Rokitnik zwyczajny
.JPG)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
rokitnik zwyczajny |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L. Sp. pl. 2:1023. 1753 | |
Rokitnik zwyczajny, rokitnik pospolity (Hippophae rhamnoides L. lub Hippophaë rhamnoides L.) – gatunek rośliny z rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae). Nazywany bywa także rosyjskim ananasem. Występuje w Europie i Azji, aż po Chiny, głównie wzdłuż wybrzeży morskich. W Polsce naturalne jego stanowiska znajdują się tylko nad wybrzeżem Bałtyku po ujście Wisły na wschodzie[2]. Zdziczałe formy rosną również w Pieninach i w rejonach upraw, zwykle w obrębie obszarów zurbanizowanych. Często sadzony jako roślina ozdobna oraz w celu umocnienia skarp.
Morfologia
- Pokrój
- Silnie rozgałęziony krzew (rzadko jest niskim drzewem), osiągający wysokość do 6 m. Wyglądem przypomina krzaczaste gatunki wierzb. Rośnie powoli, po 4 latach osiąga wysokość około 0,5 m.
- Łodyga
- Młode pędy są zakończone ostrymi cierniami. Pączki jajowate, złocisto-miedzianego koloru. Młode gałązki koloru pączków, starsze srebrzystoszare. Pędy z cierniami tworzą boczne odgałęzienia w postaci cierni drugiego rzędu.
- Liście
- Lancetowate, wąskie i krótkoogonkowe, miękko, srebrzyście owłosione, z wierzchu szaro-zielone, pod spodem srebrzyste. Mają długość do 7 cm, brzegi lekko podwinięte.
- Kwiaty
- Jest rośliną dwupienną. Kwiaty pręcikowe o żółtozielonej barwie występują w pęczkach po 2-5, żółte kwiaty słupkowe pojedynczo.
- Owoce
- Pomarańczowe pestkowce.
-
Liście -
Pąki (męskie) zimą -
Kwiaty -
Owoce
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Roślina wieloletnia, nanofanerofit. Wszystkie kwiaty są drobne i zakwitają przed rozwojem liści – od marca do maja. Roślina jest wiatropylna. Miąższ owoców powstaje z kielicha kwiatu[3]. Owoce utrzymują się na roślinie przez całą zimę, aż do wiosny[4].
- Cechy fizyko-chemiczne
- Owoce są soczyste, aromatyczne, o charakterystycznym kwaśno cierpkim smaku. Zawierają mało cukru a bardzo dużo witaminy C, a także E, F, K i P, kwas foliowy, prowitaminę A i D, antocyjany, flawonoidy, fosfolipidy, garbniki, nienasycone kwasy tłuszczowe oraz makro i mikroelementy, m.in. mangan, żelazo, bor. Wydzielają zapach przez niektórych uważany za nieprzyjemny. Po przemarznięciu stają się słodkie[3].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 24[5].
- Siedlisko
- W Polsce rośnie nad Bałtykiem na wydmach i na klifach, tworząc tam gęste zarośla. Ma niewielkie wymagania glebowe, może rosnąć na piaszczystych glebach. Jest odporny na mróz i suszę, niezbyt silne zasolenie gleby, dobrze znosi zanieczyszczenie powietrza. Na północ jego zasięg sięga aż do 68 stopnia szerokości geograficznej. Jest rośliną światłolubną i kwasolubną. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych podgat. Hippophae rhamnoides subsp. maritima jest gatunkiem charakterystycznym dla All. Salicion arenarieae[6].
Zagrożenia i ochrona
Od 1983 roku roślina jest objęta w Polsce ochroną gatunkową. W latach 1983–2014 podlegała ochronie ścisłej, od 2014 roku znajduje się pod ochroną częściową[7][8]. Zagrożeniem dla niej jest zacienianie jej stanowisk przez wyższe drzewa w wyniku naturalnej sukcesji ekologicznej. Niektóre jej stanowiska ulegają zniszczeniu w wyniku eksploatacji kredy[2].
