Wilhelm II Hohenzollern

Wilhelm II z ojcem, przyszłym cesarzem II Rzeszy, Fryderykiem III, ok. 1863

Wilhelm II (ur. 27 stycznia 1859 w Poczdamie, zm. 4 czerwca 1941 w Doorn w Holandii) – ostatni niemiecki cesarz i król Prus, przedstawiciel dynastii Hohenzollernów.

Życie i działalność

Wilhelm II urodził się jako Friedrich Wilhelm Albert Victor, Prinz von Preußen (książę Prus), syn cesarza Fryderyka III, był więc wnukiem panującego do 1888 r. cesarza Wilhelma I. Matka Wilhelma II – Wiktoria była najstarszą córką królowej Wielkiej Brytanii o tym samym imieniu, a więc był przez nią potomkiem Welfów i linii ernestyńskiej Wettinów. Dzięki babce cesarzowej Auguście, małżonce Wilhelma I, wnuczce cara Pawła I, siostrzenicy Aleksandra I i Mikołaja I, płynęła w Wilhelmie również krew rosyjskiej dynastii Romanow-Holstein-Gottorp.

Młodość i rodzina

Wychowywaniem fizycznie upośledzonego dziecka (lewa ręka była zniekształcona od urodzenia) zajął się surowy kalwinista, pedagog Georg Hinzpeter. Jego kalekie ramię, poddawane okrutnym zabiegom z użyciem prądu, utrudniało naukę jazdy konnej, ale matka i preceptor, niewrażliwi na łzy, po każdym z licznych upadków zmuszali go, by ponownie wsiadł na konia. Metoda była bezwzględna, ale przyniosła rezultaty. Bardzo szybko Willy stał się doskonałym jeźdźcem.

Z podobną energią podchodził do zajęć szkolnych, lubił uczyć się historii Niemiec, pasjonował się zwłaszcza chlubnym okresem panowania cesarzy: Ottona I, Henryka III i Fryderyka I Barbarossy. Najwięcej radości sprawiała mu żegluga.

Willy odebrał surowe wychowanie pod okiem matki, której miłość na próżno starał się zaskarbić, a która bez zmrużenia oka patrzyła na jego cierpienie. Dorastał też w cieniu pełnego majestatu dziadka w dumnym mundurze wojskowym. Wykształcił stopniowo wysokie mniemanie o sobie, a także gwałtowny i popędliwy charakter. W latach 1874–1877 Wilhelm uczęszczał do elitarnego gimnazjum w Kassel-Wilhelmshöhe, po jego ukończeniu studiował prawo i nauki polityczne w Bonn.

Młody książę w niczym nie przypominał rodziców: oni nie znosili militaryzmu, szczególnie w ujęciu Bismarcka, Wilhelm natomiast uwielbiał Żelaznego Kanclerza, który potrafił uczynić z Prus najpotężniejsze mocarstwo i umocnił władzę cesarską nad państwami niemieckimi.

Ukończywszy naukę, Willy w naturalny sposób zwrócił się ku armii, rozpoczął karierę wojskową, podczas której pogłębiła się jego miłość do wojny.

Cztery lata później poślubił księżniczkę Augustę Wiktorię z rodu Schleswig-Holstein (1858–1921), z którą miał siedmioro dzieci:

• Friedrich Wilhelm Victor (1882–1951), ostatni następca tronu Rzeszy Niemieckiej i Prus (niem. Kronprinz des Deutschen Reiches und von Preußen);
• Wilhelm Eitel Friedrich (1883–1942);
• Adalbert Ferdinand Berengar (1884–1948);
• August Wilhelm Heinrich (zw. Auwi, 1887–1949);
• Oskar Karl Gustav (1888–1958);
• Joachim Franz (1890–1920);
• Victoria Luise Adelheid (1892–1980).

Król i cesarz

Wilhelm II, ok. 1890

Na tron niemiecki wstąpił w roku śmierci dziadka Wilhelma, po krótkim intermezzo w postaci panowania Fryderyka III. Cesarzem i królem Prus został obwołany 15 czerwca 1888 – miał wówczas 29 lat (ceremonii koronacji nie odbył). Jedną z jego pierwszych politycznych decyzji było zdymisjonowanie kanclerza Otto von Bismarcka – na skutek różnicy zdań w polityce wewnętrznej i międzynarodowej, jak również konfliktu ambicji dwóch polityków – mianował na to miejsce Leo von Capriviego. W 1896 r. cesarz stał się bohaterem międzynarodowego skandalu dyplomatycznego, gdy w tzw. depeszy Krügera pogratulował przywódcy Burów reakcji na tzw. Rajd Jamesona.

