Katastrofa kolejowa pod Szczekocinami
![]() Tabor zniszczony w katastrofie. Na górze wagonów znajduje się EP09-035 z TLK 31101 Brzechwa. W tle po prawej widoczna burta elektrowozu ET22-1105 z interRegio Jan Matejko. | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejsce | |
Rodzaj zdarzenia |
czołowe zderzenie pociągów pasażerskich |
Data |
3 marca 2012 |
Godzina |
20:55 |
Ofiary śmiertelne |
16 osób |
Ranni |
61 osób |
Położenie na mapie województwa śląskiego ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
![]() |
Katastrofa kolejowa pod Szczekocinami – czołowe zderzenie pociągu TLK 31101 Brzechwa spółki PKP Intercity relacji Przemyśl Główny – Warszawa Wschodnia z pociągiem interRegio 13126 Jan Matejko spółki Przewozy Regionalne relacji Warszawa Wschodnia – Kraków Główny na linii kolejowej nr 64 w Chałupkach koło Szczekocin w województwie śląskim. W wyniku zderzenia zginęło 16 osób, a 61 zostało rannych[1].
Opis zdarzenia
[edytuj | edytuj kod]Pociągi biorące udział w wypadku
[edytuj | edytuj kod]
interREGIO 13126 „Jan Matejko”
TLK 31101 „Jan Brzechwa”
W wypadku brały udział dwa pociągi pasażerskie. Pierwszym z nich był TLK 31101 Brzechwa spółki PKP Intercity relacji Przemyśl Główny – Warszawa Wschodnia, zestawiony z 7 wagonów prowadzonych lokomotywą elektryczną EP09-035[2] przez dwuosobową załogę elektrowozu i dwuosobową drużynę konduktorską[3]. Drugim pociągiem był interRegio 13126 Jan Matejko spółki Przewozy Regionalne relacji Warszawa Wschodnia – Kraków Główny, zestawiony z 4 wagonów prowadzonych lokomotywą elektryczną ET22-1105[4] przez jednego maszynistę i dwuosobową drużynę konduktorską[3].
Przebieg zdarzenia
[edytuj | edytuj kod]Tylko staniemy chwileczkę, bo mi, wie pan, rozjazd nie idzie.
Podczas przygotowywania drogi przebiegu dla interRegio 13126 Jan Matejko na posterunku odgałęźnym w Starzynach o godzinie 20:35, dyżurnemu ruchu Andrzejowi N. nie udało się uzyskać pożądanego położenia rozjazdów nr 3 i 4 w położeniu „minus” – które skierowałyby pociąg na tor nr 2 w kierunku Sprowy – z powodu mechanicznej awarii rozjazdu nr 4, o czym poinformował maszynistę interRegio[5]. Po rzekomym sprawdzeniu obu[6], dyżurny wyświetlił na semaforze sygnał zastępczy, zezwalający Matejce na wyjazd w kierunku Kozłowa. Na rozjeździe nr 4 interRegio pojechał jednak na tor nr 1, co nastąpiło o 20:48[7].
W tym samym momencie do posterunku odgałęźnego Sprowa zbliżał się od strony Kozłowa pociąg TLK 31101 Brzechwa[8] – z powodu modernizacji sieci trakcyjnej, na tym odcinku ruch prowadzony był dwukierunkowo po torze nr 2[9]. Dyżurna ruchu Jolanta S. przygotowała dla Brzechwy drogę przebiegu pozwalającą na przejazd na tor nr 1 w kierunku Starzyn i wyświetliła na semaforze sygnał zezwalający na jazdę. Jednakże w momencie wjazdu Matejki na tor nr 1 o 20:48, na semaforze pojawił się jednak sygnał S1 Stój ze względu na zajęcie toru przez ten pociąg[10]. Po krótkiej rozmowie z maszynistą Brzechwy przez radiotelefon, dyżurna wyświetliła na semaforze sygnał zastępczy ze wskaźnikiem W24, zaś o 20:52 31101 wyjechał na tor nr 1 w kierunku Starzyn[10][11].
