Świadkowie Jehowy w województwie dolnośląskim

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Świadkowie Jehowy w województwie dolnośląskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie dolnośląskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 15 371[a][1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 11 864[2]. W sierpniu 2023 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 131 zborów (w tym zbór angielskojęzyczny, cztery zbory i grupa rosyjskojęzyczna, dwa zbory i grupa ukraińskojęzyczna oraz zbór polskiego języka migowego[3])[b].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

Początek XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Na terenie należącym wtedy do Cesarstwa Niemieckiego działalność rozpoczęto na początku XX wieku. Wiosną 1906 roku we Wrocławiu, w Legnicy, Borowie, Świebodzicach, Zgorzelcu i Bielawie wykłady biblijne wygłosił przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Otto A. Kötitz[4]. W Borowie koło Strzelina dwa półtora godzinne wykłady wysłuchało około 160 osób (dwie tury)[5].

W roku 1910, 1911, 1914 i 1919 grupy we Wrocławiu (1910, 1911, 1914), Głuszycy (1911), Lwówku Śląskim (1910), Łomnicy (1910), Szczyglicach (1910) i Zgorzelcu (1910, 1911, 1914, 1919) odwiedzał przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Hermann Herkendell (1889–1926)[c][6]. W 1910 roku we Wrocławiu, na wykładach było dwukrotnie co najmniej 1000 osób[7]. W 1913 roku zorganizowano działalność kaznodziejską w 20 miastach i okolicznych miejscowościach do których dotarto rowerami[8].

Wiosną 1916 roku pielgrzym Max Cunow odwiedził zbory we Wrocławiu i Zgorzelcu[9], w którym ponownie przebywał w listopadzie 1916 roku[10]. W zborze w Zgorzelcu przebywał również w 1917 roku. Później odwiedził zbór w Cieplicach, Boguszowie, we Wrocławiu i w Legnicy[d][11]. W lutym 1917 roku pielgrzym Karl Wellershaus odwiedził zbory m.in. we Wrocławiu, w Głuszycy, Legnicy i Zgorzelcu[e][12]. W grudniu 1917 roku i w sierpniu 1919 roku pielgrzym Zellmann odwiedził zbory m.in. we Wrocławiu, w Boguszowie, Cieplicach, Strzelnie, Walimie, Legnicy, Zgorzelcu i Unisławiu Śląskim[f]. Wizyty przedstawicieli biura Towarzystwa Strażnica przyczyniły się do dalszego rozwoju działalności na Śląsku[13][14]. W 1919 roku we Wrocławiu było 19 wyznawców.

Lata 20. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Na początku lat 20. XX wieku organizowano wyjazdy rowerowe, aby prowadzić działalność kaznodziejską do 100 km od Wrocławia. W lutym 1921 roku wykłady biblijne w kilku zborach wygłosił przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Max Cunow[g][15]. Pod koniec lat 20. XX wieku w Cieplicach Śląskich-Zdroju działało ponad 40 wyznawców, a w samej Jeleniej Górze – około 60. Duże grupy wyznawców działały także w okolicach Wałbrzycha, Kłodzka, Nowej Rudy oraz Zgorzelca.

Lata 30. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

19 i 20 lipca 1930 roku przy Drabiziusstraße 5 (obecna ul. Siemieńskiego) we Wrocławiu odbyło się okręgowe zgromadzenie służbowe (Bezirks-Dienstversammlungen)[16][17].

We wrześniu 1931 roku pielgrzym o nazwisku Rahbe odwiedził zbory w Świebodzicach, Strzegomiu, Świdnicy, Bielawie, Dzierżoniowie, Legnicy i we Wrocławiu. We wrześniu 1932 roku odwiedził on zbory w Lubaniu, Wałbrzychu, Świdnicy, Dzierżoniowie, Bielawie i Nowej Rudzie[h][18][19].

W 1932 roku zbory w Lubaniu, Bolesławcu, Górze, Głogowie, Nowej Rudzie, Wałbrzychu, Wołowie, Legnicy i we Wrocławiu, a w 1933 roku w Jeleniej Górze, Boguszowie-Gorcach, Strzelinie, Świebodzicach, Lubiechowie (obecna dzielnica Wałbrzycha) i Braszowicach odwiedził Robert Arthur Winkler[i][20].