Cesarz Wilhelm II z porażoną lewą ręką, zwykle maskowaną na oficjalnych fotografiach, 1905

Na skutek odmiennych interesów w polityce kolonialnej zaczęły się ochładzać dobre dotychczas relacje z Wielką Brytanią, wpływ na to miała również rozbudowa niemieckiej floty wojennej przez ministra Alfreda von Tirpitza, będąca solą w oku Anglików. Program tirpitzowskiego urzędu ds. marynarki wojennej był wówczas zdecydowanie popierany przez Kaisera.

Kolejną "wpadką" cesarza była tzw. mowa huńska z 1900 r., w której zalecał on niemieckim żołnierzom bezwzględność w walce z powstaniem bokserów w Chinach. Gorzkie rozczarowanie przeszedł na konferencji w Algeciras w 1906 r., gdy niemiecka polityka kolonialna spotkała się z oporem zarówno Wielkiej Brytanii, jak i Francji. Wilhelma II oskarża się, że jest odpowiedzialny za ludobójstwo plemion Herero i Nama dokonane w latach 1904-1907 na terenie dzisiejszej Namibii, które jest uznawane za "pierwsze ludobójstwo XX wieku".

W oczach opinii międzynarodowej pogrążył cesarza wywiad, jakiego udzielił w 1908 r. poczytnej angielskiej gazecie Daily Telegraph, w którym – pełen właściwej Hohenzollernom dezynwoltury – rozprawiał o imperialnych zakusach cesarstwa. Po skandalu zaczęto w Niemczech szeroką dyskusję nad ograniczeniem uprawnień cesarza w polityce zagranicznej.

I wojna światowa

Plik:Guerre 14-18-Humour-L'ingordo, trop dur-1915.JPG

Wilhelm II na francuskim plakacie wojennym. Próbuje pożreć świat, który okazuje się za twardy.

Wilhelm II był zdecydowanym zwolennikiem polityki wojennej prowadzonej w latach 1914-18. Po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w czerwcu 1914 r. zapewnił Austrii wszelką pomoc ze strony Niemiec w zwalczaniu "serbskiego barbarzyństwa". Podczas słynnej mowy w Reichstagu w sierpniu 1914 r. zapewnił: "Od dziś nie znam partii politycznych, znam tylko obywateli Niemiec". Co ciekawe, politykę cesarza poparły wówczas wszystkie stronnictwa w Reichstagu, łącznie z krytycznie nastawionymi dotychczas do wojny socjaldemokratami i katolikami.

W ciągu trwania wojny, której większą część spędził w Głównej Kwaterze wojsk niemieckich w Pszczynie, Wilhelm zaczął jednak powoli tracić wpływ na działania na teatrze wojennym, de facto o wszystkich ważniejszych operacjach decydowali generałowie Erich Ludendorff i Paul von Hindenburg. Właściwie od 1915 r. Wilhelm II był nieomal pozbawiony władzy.

Abdykacja

Wilhelm II musiał abdykować w wyniku tzw. rewolucji listopadowej, która przetoczyła się wówczas przez Niemcy. Nowo mianowany kanclerz Rzeszy Friedrich Ebert ogłosił samowolnie rezygnację z tronu Rzeszy i Prus zarówno Wilhelma II jak i kronprinza Wilhelma, choć cesarz chciał pozostać królem pruskim (nie było to możliwe przy konstytucji II Rzeszy, według której król pruski był automatycznie cesarzem niemieckim). 10 listopada 1918 r. Wilhelm przeniósł się ze swojej kwatery wojskowej w belgijskim Spa do Holandii, która – jako kraj neutralny w czasie wojny – udzieliła mu i kronprinzowi azylu. Wielu Niemców uznało to za dezercję z pola bitwy oraz złamanie zasady "pokonany król pruski ginie w boju na czele swych żołnierzy" i nigdy mu tego nie wybaczyło. Rezygnację z obydwu tronów (tym razem również pruskiego) potwierdził specjalnym dokumentem z 28 listopada 1918 r. Władze holenderskie – mimo ratyfikacji traktatu wersalskiego i przystąpienia do Ligi Narodów – nie zgodziły się na ekstradycję i poddanie pod sąd Wilhelma, co było przewidziane w układach z 1919 r.

