Rugownik

Rugownik – wyrażenie zależne od współczynników dwóch wielomianów, równe zero wtedy i tylko wtedy, gdy wielomiany te mają wspólny czynnik.

Definicja i własności

Rozpatrzmy dwa wielomiany w ciele liczbowym $K{:}$

$F(x)=a_{0}x^{n}+a_{1}x^{n-1}+a_{2}x^{n-2}+\dots +a_{n}$

$G(x)=b_{0}x^{m}+b_{1}x^{m-1}+b_{2}x^{m-2}+\dots +b_{m}$

Rugownikiem tych wielomianów nazywa się wyznacznik stopnia $n+m$ postaci

$\mathrm {R} (F,G)={\begin{vmatrix}a_{0}&a_{1}&a_{2}&\dots &a_{n}&0&0&\dots &0\\0&a_{0}&a_{1}&\dots &a_{n-1}&a_{n}&0&\dots &0\\0&0&a_{0}&\dots &a_{n-2}&a_{n-1}&a_{n}&\dots &0\\\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots \\0&0&0&\dots &a_{0}&a_{1}&a_{2}&\dots &a_{n}\\b_{0}&b_{1}&b_{2}&\dots &b_{m}&0&0&\dots &0\\0&b_{0}&b_{1}&\dots &b_{m-1}&b_{m}&0&\dots &0\\0&0&b_{0}&\dots &b_{m-2}&b_{m-1}&b_{m}&\dots &0\\\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots \\0&0&0&\dots &b_{0}&b_{1}&b_{2}&\dots &b_{m}\end{vmatrix}}.$

Przyjmuje się dodatkowo, że $\mathrm {R} (0,G)=\mathrm {R} (F,0)=0$

Wówczas dla dowolnych wielomianów $F,G,H{:}$

• $\mathrm {R} (F,G)=(-1)^{\deg F\cdot \deg G}\cdot \mathrm {R} (G,F)$
• $\mathrm {R} (F\cdot H,G)=\mathrm {R} (F,G)\cdot \mathrm {R} (H,G)$
• $\mathrm {R} (F,G)=0$ wtedy i tylko wtedy, gdy $F$ i $G$ mają wspólny pierwiastek.
• Istnieją takie wielomiany $v,w,$ że $v\cdot F+w\cdot G=\mathrm {R} (F,G)$

Niech $F,G$ będą postaci

$F(t)=(t-x_{1})(t-x_{2})\dots (t-x_{s})$

$G(t)=(t-y_{1})(t-y_{2})\dots (t-y_{r})$

Wtedy $\mathrm {R} (F,G)=\prod _{i=1}^{s}\prod _{j=1}^{r}(x_{i}-y_{j})$

Zastosowanie

Rozwiązywanie układów dwóch równań z dwiema niewiadomymi

Rozpatrzmy układ równań wielomianowych $f(x,y)=0,g(x,y)=0;$ $f,g$ – niezerowe. Po uporządkowaniu składników wielomianów względem potęg $y$ uzyskujemy:

$f_{0}(x)y^{s}+f_{1}(x)y^{s-1}+f_{2}(x)y^{s-2}+\dots +f_{s}(x)$

$g_{0}(x)y^{t}+g_{1}(x)y^{t-1}+g_{2}(x)y^{t-2}+\dots +g_{t}(x)$

gdzie $f_{0},g_{0}$ są wielomianami niezerowymi. Można rozważyć rugownik:

$\mathrm {R} (x)={\begin{vmatrix}f_{0}(x)&f_{1}(x)&f_{2}(x)&\dots &f_{s}(x)&0&0&\dots &0\\0&f_{0}(x)&f_{1}(x)&\dots &f_{s-1}(x)&f_{s}(x)&0&\dots &0\\0&0&f_{0}(x)&\dots &f_{s-2}(x)&f_{s-1}(x)&f_{s}(x)&\dots &0\\\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots \\0&0&0&\dots &f_{0}(x)&f_{1}(x)&f_{2}(x)&\dots &f_{s}(x)\\g_{0}(x)&g_{1}(x)&g_{2}(x)&\dots &g_{t}(x)&0&0&\dots &0\\0&g_{0}(x)&g_{1}(x)&\dots &g_{t-1}(x)&g_{t}(x)&0&\dots &0\\0&0&g_{0}(x)&\dots &g_{t-2}(x)&g_{t-1}(x)&g_{t}(x)&\dots &0\\\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots &\vdots &\vdots &\ddots &\vdots \\0&0&0&\dots &g_{0}(x)&g_{1}(x)&g_{2}(x)&\dots &g_{t}(x)\end{vmatrix}}.$

Podobnie, po uporządkowaniu składników wielomianów względem potęg $x,$ tworzy się rugownik $\mathrm {S} (y).$ Można udowdnić, że gdy para $(a,b)$ jest rozwiązaniem układu równań $f(x,y)=0,g(x,y)=0,$ zachodzi $\mathrm {R} (a)=0$ oraz $\mathrm {S} (b)=0.$

Powyższe rozumowanie prowadzi do metody uzyskiwania rozwiązań układu równań. Jeśli $R,S$ są wielomianami niezerowymi, ich rozkład na czynniki pierwsze daje skończoną liczbę potencjalnych wartości $a_{1},\dots ,a_{k}$ odciętej i $b_{1},\dots ,b_{l}$ rzędnej rozwiązania. Wówczas pozostaje bezpośrednie sprawdzenie, które z par $(a_{i},b_{j})$ są rozwiązaniami układu równań.

Bibliografia

• Andrzej Mostowski, Marceli Stark: Elementy algebry wyższej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 300–318.