenderski = niderlandzki)[5]. Pomimo podpisanego porozumienia, warianty językowe używane w obu krajach nadal się nieco różnią pod względem zarówno fonetyki, jak i morfologii, składni i słownictwa[6].
PWN nadal (2010) publikuje podręczniki i rozmówki języka określanego jako „flamandzki”[7].
Klasyfikacja
Klasyfikacja genetyczna
Językiem niderlandzkim posługuje się ok. 23 milionów ludzi, czyli więcej niż wszystkimi językami północnogermańskimi łącznie (szwedzki – 10 mln użytkowników, norweski – 5 mln, duński – 5 mln, islandzki – 310 tysięcy, farerski – 80 tysięcy).
Tak jak angielski i niemiecki, niderlandzki zalicza się do grupy języków zachodniogermańskich. Obecna forma i specyfika języka wynika z jego dolnofrankońskiego podłoża. Najsilniejsze piętno na późniejszym języku niderlandzkim odcisnęli Frankowie, germańskie plemię żyjące w delcie Renu, Mozy i Skaldy, w mniejszym stopniu inne spokrewnione z nimi plemiona – Fryzowie i Sasi, żyjący na wschód od rzeki IJssel. Dlatego dziś stopień pokrewieństwa niderlandzkiego i niemieckiego jest relatywnie wysoki.
Razem z wysoko- i dolnoniemieckim (które nie bazują na dolnofrankońskim), niderlandzki należy do gałęzi zachodniogermańskich języków kontynentalnych. Niderlandzki oraz dolnoniemiecki posiadają niektóre cechy gałęzi języków ingweońskich (anglo-fryzyjskich). Nie jest jednak ich typowym przedstawicielem, gdyż cechy wczesnego anglo-fryzyjskiego nie występują w języku standardowym, a głównie w dialekcie zachodnioflamandzkim.
Klasyfikacja strukturalna (typologia)
- kryterium fonologiczno-fonetyczne: język średnio bogaty w fonemy (jak większość języków europejskich); o akcencie dynamicznym (ekspiratorycznym), ruchomym pod względem fonetycznym, stałym pod względem morfologicznym
- kryterium morfologiczne: język silnie izolujący; posiadający mało rozbudowaną fleksję; niewiele form alternacyjnych
- kryterium syntaktyczne: język pozycyjny; o dominującym szyku SVO w zdaniu głównym, w zdaniu podrzędnym może występować inny szyk niż w zdaniu głównym; obowiązuje szyk V2 – odmienna forma czasownika pojawia się w zdaniu zawsze na drugim miejscu
Występowanie
Językiem niderlandzkim posługują się głównie mieszkańcy Holandii, Belgii (Wspólnota flamandzka Belgii) i Surinamu, a także na Arubie (część Królestwa Niderlandów), północno-wschodniej Francji oraz Niemiec (przede wszystkim zachodnie pogranicze). Od roku 1980 (za Unią Języka Niderlandzkiego) mówi się o trzech odmianach niderlandzkiego: północnoniderlandzkiej (Noord-Nederlands), belgijskiej (Belgisch-Nederlands) i surinamskiej (Surinaams-Nederlands). Wiele starych dokumentów i aktów prawnych w Republice Południowej Afryki i Indonezji (wcześniej kolonia Holenderskie Indie Wschodnie) zostało sporządzonych w języku niderlandzkim, toteż ponad 10 tysięcy studentów potrafi czytać w tym języku. W 2005 niderlandzkiego nauczało 500 wykładowców na ponad 220 uniwersytetach w 40 krajach.
Niderlandy
Język urzędowy, używany w szkolnictwie i administracji, nosi nazwę niderlandzkiego języka standardowego (Standaardnederlands). Oficjalnie posługuje się nim ponad 16 milionów mieszkańców Królestwa Niderlandów. Status języka urzędowego uzyskał dopiero w 1995 roku, na mocy nowelizacji ustawy Ogólne prawo administracyjne (Algemene wet bestuursrecht). Nowelizacja taki sam status przyznała językowi fryzyjskiemu. Jak wskazują wyniki badania z 2005 roku, przeprowadzonego na zlecenie Unii Języka Niderlandzkiego, mniejszości narodowe posługują się głównie językami: tureckim (192 tys. osób), marokańskim arabskim (100 tys.), papiamento (80 tys.), indonezyjskim (45 tys.) oraz surinamskim (7 tys.). Niderlandzki określa się czasami, nie zawsze poprawnie, jako flamandzki (w Belgii), holenderski (przede wszystkim Randstad) albo dolnoniemiecki (ze względów lingwistycznych).
Belgia
W sąsiedniej, 11-milionowej Belgii, trzy języki dzielą status oficjalnego: niderlandzki (nazywany często flamandzkim), francuski oraz niemiecki. Dla około 59% mieszkańców tego kraju niderlandzki jest pierwszym językiem (francuski dla ok. 40%, niemiecki ok. 1%). Niderlandzki jest oficjalnym językiem w regionie flamandzkim (pierwszy język 97% mieszkańców tegoż regionu) oraz jednym z dwóch oficjalnych (wraz z francuskim) w regionie stołecznym. Język ten jest pierwszym dla 16% mieszkańców stolicy.