W 1932 roku zgromadzenia odbyły się w Legnicy (4, 5 czerwca, przy Breslauer Str. 3/II)[21], Jeleniej Górze (2, 3 lipca, przy Rosenauer Str. 9)[22], Kamiennej Górze (26, 27 listopada, przy Liebauer Str. 13)[23], Nowej Rudzie (17, 18 września, przy Wollenspüle 2)[24], Wałbrzychu (13, 14 lutego, przy Hermannstr. 25), Zgorzelcu (20, 21 lutego, przy Konsulstr. 32)[25] i Ziębicach (11, 12 czerwca, przy Rosenstr. 14)[22], a w 1933 roku – we Wrocławiu (6, 7 maja)[26] i Legnicy (22 i 23 kwietnia, przy Grenadierstr. 30h)[27]. W roku 1932 Świadkowie Jehowy specjalnym wynajętym pociągiem udali się na kongres międzynarodowy w Pradze[28].

Wiosną 1933 roku zbory w Legnicy, Strzegomiu, Świebodzicach, Wałbrzychu, Boguszowie-Gorcach, Świdnicy, Dzierżoniowie, Cieplicach Śląskich-Zdroju odwiedził pielgrzym Bernhard Buchholz[j][29]. W tym samym okresie zbory w Budzowie, Bolesławcu, Legnicy, Złotoryi, Wojcieszowie Górnym, Sędzisławiu, Janowicach Wielkich, Cieplicach Śląskich-Zdroju, Karpaczu odwiedził pielgrzym Englel[k][30].

Prześladowania w okresie III Rzeszy[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Prześladowania Świadków Jehowy w III Rzeszy.
Hitlerowskie oświadczenie o wyrzeczeniu się wiary, którego podpisania odmawiali Świadkowie Jehowy m.in. w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen

Już od roku 1933, w okresie nazizmu wielu tutejszych niemieckich Świadków Jehowy trafiło do więzień i hitlerowskich obozów koncentracyjnych za odmowę pójścia na kompromis i wyrzeczenia się służenia Bogu Jehowie (m.in. z Legnicy, Nowej Rudy, Lubania[31], z Góry[32] oraz z Wrocławia[l]).

  • Groß-Rosen

W niemieckim obozie koncentracyjnym Groß-Rosen osadzono co najmniej 109 Świadków Jehowy (43 kobiety i 65 mężczyzn z Niemiec (46), Polski (87), Holandii (2), Austrii (8), Czech (2), Luksemburga (1) i innych krajów). Najmłodszy więzień miał 16 lat, a najstarszy 66 lat. Najwięcej osób znajdowało się w przedziale wiekowym 31–40 lat. Przebywali także w kopalni w Złotoryi, na robotach przymusowych[33]. Uwięzieni w większości pochodzili z miejscowości i mniejszych miast położonych w środkowej Polsce, na Śląsku, w Małopolsce i Wielkopolsce. Z dużych miast pochodziła mniejszość uwięzionych: z Łodzi 6 osób, z Gdańska 2, z Koszalina 1, z Bydgoszczy 1, z Poznania 1 i 1 ze Środy Wielkopolskiej. 43 więźniarki przeniesiono do KL Gross-Rosen dopiero w 1945 roku w transportach ewakuacyjnych (42 z KL Auschwitz, a 1 z KL Ravensbrück)[33].

  • Kurierzy

W latach 30. Świadkowie Jehowy ze zboru Hirschberg (Jelenia Góra) w kilkuosobowych grupach, wyglądający na turystów przenosili zakazaną w Niemczech literaturę biblijną przez zieloną granicę ze Szpindlerowego Młyna, znajdującego się na terenie Czechosłowacji. Następnie literatura była pakowana w paczki podobnie jak mydło i rozsyłana koleją do różnych części Niemiec. Działalność ta została ograniczona w 1936 roku gdy władze odkryły punkt przechowywania literatury znajdujący się pod Berlinem, a w nim wśród wielu innych trzy paczki z Hirschberga. Pomimo aresztowania trzech miejscowych Świadków transport literatury na szlaku karkonoskim odbywał się dalej, choć już w mniejszym stopniu[34]. Kurierzy z publikacjami docierali także m.in. do Zgorzelca oraz Wrocławia[35].

