Przejdź do zawartości

Świadkowie Jehowy w województwie kujawsko-pomorskim

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Świadkowie Jehowy w województwie kujawsko-pomorskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie kujawsko-pomorskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 6616[1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 5674[2]. W październiku 2024 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zebrań 63 zborów (także zboru języka migowego, dwóch zborów rosyjskojęzycznych, dwóch zborów ukraińskojęzycznych, dwóch grup angielskojęzycznych[3][a][b]).

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki

[edytuj | edytuj kod]

Lata 1900–1919

[edytuj | edytuj kod]

Działalność Świadków Jehowy na tym terenie zapoczątkowali na początku XX wieku niemieccy współwyznawcy (na terenie należącym wtedy do Cesarstwa Niemieckiego). Wiosną 1906 roku w Bydgoszczy wykład biblijny wygłosił przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Otto A. Kötitz[c][4]. Działała tam niewielka grupa wyznawców[5].

W latach 1910–1918 niemieckojęzyczne grupy w Bydgoszczy, Chełmnie, Dworzysku, Grudziądzu, Strzelnie, Toruniu odwiedzał przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Hermann Herkendell (1889–1926). W listopadzie 1911 roku grupy w Bydgoszczy, Grudziądzu, Strzelnie i Toruniu odwiedził Paul Balzereit[d][6][7][8][9][10][11].

W roku 1914 w Bydgoszczy działała grupa 30 wyznawców, działalność kaznodziejską prowadzono również w Grudziądzu[12].

W roku 1915 i 1919 niemieckojęzyczne zbory w Bydgoszczy, Strzelnie, Kłódce, Dworzyskach koła Chełmna, Toruniu, Wilczaku koło Bydgoszczy odwiedzał pielgrzym Bernhard Buchholz[e][13].

Wiosną 1916 roku pielgrzym Max Cunow odwiedził niemieckojęzyczne zbory w Bydgoszczy, Dworzysku i Strzelnie[14]. W lutym 1917 roku oraz w marcu 1919 roku pielgrzym Karl Wellershaus odwiedził niemieckojęzyczne zbory m.in. w Bydgoszczy, Strzelnie, Dworzysku i Toruniu[f][15]. W roku 1919 w zborze Bydgoszcz-Wilczak na zebrania uczęszczały 23 osoby[16].

Lata 20. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

W latach 20. XX w. istniały duże grupy wyznawców, głównie w Bydgoszczy[17][12]. W marcu 1920 roku niemieckojęzyczne grupy w Kłódce i Zakurzewie odwiedził pielgrzym Paul Balzereit[18].

W 1925 roku działalność kaznodziejską prowadzono w okolicy Inowrocławia[19]. W 1925 roku zbór w Grudziądzu liczył 5 członków, w Inowrocławiu – 20, a w Piotrkowie Kujawskim – 14. Zbór działał także w Chełmży[20].

Na przełomie lat 1926 i 1927 kolporterzy Stefan i Augustyn Raczkowie, Feliks Mucha oraz Stefan Milewski, prowadzili działalność kaznodziejską w rejonie Włocławka[21].

14 i 15 sierpnia 1927 roku w sali Jabłonki przy Dolinie odbyło się pierwsze zgromadzenie w Bydgoszczy. Uczestniczyło w nim około 300 osób, w tym delegaci z Bydgoszczy, Inowrocławia, Krakowa, Poznania, Warszawy. Przemówienia wygłosiło 12 kaznodziejów. W Bydgoszczy zbór składał się z około 60 członków, m.in. Jan Gaca, Faca, Adamski (były organista kościoła narodowego), Mira, Witek. W sali tej odbywały się też cykliczne wykłady publiczne[22][23]. Na początku 1928 roku zebranie odbyło się w domu Ludwika Sabady (Sabody) w Januszkowie Kujawskim. Uczestniczyły w nim osoby z Dziemionny i Tarkowa. Działalność kaznodziejską prowadzili w okolicy miejscowości Złotniki Kujawskie i Lisewo Kościelne. Sabada powrócił do Polski z Francji, gdzie pracował jako górnik[24]. W roku 1929 działalność kaznodziejską w powiecie rypińskim prowadził kolporter Stefan Materch[25].

Lata 30. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat 30. XX wieku zbory działały m.in. w miastach: Bydgoszcz, Inowrocław, Aleksandrów Kujawski, Grudziądz (chrzest nowych wyznawców odbywał się w Kanale Trynka[26]) i Włocławek oraz w Nowej Wsi Wielkiej i Strzelnie[25]. Działalność kaznodziejską prowadzono również w Toruniu[12].

W latach 30. XX wieku kler oskarżył Świadka Jehowy rozpowszechniającego publikacje Towarzystwa Strażnica o bluźnierstwo przeciw Bogu. Prokurator Sądu Apelacyjnego w Toruniu wystąpił o uniewinnienie, argumentując: „Świadkowie Jehowy zajmują dokładnie takie samo stanowisko, jak pierwsi chrześcijanie. Nie rozumiani i prześladowani, reprezentują najszczytniejsze ideały w zepsutym i zdegenerowanym świecie”[27][28]. W tamtych latach pionierzy działali w okolicach takich miast, jak: Bydgoszcz, Brodnica, Chełmno, Kruszwica, Lipno, Radziejów, Świecie i Wąbrzeźno. 15 sierpnia 1930 roku w Bydgoszczy odbyła się kolejna konwencja. Chrzest przyjęło około 35 osób[29]. W marcu 1932 roku w Kwidzynie zorganizowano zgromadzenie Świadków Jehowy (przyjęcie nowej nazwy w 1931 roku[g]) w języku niemieckim[30]. W roku 1934 z Francji powracają do Januszkowa Szczepan Kosiak i Jan Zabuda. Dwa lata później powstaje tam zbór (późniejsza nazwa Nowa Wieś Wielka) składający się z 16 głosicieli. W roku 1937 w 20-osobowym zborze bydgoskim działają m.in. rodzina Teofila Piaskowskiego (ochrzczonego w 1924 roku w Paryżu) oraz rodziny Biedowiczów, Popielewskich, Miłosiernych, Świderskich i Janików. W roku 1939 w zborze w Brzozie działa 12 głosicieli, w Bydgoszczy około 40, a w innych miejscowościach na Kujawach około 35. Od połowy lat 30. XX wieku działalnością objęto już całe województwo[31].

Prześladowania w czasie II wojny światowej

[edytuj | edytuj kod]

W czasie II wojny światowej wielu wyznawców z tego terenu zginęło w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Niektórzy przebywali w niemieckim obozie przesiedleńczym w Potulicach[32], a m.in. Bronisława Brzeczek z Bydgoszczy trafiła do KL Stutthof[33].

Okres powojenny (1945–1950)

[edytuj | edytuj kod]

1945

Pierwszy powojenny wyznawca w Toruniu przyjął chrzest w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen. W Toruniu ochrzczone zostały dwie osoby. W tym czasie tamtejszy 11-osobowy zbór objął działalnością okolice Aleksandrowa Kujawskiego[34].

1947

30 kwietnia w Bydgoszczy odbyła się konwencja z udział ponad 1500 obecnych[35]. Na terenie województwa bydgoskiego działało 25 zborów[36][37]. Powstały nowe grupy m.in. w Aleksandrowie Kujawskim, Lipnie i we Włocławku. W ich założeniu pomocą okazał się zbór Toruń[38].

1948

Według danych urzędowych w powiecie tucholskim było w marcu 472 Świadków Jehowy, w tym 75 w Tucholi, w gminie Cekcyn (najwięcej w gromadzie Ostrowo) – 325 osób; w gminie Bysław – 10; w gminie Kęsowo – siedem, w gminie wiejskiej Tuchola – 55). Kilkanaście miesięcy później ich liczba wzrosła do 508 osób. Funkcję nadzorcy zboru pełnił mieszkający w Mędromierzu Stanisław Owsianko, a pioniera Edwin Jabłoński, który za­mieszkał w Małym Mędromierzu[39]. W czerwcu 1948 roku członkowie zborów na Kujawach uczestniczyli w kongresie w Poznaniu[40].

1949

W Bydgoszczy działało 220 głosicieli, a w 11-osobowym zborze w Toruniu w zebraniach uczestniczyło do 40 osób[12].


1950

Świadkowie Jehowy nie podpisali politycznego sztokholmskiego apelu pokoju[41].

Służba bezpieczeństwa prowadziła m.in. sprawy o kryptonimach: „Przebiegli” (dotycząca Świadków Jehowy na terenie powiatu wąbrzeskiego, 1946–1954)[42]; „Zacofani” (dotycząca Świadków Jehowy w województwie bydgoskim, 1947–1966)[43][44]; „Zbór” (dotycząca Świadków Jehowy w województwie bydgoskim, 1948–1957)[45]; „Agata” (Olga Neugebauer, 1948–1978)[46]; „Ameryka” (dotycząca Świadków Jehowy na terenie powiatu brodnickiego, 1948–1954)[47]; „Skryty” (dotycząca Świadków Jehowy na terenie powiatu aleksandrowickiego, 1948–1955)[48]; „Głosiciele” (dotycząca Świadków Jehowy w Toruniu, 1949–1962)[49]; oraz sprawa dotycząca Świadków Jehowy na terenie powiatu: sępoleńskiego (1946–1952)[50]; lipnowskiego (1948–1955)[51]; chełmińskiego (1948–1955)[52]; szubińskiego (1948–1955)[53]; bydgoskiego (1948–1956)[54].

Prześladowania

[edytuj | edytuj kod]

Lata 50. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

W następnych dziesięcioleciach (w PRL) w czasie zakazu działalności – powstawały kolejne zbory[55].

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działały 43 grupy. Ustalił też informacje o 450 głosicielach mieszkających w województwie bydgoskim i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 2240. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działało 41 grup i co najmniej 1700 głosicieli[56]. W województwie bydgoskim poza główną akcją aresztowań z czerwca, 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której aresztowano kolejnych głosicieli. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 24 osoby. Do 5 sierpnia liczba wzrosła do 118 osób, 101 osób zostało zwolnionych, a 17 pozostawało w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród 120 aresztowanych, 15 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[57].

Romuald Stawski wspomina:

„W kwietniu 1951 roku po zakończeniu chrześcijańskiego zebrania zostałem przez śledzących mnie funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa aresztowany na ulicy. Ponieważ nie chciałem odpowiadać na ich pytania, jeszcze tej samej nocy przewieźli mnie do więzienia w Bydgoszczy i zaczęli przesłuchiwać. Kazano mi stać pod ścianą przez sześć dni i nocy – bez picia i jedzenia, w kłębach dymu papierosowego. Bito mnie pałką, a papierosami przypalano skórę. Gdy traciłem świadomość, polewano mnie wodą i wznawiano śledztwo[58].

W latach 1956–1969 Służba Bezpieczeństwa wykryła i zlikwidowała ośrodki produkcji i dystrybucji publikacji. 25 listopada 1958 roku w Bydgoszczy przed Sądem Rejonowym zakończył się proces ośmiorga Świadków Jehowy, oskarżonych o kolportaż „Strażnicy” drukowanej przez nich na powielaczu w jednej z podbydgoskich wsi. Skazani zostali na kary czterech i pół miesiąca aresztu[59]. Pewien funkcjonariusz z Bydgoszczy chełpił się: „Służba wywiadowcza jest tak zorganizowana, że najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy zostaje ustalone miejsce zakonspirowanego punktu drukarskiego Świadków Jehowy”. Opinia ta nie była jednak w pełni uzasadniona[60].

Świadkowie Jehowy za prowadzenie dzałalności religijnej byli osadzani również w Ośrodku Pracy Więźniów w Piechcinie[61].

Służba bezpieczeństwa prowadziła m.in. sprawy o kryptonimach: „Mały” (Kazimierz Warguła, 1955–1956)[62]; „Sekta” (Kamila Wiśniewska, 1955–1958)[63]; „Osa” (Kamila Wiśniewska; dotycząca działalności w Dobrzyniu nad Wisłą, 1956–1958)[64]; „Sprytny” (Franciszek Frankowski, 1956–1959)[65]; „Świadek” (Józef Wieczorkiewicz, 1957–1959)[66]; „Matryca” (Stefania Korsak, 1958)[67]; „Orator”, „Zdecydowany” (Jan Ferenc, 1958)[68]; „Głosiciel” (Alfred Kwiatosz, 1958–1960)[69]; „Głosiciele” (dotycząca Świadków Jehowy w Toruniu, 1959–1965)[70]; oraz sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Beniamin Korsak (1958)[71]

Lata 60. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

Sąd Powiatowy w Grudziądzu w styczniu 1964 roku skazał Świadka Jehowy na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 2 lat, za udział w nielegalnym związku pod nazwą „Świadkowie Jehowy” – pełniąc w nim funkcję gospodarza obwodu. Wyrok ten został zaskarżony, a rozpoznający odwołanie Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy w sierpniu 1964 roku – na mocy dekretu o amnestii, postępowanie karne umorzył[72].

Służba bezpieczeństwa prowadziła m.in. też sprawy o kryptonimach: „Głosiciel” (Józef Rajchel, 1962–1969)[73]; „Łącznik” (Helena Firlewicz, 1969–1987)[74].

Lata 70. XX wieku

[edytuj | edytuj kod]

31 maja 1972 roku, kapitan Służby Bezpieczeństwa (awansowany 31 maja 1979 do stopnia podpułkownika), inspektor Inspektoratu Kierownictwa SB KW MO w Bydgoszczy[75], mgr Henryk Skibiński, który przez lata zbierał materiały szkalujące Świadków Jehowy, miał obronić rozprawę doktorską i uzyskać tytuł doktora nauk humanistycznych. Jego rozprawa zatytułowana „Treści i formy propagandy stosowanej przez sektę świadków Jehowy w PRL”, miała stanowić podręcznik dla przedstawicieli prawa ułatwiający zwalczanie Świadków Jehowy. Przed nadaniem stopnia doktora H. Skibiński musiał obronić swoją rozprawę w publicznej dyskusji. W gmachu Uniwersytetu Toruńskiego, wśród publiczności wywodom przysłuchiwało się kilku Świadków Jehowy. Skibiński twierdził m.in., że Świadkowie Jehowy to wrogowie państwa i jego sojuszników, szpiedzy pracujący na rzecz nieprzyjaznego mocarstwa, ludzie przeciwni nauce, transfuzji krwi czy krytycy teorii ewolucji. Wspomniał jednak, że mają opinię obowiązkowych i uczciwych obywateli. Po opinii promotora oraz profesorów recenzentów zaproszono do dyskusji publiczność.

Głos w dyskusji zabrał Jan W. Rynkiewicz, który w obszernym wystąpieniu całkowicie zbił zarzut dotyczący wrogości wobec państwa oraz zarzut szpiegostwa. Wskazał na szereg nieścisłości w rozprawie doktorskiej H. Skibińskiego, a także stronniczość jego argumentacji. Na przykład Skibiński całkowicie pominął fakt, iż w tym czasie sądy odstąpiły od zarzutów szpiegostwa, a nawet zrehabilitowały wielu Świadków Jehowy. Jan Rynkiewicz zwrócił również uwagę na wkład Świadków Jehowy w rozwój chirurgii odbywającej się bez przetaczania krwi, co pan Skibiński również przemilczał. Swoje wystąpienie Rynkiewicz oparł na dokumentach, które komisja przyjęła. W dalszej części Zygmunt Sawicki i Józef Rajchel przedstawili pogląd Świadków Jehowy na stosunek chrześcijan do polityki i konfliktów światowych. Zgromadzona publiczność uważnie śledziła te wystąpienia. Henryk Skibiński w wygłoszonej replice zupełnie stracił panowanie nad sobą wobec czego przewodniczący musiał odebrać mu głos. Mimo oczekujących krewnych i znajomych kapitan SB nie otrzymał tego dnia promocji[76].

Służba bezpieczeństwa prowadziła m.in. sprawy o kryptonimach: „Zakonspirowani” (Jan Rynkiewicz, Aleksandra Budryko, Krystyna Majer, Alfred Kwiatosz, 1970–1975, 1973–1976)[77][78]; (1971–1975) „Stary” (Tadeusz Wincenciuk)[79]; (1972–1985) „Mały” (Edward Wasik)[80]; (1972–1989) „Murarz” (Albert Sawicki)[81]; (1974–1989) „Strażnica” (Jan Owczarz)[82]; (1978–1986) „Neptun” (Zdzisław Grupa)[83]; (1977–1987) „Malarz” (Józef Kiliszewski)[84]; (1979–1985) „Brat” (Jan Siemieniuk)[85].

Czas „odwilży”

[edytuj | edytuj kod]

Szczególnie od 70. XX wieku głosiciele w lecie prowadzili grupową, wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców – tzw. grupy pionierskie (wcześniej: obozy pionierskie, ośrodki pionierskie). Organizowano tzw. konwencje leśne.

Pod koniec 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa kujawsko-pomorskiego (m.in. 29 grudnia w Bydgoszczy)[86]. Pod koniec lat 70. XX wieku niektórym wyznawcom udało się wyjechać na kongresy poza granice Polski (m.in. do Francji i Danii) , a później m.in. w roku 1980 („Miłość Boża”) i w roku 1981 („Lojalność wobec Królestwa”) do Wiednia.

Od roku 1982 rozpoczęto ponownie wynajmować hale sportowe (m.in. Hala Astoria w Bydgoszczy), a w następnym roku również stadiony na kongresy – najpierw w Bydgoszczy (Stadion Zawiszy: 1983–1984, 1986–1988).

Odzyskanie rejestracji prawnej i rozwój działalności

[edytuj | edytuj kod]

Kongresy i zgromadzenia

[edytuj | edytuj kod]

Kongresy regionalne na terenie województwa odbywają się w Arena Toruń.

W poprzednich latach odbywały się także w Bydgoszczy. Na Stadionie Zawiszy: 19–22 lipca 1990 roku („Czysta mowa”), 31 lipca–2 sierpnia 1992 roku („Nosiciele światła”), 29 lipca–1 sierpnia 1993 roku („Pouczani przez Boga”), 1–3 lipca 1994 roku („ Bojaźń Boża”), 4–6 lipca 1995 roku („Rozradowani chwalcy Boga”), 5–7 lipca 1996 roku („Posłańcy pokoju Bożego”), 1–3 lipca 1997 roku („Wiara w Słowo Boże”), 17–19 lipca 1998 roku („Boża droga życia”), 23–25 lipca 1999 roku („Prorocze słowo Boże”), 21–23 lipca 2000 roku („Wykonawcy słowa Bożego”; przeszło 10 tysięcy obecnych[87][88][89]), 20–22 lipca 2001 roku („Nauczyciele słowa Bożego”[90][91]), 5–7 lipca 2002 roku („Gorliwi głosiciele Królestwa”(przeszło 6 tysięcy obecnych[92][93]), 25–27 lipca 2003 roku („Oddajcie chwałę Bogu”), 16–18 lipca 2005 roku („Chodź z Bogiem”; przeszło 6 tysięcy obecnych[94][95]), 4–6 sierpnia 2006 roku („Wyzwolenie jest blisko!”; 12 228 obecnych[96][97]). Na Stadionie Polonii: 29 czerwca–1 lipca 2007 roku („Naśladuj Chrystusa!”; program był też tłumaczony na polski język migowy, 6,5 tys. obecnych)[98][99]), 18–20 lipca 2008 roku („Kierowani duchem Bożym”; przeszło 7 tys. obecnych, 71 osób zostało ochrzczonych[100][101][102][103]), 16–19 lipca 2009 roku („Czuwajcie!”[104]). W Hali Łuczniczka: 17–19 lipca 2015 roku („Naśladujmy Jezusa!”[105][106][107]), 5–7 sierpnia 2016 roku („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”[108]).

W Toruniu kongresy odbyły się: 19–21 lipca 1991 roku na Stadionie KS Apator („Lud miłujący wolność”); w Motoarenie Toruń: 9–11 lipca 2010 roku („Trwaj przy Jehowie!”; przeszło 10 000 obecnych)[109]), 8–10 lipca 2011 roku („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”; przeszło 7 tysięcy obecnych, ochrzczono 56 osób[110][111]), 6–8 lipca 2012 roku („Strzeż swego serca!”[112]), 2–4 sierpnia 2013 roku („Słowo Boże jest prawdą!”[113]), 11–13 lipca 2014 roku („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”[114][115]).

W Arena Toruń kongresy odbyły się: 23–25 czerwca 2017 roku („Nie poddawaj się!”[116]), 10–12 sierpnia 2018 roku („Bądź odważny!”[117])[h], 28–30 lipca 2023 roku („Okazujcie cierpliwość!”)[118][119][120], 12–14 lipca 2024 roku („Głośmy dobrą nowinę!”)[121][122][123][124].

Zgromadzenia obwodowe odbywały się m.in. w Bydgoszczy, Toruniu, Włocławku, Solcu Kujawskim[125].

Od 1999 roku zgromadzenia obwodowe dla większości zborów odbywają się w Sali Zgromadzeń w Malborku, natomiast zbory z wschodniej części Bydgoszczy i okolic Barcina, Kruszwicy, Szubina, Żnina korzystają z Sali Zgromadzeń w Stęszewie, a zbory z Włocławka, Izbicy Kujawskiej, Radziejowa i okolic z Sali Zgromadzeń w Łodzi[b].

W latach 90. XX wieku i w XXI w., delegacje z tutejszych zborów były na kongresach międzynarodowych i specjalnych m.in. w Niemczech, Danii, Ekwadorze, Finlandii, Rosji, Szwecji, Czechach, Rumunii, Islandii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, we Francji, na Węgrzech i na Ukrainie.

Sale Królestwa

[edytuj | edytuj kod]

Od lat 90. XX wieku powstawały Sale Królestwa w różnych miastach województwa (w ostatnich latach m.in. w 2016 roku w Grudziądzu[126], w 2018 roku w Warlubiu, w 2019 roku w Solcu Kujawskim, w 2023 roku w Kowalewie Pomorskim[127][128] oraz w 2024 roku w Inowrocławiu[129][130][131]). Trwa budowa nowego obiektu w Strzelnie.

Działalność w ośrodkach penitencjarnych

[edytuj | edytuj kod]

Świadkowie Jehowy prowadzą także biblijną działalność wychowawczą w zakładach karnych, prowadząc bezpłatne kursy biblijne z więźniami (m.in. w Bydgoszczy[132], Inowrocławiu[133], Koronowie[134], Potulicach[135], Toruniu, Chełmnie, Grudziądzu i Włocławku[136]).

Konferencje naukowe poświęcone represjom okresu powojennego

[edytuj | edytuj kod]

Na „Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej: Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych” zorganizowanej w dniach 16–17 czerwca 2011 roku w Toruniu, Grzegorz Jasiński przedstawił wykład „Świadkowie Jehowy na Warmii i Mazurach w latach 1945–1956”[137]. W dniach 19–20 października 2012 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu odbyła się konferencja naukowa „Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd”, na której wygłoszono referat „Swój czy Obcy? Świadkowie Jehowy z Kresów Wschodnich w Białorusi”[138].

W 2006 roku wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie historycznym Fundacji Ośrodka Karta otrzymała praca zespołowa z Grudziądza pt. „Wielka wiara małych ludzi” dotycząca stosunku władz PRL do Świadków Jehowy[139].

Działalność w polskim języku migowym

[edytuj | edytuj kod]

Co najmniej od lat 80. XX wieku zebrania zborowe były tłumaczone na język migowy symultanicznie. Zbór polskiego języka migowego działa w Bydgoszczy (do sierpnia 2024 roku funkcjonowała także grupa w Rypinie, a do czerwca 2023 roku grupa w Toruniu).

Działalność wśród obcokrajowców i mniejszości etnicznych

[edytuj | edytuj kod]

Działalność prowadzą również zbory i grupy innojęzycznej. W Bydgoszczy istnieje zbór rosyjskojęzyczny i ukraińskojęzyczny oraz grupa angielskojęzyczna (do sierpnia 2023 roku działała grupa posługująca się językiem romani (Polska)). Od 2023 roku w Toruniu działają zbory: rosyjskojęzyczny i ukraińskojęzyczny (wcześniej jako grupy); oraz grupa angielskojęzyczna.

Pozostała działalność

[edytuj | edytuj kod]

W 2008 roku na terenie województwa działało 90 zborów[140]. W 2009 roku było 6301 głosicieli w 91 zborach[141]. W 2010 roku było 6281 głosicieli w 91 zborach oraz 43 Sal Królestwa[142].

W latach 2012–2019 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.

W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną. Wkrótce rozpoczęto również specjalne świadczenie publiczne przy wózkach z publikacjami biblijnymi na terenie wielkomiejskim obejmujące Bydgoszcz. W 2015 roku było 6214 głosicieli w 68 zborach[143]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 5878 należących do 65 zborów[144]. W 2019 roku funkcjonowały 64 zbory, w których usługiwało 441 starszych zboru, w 2020 roku było 5756 głosicieli w 64 zborach i 452 starszych zboru[145]. W 2021 roku było 5674 głosicieli należących do 64 zborów, w których usługiwało 443 starszych zboru[2].

Kursy

[edytuj | edytuj kod]

7 czerwca 2015 roku w Bydgoszczy zakończyła naukę druga klasa Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa w Polsce[146], a 17 marca 2024 roku 38. klasa.

Pomoc dla potrzebujących

[edytuj | edytuj kod]

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji[147]. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[148][149].

Weryfikacja stanowiska Sądu Najwyższego wobec powojennej działalności Świadków Jehowy (na terenie województwa)

[edytuj | edytuj kod]

23 listopada 2022 roku Sąd Najwyższy (sygn. akt I KK 373/22) uniewinnił Świadka Jehowy, oskarżonego w 1964 roku przez Sąd w Grudziądzu o „udział w zdelegalizowanym związku Świadków Jehowy”, którego istnienie, ustrój i cel działalności miały pozostać tajemnicą wobec władz państwowych”[150][72].

Zbory

[edytuj | edytuj kod]
Jedna z Sal Królestwa w Bydgoszczy

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[i][3]:

Na terenie miast na prawach powiatu[j]
  • Bydgoszcz: 14 zborów: Błonie, Fordon, Leśne (w tym grupa angielskojęzyczna) Mariampol, Miedzyń, Migowy, Nowy Fordon, Północ, Prądy, Rosyjski, Śródmieście, Szwederowo, Ukraiński, Wyżyny
  • Grudziądz: 4 zbory: Centrum, Lotnisko, Południe, Tarpno
  • Toruń: 9 zborów: Bielawy, Bydgoskie, Chełmińskie, Chrobrego (w tym grupa angielskojęzycznej), Na Skarpie, Podgórz, Rosyjski, Rubinkowo, Ukraiński
  • Włocławek: 3 zbory: Południe, Wschód, Zazamcze
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego
Miejscowości w województwie kujawsko-pomorskim, w których są zbory Świadków Jehowy. Na żółto zaznaczono zbory zgromadzające się w Sali Królestwa na terenie sąsiedniego zboru.
Na terenie powiatów
Niektóre Sale Królestwa w województwie kujawsko-pomorskim

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Obwody: Bydgoszcz–Wschód (706), Bydgoszcz–Zachód (707), Toruń (705), Grudziądz (704), Płock-Włocławek (część) (105); polskiego języka migowego (część) [PL-Polski Migowy-01]; angielski (część) [EU English 11-A]; rosyjski (część) [EU-Russian-15-B]; ukraiński (część) [EU-Ukrainian-01-F].
  2. ↑ a b W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną)). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Otto Albert Kötitz (Koetitz); ur. 12 stycznia 1873 w Kranichfeld w Niemczech, zm. 24 września 1916 w Niemczech) – Badacz Pisma Świętego. Tłumacz literatury biblijnej na język niemiecki, redaktor „Strażnicy”. W latach 1903–1916, z krótką przerwą, sługa niemieckiego Biura Oddziału Towarzystwa Strażnica.
  4. ↑ Hermann Herkendell odwiedził grupy w Bydgoszczy (30.06.1910, 25.06.1911; 11, 12.03.1914; 14.04.1918), Chełmnie (1, 2.07.1911), Dworzysku (24.06.1911), Grudziądzu (16.04.1918), Strzelnie (29.06.1910; 9, 10.03.1914; 13.04.1918) i Toruniu (13, 14.03.1914; 15.04.1918. Paul Balzereit złożył wizyty w zborach w Bydgoszczy (9, 10.11.1911), Grudziądzu (7.11.1911), Strzelnie (13, 14.11.1911) i Toruniu (13, 14.11.1911).
  5. ↑ Bernhard Buchholz odwiedził zbory w Bydgoszczy (24.02.1915); Strzelnie (25.02.1915); Kłódce (21 i 22.07.1919); Dworzyskach (Curtshöhe b. Culm; (23, 24.07.1919); Toruniu (25.07.1919); Wilczaku (26 i 27.07.1919).
  6. ↑ Karl Wellershaus odwiedził grupy w Bydgoszczy (3, 4.02.1917; 12–13.03.1919), Strzelnie (5.02.1917), Dworzysku (9–11.03.1919) i Toruniu (14.03.1919).
  7. ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
  8. ↑ W 2019 roku większość zborów z województwa kujawsko-pomorskiego uczestniczyło w kongresie regionalnym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” w Poznaniu, pozostałe – z północnej części województwa w kongresie regionalnym w Gdańsku, z południowej części województwa w kongresie międzynarodowym w Warszawie.
  9. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w Bydgoszczy, Grudziądzu, Toruniu i we Włocławku oraz w powiatach bydgoskim, inowrocławskim, nakielskim i świwckim (0,24–0,5%); a w pozostałych powiatach poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  10. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 [online].
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019–2021 [online], stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216-217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2024-10-02].
  4. ↑ Was die Heilige Schrift uns deutlich lehrt, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1906, s. 66 (niem.).
  5. ↑ Versammlungsmitteilungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 1906, s. 116 (niem.).
  6. ↑ Vorträge von Bruder Hermann Herkendell:, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1910, s. 98 (niem.).
  7. ↑ Besuche und Vorträge von Bruder H. Herkendell., „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1911, s. 82 (niem.).
  8. ↑ Pilgerreise von Bruder Herm. Herkendell., „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1914, s. 34 (niem.).
  9. ↑ Pilgerreise von Bruder Bernh. Buchholz., „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lutego 1915, s. 18 (niem.).
  10. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 kwietnia 1919, s. 50 (niem.).
  11. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1920, s. 146 (niem.).
  12. ↑ a b c d Kolejna Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy w Polsce, „Przebudźcie się!”, 22 stycznia 2003, s. 16-19.
  13. ↑ Buchholz, Bernhard und Margarete [online], archiv-vegelahn.de (niem.).
  14. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1916, s. 66 (niem.).
  15. ↑ Bruder Karl Wellershaus [online], archiv-vegelahn.de (niem.).
  16. ↑ Anzahl der Teilnehmer bei der Gedächtnisfeier 1919 in Deutschland, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lipca 1919, s. 128 (niem.).
  17. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 czerwca 1932, s. 178 (niem.).
  18. ↑ Pilgerreise von Br. Balzereit vom 1. Febr. bis 26. März 1920, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lutego 1920, s. 18 (niem.).
  19. ↑ Z Inowrocławia (...) Nowocześni prorocy, „Dziennik Bydgoski”, 22 marca 1925, s. 4.
  20. ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925.
  21. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, wyd. II, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 113, 114, 123, ISBN 978-83-63306-15-1.
  22. ↑ Watchtower, Nasza historia [online], jw2018.org, 8 sierpnia 2018 [dostęp 2018-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-24].
  23. ↑ Nowa herezja. Zjazd „badaczy pisma świętego” w Bydgoszczy, „Dziennik Bydgoski”, 18 sierpnia 1927, s. 11.
  24. ↑ Z Inowrocławia, „Dziennik Bydgoski”, 14 stycznia 1928, s. 11.
  25. ↑ a b Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 41, 42, 56–70, ISBN 978-83-63306-15-1.
  26. ↑ (...) Badacze Pisma św. „Chrzest” w kostiumach kąpielowych, „Dziennik Bydgoski”, 23 września 1930, s. 7.
  27. ↑ „Przedmiot nienawiści wszystkich narodów”, [w:] Świadkowie Jehowy – głosiciele Królestwa Bożego [online], s. 657.
  28. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 197.
  29. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 128–141, ISBN 978-83-63306-15-1.
  30. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 lutego 1932, s. 50 (niem.).
  31. ↑ „Królestwo Jehowy”, „Śląski Kurjer Poranny”, 7 lipca 1935, s. 1.
  32. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 103–107, 113–117, 167, ISBN 978-83-61387-19-0.
  33. ↑ Holocaust Survivors and Victims Database. Bronisława Brzeczek, [w:] Holocaust Encyclopedia United States Holocaust Memorial Museum [online], encyclopedia.ushmm.org [dostęp 2022-09-26].
  34. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 51, 52, 288–195, ISBN 978-83-61387-19-0.
  35. ↑ Konwencje służby, „Informator”, 1947.
  36. ↑ Kazimierz Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20.
  37. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 87, ISBN 978-83-917339-8-1.
  38. ↑ Listy z pola walki, „Informator”, 1947, s. 8.
  39. ↑ Tomasz Kawski, Tuchola i okolice w latach 1945-1989 [online], s. 518 [dostęp 2022-12-31].
  40. ↑ Praca ze świeżym zapałem po konwencji, „Informator”, sierpień 1948, s. 11, 12.
  41. ↑ Dziewięć województw zebrać ponad milion podpisów pod Apelem Sztokholmskim, „Gazeta Krakowska”, 11 czerwca 1950, s. 1.
  42. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/466 [online], ipn.gov.pl.
  43. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/242 t. 15 [online], ipn.gov.pl.
  44. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/242 t. 10 [online], ipn.gov.pl.
  45. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/242 t. 4 [online], ipn.gov.pl.
  46. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/771 [online], ipn.gov.pl.
  47. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/472 [online], ipn.gov.pl.
  48. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/473 [online], ipn.gov.pl.
  49. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/1232 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  50. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/468 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  51. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/469 [online], ipn.gov.pl.
  52. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/470 [online], ipn.gov.pl.
  53. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/468 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  54. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN IPN By 069/471 [online], ipn.gov.pl.
  55. ↑ Św. Jehowy w Bydgoszczy, Archiwum Akt Nowych, 1953.
  56. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  57. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  58. ↑ Jehowa hojnie nagradza tych, którzy trzymają się Jego dróg, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 2005, s. 17, 18.
  59. ↑ Kalendarium bydgoskie na 25 listopada, „Express Bydgoski”, 25 listopada 2018.
  60. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 233, 234.
  61. ↑ Szlaki Pamięci. Ośrodek Pracy Więźniów w Piechcinie [online].
  62. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/81 [online], ipn.gov.pl.
  63. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/168 [online], ipn.gov.pl.
  64. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/264 [online], ipn.gov.pl.
  65. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/406 [online], ipn.gov.pl.
  66. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/287 [online], ipn.gov.pl.
  67. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044//265 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  68. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/252 [online], ipn.gov.pl.
  69. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/510 [online], ipn.gov.pl.
  70. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 069/1232 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  71. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044//265 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  72. ↑ a b Marcin Koziestański, 60 lat temu komuniści skazali "świadka Jehowy". Zbigniew Ziobro chce jego uniewinnienia [online], dziennikpolski24.pl, 11 października 2022.
  73. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/618 [online], ipn.gov.pl.
  74. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044/1475 [online], ipn.gov.pl.
  75. ↑ Joanna Załuska i Anna Świtalska-Jopek (red.), Twarze Bezpieki 1945–1990, Warszawa: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010, s. 421, ISBN 978-83-7629-056-0.
  76. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 237–239.
  77. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044//701 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  78. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy 1983-1990; IPN By 044//701 t. 2 [online], ipn.gov.pl.
  79. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1213) [online], ipn.gov.pl.
  80. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1215) [online], ipn.gov.pl.
  81. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1690) [online], ipn.gov.pl.
  82. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1668) [online], ipn.gov.pl.
  83. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1327) [online], ipn.gov.pl.
  84. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1422) [online], ipn.gov.pl.
  85. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983–1990 (IPN By 044/1214) [online], ipn.gov.pl.
  86. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2 [online], jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  87. ↑ Na koniec słońce, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 24 lipca 2000.
  88. ↑ Biblie pod parasolami, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 22 lipca 2000.
  89. ↑ Mnóstwo Świadków, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 21 lipca 2000.
  90. ↑ Radosna nowina, „Gazeta Wyborcza, GW Bydgoszcz”, nr 164, 16 lipca 2001, s. 2 [dostęp 2017-12-05].
  91. ↑ Biblie na stadionie, „Gazeta Wyborcza, GW Toruń”, nr 163, 14 lipca 2001, s. 1 [dostęp 2017-12-05].
  92. ↑ Chrzest na stadionie, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 8 lipca 2002.
  93. ↑ Biblie na bydgoskim stadionie, „Gazeta Wyborcza. Toruń”, 6 lipca 2002.
  94. ↑ Wszystko mnie teraz cieszy, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 19 lipca 2004.
  95. ↑ Świadkowie na miejscach kibiców, „Gazeta Wyborcza. Bydgoszcz”, 19 lipca 2004.
  96. ↑ Świadek może zapukać i do twoich drzwi [online], gazeta.pl [zarchiwizowane z adresu 2007-12-18].
  97. ↑ Osobiste puk-puk [online], pomorska.pl, 18 lipca 2006.
  98. ↑ Świadkowie Jehowy modlą się na Polonii [online], bydgoszcz.wyborcza.pl, 29 czerwca 2007.
  99. ↑ My, świadkowie swojego Boga [online], pomorska.pl, 29 lipca 2007.
  100. ↑ Bydgoszcz. Zgromadzenie Świadków Jehowy [online], pomorska.pl, 18 lipca 2008.
  101. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy - chrzest [online], pomorska.pl, 19 lipca 2008.
  102. ↑ Świadkowie Jehowy: Jak poprawić jakość życia? [online], bydgoszcz.wyborcza.pl, 18 lipca 2008.
  103. ↑ Potwierdzili swoją wiarę. Za nami trzydniowy zjazd świadków Jehowy, „Express Bydgoski”, 21 lipca 2008, s. 4.
  104. ↑ Rozpoczęli czuwanie [online], express.bydgoski.pl [dostęp 2014-04-25].
  105. ↑ Magda Jasińska, Świadkowie Jehowy spotkali się w bydgoskiej "Łuczniczce" [online], radiopik.pl, 18 lipca 2015.
  106. ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają do hali Łuczniczka [online], infofordon.pl, 16 lipca 2015.
  107. ↑ "Chodzę po domach z radością". Trwa Kongres Świadków Jehowy [online], bydgoszcz.wyborcza.pl, 18 lipca 2015 [dostęp 2022-08-16].
  108. ↑ Anna Stasiewicz, Świadkowie Jehowy zjadą na kongres do Bydgoszczy [online], pomorska.pl, 2 sierpnia 2016.
  109. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy w Toruniu [online], old.radiopik.pl, 9 lipca 2010.
  110. ↑ Świadkowie Jehowy w Toruniu: tłumy na Motoarenie [online], pomorska.pl, 11 lipca 2011.
  111. ↑ Kongres w Toruniu, „Gazeta Pomorska”, 2011.
  112. ↑ Chrzty na Motoarenie. Kongres Świadków Jehowy [online], bydgoszcz.tvp.pl, 6 lipca 2012.
  113. ↑ Tomasz Młynek, Kongres Świadków Jehowy w Toruniu [online], torun.naszemiasto.pl, 4 sierpnia 2013.
  114. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Toruniu [zdjęcia] [online], radiopik.pl, 29 lipca 2014.
  115. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Toruniu [online], pomorska.pl, 14 lipca 2014.
  116. ↑ Kongres Świadków Jehowy już w sobotę! [online], nowosci.com.pl, 22 czerwca 2017.
  117. ↑ Tłumy na Kongresie Świadków Jehowy w Toruniu [ZDJĘCIA] [online], torun.wyborcza.pl, 11 sierpnia 2018 [dostęp 2019-08-07].
  118. ↑ Marek Nienartowicz, Świadkowie Jehowy spotkali się na trzydniowym kongresie w Toruniu [online], nowosci.com.pl, 23 lipca 2023.
  119. ↑ Michał Zaręba, Zebrali się po trzech latach przerwy. Kongres Świadków Jehowy w Toruniu [online], radiopik.pl, 28 lipca 2023.
  120. ↑ Grzegorz Giedrys, Kongres Świadków Jehowy w Toruniu. Przyjechało ok. 5 tys. wiernych z całego kraju [online], torun.wyborcza.pl, 20 lipca 2023.
  121. ↑ Marek Nienartowicz, Świadkowie Jehowy spotkają się na kongresie w Toruniu [online], nowosci.com.pl, 11 lipca 2024.
  122. ↑ Daniel Wiśniewski, Wielki kongres Świadków Jehowy w Toruniu. Punktem kulminacyjnym sobotni chrzest. Wstęp wolny [online], ddtorun.pl, 12 lipca 2024.
  123. ↑ Michał Zaręba, Świadkowie Jehowy na kongresie w Toruniu. „Dobra Nowina jest dla nas pokrzepieniem” [online], radiopik.pl, 13 lipca 2024.
  124. ↑ Bartosz Stelmasik, Kongres Świadków Jehowy w Arenie Toruń. Chrzest przyjęło niemal 40 osób [online], bydgoszcz.tvp3.pl, 13 lipca 2024.
  125. ↑ Świadkowie Jehowy w Solcu, „Gazeta Wyborcza, GW Bydgoszcz”, 5 listopada 2001, s. 2.
  126. ↑ Świadkowie Jehowy mają nową Salę w Grudziądzu [online], pomorska.pl, kwiecień 2016 [dostęp 2016-05-31].
  127. ↑ Nowe miejsce spotkań Świadków Jehowy w regionie [online], wabrzezno.pl, 14 lutego 2023 [dostęp 2023-02-14].
  128. ↑ Otwarto Salę Królestwa w Kowalewie Pomorskim [online], golub-cgd.pl, 15 lutego 2023 [dostęp 2023-02-17].
  129. ↑ W Inowrocławiu otwarto Salę Królestwa Świadków Jehowy [online], ino.online, 7 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-07].
  130. ↑ W Inowrocławiu otwarto nową Salę Królestwa Świadków Jehowy. Każdy może tam przyjść - mamy zdjecia [online], pomorska.pl, 11 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-16].
  131. ↑ Jakub Kozłowski, Otwarcie nowej Sali Królestwa w Inowrocławiu [online], ki24.info, 9 kwietnia 2024.
  132. ↑ Oddział Zewnętrzny w Bydgoszczy [online], sw.gov.pl [dostęp 2022-08-16].
  133. ↑ Areszt Śledczy w Inowrocławiu [online], biop.brpo.gov.pl, 2009 [dostęp 2022-12-14].
  134. ↑ Raport przedstawicieli Krajowego Mechanizmu Prewencji z wizytacji Zakładu Karnego w Koronowie dotyczącej stanu przestrzegania praw osób z niepełnosprawnością (wyciąg) [online], biop.brpo.gov.pl, 2015 [dostęp 2023-08-18].
  135. ↑ Raport przedstawicieli Krajowego Mechanizmu Prewencji z wizytacji w Zakładzie Karnym w Potulicach (wyciąg) [online], biop.brpo.gov.pl, 2014 [dostęp 2023-12-04].
  136. ↑ Funkcjonowanie duszpasterstw więziennych wyrazem równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych w Polsce [online], salon24.pl, 18 marca 2016 [dostęp 2023-12-04].
  137. ↑ Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Prof. dr hab. Grzegorz Jasiński [online], uwm.edu.pl [dostęp 2017-09-25].
  138. ↑ Fundacja „Polskie Kresy Wschodnie – Dziedzictwo i Pamięć” [online], fundacja-kresy.pl [dostęp 2017-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-22].
  139. ↑ Karta, Tomy 48-51, Wydawnictwo Krąg, 2006, s. 145.
  140. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008 [online], stat.gov.pl, 2009, s. 127-128 [dostęp 2022-12-24].
  141. ↑ Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Rocznik Statystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2021 [online], bydgoszcz.stat.gov.pl, 2010, s. 124 [dostęp 2022-12-27].
  142. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011 [online], stat.gov.pl, 2013, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  143. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2012–2014 [online], stat.gov.pl, 2016, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24].
  144. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 [online], 28 lutego 2020, s. 234–236.
  145. ↑ Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, Rocznik Statystyczny Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2021 [online], bydgoszcz.stat.gov.pl, 2021 [dostęp 2022-12-25].
  146. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, październik 2015, s. 4.
  147. ↑ Marta Mikołajska, Świadkowie Jehowy na całym świecie pomagają Ukrainie. Także w Bydgoszczy [online], expressbydgoski.pl, 15 marca 2022 [dostęp 2020-03-15].
  148. ↑ Akcja pomocy dla braci z Ukrainy – miłość pokonuje przeciwności [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  149. ↑ Bracia z Ukrainy odczuwają troskę Jehowy [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  150. ↑ Świadek Jehowy objęty amnestią w latach 60. - a powinien być uniewinniony. Kasacja Rzecznika uznana przez SN [online], bip.brpo.pl, 1 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-15].


Świadkowie Jehowy w Polsce
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świadkowie_Jehowy_w_województwie_kujawsko-pomorskim&oldid=75111684”