Surinam
W Surinamie, dawnej kolonii holenderskiej, język niderlandzki posiada status urzędowego. Kraj ten jest (od 2005 r.) członkiem Unii Języka Niderlandzkiego. Jest to oficjalny język urzędów, parlamentu, szkół, biznesu oraz w mediów w całym kraju. 46,6% mieszkańców kraju określa go jako pierwszy język. Ponad 500 słów holenderskich charakterystycznych dla Surinamu zostało zamieszczonych w najnowszej wersji (2005) tzw. „Zielonej Książeczki” (Groene Boekje, słownik języka niderlandzkiego wydawany przez Unię).
Aruba
Na Arubie, będącej terytorium zależnym Holandii język niderlandzki posiada status urzędowego, wraz z papiamento.
Antyle Holenderskie
Antyle Holenderskie to nazwa istniejącego w latach 1884–2010 holenderskiego terytorium autonomicznego, w skład którego wchodziło pięć wysp: Curaçao, Bonaire, Saba, Sint Eustatius oraz Sint Maarten. Na wyspach tych, podobnie jak na Arubie niderlandzki posiada status urzędowego, niemniej jednak większość mieszkańców posługuje się w życiu codziennym innymi językami.
Wariantywność
Językiem urzędowym m.in. w Belgii i Holandii jest niderlandzki język standardowy (Nederlandse standaardtaal), używany przede wszystkim w dużych miastach takich jak Amsterdam, Rotterdam, Haga czy Bruksela. Standaryzacją języka niderlandzkiego zajmuje się Unia Języka Niderlandzkiego, która jest wspólna dla Belgii, Holandii i Surinamu (od roku 2004). Istnieje wiele wariantów i dialektów, posiadających wcześniej status odrębnego języka: brabancki (Brabants), flamandzki (Vlaams), holenderski (Hollands), limburski (Limburgs) etc. Za jeden z wariantów niderlandzkiego wielu językoznawców uznaje także afrikaans. Na bazie niderlandzkiego powstało także kilka języków kreolskich, które nigdy nie wykształciły bogatej literatury, jak Javindo, Petjo, Negerhollands, Jersey Dutch i Mohawk Dutch.
Historia
Język niderlandzki wyodrębnił się z dialektów dolnofrankońskich języka dolnoniemieckiego około 700 roku. Zaczął kształtować się w średniowieczu. Jego najstarsze pisemne zabytki pochodzą z IX wieku. Pierwszy tekst pisany w języku niderlandzkim pochodzi z 1100 roku.
Afrikaans a niderlandzki
Na bazie dialektów języka niderlandzkiego wyodrębnił się w końcu XVIII wieku język afrikaans, będący jednym z języków urzędowych w Republice Południowej Afryki, używanym przez większość europejskich osadników[potrzebny przypis] (zobacz Burowie).
Literatura niderlandzkojęzyczna
XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Bardzo ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza. W Belgii po niderlandzku tworzyli m.in. Felix Timmermans i Hugo Claus.
Porównanie z innymi językami germańskimi
znaczenie polskie | angielski | niderlandzki | niemiecki | szwedzki | duński | norweski (Bokmål) | norweski (Nynorsk) | farerski | islandzki |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
oko | eye | oog | Auge | öga | øje | øye | auge/auga | eyga | auga |
słyszeć | hear | horen | hören | höra | høre | høre | høyre/høyra | hoyra | heyra |
spać | sleep | slapen | schlafen | sova | sove | sove | sove/sova | sova | sofa |
zło | evil | euvel (kwaad) | Übel | ond | ond | ond | vond | óndur | vondur |
statek | ship | schip | Schiff | skepp | skib | skip | skip | skip | skip |
śpiewać | sing | zingen | singen | sjunga | synge/sjunge | synge | syngje/syngja | syngja | syngja |
wysoki | high | hoog | hoch | hög | høj | høy | høg | høgur/háur | hár |
prawy | right | rechts | rechts | höger | højre | høyre | høgre | høgra | hægri |
łódź | boat | boot | Boot | båt | båd | båt | båt | bátur | bátur |
ponad | over | over | über | över | over | over | over/yver | yvir | yfir |
strzelać | shoot | schieten | schießen | skjuta | skyde | skyte | skyte/skyta / skjote/skjota | skjóta | skjóta |
Zobacz też
- ↑ http://www.ethnologue.com/language/nld.
- ↑ a b Konstytucja Belgii (po niderlandzku).
- ↑ http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=11753.
- ↑ Nico Martens, Elke Morciniec: Mały słownik holendersko-polski i polsko-holenderski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1979, s. 15. ISBN 83-214-0097-3.
- ↑ Alfred F. Majewicz: Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: PWN, 1989, s. 34. ISBN 83-01-081-63-5.
- ↑ Alfred F. Majewicz: Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: PWN, 1989, s. 172. ISBN 83-01-081-63-5.
- ↑ http://ksiegarnia.pwn.pl/produkt/88034/jezyk-flamandzki-na-co-dzien--cd.html.