  • Działalność poza obozem

Pod koniec wojny, gdy zbliżał się front wschodni, zmuszano ludzi do kopania rowów przeciwczołgowych. Ze względu na neutralność polityczną Świadkowie Jehowy odmawiali udziału w takich pracach. Skutkiem tego niektórzy z nich zostali publicznie rozstrzelani[36][37].

Okres powojenny[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej przybyli tu polscy Świadkowie Jehowy. Powstały nowe zbory. W roku 1945 do Jeleniej Góry przeprowadził się z rodziną Stanisław Kocieniewski, który powrócił z niemieckiego obozu pracy (przed wojną mieszkali w Warszawie). Wkrótce sprowadzali się inni i powstał tam pierwszy zbór[38].

W roku 1946 w Boguszowie miejscowi Świadkowie Jehowy posiadali własną Salę Królestwa. Działał też około 50-osobowy zbór w Wałbrzychu[39]. W lutym 1946 roku w Polkowicach mieszkało około 20 rodzin Świadków Jehowy[40] i mieszkali również w jego okolicach (m.in. w Rzeczycy[41]). Sala Królestwa w Lubinie mieściła się przy ul. Ścinawskiej.

W lipcu 1947 roku w Jeleniej Górze odbyła się pierwsza powojenna konwencja na Dolnym Śląsku z udziałem ok. 600 osób[42]. Urządzili ją w wyremontowanym przez nich budynku. Na zjazd przyjechała orkiestra z Poznania oraz delegacje z Kłodzka i Wrocławia. Miejsce zgromadzenia do późnej nocy ochraniała milicja[43].

Również w Głogowie pierwszych kilkoro Świadków Jehowy pojawiło się zaraz po zakończeniu wojny. Na początku spotykali się na zebraniach religijnych w mieszkaniach prywatnych. Działalność głoszenia powodowała, że liczba wyznawców stale się zwiększała. W 1993 roku na terenie miasta istniało już 5 zborów[44]. W roku 1947 na terenie województwa wrocławskiego działały 44 zbory. W Polanicy-Zdroju działał jeden głosiciel, a kilkunastu w Kłodzku. Latem 1948 roku przez dwa miesiące 5 pionierów prowadziło działalność kaznodziejska w okolicy Żagania[43].

Prześladowania[edytuj | edytuj kod]

Przed delegalizacją działalności[edytuj | edytuj kod]

Co najmniej od 1947 roku Urząd Bezpieczeństwa prowadził sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Michał Jaworski (1947–1952)[45], Zygmunt Kolczyk (1947–1953; prowadzącemu działalność na terenie powiatu lubańskiego)[46], Tadeusz Paradowski (1947–1956)[47], Edmund Kalinowski (1948–1950; prowadzącemu działalność na terenie Kłodzka)[48], Mieczysław Duszkiewicz (1949–1950)[49], Michał Góreczny (1949–1955)[50], Józef Wieczorek (1949–1953)[51], Tadeusz Gębuś (1949–1954)[52], Tadeusz Kaczmarek (1949-1950; prowadzącemu działalność na terenie powiatu lubińskiego)[53].

W roku 1949 aresztowano uczestników zebrań w Salach Królestwa w Kamiennej Górze oraz we Wrocławiu[54].

Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa wrocławskiego działało 86 grup. Ustalił też informacje o 3395 głosicielach mieszkających w województwie i oszacował liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych na około 7320. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działało 71 grup i co najmniej 5000 głosicieli[55].

Delegalizacja działalności i prześladowania[edytuj | edytuj kod]

  • 1950:

W roku 1950 nastąpiła fala aresztowań i zakaz działalności. W województwie wrocławskim, poza główną akcją aresztowań z czerwca (w ciągu jednej nocy zatrzymano ponad 600 osób), 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której aresztowano kolejnych głosicieli. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 518 osób. Do 5 sierpnia 123 osoby zostały zwolnione, a 359 pozostawało w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród 621 aresztowanych, 30 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[56]. Od tego roku działalność prowadzona była konspiracyjnie. Działalność wydawnicza publikacji była prowadzona konspiracyjnie w kilku ukrytych ośrodkach drukarskich na terenie województwa.

