Szczekociny
50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Rynek w Szczekocinach | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1398–1870, od 1 stycznia 1923 | ||
| Burmistrz |
Jacek Lipa | ||
| Powierzchnia |
17,98 km² | ||
| Wysokość |
264 m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 34 | ||
| Kod pocztowy |
42-445 | ||
| Tablice rejestracyjne |
SZA | ||
Położenie na mapie gminy Szczekociny  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego  | |||
| 50°37′39″N 19°49′31″E/50,627500 19,825278
| |||
| TERC (TERYT) |
2416084 | ||
| SIMC |
0932413 | ||
Urząd miejski ul. Senatorska 242-445 Szczekociny | |||
| Strona internetowa | |||
Szczekociny – miasto w Polsce w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Szczekociny. Miejscowość położona jest nad rzeką Pilicą na obszarze Niecki Włoszczowskiej, będącej częścią Niecki Nidziańskiej.
Szczekociny znajdują się na terenie Małopolski[2] i pomimo że reforma z 1999 r. włączyła je do województwa śląskiego, Szczekociny nie są częścią Śląska. Przed 1975 r. Szczekociny były częścią województwa kieleckiego, a w latach 1975–1998 częścią województwa częstochowskiego. Natomiast w czasach zaboru rosyjskiego były częścią guberni kieleckiej przez większość tego okresu. Dlatego Szczekociny związane są z Kielecczyzną.
Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 3772 mieszkańców. W przeciągu lat zauważalny jest spadek ludności. Z danych z 12 grudnia 2021 r. liczba osób wynosi 3518.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość była wzmiankowana w formach Schecocino (1307), Scecoczin (1350–51), Scecociny oraz Sczecoczicze (1366), Sczekoczino (1405), Sczekoczyny (1470–80), Szczekocin (1787), Szczekociny (1827). Jest to nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej Szczekota[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Prawa miejskie nadano Szczekocinom w 1398 roku. W latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis wymienia miejscowość jako własność Szczekockiego herbu Odrowąż.
W XVI w. istniał tu zbór braci polskich[4]. W 1595 roku miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego było własnością Macieja Szczepanowskiego[5].
6 czerwca 1794 pod Szczekocinami (na polach wsi Wywła) rozegrała się jedna z największych bitew insurekcji kościuszkowskiej. Dowodzone przez Tadeusza Kościuszkę wojska polskie zostały pokonane przez połączone siły rosyjsko-pruskie. W bitwie pod Szczekocinami zginęli generałowie Józef Wodzicki i Jan Grochowski, a śmiertelnie ranny został chłop, bohater spod Racławic, Bartosz Głowacki.
W 1815 r. wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego Szczekociny znalazły się w zaborze rosyjskim[6].
W XIX wieku Szczekociny należą do Łubieńskich, Czackich, Halpertów. Na terenie miasta dominuje drobny handel, tkactwo, szewstwo. Założono tu niewielką fabrykę płótna i destylarnie[6].
W dniu 1 stycznia 1923 Szczekociny odzyskały prawa miejskie[7], które straciły w 1871 roku w wyniku represji za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko zaborcy rosyjskiemu.
Dwa dni po rozpoczęciu II wojny światowej, 3 września 1939 pod Szczekocinami zwycięską walkę z wojskami niemieckimi stoczył 8 pułk ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego.
W 1942 roku około 1500 Żydów ze Szczekocin zostało wywiezionych do Treblinki i tam zamordowanych.
Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Szczekociny już zostały częściowo spalone przez Niemców. W okolicy działały oddziały polskiej partyzantki, które w lipcu 1944 r. zajęły przejściowo miasto i wysadziły tutejszy most kolejowy. W styczniu 1945 r. miasto zajęły wojska radzieckie[8]. Ostatecznie w wyniku wojny stan zabudowań uległ zniszczeniu w 75%[6]. Po wojnie Szczekociny zostały odbudowane ze zniszczeń.