Ostatnie lata

Wilhelm II w Doorn ok. 1933

Mauzoleum Wilhelma II w Doorn

Do 1920 r. rezydował w Amerongen, potem przeniósł się do miejscowości Doorn w Holandii, gdzie pozostał do końca życia. Po śmierci cesarzowej Augusty Wiktorii poślubił w 1922 r. owdowiałą księżną Herminę von Schönaich-Carolath z książąt Reuss. Na wygnaniu poświęcił się pisaniu pamiętników oraz rąbaniu drewna, mimo fizycznego upośledzenia, z którym borykał się od dzieciństwa (jego lewa ręka była niedorozwinięta – znacznie krótsza i szczuplejsza od prawej, a dłoń przypominała dziecięcą). W 1931 r. spotkał się w Doorn z Hermannem Göringiem, którego gorąco namawiał do wskrzeszenia w Niemczech monarchii jako antidotum na bałagan panujący w Republice Weimarskiej.

W 1940 r., gdy wojska niemieckie wkroczyły do Holandii, cesarz otrzymał propozycję gościny w Wielkiej Brytanii z ust premiera Winstona Churchilla. Wilhelm odmówił i kilka godzin później jego posiadłość była już w rękach niemieckich. Wilhelm II zaszokował później opinię publiczną telegramem do Adolfa Hitlera, w którym pogratulował mu zajęcia Paryża. Wbrew obiegowym opiniom nie tytułował jednak Hitlera "wodzem", lecz gratulował jako kanclerzowi Rzeszy zwycięstwa niemieckiej armii. Ostatnio okazało się, że były cesarz nie był nawet autorem telegramu; został on wysłany bez jego wiedzy przez administratora majątków hohenzollernowskich nazwiskiem Wilhelm von Dommes. Wiara, iż führer zdecyduje się na przywrócenie w Niemczech monarchii towarzyszyła mu do końca życia – marzył o powrocie na tron w pierwszej linii osobiście, lub jego objęciu przez któregoś z wnuków. Nadaremnie – Hitler posługiwał się marzeniami o wskrzeszeniu cesarstwa wyłącznie w celach propagandowych i do własnych, politycznych celów – w rzeczywistości nigdy realnie nie planował powrotu na tron Hohenzollernów, a monarchistami gardził i podejrzewał o działalność antyfaszystowską (rzeczywiście wielu z nich działało w opozycji antyhitlerowskiej).

Obawiając się propagandowego wykorzystania swego pogrzebu dla celów III Rzeszy, Wilhelm postanowił spocząć na obczyźnie i pochowany został we własnoręcznie zaprojektowanym mauzoleum w zamkowym parku w Doorn przy asyście kompanii honorowej Wehrmachtu. Kazał tam umieścić napis: Nie chwalcie mnie, gdyż nie potrzeba mi pochwał; nie wysławiajcie mnie, gdyż nie potrzeba mi sławy; nie sądźcie mnie, bo jestem sądzonym. Jego obie małżonki, synowie Eitel Friedrich i Joachim oraz najstarszy wnuk Wilhelm spoczywają paręset kilometrów dalej – na niemieckiej ziemi w Poczdamie, w tzw. Antikentempel w parku Sanssouci. Od śmierci kronprinza Wilhelma (1951) Hohenzollernowie prusko-brandenburscy są chowani na terenie ostatniego pozostałego im zamku, Hohenzollern w Hechingen w Szwabii.

Pełna tytulatura

Pełna tytulatura uwzględniała poszczególne krainy wchodzące w skład Królestwa Pruskiego oraz oczywiście najważniejszy tytuł: cesarsko-niemiecki, który jednak w niektórych dokumentach był pomijany.