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Jan Gondek (1950–1951)[57], Marian Pietrzak (1950)[58], Bogusława Pić (1950–1953)[59], Tymoteusz Wołczak/Wowczak (1950; prowadzącemu działalność na terenie powiatu lubińskiego)[60], Adam Wołczak/Wowczak (1950–1951; prowadzącemu działalność na terenie powiatu lubińskiego)[61], Józef Dziubka (1950–1953; prowadzącemu działalność na terenie powiatu lubińskiego i kożuchowskiego)[62], Bogusław Jaśkiewicz (1950–1954; prowadzącemu działalność na terenie powiatu jaworskiego)[63], Marian Bukowiecki (1950–1954; prowadzącemu działalność na terenie powiatu górowskiego)[64], Bronisław Pawlik (1950–1954; prowadzącemu działalność na terenie powiatu opoczyńskiego i milickiego)[65], Józef Kargol (1950–1953; prowadzącemu działalność w okolicach Ząbkowic Śląskich)[66], Bogdan Loretz (1950–1952)[67].

  • 1951:

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Jan Spisak (1951)[68], Fritz Halitschke (1951–1956; prowadzącemu działalność na terenie Cieplic)[69], Władysław Rudolf (1951–1954)[70]. Prowadzono również sprawy operacyjne o kryptonimie: „Fanatyk” (1951–1955; Józef Ratajczyk; dotycząca prowadzenia działalności na terenie Ciechanowic)[71].

  • 1952:

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Jan Szarf (1952–1953; prowadzącemu działalność na terenie powiatu jaworskiego)[72], Stanisław Wojciechowski (1952–1954)[73], Władysław Andrzejak (1952–1956)[74], Jan Czubak (1952–1954)[75].

  • 1953:

W 1953 roku w Polanicy-Zdroju rozpoczęto urządzać niewielki zebrania w mieszkaniach prywatnych (w latach 60. XX wieku powstał tam zbór).

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Stefan Choma (1953; prowadzącemu działalność na terenie powiatu jaworskiego)[76], Michalina Sidor (1953–1954)[77], Edward Mazurczak (1953–1955; prowadzącemu działalność na terenie Milicza)[78], Bronisław Kopanicki (1953–1954)[79], Walenty Cendrowski (1953–1954; prowadzącemu działalność na terenie Jeleniej Góry)[80], Zdzisław Grabowski (1953–1955; „byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa, organizatora i czołowego aktywisty Związku Wyznaniowego „Świadkowie Jehowy” w Zgorzelcu”)[81].

  • 1954:

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Jadwiga/Feliksa Hercog (1954–1955)[82], Benedykt Lewandowski (1954; prowadzącemu działalność na terenie powiatu jaworskiego)[83], Czesław Bazylewicz (1954; prowadzącemu działalność na terenie powiatu dzierżoniowskiego)[84], Helena Serek (1954; prowadzącej działalność na terenie Bielawy)[85], Marian Dyc (1954–1955; prowadzącemu działalność na terenie powiatu górowskiego)[86], Zygmunt Kuśmierek (1954–1955; prowadzącemu działalność na terenie Jeleniej Góry)[87]. Prowadzono również sprawę operacyjną o kryptonimie „Stado-6” (1954–1955; Stefan Jagiełło; dotycząca prowadzenia działalności na terenie Osiecznicy)[88].

  • 1955:

Szczególnie od roku 1955 wielu Świadków za działalność religijną oraz za odmowę odbycia służby wojskowej skazywano na kary więzienia w zakładach karnych.

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Albin Koblowski (1955–1956)[89].

  • 1958:

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Krystyna Kruszyńska (1958–1959; dotycząca prowadzenia działalności na terenie Lubania)[90].

  • 1961:

Funkcjonariusze UB prowadzili sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Zygmunt Adach (dotyczącej „ujawnienia działalności nielegalnej drukarni Świadków Jehowy we Wiatraczynie (przysiółek wsi Ostroszowice)”; 1961–1964)[91]. Do 1962 roku prowadził działalność w Szklarskiej Porębie, Dzierżoniowie i innych miejscowościach woj. wrocławskiego)[92]. W lutym 1963 roku przed Sądem Wojewódzkim we Wrocławiu bronili go Witold Lis-Olszewski i Władysław Siła-Nowicki[93].

  • 1964:

W roku 1964 rozpoczęto regularne organizowanie tzw. konwencji leśnych na polanach w lasach.

W roku 1964 funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa zlikwidowali drukarnię w Koźlicach[94].

