Michał Korybut Wiśniowiecki: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
do Warszawy, proszę nie zgaduj |
m drobne merytoryczne |
||
Linia 16: | Linia 16: | ||
| zmarł = [[10 listopada]] [[1673]]<br />[[Lwów]] |
| zmarł = [[10 listopada]] [[1673]]<br />[[Lwów]] |
||
| ojciec = [[Jeremi Wiśniowiecki]] |
| ojciec = [[Jeremi Wiśniowiecki]] |
||
| matka = [[Gryzelda Wiśniowiecka|Gryzelda Zamoyska<ref> Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s. 254</ref> |
| matka = [[Gryzelda Wiśniowiecka|Gryzelda Zamoyska]]<ref> Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s. 254</ref> |
||
| żona = [[Eleonora Habsburżanka]] |
| żona = [[Eleonora Habsburżanka]] |
||
| dzieci = |
| dzieci = |
Wersja z 23:21, 27 lut 2015
Michał Tomasz Wiśniowiecki[1] herbu Korybut, znany we współczesnej historiografii jako Michał Korybut Wiśniowiecki[a] (ur. 31 maja 1640 w Białym Kamieniu[b], zm. 10 listopada 1673 roku we Lwowie) – król Polski w latach 1669–1673.
Syn wojewody ruskiego, księcia Jeremiego Wiśniowieckiego i Gryzeldy Zamoyskiej. Mąż Eleonory Habsburżanki, córki cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda III Habsburga.
Dzieciństwo i młodość
Rodzice Michała poznali się prawdopodobnie podczas uroczystości koronacyjnych, we wrześniu 1637 r., Cecyli Renaty, żony króla Władysława IV Wazy[2]. Zaręczyny odbyły się bez rozgłosu w dniu 13 lutego 1638 r. (ponad miesiąc wcześniej, bo 7 stycznia zmarł ojciec Gryzeldy – Tomasz Zamoyski). Zaślubiny odbyły się w Zamościu 27 lutego 1639 r.[1] Kilkutygodniowe niemowlę przewieziono do Zamościa, gdzie do 1642 wychowywał się w domu jego babki Katarzyny z Ostrogskich Zamoyskiej[1]. Później przebywał wraz z matką, czyli musiał przebywać w Łubnie i Przyłuce, a od 1646 r. w Białym Kamieniu i Wiśniowcu na Wołyniu. W 1648 r. opuścił wspomniane miejscowości i wraz z rodzicami pędził los egzulantów, czyli wygnańców z Kresów. W maju tego roku wraz z rodzicami wyjechał do Brahinina. W następnych tygodniach przebywał w Turowie na Wołyniu, a od jesieni 1648 r. w twierdzy zamojskiej[1].
W 1651 roku zmarł jego ojciec. Większość majątku pozostawała w obcych rękach, zaś majątki w Rusi i Wołyniu zniszczone przez wojnę i zadłużone[1].
Początkowo znalazł się pod opieką biskupa wrocławskiego i płockiego królewicza Karola Ferdynanda Wazy, który tym samym miał się odwdzięczyć rzekomo za pomoc, jaką udzielił mu Jeremi w czasie starań o tron polski w 1648 r.[3] Przebywał w rezydencji biskupów płockich w Broku, pobierając nauki u jezuitów. Prawdopodobnie po śmierci biskupa-protektora (9 maja 1655 r.), przeszedł pod pieczę swego wuja, wówczas podczaszego koronnego, a z czasem wojewody sandomierskiego Jana Sobiepana Zamoyskiego, który dzięki swojej zamożności mógł mu zapewnić dalszą edukację. Wuj oddał go na dwór królewski Jana Kazimierza, gdzie Michał zyskał ogólną życzliwość i przychylność. Trudno orzec, czy wynikała ona z cech charakteru, czy ze względu na pamięć jego ojca[3].
