Septymiusz Sewer

Septymiusz Sewer

Lucius Septimius Severus

cesarz rzymski
Okres	od 9 kwietnia 193 do 4 lutego 211
Poprzednik	Didiusz Julianus
Następca	Geta, Karakalla
Dane biograficzne
Dynastia	Sewerowie
Data i miejsce urodzenia	11 kwietnia 145/146 Leptis Magna
Data i miejsce śmierci	4 lutego 211 Eboracum
Ojciec	Publiusz Septymiusz Geta
Matka	Fulwia Pia
Żona	Julia Domna od 187
Dzieci	Geta, Karakalla
Moneta
Aureus Septymiusza Sewera

Lucjusz Septymiusz Sewer (łac. Lucius Septimius Severus; ur. 11 kwietnia 145/146 w Leptis Magna, zm. 4 lutego 211 w Eboracum) – cesarz rzymski od 9 kwietnia 193 roku do swojej śmierci. Założyciel dynastii Sewerów. Jego synowie Karakalla i Geta otrzymali za jego życia tytuł cezarów, a następnie augustów.

Życiorys

Ekwita, prawnik. Od 173 roku senator, konsul pomocniczy, następnie namiestnik Panonii. Pochodził z Leptis Magna w Afryce, prawdopodobnie z rodziny o rodowodzie punickim. Jego ojcem był Publius Septimius Geta, a matką Fulwia Pia. W 173 roku ożenił się po raz pierwszy. Po śmierci pierwszej żony, latem 187 roku ożenił się z Julią Domną, córką Bassjanusa – arcykapłana boga Baala w Emesie, z którą miał dwóch synów: Karakallę i Getę.

Panowane

Wojna domowa i zdobycie władzy

Po śmierci Pertynaksa w 193 roku wybrany przez żołnierzy cesarzem. W wyniku wojny domowej (193–197) pokonał konkurentów do tronu - kolejno: Didiusza Juliana w Italii (193), Pescenniusza Nigra na Wschodzie (193–194) i Klodiusza Albina na Zachodzie (196-197). W lutym 197 roku Septymiusz pokonał Klodiusza w bitwie pod Lugdunum, kończąc okres wojny domowej.

Po pokonaniu Pescenniusza Nigra zrównał z ziemią wspierające uzurpatora miasto Bizancjum (Byzantion), czyli późniejszy Konstantynopol. Po kilku latach zdecydował jednak o jego odbudowie i to właśnie Septymiuszowi Sewerowi przypisuje się rozpoczęcie budowy, na gruzach miasta greckiego, typowo rzymskiej metropolii. Po stu latach jego projekt kontynuował Konstantyn Wielki.

Wojna z Partami

Powodem wojny Sewera z Partami było wsparcie polityczne jakie Pescenniusz Niger otrzymał od Partów i ich królestw wasalnych: Adiabeny i Hatry oraz królestwa Osroene, które dotąd było wasalem Rzymu, ale przeszło na stronę Nigra i Partów.

Wojna toczyła się w dwóch osobnych etapach. Pierwszy etap, od wiosny do jesieni 195 roku, tyczył się kampanii Sewera skierowanej przeciwko Osroenie, Adiabenie i Hatrze. W toku walk Rzymianie zajęli Edessę i Nisibis (w tym drugim przypadku chodzi zapewne o odzyskanie tego miasta, które należało do Impreium od czasów poprzedniej wojny z Partami w latach 161–166). Spod Nisibis Sewer wysłał w różnych kierunkach łupieżcze ekspedycje - nad górny Tygrys do Adiabeny oraz na tereny Arabów z Królestwa Hatry w dorzeczu górnego Eufratu. Po tych zwycięstwach Sewer przyjął tytuły Parthicus Adiabenicus oraz Parthicus Arabicus. Pod koniec 195 roku zawarto pokój z Partami a Sewer skierował się na zachód Cesarstwa do rozprawy z Klodiuszem Albinem.

Drugi etap rozpoczął się w 197 roku od ataku króla Partów Wologazesa V na rzymską Mezopotamię i oblężenia Nisibis. Sewer latem tego roku wyruszył z portu Brundyzjum do Syrii, skąd następnie pospieszył na pomoc oblężonemu garnizonowi. Nisibis zostało uwolnione z oblężenia po czym Rzymianie wspierani przez władców Armenii i Osroeny, a także Artabana – brata i konkurenta Wologezesa V – ruszyli na południe wzdłuż Eufratu (piechota częściowo płynęła na barkach). Seleucja poddała się, natomast stołeczny Ktezyfon został w styczniu 198 roku zdobyty szturmem, splądrowany i zburzony. Według Kasjusza Diona wzięto do niewoli aż 100 tysięcy jeńców. W połowie 198 roku rozpoczęto powrót na północ, trasą wzdłuż Tygrysu. Po drodze Rzymianie spróbowali zdobycia Hatry, lecz bezskutecznie. Wrócili pod to miasto jesienią 198 roku, wyposażeni w znakomite machiny oblężnicze, lecz ponownie zostali odparci po 20-dniowych walkach. Pomimo porażek pod Hatrą, wojna została uznana za sukces a Sewer przyjął tytuł Parthicus Maximus. Utworzył również nową prowincję Mezopotamię, której zarząd powierzył prefektowi i wikariuszom mianowanym spośród ekwitów. Oficjalne zawarcie pokoju nastąpiło przypuszczalnie dopiero pod koniec 199 roku. Podczas tej wojny Rzymianie stłumili też powstanie żydowskie w Palestynie.

Nabytki terytorialne w Afryce

Za panowania Sewera doszło do rozszerzenia granic Imperium w Afryce od Mauretanii po Trypolitanię. Zadanie to wykonał Kwintus Anicjusz Faustus, który w latach 197–201 był namiestnikiem Numidii i legatem III legionu Augusta. Przesuniętą na południe granicę wzmocniono nowymi liniami obronnymi (murami i fosami) oraz fortami, z których najważniejszymi były: Castellum Dimmidi (obec. Masad), Cydamus (obec. Ghadames), Garbia i Gholaia. Wiązało się to z rozgromieniem, w ramach kampanii wojennej, koczowniczych plemion w rejonie Trypolitanii oraz z wyizolowaniem "wysp oporu" czyli górskich pasm nadbrzeżnego Atlasu Tellskiego, zamieszkanych przez wojownicze szczepy autochtoniczne.

Wyprawa na północ Brytanii

W 208 roku Septymiusz stanął na czele około 40-tysięcznej armii i wyruszył na wyprawę do północnej Brytanii, przeciwko Kaledończykom i Meatom, którzy najeżdżali rzymskie ziemie od kiedy osłabił je Klodiusz Albin. Długa kampania bez wyraźnych sukcesów odbiła się na zdrowiu cesarza, który w 210 roku oddał dowodzenie swojemu synowi Karakalli i wycofał się do Eboracum. Tam zmarł w 211 roku. Po śmierci Septymiusza kampanię zakończono, a imperium wycofało się z Wału Antonina, opierając północną granicę na Wale Hadriana.

Polityka wewnętrzna

Stworzył trzy nowe legiony zwane partyjskimi. Za jego rządów, wbrew ponad dwustuletniej tradycji, pod Rzymem stacjonował legion (II partyjski). Opierał się na ekwitach, ograniczył wpływy senatu do minimum, sam mianował wszystkich urzędników, łącznie z konsulami. Ze względów strategicznych i dla zapobieżenia wojnom domowym przeprowadził podział większych prowincji imperium (jak Syria) na mniejsze jednostki. Dla zyskania poparcia armii pozwolił legionistom na zawieranie małżeństw, posiadanie ziemi, zamieszkiwanie w miastach poza obozami – przed ukończeniem służby. Reforma ta nie obniżała dyscypliny w armii rzymskiej, lecz była jedynie zalegalizowaniem stanu faktycznego. Rozwiązał starą gwardię pretoriańską, oskarżając ją o zabójstwo Pertinaksa i utworzył nową, do której żołnierzy werbowano także spoza Italii.

Zreformował podział administracyjny rzymskiej Brytanii, dzieląc ją na dwie prowincje:

• Britannia Inferior, zarządzana przez namiestnika w randze konsularnej; dysponowała dwoma legionami (XX Valeria Victrix i VI Victrix)
• Britannia Superior, zarządzana przez senatora w randze pretora; dysponowała legionem II Augusta

Septymiusz upominający Karakallę (mal. J.B. Greuze, 1769)

Od wczesnego dzieciństwa był miłośnikiem prawa i jako cesarz otaczał się prawnikami. Starał się bronić ubogich (humiliores) przed bogatymi (honestiones) i objąć opieką państwa wszystkich mieszkańców imperium. Rozbudował administrację centralną o dwie nowe kancelarie cesarskie. Wielu afrykańskim miastom nadał status municypiów, a także prawo italskie, zwalniając je tym samym z podatków.

W 202 wydał rozporządzenie zakazujące przyjmowania wiary chrześcijańskiej i żydowskiej oraz zgromadzeń, co spowodowało nasilenie represji wobec tych grup (męczeństwo Ireneusza z Lyonu oraz Perpetui z Kartaginy). Edykt miał także znaczenie w kontekście pojawienia się praktyki chrztu niemowląt w chrześcijaństwie.

Śmierć

Zmarł w Eboracum podczas wyprawy do Brytanii. Władzę po nim przejęli synowie Karakalla i Geta.

Bibliografia

• Józef Wolski: Historia powszechna. Starożytność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 446–447. ISBN 978-83-01-14907-9.
• Tadeusz Kotula: Septymiusz Sewer. Cesarz z Lepcis Magna. Wrocław: Ossolineum, 1987. ISBN 83-04-02155-2.
• DariaD. Janiszewska-Sieńko DariaD., Wyprawa cesarza Septymiusza Sewera do Brytanii w latach 208–211 w świetle źródeł historiograficznych i numizmatycznych, „In Gremium. Studies in History, Culture and Politics” (6), 2012, DOI: 10.34768/ig.vi6.123, ISSN 1899-2722 [dostęp 2024-10-23]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• KrzysztofK. Królczyk KrzysztofK., Polityka dynastyczna cesarza Septymiusza Sewera (193–211, „Klio – Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym”, 2018 .