Historia przynależności administracyjnej[edytuj | edytuj kod]
- do 1795 – Korona Królestwa Polskiego, województwo krakowskie, powiat lelowski
- 1795–1807 – część lewobrzeżna – Królestwo Prus, Nowy Śląsk; część prawobrzeżna – Cesarstwo Austrii, Nowa Galicja
- 1807–1809 – część lewobrzeżna – Księstwo Warszawskie, departament kaliski, powiat lelowski; część prawobrzeżna – Cesarstwo Austrii, Nowa Galicja
- 1810–1815 – Księstwo Warszawskie, departament krakowski, powiat lelowski
- 1815–1816 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, departament krakowski, powiat lelowski
- 1816–1837 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, województwo krakowskie, obwód olkuski, powiat lelowski
- 1837–1841 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia krakowska
- 1841–1844 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia kielecka
- 1844–1866 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia radomska, powiat olkuski
- 1867–1915 – Cesarstwo Rosyjskie, Królestwo Kongresowe, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
- 1915–1917 – Austro-Węgry, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
- 1917–1918 – Królestwo Polskie (1917–1918) tzw. „aktu 5 listopada”, Generalne Gubernatorstwo Lubelskie, gubernia kielecka, powiat włoszczowski
- 1919–1939 – II Rzeczpospolita, województwo kieleckie, powiat włoszczowski
- 1939–1945 – Generalne Gubernatorstwo, dystrykt radomski, powiat jędrzejowski
- 1945–1975 – województwo kieleckie, powiat włoszczowski
- 1975–1998 – województwo częstochowskie
- od 1999 – województwo śląskie, powiat zawierciański
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Barokowo-klasycystyczny zespół z pałacem zbudowany w latach 70. XVIII w. przez Jana Ferdynanda Naxa, otoczony parkiem z końca XVIII w. (po II wojnie światowej w pałacu mieściło się liceum z internatem);
- Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, powstały ok. 1680 r., przebudowany w stylu wczesnoklasycystycznym w 1780 r. przez Urszulę Dembińską (ks. Jan Wiśniewski „W historycznym opisie kościołów” podaje, że kościół zbudowany był w 1450 r. przez Odrowąża ze Szczekocin, podkanclerza koronnego);
- Budynek dawnej plebanii przy placu Panny Marii 5 w miejscowości Szczekociny, zlokalizowany na działce nr 2464 (obręb 0001 Szczekociny); wpisany do rejestru zabytków 5 grudnia 2019 (nr rej. A/583/2019)[9].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Piramida wieku mieszkańców Szczekocin w 2014 r.[1]
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
Przedszkola
- Przedszkole Publiczne, al. Jana Pawła II 5
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki, ul. Senatorska 22
- Społeczna Szkoła Podstawowa, ul. Śląska 86
Szkoły ponadpodstawowe
- Liceum Ogólnokształcące, ul. Spacerowa 12
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12
- Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w formie zaocznej w Zespole Szkół, ul. Spacerowa 12
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
W mieście działa rzymskokatolicka parafia św. Bartłomieja Apostoła.
Sport i turystyka[edytuj | edytuj kod]
- Miejsko Gminny Ludowy Klub Sportowy Olimpijczyk
- Uczniowski Klub Sportowy LIDER
- Sparta Szczekociny
- Uczniowski Klub Sportowy TALENT
Szczekociny są punktem początkowym 
żółtego szlaku turystycznego prowadzącego do Moskorzewa.
Organizowane są również turystyczno-rekreacyjne spływy kajakowe po Pilicy, które są wielką atrakcją turystyczną dla mieszkańców Szczekocin i pobliskich miejscowości.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Partyzancki (1983)[10]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Synagoga w Szczekocinach
- Stary cmentarz żydowski w Szczekocinach
- Nowy cmentarz żydowski w Szczekocinach
- Wypadek kolejowy pod Szczekocinami
- Szczekociny (stacja kolejowa)
- Tramwaje w Szczekocinach
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Szczekociny w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2020-08-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ https://historiaszczekocin.pl/dzieje-szczekocin/sredniowiecze-iiiw-xvw/n,opis-dokumentow.
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967, s. 164.
- ↑ Czesław Tadeusz Zwolski, Ponidzie. Busko Zdrój Jędrzejów Kazimierza Wielka Pińczów Staszów. Przewodnik turystyczny, Warszawa 1971, s. 29.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 111.
- ↑ a b c https://szczekociny.pl/historia.html.
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 95, poz. 876.
- ↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/795-szczekociny/96-historia-miejscowosci/67904-historia-miejscowosci.
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 stycznia 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.). wkz.katowice.pl [dostęp 2019-12-24].
- ↑ Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] Urszula Lewandowska, Krystyna Malik, Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 21, ISBN 83-217-2519-8 (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Szczekociny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 837.
- Szczekociny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 640.
- Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonie | |
| Osada leśna | |
| Integralne części wsi |
|
