Karakalla
|
||||
|
||||
 |
||||
| Cesarz rzymski | ||||
| Okres panowania | od 4 lutego 211 do 8 kwietnia 217 |
|||
| Dane biograficzne | ||||
| Dynastia | Sewerowie | |||
| Data urodzenia | 4 kwietnia 188 | |||
| Data śmierci | 8 kwietnia 217 | |||
| Moneta | ||||
 |
||||
Karakalla (ur. 4 kwietnia 188, zm. 8 kwietnia 217; Caracalla, Marcus Aurelius Antoninus Bassianus, Marcus Aurelius Severus Antoninus) – cesarz rzymski. Syn Septymiusza Sewera i Julii Domny. Współrządził z ojcem, po jego śmierci (krótkotrwale) z bratem Septymiuszem Getą. Po jego zamordowaniu[1] w roku 212 został cesarzem samodzielnym.
Spis treści
Przydomek[edytuj | edytuj kod]
Przydomek Karakalla pochodził od nazwy galijskiego płaszcza z kapturem, jaki lubił nosić ten władca. Według Aureliusza Wiktora cesarz miał rozdawać ludności szaty sięgające kostek, stąd właśnie jego przydomek[2]. Oficjalnie jednak go nie używano; w źródłach występuje jego cognomen, czyli Antoninus.
Małżeństwo[edytuj | edytuj kod]
Jego małżonką i augustą przez krótki czas (202-205) była Publia Fulvia Plautilla, córka Plaucjana – prefekta pretorianów i faworyta Septymiusza Sewera. Po wykryciu jego spisku skazana na wygnanie (Wyspy Liparyjskie) i tam zgładzona ok. 212 na polecenie Karakalli. Związek ten był bezdzietny.
Rządy terroru[edytuj | edytuj kod]
Po zabójstwie brata cesarz pozwolił rozpętać falę terroru wymierzonego przeciw stronnikom Gety, w wyniku czego śmierć poniosło do 20 tys. osób. Dopuścił wówczas m.in. do zgładzenia prawnika rzymskiego i byłego prefekta pretorianów Emiliusza Papiniana (Aemilius Papinianus)[3] rzekomo za to, iż nie chciał napisać wywodu prawnego uzasadniającego zabójstwo brata.
Polityka wewnętrzna[edytuj | edytuj kod]
Za najważniejsze dzieło jego panowania należy uważać zakończenie procesu unifikacji Italii oraz prowincji poprzez wydanie w 212 (lub 213) Constitutio Antoniniana (tzw. Edykt Karakalli, którego przygotowanie przypisuje się raczej jego poprzednikowi i ojcu, Septymiuszowi Sewerowi). Edykt ten, nadający pełne prawo obywatelstwa rzymskiego prawie całej wolnej ludności cesarstwa, Karakalla ogłosił zapewne głównie dla zdobycia popularności wśród mas ludności imperium, a także z motywacji fiskalnej (rozszerzenie opodatkowania obywateli rzymskich na większość ludności). Nie umniejsza to jednak jego zasadniczej roli jako aktu wieńczącego politykę unifikacyjną prowadzoną zwłaszcza przez Hadriana i Septymiusza Sewera; poprzez nadanie rzymskiego civitas osiągnięto bowiem połączenie idei solidarności politycznej i wspólnoty religijnej (nakaz modlitw za cesarza do wszystkich bóstw imperium)[4]. Dzięki temu Constitutio w znaczący sposób wpłynęła na kierunek dalszego rozwoju społecznego cesarstwa.
W dążeniu do ustabilizowania pieniądza i zrównoważenia deprecjacji denara (zawierającego teraz o 25% mniej srebra), w 214 lub 215 r. Karakalla w ramach szerszej reformy wprowadził nową monetę wartości 2 denarów, umownie nazywaną od jego cognomen antoninianem. Choć dewaluowana i modyfikowana, przetrwała ona w istocie cały okres wielkiego kryzysu cesarstwa aż do poważnej reformy monetarnej podjętej przez tetrarchów na przełomie III i IV w.
W prowincjach cesarz dbał o rozbudowę i utrzymanie sieci dróg. Z okresu jego panowania pochodzi ich mapa obejmująca sieć drogową o długości ok. 55 tys. mil rzymskich, zwana Itinerarium provinciarium Antonini Augusti. W samym Rzymie dokończył po ojcu budowę term zwanych antoniniańskimi (thermae Antoninianae) przy Via Appia, u stóp Awentynu. Oddane do użytku mieszkańców Wiecznego Miasta w 216 r., były pierwszymi z wielkich łaźni Rzymu budowanych w III-IV stuleciu[5].
Polityka zewnętrzna[edytuj | edytuj kod]
W polityce zewnętrznej Karakalla musiał tradycyjnie bronić granicy (limesu) nad Renem i Dunajem oraz prowadzić wojnę z Partami. Gdy na odcinku limesu retyckiego i górnogermańskiego pojawił się nowy przeciwnik w postaci germańskiego plemenia Alamanów, Karakalla odniósł nad nim jesienią 213 r. znaczące zwycięstwo, co pozwoliło mu przybrać tytuł Germanicus Maximus. W następnym roku cesarz zwycięsko rozprawił się z Karpami nad dolnym Dunajem. W 215 r. rozpoczął konflikt z Partami nieudanym uderzeniem na Armenię wojsk pod dowództwem jego wyzwoleńca Teokryta. Przed rozpoczęciem głównego uderzenia w 216 r., cesarz krwawo spacyfikował zbuntowaną Aleksandrię, której mieszkańcy zapewne odmawiali zwiększonych świadczeń na wyprawę wschodnią[6].
Jako gorliwy naśladowca Aleksandra Wielkiego, Karakalla zamierzał połączyć cesarstwo rzymskie z imperium Partów – w tym celu zażądał ręki córki Króla Królów Artabana IV. Otrzymując odmowę rozpoczął wojnę z Partami i przyłączył Armenię do imperium jako nową prowincję. W 217 udając się z Edessy na wojnę został zamordowany z inspiracji prefekta pretorianów – Makryna (Macrinusa) pod Carrhae (dzis. Harran w Turcji)[7]. Choć nie został pośmiertnie uznany za „boskiego” (divus), prochy jego spoczęły w mauzoleum Hadriana.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Akt ten dokonany w obecności matki oraz cały konflikt między braćmi dramatycznie opisuje Herodian (Historia cesarstwa rzymskiego 3,5-4,4).
- ↑ Aureliusz Wiktor Księga o cezarach 21, 1. w: Brewiaria dziejów rzymskich (red. nauk. Przemysław Nehring). Warszawa: Wyd. UW, 2010.
- ↑ Eliusz Spartianus w Historia Augusta przedstawia to jako morderstwo dokonane przez żołnierzy na oczach cesarza (Anton. Karakalla 4,1); podobnie Aureliusz Wiktor (20, 33)
- ↑ M. Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1974, s. 320-322.
- ↑ Spośród monumentalnych zabytków z czasu jego panowania zachowały się 2 łuki triumfalne: w algierskiej Dżemili (staroż. Cuicul) i Tebessie (Theveste).
- ↑ J. Prostko-Prostyński: Karakalla. W: Słownik..., s. 115-116.
- ↑ Przez nasłanego setnika Marcjalisa według Herodiana (13,1-6), co powtarza Eliusz Spartianus (Historia Augusta, Anton. Karakalla 7); przez żołnierza-łucznika według Kasjusza Diona (LXXIX, 4-6).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. T. 1. Warszawa: PIW, 1992. ISBN 830-602-8317
- Herodian, Historia cesarstwa rzymskiego (przekł., wstęp i komentarz J. Wolski). Wrocław: Ossolineum, 2004.
- Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana (przekł., wstęp i kom. H. Szelest). Warszawa: Czytelnik, 1966.
- Kasjusz Dion: Historia rzymska (przekł., wstęp i kom. Wł. Madyda). Wrocław: Ossolineum, 1967.
- Tadeusz Kotula: Septymiusz Sewerus, cesarz z Lepcis Magna. Wrocław: Ossolineum, 1987. ISBN 83-0402-155-2
- Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006. ISBN 83-2071-748-5
- Piotr Iwaszkiewicz, Wiesław Łoś, Marek Stępień: Władcy i wodzowie starożytności. Słownik. Warszawa: WSiP, 1998. ISBN 83-02-06971-X
- J. Prostko-Prostyński: Karakalla. W: Słownik cesarzy rzymskich. Poznań: Wyd. Poznańskie, 2001. ISBN 83-7177-185-1