W czasie potopu szwedzkiego wraz z parą królewską schronił się do Głogówka na Śląsku. W dniu 18 listopada 1655 na polecenie króla Jana Kazimierza wyjechał do Nysy, gdzie pobierał nauki w Kolegium Jezuickim Carolinum, gdzie przebywał co najmniej do marca 1656 roku[3].
W 1656 roku dzięki wsparciu królowej Ludwiki Marii rozpoczął studia na uniwersytecie w Pradze. Wraz z nim przebywał preceptor Felicjan Wąsowic, który listownie informował ordynata Zamoyskiego o postępach Michała w nauce. Bynajmniej królowa nie była do końca zadowolona z usług Wąsowica, skoro w 1660 r. zarzucała mu nadmierne wydatki w związku z jego pobytem u boku Michała. Wówczas królowa zdecydowała o powrocie Michała do kraju, zaś o jego dalszym losie miała zdecydować wraz z opiekunem, w zależności od jego umiejętności. Przed dniem 19 czerwca 1660 roku powrócił do kraju[4].
Wkrótce udał się na dwory w Dreźnie i Wiedniu. Tam też cieszył się szczególnymi względami cesarzowej wdowy Eleonory. Wówczas sięgnął po godność pułkownika, a może nawet szambelana cesarskiego. Wówczas prawdopodobnie poznał swoją przyszłą żonę – Eleonorę, która wówczas liczyła kilka lat (ur. 1653). Tam też podszkolił swoją znajomość łaciny, niemieckiego, włoskiego i francuskiego[5].
Władał wieloma językami: łaciną, niemieckim, francuskim, włoskim, hiszpańskim, tatarskim, tureckim i zapewne ruskim[6]. [7]
W 1663 roku wziął udział w kampanii na Ukrainie, w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667. W czasie rokoszu Lubomirskiego opowiedział się po stronie króla.
Elekcja
Kandydaturę Michała Korybuta do polskiego tronu wysunął biskup chełmiński i podkanclerzy koronny Andrzej Olszowski. Był kandydatem rzesz szlacheckich, dla których niebogaty i niedoświadczony książę nie mógł stanowić zagrożenia dla złotej wolności. Zaraz po jego wyborze profrancuskie stronnictwo magnackie (tzw. malkontenci) z prymasem Mikołajem Prażmowskim i hetmanem wielkim koronnym Janem Sobieskim przeszło do opozycji, planując unieważnienie elekcji, a później nawet detronizację Michała[1].
Został wybrany na króla na sejmie elekcyjnym 19 czerwca 1669 roku. Oprócz niego było czterech kandydatów innych narodowości, lecz po złych doświadczeniach z obcymi monarchami szlachta gremialnie głosowała na "Piasta", wbrew zamiarom magnatów. Uzyskał on 11 271 głosów elektorskich szlachty[8].
6 lipca elekt przysiągł pacta conventa. Koronowany został 29 września 1669 w Krakowie[1]. Sejm koronacyjny zerwał 5 listopada, przed upływem terminu, Jan Aleksander Olizar "dla marnej prywaty, ponieważ dwór ociągał się z wyrobieniem odszkodowania sekulantom ukraińskim i nie przeznaczał dla nich wakujących starostw." [9]
Małżeństwo
27 lutego 1670 roku na Jasnej Górze odbył się ślub z Eleonorą Habsburżanką, którego udzielał im nuncjusz papieski Galeazzo Marescotti, gdyż prymas Prażmowski odmówił swojego udziału. Pierwsza część uroczystości weselnych odbyła się w pałacu Denhoffów w Kruszynie[10].
Walka stronnictw
W Rzeczypospolitej zwalczały się dwa stronnictwa: malkontenci i regaliści. Malkontentami nazywano stronnictwo profrancuskie. Tworzyli je: prymas Mikołaj Prażmowski, hetman wielki koronny Jan Sobieski, Andrzej Morsztyn, Bogusław i Michał Kazimierz Radziwiłłowie, wojewoda krakowski Aleksander Michał Lubomirski, wojewoda ruski Stanisław Jan Jabłonowski, wojewoda poznański Krzysztof Grzymułtowski, biskup krakowski Andrzej Trzebicki.