Do czołowego zderzenia pociągów doszło około godziny 20:55 na kilometrze 21,250 linii kolejowej nr 64[10]; tuż przed zderzeniem pociąg interRegio zmniejszył prędkość ze 100 km/h do 40 km/h, zaś TLK – ze 118 km/h do 98 km/h[12]. Całkowitemu zniszczeniu uległy obie lokomotywy i 4 wagony, zaś uszkodzonych zostało 7 wagonów z obu składów. W wyniku wypadku zginęło 16 osób – trzej maszyniści, drużyna konduktorska Matejki, oraz 11 pasażerów z obu pociągów[13] – zaś 61 zostało rannych[10]. Dwie ofiary śmiertelne pochodziły ze Stanów Zjednoczonych i Rosji[14].
Akcja ratunkowa
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsi na miejscu katastrofy, po kilku minutach, pojawili się mieszkańcy okolicznych wiosek, próbujący ratować i pomagać w działaniach policji i służb ratunkowych. W akcji uczestniczyło 450 strażaków z 4 województw, 300 policjantów, funkcjonariusze Straży Ochrony Kolei, ochotnicy, ponadto użyto 35 samochodów ratownictwa technicznego, 2 śmigłowce ratunkowe i 13 psów[14], a także pociąg ratunkowy oraz wóz zabezpieczenia technicznego, potocznie nazywany „czołgiem kolejowym”[15]. W akcji wzięło udział 40 zespołów ratownictwa medycznego: 18 specjalistycznych, 22 podstawowe i dodatkowo 4 karetki transportowo-lekarskie. Poszkodowanych odwożono do 16 szpitali (w 14 miejscowościach)[16].
W akcji ratunkowej brali też udział lżej ranni pasażerowie pociągów oraz ludzie z pobliskiej wsi Chałupki, którzy dotarli na miejsce wypadku jako pierwsi – pomoc polegała na wsparciu psychicznym i fizycznym, jak również uwalnianiu poszkodowanych z wraków pociągów, a na miejsce wypadku przynosili koce, jedzenie i napoje dla poszkodowanych oraz dla służb ratunkowych.
Polski Czerwony Krzyż skierował do akcji ratunkowej pod Szczekocinami dwie Grupy Ratownictwa PCK: Będzin (7 ratowników, 2 ambulanse) i Kielce (5 ratowników, 1 ambulans)[17].
Przyczyny wypadku
[edytuj | edytuj kod]Ustalenia Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych
[edytuj | edytuj kod]Postępowanie wyjaśniające przyczyny katastrofy prowadziła początkowo komisja kolejowa pod kierownictwem Przewodniczącego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych Tadeusza Rysia, składająca się z pracowników PKP Polskich Linii Kolejowych, PKP Intercity oraz Przewozów Regionalnych. 20 marca 2012 roku przejął je zespół powypadkowy PKBWK[18].
W raporcie opublikowanym 15 lutego 2013 roku, Komisja jako przyczynę bezpośrednią wskazała wyprawienie przez dyżurnego ze Starzyn pociągu interRegio 13126 Jan Matejko na sygnał zastępczy na tor 1 w nieprawidłowy sposób i wyprawienie przez dyżurnego ruchu posterunku Sprowa pociągu TLK Brzechwa na sygnał zastępczy na zajęty tor szlakowy. Jako przyczynę pierwotną wskazano niezastosowanie przez Andrzeja N. przepisów wewnętrznych dotyczących postępowania w przypadku braku możliwości przełożenia rozjazdu nr 4 z poziomu nastawni. Wśród przyczyn pośrednich znalazły się z kolei nieprawidłowe działania obsługi posterunków w Starzynach i w Sprowie, nieprawidłowości w nadzorze nad pracą posterunków ruchu i drużyn pociągowych, a także zatajenie incydentu, do którego doszło w Starzynach dzień przed katastrofą[19].