Wilhelm, z łaski Bożej cesarz niemiecki, król Prus, margrabia Brandenburgii, burgrabia Norymbergi, hrabia Hohenzollern, suweren i wielki książę Śląska oraz hrabstwa kłodzkiego, wielki książę Nadrenii i Poznania, książę Saksonii, Westfalii i Angarii, Pomorza, Lüneburga, Szlezwiku, Holsztynu, Magdeburga, Bremy, Geldrii, Kleve, Julich i Bergu, jak również Wendów i Kaszub, Krosna, Lauenburga, Meklenburga etc. landgraf Hesji i Turyngii, margrabia Górnych i Dolnych Łużyc, książę Oranii, książę Rugii, Fryzji Wschodniej, Paderborn i Pyrmontu, Halberstadt, Münster, Minden, Osnabrück, Hildesheim, Verden, Kamienia, Fuldy, Nassau, Mörs etc. uksiążęcony hrabia Hennebergu, hrabia Marchii, Ravensburga, Hohenstein, Tecklenburg i Lingen, Mansfeld, Sigmaringen i Veringen, pan Frankfurtu, etc. etc.

Genealogia

Prapradziadkowie	Król Prus Fryderyk Wilhelm II Pruski (1744-1797) ∞1769 Fryderyka Luiza Hessen-Darmstadt (1751-1805)	Karol II Mecklenburg-Strelitz (1741-1816) ∞1768 Fryderyka Karolina Hessen-Darmstadt (1752-1782)	Karol August Wettyn (1757-1828) ∞1775 Luiza Hessen-Darmstadt (1757-1830)	Car Rosji Paweł I Romanow (1754-1801) ∞1776 Zofia Wirtemberska (1759-1828)	Emil Sachsen-Gotha-Altenburg (1772-1822) ∞1797 Luiza Karolina Mecklenburg-Schwerin (1779-1801)	Franciszek Sachsen-Coburg-Saalfeld (1750-1806) ∞1777 Augusta Reuss-Ebersdorf (1757-1831)		Król Wielkiej Brytanii Jerzy III Hanowerski (1738-1820) ∞1761 Charlotta Mecklenburg-Strelitz (1774-1818)
Pradziadkowie	Król Prus Fryderyk Wilhelm III Pruski (1770-1840) ∞1793 Luiza Mecklemburg-Strelitz (1776-1810)		Karol Fryderyk Wettyn (1783-1853) ∞1804 Maria Pawłowna Romanowa (1786-1859)		Ludwika Sachsen-Gotha-Altenburg (1800-1831) ∞ 1817 Ernest I Sachsen-Coburg-Gotha (1784-1844)		Wiktoria Sachsen-Coburg-Saalfeld (1787-1861) ∞1818 Edward August Hanowerski (1767-1820)
Dziadkowie	Cesarz niemiecki Wilhelm I Hohenzollern (1797-1888) ∞1829 Augusta Sachsen-Weimar (1811-1890)				Albert Sachsen-Coburg-Gotha (1819-1861) ∞ 1840 Królowa Wielkiej Brytanii Wiktoria Hanowerska (1819-1901)
Rodzice	Cesarz niemiecki Fryderyk III Hohenzollern (1831-1888) ∞1858 Wiktoria Koburg (1840-1901)
Wilhelm II Hohenzollern (1859-1941), Cesarz niemiecki

Zobacz też

• 3 Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (2 Wschodniopruski)
• Zamek Cesarski w Poznaniu
• Philip Eulenburg

Bibliografia

• Dzieła Wilhelma II (wybór)
• Das Wesen der Kultur, 1921
• Ereignisse und Gestalten 1878-1918, Leipzig 1922
• Aus meinem Leben 1859-1888, Leipzig 1926
• Meine Vorfahren, Leipzig 1929
• Die chinesische Monade, ihre Geschichte und ihre Deutung, Leipzig 1934
• Das Königtum im alten Mesopotamien, Leipzig 1938
• Ursprung und Anwendung des Baldachins, Amsterdam 1939
• Prace o Wilhelmie II (wybór)
• Arthur N. Davies, The Kaiser I knew, London 1918
• Sigurd von Ilsemann, Der Kaiser in Holland, I – II, München 1968
• Christian Graf von Krockow, Unser Kaiser, Glanz und Elend der Monarchie, München 1996
• Emil Ludwig, Wilhelm II., Berlin 1926
• Golo Mann, Wilhelm II., München 1964
• Louis Ferdinand Prinz von Preußen, Im Strom der Geschichte, München 1994

Linki zewnętrzne

• Rezydencja Doorn

{{Kontrola autorytatywna}} Nieznane pola: "VIAF", "GND", "DENAME", "LCCN", "NDL" oraz "TYP".