W listopadzie 1669 roku malkontenci zerwali sejm koronacyjny posługując się egzulantami (tak określano szlachtę z ziem ukrainnych utraconych na rzecz Rosji). Malkontenci dążyli do detronizacji króla i wyniesienia na tron hrabiego Charles'a-Paris d'Orléans-Longueville. Po kraju krążył ordynarny paszkwil antykrólewski, pióra stolnika wielkiego koronnego Jana Wielopolskiego, pt. "List szlachcica polskiego do sąsiada po sejmie coronationis z Krakowa A. 1669".
W roku 1670 ostra walka stronnictw przeniosła się do sejmików przedsejmowych. Szlachta domagała się na nich sądu sejmowego nad hetmanem Janem Sobieskim. W obronie Sobieskiego wojsko zawiązało konfederację pod Trembowlą. Wobec groźby buntu armii, regaliści zrezygnowali z rozprawy z hetmanem na sejmie. 19 kwietnia 1670 malkontenci zerwali sejm walny. Sejmiki posejmowe wzięły w obronę króla Michała, domagając się sejmu konnego w pospolitym ruszeniu i ukarania malkontentów[1].
Jednak wzajemne animozje były tak silne, że dały znać o sobie w obliczu zagrożenia tureckiego. Oto w roku 1671 regaliści skutecznie zablokowali uchwalenie przez sejm środków na obronę, ponieważ hetman Jan Sobieski był malkontentem. Konflikt z malkontentami przesłaniał wojnę z Turcją. Doszło nawet do tego, że król poparł bunt oddziałów regimentarza Stanisława Wyżyckiego, który wbrew rozkazom Sobieskiego opuścił Wołyń, pozbawiając go obrony. Król wyznaczył buntownikom leża zimowe w bogatym starostwie samborskim i wypłacił część zaległego żołdu. Wojsku Sobieskiego żołdu nie wypłacił. Rozdarte wewnętrznymi waśniami państwo nie było w stanie dać należytego odporu Turkom.
W 1672 Turcja wypowiedziała wojnę Rzeczypospolitej. Mimo to w Koronie zanosiło się na kolejną wojnę domową. Zgromadzona przy królu w Gołębiu szlachta zawiązała konfederację gołąbską pod marszałkostwem pisarza polnego koronnego Stefana Stanisława Czarnieckiego. Gołębianie zagrozili sądem prymasowi Mikołajowi Prażmowskiemu. Pozbawili go wszelkich stanowisk państwowych. Plądrowali dobra Jana Sobieskiego i jego krewnych. 22 listopada w Kobryniu konfederację zawiązało wojsko litewskie i opowiedziało się za gołębianami. Obecne przy Sobieskim w Szczebrzeszynie wojsko koronne zawiązało w jego obronie konfederację szczebrzeszyńską. Na czele swych oddziałów Jan Sobieski udał się do Łowicza, gdzie przebywał prymas Prażmowski. Mediacji między zwaśnionymi stronami podjął się nuncjusz apostolski Francesco Buonvisi i biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Na pacyfikację nastrojów wpłynął też list sułtana Mehmeda IV, który żądał całkowitego ukorzenia się Rzeczypospolitej. W marcu 1673 odbył się w Warszawie sejm pacyfikacyjny, na którym uchwalono: 1) wzajemne darowanie win, 2) odmowę ratyfikacji układu buczackiego, 3) uchwalono środki na zaciąg armii. Pieniądze dane przez papieża przeznaczono na artylerię.
Wojna i nietrwały pokój z Imperium Osmańskim
- Osobny artykuł:
Pierwszy etap wojny
W czerwcu 100-tysięczna armia turecka, dowodzona przez samego sułtana Mehmeda IV, obległa Kamieniec Podolski, który 26 sierpnia skapitulował. Lwów okupił się po 10 dniach oblężenia. Czambuły tatarskie dotarły do Hrubieszowa, Jasła i Biecza. Maszerowały na Gołąb nad Wisłą, gdzie był król i zbierało się pospolite ruszenie. W październiku, na rozpaczliwą prośbę senatorów, Jan Sobieski wyprawił się z garstką wojska na czambuły tatarskie. Pod Niemirowem rozgromił ordę Dżambet Gireja. Pod Komarnem zniszczył drugi kosz tatarski, a pod Petranką zniósł trzecie zgrupowanie.