Obsada posterunku Sprowa pracowała wcześniej na posterunku Węgrzynów Stary. Do czasu otwarcia nowego posterunku – co nastąpiło wraz z zamknięciem Węgrzynowa[20][21] – polegało głównie na pracy z symulatorem systemu, który miał się pojawić na nowym posterunku. W październiku 2011 roku przez tydzień znajdował się on w Sędziszowie, a potem na nastawni w Węgrzynowie, gdzie obsługa nastawni korzystała z niego między obsługiwanymi pociągami[20][22].
Ustalenia Bartosza Jakubowskiego
[edytuj | edytuj kod]W wydanej w 2022 roku książce Bartosz Jakubowski wskazał na poważne wady dokumentów PKP PLK w 2012 roku. Instrukcja o prowadzeniu ruchu pociągów Ir-1 nie przewidywała zarówno niewykazania przez urządzenia sterowania ruchem kolejowym zwolnienia toru pomimo zjazdu z niego pociągu, ani zmiany sygnału na semaforze na Stój z powodu zajęcia toru przez inny skład. Brakowało również instrukcji obsługi blokady liniowej dla odcinka Sprowa – Starzyny[23]. Wątpliwości budziło również m.in. upoważnienie dla Jolanty S. na obsługę posterunku Sprowa, które wydano na nieaktualnym druku, czy rejestry egzaminów dyżurnej oraz Andrzeja N.[24]
Po katastrofie
[edytuj | edytuj kod]Sprawa karna dotycząca katastrofy kolejowej pod Szczekocinami toczyła się przed Sądem Okręgowym w Częstochowie. Oskarżonymi o spowodowanie wypadku byli dyżurni ruchu, Andrzej N. i Jolanta S., zaś oskarżycielem posiłkowym został dawny pracodawca oskarżonych – spółka PKP Polskie Linie Kolejowe, którą reprezentował Zbigniew Ćwiąkalski[25][26]. W wyroku z 15 lipca 2016 zostali skazani na kary pozbawienia wolności – w przypadku dyżurnego ze Starzyn były to 4 lata, zaś w przypadku dyżurnej ze Sprowy – 2,5 roku[27]. Zostały one podwyższone przez Sąd Apelacyjny w Katowicach odpowiednio do 6 lat i 3,5 roku pozbawienia wolności[28].
Skarga kasacyjna wystosowana przez obrońcę Jolanty S. została oddalona przez Sąd Najwyższy[29]. Wniosek o ułaskawienie nie został zaakceptowany przez urzędującego prezydenta, Andrzeja Dudę[30]. Po skróceniu wyroku pod warunkiem podjęcia pracy zawodowej wyjechała z Polski[31].
30 lipca 2019 roku pod Złocieńcem doszło do incydentu, w którym na jednym torze znalazły się dwa pociągi. Raport PKBWK dotyczący tego zdarzenia wykazywał zbieżność przyczyn z katastrofą pod Szczekocinami – wypadku uniknięto dzięki dobrej widoczności i użyciu Radio-Stopu. Do incydentu miało doprowadzić nieprzestrzeganie przez PKP Polskie Linie Kolejowe zaleceń wydanych przez PKBWK po katastrofie z 2012 roku[32].
Wielu pasażerów, którzy przeżyli katastrofę, zmagało się z problemami psychicznymi i zespołem stresu pourazowego. Nie wszyscy otrzymali pomoc psychologiczną, którą obiecano po katastrofie[33].
Reakcje na katastrofę
[edytuj | edytuj kod]
Władze i instytucje pozarządowe
[edytuj | edytuj kod]Na miejsce katastrofy przybyli m.in. premier Donald Tusk, ministrowie Jacek Cichocki, Bartosz Arłukowicz, Sławomir Nowak[34] oraz prezydent Bronisław Komorowski[35], który ogłosił żałobę narodową obowiązującą w dniach 5 i 6 marca 2012[36].
Kondolencje dla bliskich ofiar katastrofy skierowała marszałek Sejmu Ewa Kopacz[37]. Prezydium Konferencji Episkopatu Polski wydało komunikat, w którym przesłało wyrazy współczucia[38].
Reakcje międzynarodowe
[edytuj | edytuj kod]W związku z katastrofą kondolencje wystosowali prezydenci: Słowacji Ivan Gašparovič[39], Kazachstanu Nursułtan Nazarbajew[40], Ukrainy Wiktor Janukowicz[41], Czech Václav Klaus[42], Białorusi Alaksandr Łukaszenka[43], Austrii Heinz Fischer, Węgier Pál Schmitt i premier Viktor Orbán[44], kanclerz Niemiec Angela Merkel oraz niemiecki minister spraw zagranicznych Guido Westerwelle, premier Wielkiej Brytanii David Cameron[45][46], francuski minister spraw zagranicznych Alain Juppé, przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso[44][45] oraz papież Benedykt XVI – za pośrednictwem Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej kard. Tarcisio Bertone[47]. Papież modlił się również za ofiary katastrofy podczas audiencji generalnej w Watykanie[48].
Prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama złożył Polsce wyrazy współczucia z powodu katastrofy kolejowej i w imieniu rządu USA, zaoferował pomoc[49].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]W miejscu wypadku na słupie średniego napięcia powiewa polska flaga upamiętniająca ofiary. W każdą rocznicę w miejscu wypadku kolejarze upamiętniają to wydarzenie. Pociągi w rocznicę wypadku zwalniają w tym miejscu, kolejarze natomiast używają syreny dla uczczenia pamięci swych kolegów oraz innych ofiar wypadku.
Pod koniec października 2012 roku odsłonięto pomnik pamięci ofiar katastrofy w Chałupkach, na terenie której doszło do katastrofy[50].
W 2013 roku mieszkańcy Chałupek uhonorowani zostali Nagrodą im. Jana Rodowicza „Anody” w dowód uznania za bohaterstwo w pomocy ofiarom katastrofy[51].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 6.
- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 18–19.
- ↑ a b Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 15.
- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 17–18.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 180–183.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 182.
- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 120–121.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 188.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 187.
- ↑ a b c d Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 121.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 191–192.
- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 119–120.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 222.
- ↑ a b Katastrofa pociągów w województwie śląskim. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, 2012-03-05. [dostęp 2012-03-05].
- ↑ Śląskie: katastrofa kolejowa. Zderzyły się dwa pociągi. Onet.pl, 2012-03-04. [dostęp 2012-03-04].
- ↑ PKBWK, Raport nr PKBWK/1/2013 z badania poważnego wypadku kat. A 01 zaistniałego w dniu 3 marca 2012 r. o godz. 20:55 na szlaku Sprowa – Starzyny w torze nr 1 w km 21,250 linii kolejowej nr 64 Kozłów – Koniecpol [online], 15 lutego 2013 [dostęp 2016-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-17] .
- ↑ Katastrofa kolejowa w Szczekocinach – GR PCK Będzin i GR PCK Kielce na pomoc poszkodowanym. pck.pl. [dostęp 2012-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 sierpnia 2016)]. (pol.).
- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 4–5.
- ↑ Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 6–8.
- ↑ a b Raport Nr PKBWK/1/2013 ↓, s. 64.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 112.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 106–107.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 117.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 109–111.
- ↑ Karol Trammer 2019 ↓, s. 189–190.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 155–156.
- ↑ Karol Trammer , System niewinny, „Z Biegiem Szyn nr 5 (85)”, 2016, s. 4–5 .
- ↑ Karol Trammer , Katastrofa w sądzie, „Z Biegiem Szyn nr 2 (94)”, 2018, s. 4–5 .
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 179.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 210.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 211.
- ↑ Raport Nr PKBWK/5/2020 ↓, s. 72.
- ↑ Bartosz Jakubowski 2022 ↓, s. 198–208.
- ↑ Katastrofa kolejowa w Szczekocinach: najgorszy wypadek od 1990 roku (ZDJĘCIA) [online], Forsal.pl, 4 marca 2012 [dostęp 2025-03-09] .
- ↑ Prezydent na miejscu katastrofy kolejowej [online], Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, 4 marca 2012 [dostęp 2025-03-09] .
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 marca 2012 r. w sprawie wprowadzenia żałoby narodowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2012 r. poz. 237).
- ↑ Kondolencje dla bliskich ofiar katastrofy kolejowej na Śląsku. sejm.gov.pl. [dostęp 2012-03-04]. (pol.).
- ↑ Prosimy o modlitwę w intencji ofiar katastrofy kolejowej!. ekai.pl. [dostęp 2012-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (7 marca 2015)]. (pol.).
- ↑ Depesza kondolencyjna od Prezydenta Republiki Słowackiej. prezydent.pl. [dostęp 2016-10-15]. (pol.).
- ↑ Nazarbayev expressed condolences to Poland on railroad accident. en.tengrinews.kz. [dostęp 2014-10-28]. (ang.).
- ↑ Kondolencje od Prezydenta Ukrainy. prezydent.pl. [dostęp 2016-10-15]. (pol.).
- ↑ Czechy: Prezydent składa kondolencje po katastrofie kolejowej [online], Interia, 4 marca 2012 [dostęp 2025-03-09] (pol.).
- ↑ Александр Лукашенко выразил соболезнования Президенту Республики Польша Брониславу Коморовскому. president.gov.by, 2012-03-05. [dostęp 2012-03-05]. (ros.).
- ↑ a b Napływają kondolencje z całej Europy. wiadomosci.wp.pl. [dostęp 2012-03-04]. (pol.).
- ↑ a b Francuzi i Brytyjczycy składają kondolencje Polakom. wprost.pl. [dostęp 2012-03-04]. (pol.).
- ↑ Merkel, Westerwelle. Kondolencje od Niemców. polskieradio.pl. [dostęp 2012-03-04]. (pol.).
- ↑ jdud, Papieskie kondolencje po wypadku k. Szczekocin [online], Gość Niedzielny, 6 marca 2012 [dostęp 2025-03-09] .
- ↑ Benedykt XVI modlił się po polsku za ofiary katastrofy [online], Dziennik.pl, 7 marca 2012 [dostęp 2025-03-09] .
- ↑ Obama składa kondolencje. „USA gotowe udzielić pomocy”. wiadomosci.dziennik.pl. [dostęp 2012-03-05]. (pol.).
- ↑ W Chałupkach odsłonięto pomnik pamięci ofiar katastrofy w Szczekocinach [online], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2025-01-20] (pol.).
- ↑ II edycja nagrody im. Jana Rodowicza „Anody” – mieszkańcy wsi Chałupki. youtube.com, 2013-03-07. [dostęp 2023-10-30].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Państwowa Komisja Badania Wypadków Kolejowych, Raport Nr PKBWK/1/2013 z badania poważnego wypadku kolejowego kat. A 01 zaistniałego w dniu 3 marca 2012 r. na szlaku Sprowa – Starzyny w torze nr 1 w km. 21,250 linii kolejowej nr 64 [online], 15 lutego 2013 [dostęp 2025-03-03] .
- Państwowa Komisja Badania Wypadków Kolejowych, Raport Nr PKBWK/5/2020 z badania incydentu kolejowego kategorii C41 zaistniałego w dniu 30 lipca 2019 r. o godzinie 16:53, stacja Złocieniec, tor nr 2, w km 114,131, linia kolejowa nr 210 Chojnice – Runowo Pomorskie [online], 16 lipca 2020 [dostęp 2025-03-03] .
- Karol Trammer , Ostre cięcie. Jak niszczono polską kolej, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66232-33-4 .
- Bartosz Jakubowski , Zderzenie czołowe. Katastrofa kolejowa pod Szczekocinami, Warszawa 2022, ISBN 978-83-67075-25-1 .