Filip I Arab

Filip I Arab Marcus Iulius Philippus
— Imperator Caesar Marcus Iulius Philippus Augustus —
Cesarz rzymski
Okres	od 244 do 249
Poprzednik	Gordian III
Następca	Decjusz
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	204 Philippopolis, Arabia Petraea
Data i miejsce śmierci	249 Werona
Przyczyna śmierci	śmierć w bitwie
Ojciec	Juliusz Marynus
Rodzeństwo	Gajusz Juliusz Pryskus
Małżeństwo	Otacylia Sewera
Dzieci	Filip II
Moneta

Filip I Arab, Marcus Iulius Philippus (ur. 204, zm. 249) – cesarz rzymski od 244 do 249. Panował jako Imperator Caesar Marcus Iulius Philippus Augustus.

Pochodzenie

Pochodził z Trachonitis, krainy w południowej Syrii leżącej na wschód od Jordanu. Urodził się w miejscowości znanej obecnie jako Szahba.

Objęcie władzy

Za rządów cesarza Gordiana III był jednym z najważniejszych (razem ze swoim bratem Pryskusem) dowódców na rozkazach Tymezyteusza, prefekta pretorianów i w latach 241-243 najważniejszej osoby w państwie. Tymezyteusz zmarł w drugiej połowie 243 r. w trakcie wojny z Persją i to Filip zastąpił go na stanowisku prefekta. W połowie lutego 244 r. rzymska armia została pokonana przez wojska Szapura I na perskim terytorium (niedaleko od Ktezyfonu), a cesarz Gordian zmarł lub zginął wkrótce potem. W trudnej sytuacji należało szybko wybrać nowego cesarza i wybór padł na Filipa. Jego szybka zgoda była traktowana później jako dowód jego udziału w śmierci Gordiana.

Układ z Persją

Sytuacja Filipa była niebezpieczna. Stał na czele pokonanej armii znajdującej się na terytorium wroga i dodatkowo mógł obawiać się własnych żołnierzy, którzy mogli go zacząć obwiniać o możliwe przyszłe niepowodzenia. Jego najważniejszym celem stało się jak najszybsze wydostanie się z Persji i udanie się do Rzymu, gdzie mógłby ugruntować swoją pozycję jako nowy cesarz. Dlatego też zawarł układ z Szapurem, płacąc ogromny okup i godząc się na to, by Armenia znalazła się w perskiej strefie wpływów, ale tereny Mezopotamii, odbite przez Rzymian w latach 243-244, miały pozostać w cesarstwie. Po zawarciu porozumienia wraz z armią wrócił na wschodnie tereny imperium rzymskiego.

Panowanie

Filip pozostawił swojego brata, Pryskusa, w Antiochii jako zarządcę Wschodu, a sam udał się do Rzymu, gdzie przybył późnym latem 244 r. W stolicy nadał swojemu 7-letniemu synowi, Filipowi II, tytuł cezara. W 245 r. wyruszył nad Dunaj, gdzie Karpowie wspierani przez Gotów od końca 243 r. przekraczali rzekę od strony Dacji i, wykorzystując rzymskie drogi do szybkiego przemieszczania się, pustoszyli bałkańskie prowincje. Filip wypchnął barbarzyńców na północ od Dunaju i wkroczył za nimi do Dacji; latem 246 r. kampania zakończyła się zwycięstwem. Mimo tego sytuacja na tym odcinku rzymskiego limesu (Dacja i dolny Dunaj) pozostawała trudna i wymagała sprowadzania dodatkowych garnizonów, co osłabiało inne części granicy.

W 247 r. Filip przebywał w Rzymie, gdzie zorganizował wielkie obchody 1000-lecia miasta Rzym (21 kwietnia 247 r. mijało millenium od tradycyjnej daty założenia miasta), połączone z uczczeniem jego zwycięstw oraz nadaniem synowi tytułu augusta. W 248 r. nad środkowym Dunajem wybuchła rebelia Pacatianusa, została szybko stłumiona, ale destabilizacja w regionie zachęciła Kwadów i Jazygów do splądrowania Panonii. Z kolei Mezję Dolną atakowali także Goci, wcześniej opłacani przez Rzym, ale teraz pozbawieni tych funduszy decyzją Filipa. Sytuacja zachęciła także Karpów do wznowienia ataków na Mezję i Dację. Filip wysłał nad Dunaj Decjusza z zadaniem opanowania sytuacji. Decjusz działał skutecznie, co zyskało mu uznanie armii, która, rzekomo wbrew jego woli, obwołała go cesarzem w maju lub czerwcu 249 r.

Niezależnie od tego wydarzenia pozycja Filipa słabła. Po poprzednikach odziedziczył kłopoty finansowe pogłębione jeszcze przez jego wydatki (m.in. wielką rozbudowę rodzinnego Philippopolis w Syrii). Próbował poprawić sytuację psując monetę, ale wstrzymywał się od podnoszenia podatków w Italii i Afryce pamiętając o kłopotach, jakie przyniosło to cesarzowi Maksyminowi. Jego brat, Pryskus, próbował podnieść podatki na podległym sobie Wschodzie, lecz wywołał tym posunięciem rewoltę Jotapiana w Kapadocji i Uraniusza Antoninusa w Syrii. Być może reakcją na podniesienie podatków były też rozruchy religijne, jakie wtedy wybuchły w Aleksandrii, co ograniczyło dostawy zboża z Egiptu do Rzymu i dodatkowo pogłębiło problemy Filipa.

Upadek i śmierć

Obwołany cesarzem Decjusz ruszył z armią do Italii. Filip ruszył na jego spotkanie, pozostawiając w stolicy syna. W sierpniu lub wrześniu 249 r. doszło do bitwy pod Weroną, gdzie Filip został pokonany i zabity. Na wieść o jego upadku w Rzymie zamordowano syna.

Bibliografia

• Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu: Od najdawniejszych czasów do Konstantyna. Tłumaczenie Jerzy Schwakopf. T. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 338. ISBN 83-06-01859-1.
• John Drinkwater: Maximinus to Diocletian and the 'crisis'. W: The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193-337. Alan K. Bowman (red.), Peter Garnsey (red.), Averil Cameron (red.). T. XII. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-30199-2. (ang.)
• Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Dominat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Iskry, 1991, s. 48–56. ISBN 83-207-1099-5.
• Herodian: Historia cesarstwa rzymskiego. Przekł. i komentarz Ludwik Piotrowicz, wstęp Józef Wolski. Wrocław: Ossolineum, 1963. ISBN 83-04-04670-9.