Pokój
Rezultat tego etapu wojny to "trudny do zaakceptowania" (dla znacznej części szlachty polskiej) pokój w Buczaczu (1672), który oddawał Imperium Ottomańskiemu część ziem wschodnich i wyrażał zgodę na płacenie przez Rzeczpospolitą ustalonych rocznych kwot. Rzeczpospolita stała się do 1676 roku lennem imperium osmańskiego[11].
Zabiegami dyplomatycznymi Polska wyeliminowała Tatarów Selima I Gireja i Kozaków Piotra Doroszenki z udziału w wojnie po stronie Turcji. Prawdopodobnie efektem jej zabiegów był najazd Kałmuków na Krym i Doroszeńkę. Chanat był spustoszony tak mocno, że Selim Girej nie był w stanie wesprzeć Turków.
Przygotowania do wypowiedzenia pokoju
Po kontrowersjach wokół traktatu pokojowego, będących jedną z przyczyn wewnętrznej anarchii (porównaj też: Walka stronnictw), a także licznych interwencjach i subwencjach państw trzecich (m.in. papiestwa) Michał Korybut rozpoczął przygotowania do kontynuacji wojny (czyli zerwania traktu pokojowego).
8 października 1673 w obozie pod Skwarzawą król Michał dokonał przeglądu 40 000 wojsk koronnych i 50 dział.
Choroba Michała Korybuta i zmiana dowódcy
Z powodu choroby król zmuszony został zdać dowództwo na Jana Sobieskiego[1].
Pod Chocimiem stanął 30-tysięczny korpus Husejna Paszy. W Kamieńcu Podolskim stacjonował 18-tysięczny korpus Halila Paszy. 15-tysięczny korpus Kaplana Paszy stał w Jassach. Sobieski skierował się przeciwko Husseinowi. Otoczył główne siły tureckie w twierdzy chocimskiej, którą w drugim dniu oblężenia wziął szturmem. To wielkie zwycięstwo Polaków nie przyniosło co prawda przełomu w wojnie i odzyskania Kamieńca Podolskiego, ale utwierdziło pozycję Jana Sobieskiego w Europie i zwiększyło respekt dla niego wśród Turków, którzy odtąd zwali go "Lwem Lechistanu".
Śmierć i pogrzeb
Król Michał Korybut Wiśniowiecki zmarł w pałacu arcybiskupim we Lwowie 10 listopada 1673 – śmierć nastąpiła z powodu zatrucia żołądkowego. Nowym królem obrany został 19 maja 1674 Jan III Sobieski. Po nabożeństwie serce króla pochowano w klasztorze kamedułów na Bielanach w Warszawie. Wnętrzności pochowano w Katedrze Łacińskiej we Lwowie (zostały wmurowane w jedną ze ścian katedry), ciało zaś 20 listopada odwieziono do Warszawy. Doczesne szczątki króla Michała pochowano równocześnie z prochami Jana II Kazimierza Wazy w podziemiach katedry wawelskiej, w dzień koronacji następcy, Jana III Sobieskiego 31 stycznia 1676[1].
Michał Korybut w literaturze pięknej
Panowanie Wiśniowieckiego opisywali Henryk Sienkiewicz (Pan Wołodyjowski) i Józef Ignacy Kraszewski (Król Piast).
