Przejdź do zawartości

Kraj Nadwiślański

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kraj Nadwiślański
Привислинскій край
Kraj
1867–1915
Ilustracja
Mapa Kraju Nadwiślańskiego
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Warszawa

Data powstania

1867

Data likwidacji

1915

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gubernii

10

brak współrzędnych

Kraj Nadwiślański (ros. Привислинскій край, Priwislinskij kraj) – półoficjalna nazwa Królestwa Polskiego używana po zniesieniu przez władze Imperium Rosyjskiego jego autonomii instytucjonalnej. Nazwa ta nigdy nie zastąpiła całkowicie określenia Królestwo Polskie, lecz była stosowana obok niego.

W polskim piśmiennictwie historycznym spotyka się niekiedy termin „Kraj Przywiślański”, który jest rusycyzmem, kalką z języka rosyjskiego[1].

Rys historyczny

[edytuj | edytuj kod]

Po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie przystąpiły do likwidacji autonomii Królestwa. W 1866 przeprowadzono reorganizację administracji, tworząc 10 guberni bezpośrednio podporządkowanych władzom Imperium Rosyjskiego. W 1867 zniesiono autonomię instytucjonalną Królestwa Polskiego – zlikwidowano m.in. Radę Stanu i Radę Administracyjną. Wycofano też z użycia odrębny herb Królestwa, a polskiego orła pozostawiono tylko jako jeden z wielu elementów w herbie całego Imperium. W 1871 zaprzestano wydawania osobnego Dziennika Praw Królestwa Polskiego. Od 1874, po zniesieniu urzędu namiestnika królewskiego, obszar Królestwa Polskiego zaczęto również określać jako generał-gubernatorstwo warszawskie. Nazwa „Kraj Nadwiślański” miała jeszcze bardziej podkreślać zespolenie Królestwa z Imperium Rosyjskim.

Zakres użycia nazwy

[edytuj | edytuj kod]

Określenie „Kraj Nadwiślański”, początkowo całkowicie potoczne, w latach 80. XIX wieku bez szczególnej podstawy prawnej zaczęło się pojawiać także w dokumentach oficjalnych.

Jako datę pierwszego pojawienia się tej nazwy w akcie urzędowym często podaje się rok 1888. W wydanym 11 czerwca zdaniu Rady Państwa pierwszy raz użyto określenia „gubernie Kraju Nadwiślańskiego”[2].

Jednak jeszcze wcześniej nazwy „Kraj Nadwiślański” użył car Aleksander III. 29 kwietnia 1883 imperator nadał Order Świętego Aleksandra Newskiego kuratorowi warszawskiego okręgu szkolnego, Aleksandrowi Apuchtinowi. W wydanym z tej okazji reskrypcie carskim pojawiło się określenie Priwislinskij kraj[3].

Później nazwę „Kraj Nadwiślański” coraz częściej wprowadzano do oficjalnych dokumentów, czyniono to jednak niekonsekwentnie[4]. Nazwa „Królestwo Polskie” nie została nigdy uchylona[2], władcy Rosji zachowali też w swojej tytulaturze tytuł „królów polskich” (carów polskich).

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]
Gubernie Kraju Nadwiślańskiego (1905)
Gubernia Nazwa rosyjska Miasto gubernialne Powierzchnia,
tys. km²
Ludność,
tys. (1905)
Gubernia warszawska Варшавская губерния Warszawa 17,6 2233
Gubernia kaliska Калишская губерния Kalisz 11,3 964
Gubernia kielecka Келецкая губерния Kielce 10,2 899
Gubernia łomżyńska Ломжинская губерния Łomża 10,6 645
Gubernia lubelska Люблинская губерния Lublin 16,9 1341
Gubernia piotrkowska Петроковская губерния Piotrków 12,2 1640
Gubernia płocka Плоцкая губерния Płock 9,4 613
Gubernia radomska Радомская губерния Radom 12,4 917
Gubernia siedlecka Седлецкая губерния Siedlce 14,3 894
Gubernia suwalska Сувалкская губерния Suwałki 12,4 629

Oświata

[edytuj | edytuj kod]

W 1897 41% mieszkańców Królestwa Polskiego umiało czytać i pisać przy średniej w Rosji europejskiej 30% (w guberni sankt-petersburskiej 62%, moskiewskiej 49%)[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Por. np. M. Czapliński, Słownik encyklopedyczny: historia, Wydawnictwo Europa, 2007, str. 199 [1]
  2. a b Konstanty Grzybowski: Historia państwa i prawa Polski. T. IV: od uwłaszczenia do odrodzenia Państwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 67. ISBN 83-01-02659-6.
  3. Andrzej Szwarc: Od Wielopolskiego do Stronnictwa Polityki Realnej: zwolennicy ugody z Rosją, ich poglądy i próby działalności politycznej (1864-1905). Warszawa: Wydział Historyczny UW, 1990, s. 208-209.
  4. Na przykład: akt dotyczący administracji guberni Królestwa Polskiego opublikowany w 1892 zawiera także wprowadzone w późniejszej poprawce określenie Priwislinskij kraj (pkt 2.10).
  5. Грамотность