Karakalla

Karakalla

Caracalla
Lucius Septimius Bassianus
(od 195 r. Marcus Aurelius Antoninus)

— Imperator Caesar Marcus Aurelius Severus Antoninus Pius Augustus —
Cesarz rzymski
Okres	od 4 lutego 211 do 8 kwietnia 217
Poprzednik	Septymiusz Sewer
Następca	Makrynus
Dane biograficzne
Dynastia	Sewerowie
Data urodzenia	4 kwietnia 188
Data śmierci	8 kwietnia 217
Ojciec	Septymiusz Sewer
Matka	Julia Domna
Rodzeństwo	Geta
Małżeństwo	Plautylla
Moneta

Fragment wnętrza term Karakalli (według XIX-wiecznej rekonstrukcji)

Karakalla (ur. 4 kwietnia 188, zm. 8 kwietnia 217; Caracalla, Lucius Septimius Bassianus, Marcus Aurelius Antoninus Bassianus, Marcus Aurelius Severus Antoninus) – cesarz rzymski z dynastii Sewerów, syn cesarza Septymiusza Sewera i cesarzowej Julii Domny. Współrządził z ojcem, po jego śmierci (krótkotrwale) z młodszym bratem Septymiuszem Getą. Po jego zamordowaniu w roku 212 został cesarzem samodzielnym.

Imiona i przydomek

Urodził się jako Lucius Septimius Bassianus. Po osiągnięciu wieku 7 lat jego imiona zostały zmienione na Marcus Aurelius Antoninus (ew. Marcus Aurelius Antoninus Bassianus lub Marcus Aurelius Severus Antoninus), gdyż jego ojciec chciał połączyć zapoczątkowaną przez siebie dynastię Sewerów z poprzednio rządzącą dynastią Antoniuszów.

Znany jest powszechnie pod przydomkiem Karakalla (oryg. Caracalla), który pochodził od nazwy galijskiego płaszcza z kapturem, jaki lubił nosić ten władca. Według Aureliusza Wiktora cesarz miał rozdawać ludności szaty sięgające kostek, stąd właśnie jego przydomek. Oficjalnie jednak go nie używano; w źródłach występuje jego cognomen, czyli Antoninus.

Małżeństwo

Jego małżonką i augustą przez okres trzech lat była poślubiona w kwietniu 202 Plautylla (Publia Fulvia Plautilla), córka Plaucjana – prefekta pretorianów, przyjaciela i faworyta Septymiusza Sewera. Po wykryciu jego rzekomego spisku i zamordowaniu ojca została skazana na wygnanie na Wyspy Liparyjskie (lub na Sycylię) i tam zgładzona w lutym 211 na polecenie Karakalli. Związek ten był bezdzietny.

Rządy terroru

Po zabójstwie brata cesarz pozwolił rozpętać falę terroru wymierzonego przeciw stronnikom Gety, w wyniku czego śmierć poniosło do 20 tysięcy osób. Dopuścił wówczas między innymi do zgładzenia prawnika rzymskiego i byłego prefekta pretorianów Emiliusza Papiniana (Aemilius Papinianus) rzekomo za to, iż nie chciał napisać wywodu prawnego uzasadniającego zabójstwo brata.

Polityka wewnętrzna

Za najważniejsze dzieło jego panowania należy uważać zakończenie procesu unifikacji Italii oraz prowincji poprzez wydanie w 212 (lub 213) Constitutio Antoniniana (tak zwany Edykt Karakalli, którego przygotowanie przypisuje się raczej jego poprzednikowi i ojcu, Septymiuszowi Sewerowi). Edykt ten, nadający pełne prawo obywatelstwa rzymskiego prawie całej wolnej ludności cesarstwa, Karakalla ogłosił zapewne głównie dla zdobycia popularności wśród mas ludności imperium, a także z motywacji fiskalnej (rozszerzenie opodatkowania obywateli rzymskich na większość ludności). Nie umniejsza to jednak jego zasadniczej roli jako aktu wieńczącego politykę unifikacyjną prowadzoną zwłaszcza przez Hadriana i Septymiusza Sewera; poprzez nadanie rzymskiego civitas osiągnięto bowiem połączenie idei solidarności politycznej i wspólnoty religijnej (nakaz modlitw za cesarza do wszystkich bóstw imperium). Dzięki temu Constitutio w znaczący sposób wpłynęła na kierunek dalszego rozwoju społecznego cesarstwa.

W dążeniu do ustabilizowania pieniądza i zrównoważenia deprecjacji denara (zawierającego teraz o 25% mniej srebra), w 214 lub 215 Karakalla w ramach szerszej reformy wprowadził nową monetę wartości 2 denarów, umownie nazywaną od jego cognomen antoninianem. Choć dewaluowana i modyfikowana, przetrwała ona w istocie cały okres wielkiego kryzysu cesarstwa aż do poważnej reformy monetarnej podjętej przez tetrarchów na przełomie III i IV wieku.

W prowincjach cesarz dbał o rozbudowę i utrzymanie sieci dróg. Z okresu jego panowania pochodzi ich mapa obejmująca sieć drogową o długości około 55 tysięcy mil rzymskich, zwana Itinerarium provinciarium Antonini Augusti. W samym Rzymie dokończył po ojcu budowę term zwanych antoniniańskimi (thermae Antoninianae) przy Via Appia, u stóp Awentynu. Oddane do użytku mieszkańców Wiecznego Miasta w 216, były pierwszymi z wielkich łaźni Rzymu budowanych w III-IV stuleciu.

Polityka zewnętrzna

W polityce zewnętrznej Karakalla musiał tradycyjnie bronić granicy (limesu) nad Renem i Dunajem oraz prowadzić wojnę z Partami. Gdy na odcinku limesu retyckiego i górnogermańskiego pojawił się nowy przeciwnik w postaci germańskiego plemienia Alamanów, Karakalla odniósł nad nim jesienią 213 znaczące zwycięstwo, co pozwoliło mu przybrać tytuł Germanicus Maximus. W następnym roku cesarz zwycięsko rozprawił się z Karpami nad dolnym Dunajem. W 215 rozpoczął konflikt z Partami nieudanym uderzeniem na Armenię wojsk pod dowództwem jego wyzwoleńca Teokryta. Przed rozpoczęciem głównego uderzenia w 216, cesarz krwawo spacyfikował zbuntowaną Aleksandrię, której mieszkańcy zapewne odmawiali zwiększonych świadczeń na wyprawę wschodnią.

Jako gorliwy naśladowca Aleksandra Wielkiego, Karakalla zamierzał połączyć cesarstwo rzymskie z imperium Partów – w tym celu zażądał ręki córki Króla Królów Artabana IV. Otrzymując odmowę rozpoczął wojnę z Partami i przyłączył Armenię do imperium jako nową prowincję. W 217 udając się z Edessy na wojnę został zamordowany z inspiracji prefekta pretorianów – Makryna (Macrinusa) pod Carrhae (dzisiejszy Harran w Turcji). Choć nie został pośmiertnie uznany za „boskiego” (divus), prochy jego spoczęły w mauzoleum Hadriana.

Bibliografia

• Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. T. 1. Warszawa: PIW, 1992. ISBN 830-602-8317.
• Herodian, Historia cesarstwa rzymskiego (przekład, wstęp i komentarz Józef Wolski). Wrocław: Ossolineum, 2004.
• Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana (przekład, wstęp i komentarz Hanna Szelest). Warszawa: Czytelnik, 1966.
• Kasjusz Dion: Historia rzymska (przekład, wstęp i komentarz Władysław Madyda). Wrocław: Ossolineum, 1967.
• Tadeusz Kotula: Septymiusz Sewerus, cesarz z Lepcis Magna. Wrocław: Ossolineum, 1987. ISBN 83-0402-155-2.
• Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Warszawa: Iskry, 2006. ISBN 83-2071-748-5.
• PiotrP. Iwaszkiewicz PiotrP., WiesławW. Łoś WiesławW., MarekM. Stępień MarekM., Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, Warszawa: WSiP, 1998, ISBN 83-02-06971-X, OCLC 69568159 .
• Jan Prostko-Prostyński: Karakalla. W: Słownik cesarzy rzymskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001. ISBN 83-7177-185-1.