Genealogia
Michał Wiśniowiecki ur. XVI w. zm. 1616 |
Regina Mohylanka ur. ok. 1588 zm. 1619 |
Tomasz Zamoyski ur.1 IV 1594 zm. 7 I 1638 |
Katarzyna Ostrogska ur. 1602 zm. 6 X 1642 | ||||||||||
Jeremi Wiśniowiecki ur. 1612 zm. 20 VIII 1651 |
Gryzelda Zamoyska ur. 27 IV 1623 zm. 17 IV 1672 |
||||||||||||
Eleonora Habsburżanka ur. 31 V 1653 zm. 17 XII 1697 OO 27 II 1670 |
Michał Korybut Wiśniowiecki ur. 31 V 1640 zm. 10 XI 1673 |
||||||||
NN (syn) Wiśniowiecki ur. 29 XI 1670 zm. 29 XI 1670 |
Zobacz też
- ↑ Panował jednak jedynie pod imieniem Michał
- ↑ Czamańska udowodniła, że data 31 lipca pochodziła z błędnego zapisu w albumie Akademii Zamojskiej i na podstawie wielu przesłanek przyjęła datę 31 maja (Czamańska 2007 ↓, s. 249), Polski Słownik Biograficzny, podaje datę urodzenia 31 lipca 1640 roku w Wiśniowcu na Wołyniu (Przyboś 1975 ↓, s. 605), inną datę i miejsce urodzenia (31 lipca 1640 roku na zamku oleskim) podają również: Józef Wolff w Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895. oraz Ludwik Dziedzicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 462 .
- ↑ a b c d e f g h i j Przyboś 2007 ↓, s. 25.
- ↑ Przyboś 2007 ↓, s. 19.
- ↑ a b c Przyboś 2007 ↓, s. 26.
- ↑ Przyboś 2007 ↓, s. 26–27.
- ↑ Przyboś 2007 ↓, s. 27.
- ↑ Czamańska 2007 ↓, s. 251.
- ↑ Talenty tak ocenił jeden z historyków Pierwszy spadkobierca Wazów mówił ośmioma językami, ale w żadnym z nich nie miał nic ciekawego do powiedzenia. Szkoda słów na jego bliższą charakterystykę. Dość powiedzieć, że Michał Korybut, wybrany wbrew własnej woli, jedynie ze względu na swą przeciętność i na pamięć ojca, Jeremiego, okazał się w purpurze monarszej zupełnym zerem, bezmyślnym samolubem, którego wyłączną troską było nie dać się zdetronizować. Władysław Konopczyński Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1986, tom 2 s. 47 ISBN 8321107303
- ↑ Dunin-Borkowski i Dunin-Wąsowicz 1910 ↓, s. VI.
- ↑ Konopczyński, op.cit. s.48
- ↑ Czamańska 2007 ↓, s. 294.
- ↑ Butterwick 2010 ↓, s. 28.
Bibliografia
- Julian Bartoszewicz, Elekcja Michała Korybuta w : Studja historyczne i literackie. Tom II Kraków 1881
- Richard Butterwick (red.): Rozkwit i upadek I Rzeczypospolitej. Daria Kuczyńska-Szymala (tłum.). Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11891-1.
- Ilona Czamańska: Wiśniowieccy. Monografia rodu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-229-0.
- Jerzy Dunin-Borkowski, Mieczysław Dunin-Wąsowicz: Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów: 1910.
- Adam Przyboś: Michał Tomasz Korybut Wisniowiecki. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XX. 1975.
- Adam Przyboś: Michał Korybut Wiśniowiecki 1640–1673. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2007, seria: Władcy Polscy. ISBN 978-83-242-0709-1.
Linki zewnętrzne
- Elekcja Michała Korybuta w "Pamiętnikach" Jana Chryzostoma Paska
- Niefortunny wybór
- Sylwetka Michała Korybuta Wiśniowieckiego
- Waśnie wewnętrzne w Rzeczypospolitej za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669-1673
- Panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego
- Michał Korybut Wiśniowiecki
- Władcy Polski
- Władcy Litwy
- Władcy elekcyjni I Rzeczypospolitej
- Polacy odznaczeni Orderem Złotego Runa
- Ludzie związani ze Lwowem
- Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 (strona polska)
- Urodzeni w 1640
- Wiśniowieccy herbu Korybut
- Zmarli w 1673
- Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie