Ziemia łęczycka
| |||
| Państwa | |||
|---|---|---|---|
| Stolica | |||
| Ważniejsze miejscowości | |||
Położenie na mapie Ziemia łęczycka i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych | |||
Ziemia łęczycka (łac. Terra Lanciciensis) – kraina historyczna[1], stanowiąca część ziemi łęczycko-sieradzkiej[2]. Także jednostka terytorialna średniowiecznego państwa polskiego i region etnograficzny[3], opisany przez Oskara Kolberga w jego monumentalnym dziele „Lud” w tomie „Łęczyckie”.
Ziemia łęczycka graniczy na północy z Kujawami, na zachodzie z ziemią kaliską (wschodnią Wielkopolską), na południu i południowym zachodzie z ziemią sieradzką (granica przebiega na Nerze i Wolbórce), na północnym wschodzie z Mazowszem (ziemią rawską, ziemią sochaczewską, ziemią gostynińską) i południowym wschodzie z ziemią sandomierską (część Małopolski, granica przebiega na Pilicy).
Historia
[edytuj | edytuj kod]
W początkach regionu największym jego miastem była Łęczyca. Od przełomu XI i XII w. do 1231, Łęczyca była stolicą prowincji łęczyckiej (jednej z ośmiu we wczesnopiastowskiej Polsce), obejmującej dzisiejszą ziemię łęczycką, ziemię sieradzką i trzy kasztelanie zapilickie (nadpilickie). Po śmierci Bolesława III Krzywoustego prowincja stała się oprawą wdowią jego żony, księżnej Salomei. Po jej śmierci (1144) prowincja stała się częścią dzielnicy senioralnej i przypadła Bolesławowi IV Kędzierzawemu. Prowincja łęczycka została przekształcona przez Kondrada I mazowieckiego w 1231 r. w księstwo łęczyckie, które istniało do 1352 r. W 1239 r. (lub 1243) księstwo utraciło kasztelanie zapilickie, a w 1264 r. z księstwa łęczyckiego zostało wydzielone księstwo sieradzkie[1]. Ziemia łęczycka (okrojone księstwo łęczyckie) weszła w skład Królestwa Polskiego po jego zjednoczeniu przez Władysława I Łokietka. W latach 1352–1793 ziemia ta stanowiła odrębne województwo łęczyckie, które wchodziło w skład Prowincji Wielkopolskiej. Województwo dzieliło się na 3 powiaty ze stolicami w Łęczycy, Orłowie i Brzezinach. Województwo łęczyckie delegowało do Senatu aż 5 przedstawicieli. Byli to: wojewoda łęczycki, kasztelan łęczycki, oraz kasztelanii: inowłodzki, konarski i brzeziński[1][4]. Obecnie w niemal w całości leży na obszarze województwa łódzkiego, niewielki obszar należy do województwa mazowieckiego (powiat gostyniński) i województwa wielkopolskiego (gmina Kłodawa i gmina Grzegorzew).
Herb
[edytuj | edytuj kod]Jan Długosz zawarł opis herbu ziemi łęczyckiej w XV-wiecznej kronice w tych słowach[5]:
Lanciciensis terra que pro medietate clipei leonis rubei coronati in campo albo, et pro altera medietate medietatem aquile in campo rubeo, dorsis se invicem contingentibus portat.
Herb stanowiła tarcza herbowa dzielona w pas, gdzie w prawym srebrnym polu połulew czerwony i w lewym czerwonym polu połuorzeł srebrny razem ukoronowane.
Herb był używane następnie przez województwo łęczyckie. Obecnie do herbu nawiązuje jeden z elementów herbu województwa łódzkiego.
Miasta i powiaty ziemi łęczyckiej
[edytuj | edytuj kod]W ziemi łęczyckiej leżą następujące miasta:
| Lp. | Miasto | Liczba mieszkańców[6] | Dawny powiat[7] | Obecne województwo |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  Łódź[a] |
658 444 | brzeziński, łęczycki |  łódzkie
|
| 2. |  Tomaszów Mazowiecki[b] |
58 089 | brzeziński | łódzkie
|
| 3. |  Zgierz |
54 012 | łęczycki | łódzkie
|
| 4. |  Kutno[c] |
41 231 | łęczycki | łódzkie
|
| 5. |  Aleksandrów Łódzki |
22 090 | łęczycki | łódzkie
|
| 6. |  Konstantynów Łódzki[d] |
19 161 | łęczycki | łódzkie
|
| 7. |  Ozorków |
18 259 | łęczycki | łódzkie
|
| 8. |  Łęczyca |
13 183 | łęczycki | łódzkie
|
| 9. |  Koluszki |
12 143 | brzeziński | łódzkie
|
| 10. |  Brzeziny |
11 995 | brzeziński | łódzkie
|
| 11. |  Żychlin |
7647 | orłowski | łódzkie
|
| 12. |  Poddębice |
6853 | łęczycki | łódzkie
|
| 13. |  Kłodawa |
5919 | łęczycki |  wielkopolskie
|
| 14. |  Krośniewice |
4047 | łęczycki | łódzkie
|
| 15. |  Rzgów[e] |
3442 | brzeziński | łódzkie
|
| 16. |  Stryków |
3401 | brzeziński | łódzkie
|
| 17. |  Wolbórz[f]
|
2275 | brzeziński | łódzkie
|
| 18. |  Dąbie |
1727 | łęczycki | wielkopolskie
|
| 19. |  Piątek |
1569 | łęczycki | łódzkie
|
| 20. | _COA.svg){kind=small} Ujazd |
1539 | brzeziński | łódzkie
|
| 21. |  Grabów |
1003[11] | łęczycki | łódzkie
|
| 22. |  Dąbrowice |
948 | łęczycki | łódzkie
|
| 23. |  Parzęczew |
919[11] | łęczycki | łódzkie
|
| 24. |  Inowłódz |
829[11] | brzeziński | łódzkie
|