Zastosowanie
- Roślina ozdobna
- Walorem rokitnika są barwne owoce, srebrzyste liście i małe wymagania oraz odporność. Nadaje się na żywopłoty – dobrze znosi cięcie i silnie krzewi się. Bywa też uprawiany dla owoców wykorzystywanych w celach spożywczych i leczniczych. Można go rozmnażać poprzez odrosty korzeniowe i wysiew nasion. By mieć pewność co do uzyskanej płci należy używać odkładów lub sadzonek, gdyż rośliny męskie można odróżnić po pąkach dopiero po kilku latach.
- Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski: owoce bogate w witaminy i mikroelementy: zawierają 2,4 razy więcej witaminy C niż czarna porzeczka.
- Działanie: Ze względu na zawartość witaminy A, E, K, kwasu foliowego, karotenoidów, fitosteroli, kwasów organicznych w medycynie tradycyjnej używano rokitnika do leczenia astmy (ze względu na wysoką zawartość witaminy C). Ponadto wzmacnia odporność organizmu, działa przeciwbólowo. Owoce stosuje się przy dolegliwościach żołądkowych, chorobach reumatycznych, przeziębieniach i chorobach skóry. Owoce zawierają rzadko spotykane w przyrodzie niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe:omega-3, omega-6, omega-7, omega-9[9][10].
- W kosmetologii stosuje się maseczki kosmetyczne oraz kremy/żele z owoców lub ekstraktów owoców, które poprawiają wygląd cery, opóźniają jej starzenie się, zmniejszają przebarwienia, redukują zmarszczki, odżywiają, nawilżają i odmładzają skórę[11][9]
- Owocami rokitnika leczono dawniej konie z robaków, co nadawało im zdrowy wygląd.
- Sztuka kulinarna
- Z owoców można robić dżemy, soki i przeciery. Zawierają dużo pektyn umożliwiających zestalanie się przetworów.
Kosmetyka
- Olej rokitnika wykorzystuje się do produkcji kremów do ciała. Taki kosmetyk nadaje się do suchej skóry i do cery potrądzikowej[12].
Nazewnictwo
Łacińska nazwa rodzajowa gatunku pochodzi z greckiego (híppos – koń, pháo – błyszczę). W jej zakończeniu nie występuje dyftong ae wymawiany [e], lecz dwie oddzielne samogłoski, co można uwzględniać w pisowni, umieszczając nad e znak dierezy: Hippophaë[13]. Zgodnie z artykułem 60.7 Międzynarodowego kodeksu nomenklatury botanicznej znaki diakrytyczne zasadniczo w nazwach naukowych nie są używane, jednak wyróżnienie diarezą występowania obok siebie oddzielnych samogłosek jest dopuszczalne[14].
Przypisy
- ↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-01-23]. (ang.).
- ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ a b Bruno P. Kremer: Owoce leśne – jagody, orzechy, pestkowce. Warszawa: Multico, 1996. ISBN 83-7073-102-3.
- ↑ Agnieszka Mike-Jeziorska: Rokitnik zwyczajny. 2013. [dostęp 2013-27-06]. (pol.).
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ a b Thomas S.C. Li and Thomas H.J. Beveridge, Sea Buckthorn: A New Medicinal and Nutritional Botanical, Her Majesty the Queen in Right of Canada, 2007, 22 lutego 2016.
- ↑ Olej rokitnikowy [online], znamlek.pl, 22 lutego 2016.
- ↑ Żel rokitnikowy [online], znamlek.pl [dostęp 2016-02-22].
- ↑ Martie Isabell Kluczna, Martielifestyle: NATURALNE KOSMETYKI DOMOWEJ ROBOTY [online], Martielifestyle [dostęp 2016-12-15].
- ↑ Deklinacja rzeczowników łacińskich pochodzenia greckiego [online], lpj.pl [dostęp 2019-06-17].
- ↑ Art. 60. [w:] International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants [on-line]. International Association for Plant Taxonomy (IAPT). [dostęp 2019-06-17].
Bibliografia
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