W ziemi łęczyckiej leżą obecnie następujące powiaty i miasto na prawach powiatu: powiat łęczycki, powiat zgierski[g], powiat kutnowski[h], powiat poddębicki[i], powiat brzeziński[j], Łódź[k], powiat pabianicki[l], powiat łódzki wschodni[m], powiat tomaszowski[n], powiat łowicki[o], powiat gostyniński[p], powiat kolski[q]. W przypisach przy każdym powiecie podane jest, która część danego powiatu leży w ziemi łęczyckiej.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- krainy historyczne w Polsce
- ziemia łęczycko-sieradzka
- kasztelania łęczycka
- kasztelania brzezińska
- prowincja i księstwo łęczyckie
- województwo łęczyckie (I Rzeczypospolita)
- województwo łódzkie w różnych okresach historycznych
- województwo łódzkie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Z wyjątkiem południowo-zachodniego obszaru Łodzi, zawierającego części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy obszar Tomaszowa Mazowieckiego położony na północ od Wolbórki i na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Kaczka, Łąki Henrykowskie, Michałówek, Niebrów, Siedmiodomki, Starzyce, Tomaszówek i Wilanów[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy obszar Kutna położony w południowej części miasta (Łąkoszyn, Antoniew i Wiktoryn) oraz we wschodniej części miasta (Sklęczki, Stodółki, Puśniki i Kotliska Małe)[7][8][9].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy większość Konstantynowa Łódzkiego bez części miasta położonych na południe od Neru: Józefów, Bechcice[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy obszar Rzgowa położony na północ od Neru[7][8][10].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy niewielki obszar Wolborza na północ od Wolbórki[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy cały powiat zgierski bez Głowna[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy większa część powiatu kutnowskiego[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy część powiatu poddębickiego na wschód od rzeki Ner[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy zachodnia część powiatu brzezińskiego[7][8].
- ↑ Z wyjątkiem południowo-zachodniego obszaru Łodzi, zawierającego części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy część powiatu pabianickiego na północ od rzeki Ner[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy wschodnia część powiatu łódzkiego wschodniego[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy część Tomaszowa Mazowieckiego i tereny powiatu tomaszowskiego na północny zachód od miasta[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy niewielka część powiatu łowickiego granicząca z powiatem łęczyckim[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy niewielka południowa część powiatu gostynińskiego w okolicach Skrzeszewów, Rakowca, Rakowa, Dobrowa[7][8].
- ↑ Do ziemi łęczyckiej należy południowo-wschodnia część powiatu kolskiego[7][8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Marek Koter: Historyczno-geograficzne podstawy oraz proces kształtowania się regionu łódzkiego. W: Miasto – region – gospodarka w badaniach geograficznych. W stulecie urodzin Profesora Ludwika Straszewicza. Tomasz Marszał (red.). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016, s. 131–142. ISBN 978-83-8088-122-8. (pol.).
- ↑ Marek Koter, Za jakim modelem podziału terytorialnego Polski opowiedzieć się?: Wnioski z doświadczeń przeszłości oraz wzorców europejskich, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 1, 1999, 15 (rys. 4) [dostęp 2024-03-06] [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ Oskar Kolberg: Łęczyckie. T. 22. Kraków: 1889, seria: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. [dostęp 2022-06-16]. (pol.).
- ↑ Geografia historyczna... [online], literat.ug.edu.pl [dostęp 2017-01-09].
- ↑ Insigniorum clenodiorum Regis et Regni Polonie descriptio. W: Jan Długosz: Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego wydał dr. Z. Celichowski. Poznań: 1885, s. 16.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku. stat.gov.pl, 2023-07-20. [dostęp 2024-01-01]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Henryk Rutkowski (red.). T. 5: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 1998. ISBN 83-86301-75-9. [dostęp 2024-01-01]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Geoportal krajowy. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2023-01-01]. (pol.).
- ↑ Piotr A. Stasiak: Dzieje Kutna od średniowiecza do współczesności. W: Jacek Saramonowicz, Piotr A. Stasiak: Kutno. Przeszłość i współczesność. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2012, s. 7. ISBN 978-83-7729-177-1. [dostęp 2023-01-01]. (pol.).
- ↑ Jan Korytkowski: Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych. T. 3. Gniezno: Drukarnia J. B. Langiego, 1883, s. 238. OCLC 721861647. [dostęp 2023-01-06]. (pol.).
- ↑ a b c Główny Urząd Statystyczny: Ludność w miejscowościach statystycznych. bdl.stat.gov.pl. [dostęp 2024-01-01]. (pol.).