  • 1965:

Szczególnie od połowy lat 60. XX wieku głosiciele w lecie prowadzą grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców (wcześniejsze nazwy: obozy pionierskie, ośrodki pionierskie, grupy pionierskie)[b].

  • 1969:

Według danych UB w 1969 roku powiecie głogowskim mieszkało 104 głosicieli, w tym w samym Głogowie 38[95].

  • 1972:

Prowadzono sprawy operacyjne o kryptonimie: „Fanatyk” (1972–1984; Michał Podlak; dotycząca prowadzenia działalności na terenie Głogowa)[96].

  • 1974:

Prowadzono sprawy operacyjne o kryptonimie: „Turystka” (1974–1984; Sabina Wawrykowicz)[97], „Głosiciel” (1974–1984; Julian Falecki)[98]. W ramach operacji o kryptonimie „Wicek-Szef”, funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa zlikwidowali drukarnię w Zgorzelcu[99].

Czas „odwilży”[edytuj | edytuj kod]

  • 1977:

Pod koniec 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa dolnośląskiego[100]. Prowadzono sprawy operacyjne o kryptonimie: „Pionier” (1977–1986; Józef Dworok)[101].

  • Lata 80. XX wieku:

W latach 80. XX wieku rozpoczęto budować obiekty, w których odbywały się zebrania (m.in. w listopadzie 1987 roku w Polanicy-Zdroju przy ul. Hutniczej). W tym samym okresie zaczęto organizować zgromadzenia w halach i na stadionach.

W 1982 roku kongres pod hasłem „Prawda o Królestwie” odbył się w Hali Ludowej we Wrocławiu (4700 obecnych).

W dniach 16–18 sierpnia 1985 roku na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu odbył się kongres międzynarodowy pod hasłem „Lud zachowujący prawość”[102][100]. Najwyższa liczba obecnych wyniosła 16 003 osoby, a 545 ochrzczono.

W roku 1987 kongres ph. „Zaufaj Jehowie” na Stadionie Miedzi Legnica[103].

W sierpniu 1988 roku kongres ph. „Sprawiedliwość Boża” odbył się we Wrocławiu i w Wałbrzychu[104].

Odzyskanie rejestracji prawnej i rozwój działalności[edytuj | edytuj kod]

Sale Królestwa[edytuj | edytuj kod]

Po odzyskaniu uznania prawnego w Polsce (w 1989 roku) w wielu miastach zaczęły powstawać nowe Sale Królestwa (np. w październiku 1994 roku w zaadaptowanym piętrze budynku w Polanicy-Zdroju; pod koniec lat 90. w Świdnicy[105]; a w ostatnich latach: 3 grudnia 2012 roku w Boguszowie-Gorcach[106][107][108], Sobótce (2011)[109][110], we wrześniu 2016 roku w Miłkowie, w lipcu 2019 roku w Świebodzicach[111], a w styczniu 2020 roku w Legnicy[112]. W 2023 roku we Wrocławiu planuje się budowę nowej Sali Królestwa przy ul. Objazdowej 59 oraz rozbudowę obiektu przy ul. Ołtaszyńskiej[113]. Planuje się budowę obiektu w Wojsławicach).

W roku 1988 do głosicielki w Środzie Śląskiej dołączyli pionierzy. W 1990 roku powstał tam 47-osobowy zbór, a wkrótce Sala Królestwa. W 1992 roku działalność miejscowych głosicieli opisano w czasopiśmie religijnym „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”[114].

Kongresy i zgromadzenia[edytuj | edytuj kod]

Kongresy regionalne na terenie województwa odbywają się na Stadionie Miejskim we Wrocławiu (Tarczyński Arena) oraz w PGE Turów Arena w Zgorzelcu.

Większość Świadków Jehowy z Dolnego Śląska (oprócz zborów z obwodu z rejonu Bolesławca, Lubania, Lwówka Śląskiego i Zgorzelca, które korzystają z PGE Turów Arena w Zgorzelcu[115] oraz z rejonu Głogowa, Góry i Polkowic które korzystają w Sali Zgromadzeń w Stęszewie koło Poznania), korzysta z okazji zgromadzeń obwodowych z Sali Zgromadzeń w Skarbimierzu (w podbrzeskiej miejscowości Skarbimierz-Osiedle)[b]. W poprzednich latach z tej okazji korzystano również z hal sportowo-widowiskowych, m.in. we Wrocławiu, Wałbrzychu, Legnicy i Zgorzelcu[116].

Po uzyskaniu rejestracji prawnej (w 1989 r.) kongresy odbywały się[b][m] we Wrocławiu (w latach 1990–2011 najczęściej na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu, w latach 2016–2017 w Hali „Orbita”, w roku 2008 i w latach 2014–2015 w Hali Stulecia, a w 2012, 2013, 2018, 2019[117] i w 2023 na Stadionie Miejskim we Wrocławiu[118]).

Kongresy regionalne odbywają się również w Zgorzelcu (w latach 2015–2017, 2023 w Turów Arenie)[119].

W poprzednich latach odbywały się również w Lubinie (w latach 2015–2017 i w 2023 roku w hali widowiskowo-sportowej RCS)[103][120][121] oraz w Wałbrzychu (np. w latach 1990–1998 i 2006 na Stadionie GKS „Górnika”, a w latach 2015–2017 w hali Aqua Zdrój) i w Legnicy (w latach 1999–2005, 2010, 2014 na Stadionie Miejskim).

Kongresy na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu: 26–29 lipca 1990 („Czysta mowa”); 19–21 lipca 1991 („Lud miłujący wolność”); 24–26 lipca 1992 („Nosiciele światła”; 195 ochrzczonych); 22–25 lipca 1993 („Pouczani przez Boga”); 8–10 lipca 1994: („Bojaźń Boża”); 21–24 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 9–11 sierpnia 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”); 27–29 czerwca 1997 („Wiara w Słowo Boże”; 28 czerwca we Wrocławiu i w Warszawie jednocześnie ogłoszono wydanie polskiej wersji językowej całego Pisma Świętego w Przekładzie Nowego Świata); 17–19 lipca 1998 („Boża droga życia”); 16–18 lipca 1999 („Prorocze słowo Boże”); 7–9 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 13–15 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 26–28 lipca 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 18–20 lipca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 9–11 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 22–24 lipca 2005 („Posłuszni Bogu”); 27–29 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”); 11–13 lipca 2008 („Kierowani duchem Bożym”); 16–19 lipca 2009 („Czuwajcie!”); 16–18 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 1–3 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”).

Na Stadionie GKS „Górnika” Wałbrzych: 12–14 lipca 1990; 19–21 lipca 1991; 31 lipca–2 sierpnia 1992; 8–11 lipca 1993; 1–3 lipca 1994; 28–30 lipca 1995; 26–28 lipca 1996; 18–20 lipca 1997; 10–12 lipca 1998; 4–6 sierpnia 2006 („Wyzwolenie jest blisko!”).

Na Stadionie Miejskim w Legnicy: 2–4 lipca 1999; 21–23 lipca 2000; 6–8 lipca 2001; 19–21 lipca 2002; 11–13 lipca 2003; 2–4 lipca 2004; 1–3 lipca 2005; 2–4 lipca 2010; 8–10 lipca 2011.

Działalność w ośrodkach penitencjarnych[edytuj | edytuj kod]

Świadkowie Jehowy studiują Biblię także z więźniami w zakładach karnych i aresztach indywidualnie i w kilkuosobowych grupach m.in. w więzieniach w Wołowie[122], w Zarębie[b][123], we Wrocławiu[124] oraz Świdnicy, Jeleniej Górze, Dzierżoniowie, Głogowie, Oleśnicy, Strzelinie, Kłodzku, Zarębie[125]. Niektórzy skazani dzięki temu dokonali niezbędnych zmian w swym postępowaniu, by mogli zostać ochrzczeni[122][126].

Działalność wśród obcokrajowców i grup etnicznych[edytuj | edytuj kod]

Publiczne świadczenie przy wózku z publikacjami biblijnymi
w języku ukraińskim we Wrocławiu

Działalność prowadzona jest także wśród obcorajowców, zebrania zborowe oprócz j. polskiego i polskiego j. migowego przeprowadza się także w j. angielskim, ukraińskim i rosyjskim (do 2020 roku również w j. arabskim i hiszpańskim).

Wielu Romów jest członkami polskojęzycznych zborów (np. w Lubaniu[127]).

Działalność w polskim języku migowym[edytuj | edytuj kod]

We Wrocławiu funkcjonuje zbór polskiego języka migowego[128] (wcześniej co najmniej od lat 80. XX wieku zebrania zborowe na ten język były tłumaczone symultanicznie, w poprzednich latach działały także grupy języka migowego m.in. w Zgorzelcu (do 2022), Jeleniej Górze).

Pomoc dla potrzebujących[edytuj | edytuj kod]

W czasie powodzi w 1997 roku oraz powodzi w 2010 roku zorganizowano pomoc humanitarną oraz prace remontowe głównie dla poszkodowanych przez nią współwyznawców oraz innych mieszkańców[129][130][106].

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[131][132].

Wystawy, konferencje naukowe i konkursy poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej i okresu powojennego oraz działalności Świadków Jehowy[edytuj | edytuj kod]

W 2002 roku wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie historycznym Fundacji Ośrodka Karta otrzymała praca zespołowa z Głogowa dotycząca historii odmienności Świadków Jehowy[133].

Od 2 kwietnia do 31 lipca 2009 roku w byłym hitlerowskim obozie koncentracyjnym Gross-Rosen prezentowana była wystawa Więzieni za wiarę – Świadkowie Jehowy a hitleryzm, poświęcona ich neutralności w okresie nazizmu[134], a jej skrócona prezentacja miała również miejsce w marcu 1998 roku w Szczawnie-Zdroju, gdzie miała miejsce też prezentacja filmu „Niezłomni w obliczu prześladowań – Świadkowie Jehowy a hitleryzm” wraz z przemówieniem Wojciecha Sitka[135].

12 września 2019 roku na XVII Ogólnopolskim Zjeździe Socjologicznym we Wrocławiu ph. „Ja, My, Oni? Podmiotowość, tożsamość, przynależność”, Kamila Fiałkowska, Michał P. Garapich, Elżbieta Mirga-Wójtowicz reprezentując Uniwersytet Warszawski, wygłosili wykład: „Jest szeroka ścieżka i jest wąska ścieżka. My wybraliśmy wąską”. Rola religii w negocjowaniu przynależności i kontestacji władzy wśród polskich Romów – Świadków Jehowy w Wielkiej Brytanii[136].

23 września 2023 roku na międzynarodowej konferencji IPN we Wrocławiu ph. „»W poszukiwaniu wroga…« Aparat bezpieczeństwa w państwach Europy Środkowo-Wschodniej wobec środowisk niezależnych, przejawów oporu społecznego i postaw opozycyjnych 1956–1980”, prof. Jan Miłosz reprezentując Wydział Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, wygłosił wykład: „Świadkowie Jehowy w PRL i nie tylko – od zwalczania do prób legalizacji”, natomiast dr Tomasz Bugaj (Uniwersytet Śląski w Katowicach), wygłosił wykład: „Władza w walce z wrogiem - „sektantem”. Próba refleksji na przykładzie wyznania Świadków Jehowy w państwach Europy Środkowo-Wschodniej”[137].

Bezkrwawa chirurgia[edytuj | edytuj kod]

W placówkach medycznych na terenie województwa dolnośląskiego (m.in. w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu[138] i we wrocławskim Wojskowym Szpitalu Klinicznym) zespoły medyczne operują Świadków Jehowy bez krwi[139].

Pozostała działalność[edytuj | edytuj kod]

W 2003 roku na terenie województwa funkcjonowało 106 zborów[140], w 2006 roku 197 zborów[141], 2008 roku 193 zbory[142], a w 2009 roku 190 zborów[143]. W 2010 roku było 13 467 głosicieli w 184 zborach oraz 86 Sal Królestwa[144].

W latach 2012–2019 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.

W roku 2013 rozpoczęto specjalne świadczenie publiczne na terenie wielkomiejskim, obejmujące Wrocław. Wdrożono też program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[145].

W 2015 roku było 13 016 głosicieli w 138 zborach[146].

W 2016 roku w Głogowie zakończyła naukę 15 klasa Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa.

W dniach od 30 listopada do 3 grudnia 2017 roku Świadkowie Jehowy prezentowali i udostępniali swoje bezpłatne publikacje biblijne na „26. Wrocławskich Targach Dobrych Książek”[147], a w dniach od 5 do 8 grudnia 2019 roku na „28. Wrocławskich Targach Dobrej Książki”[148].

W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 12 188 należących do 131 zborów[149]. W 2009 roku działało 190 zborów[143]. W 2020 roku było 11 866 głosicieli w 131 zborach, w których usługiwało 895 starszych zboru[150], a w 2021 roku 11 864 głosicieli (w tym ponad 2600 we Wrocławiu) należących do 131 zborów (w tym do 25 we Wrocławiu) i 925 starszych zboru[2].

Weryfikacja stanowiska Sądu Najwyższego wobec powojennej działalności Świadków Jehowy (na terenie województwa)[edytuj | edytuj kod]

14 marca 2018 roku Sąd Najwyższy uchylił wyroki wrocławskich sądów z 1970 i 1971 roku, skazujące Świadka Jehowy za udział w związku, którego istnienie, ustrój i cel miało być „tajemnicą wobec organów państwowych” (sygn. akt V KK 106/18)[151][152].

Zbory[edytuj | edytuj kod]

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[n][3]:

Na terenie miast na prawach powiatów[o]
  • Jelenia Góra: 6 zborów: Cieplice–Południe, Cieplice–Północ, Południe, Północ, Wschód, Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna)
  • Legnica: 6 zborów: Centrum, Nadbrzeże, Południe, Ukraiński, Wschód, Zachód
  • Wałbrzych 10 zborów: Biały Kamień, Nowe Miasto, Piaskowa Góra (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Podgórze, Podzamcze, Rusinowa, Rynek, Sobięcin (Sala Królestwa: Boguszów-Gorce), Stary Zdrój, Wałbrzych–Szczawno-Zdrój
  • Wrocław: 25 zborów: Angielski, Brochów, Gajowice, Gądów, Grabiszynek, Huby, Karłowice, Klecina, Krzyki, Legnicka, Leśnica, Migowy, Milenijna, Nadodrze, Nowy Dwór, Ołbin, Osobowice, Plac Grunwaldzki, Psie Pole, Rosyjski–Południe, Rosyjski–Północ, Rynek, Sępolno, Ukraiński, Zakrzów
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego
Miejscowości w województwie dolnośląskim, w których są zbory Świadków Jehowy[3]. Na żółto zaznaczono zbory zgromadzające się w Sali Królestwa na terenie sąsiedniego zboru. Skróty: W – Wałbrzych, K – Kamienna Góra, S – Szczawno-Zdrój.
Sala Królestwa w Kłodzku
Sala Królestwa w Sobótce
Sala Królestwa w Świebodzicach
Na terenie powiatów

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Obwody polskojęzyczne: Wrocław–Południe (501), Wrocław–Północ (502), Jelenia Góra (507), Kłodzko (505), Legnica (509), Wałbrzych (506), Zgorzelec (514), Głogów-Żary (część) (508), Ostrów Wielkopolski (część) (613; polskiego języka migowego (część) [PL-Polski Migowy-01]; angielski (część) [EU English 11-A]; rosyjski (część) [EU-Russian-25-A]; ukraiński (część) [EU-Ukrainian-02-A].
  2. ↑ a b c d e W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2922 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do 31 grudnia 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Hermann Herkendell złożył wizyty grupom we Wrocławiu (26.06.1910; 1, 2.06.1911; 5, 6.03.1914), Głuszycy (31.05.1911), Szczyglicach (4.06.1910, Lwówku Śląskim (24.06.1910), Łomnicy (25.06.1910) i Zgorzelcu (23.06.1910; 30.05.1911; 3, 4.03.1914; 3–6.04.1919).
  4. ↑ Max Cunow złożył wizyty zborom we Wrocławiu (04.1916; 2, 3.11.1916; 6, 7.07.1917), Boguszowie (5.07.1917), Cieplicach (3,4.07.1917) i Zgorzelcu (19, 20.05.1917; 1, 2.07.1917).
  5. ↑ Karl Wellershaus złożył wizyty zborom we Wrocławiu (7.02.1917), Głuszycy (8.02.1917), Legnicy (9.02.1917) i Zgorzelcu (10.02.1917).
  6. ↑ Zellmann złożył wizyty zborom w Legnicy (5, 6.12.1917; 1, 2.08.1919), Cieplicach (7, 8.12.1917; 10, 11.1919), Boguszowie (9, 10.12.1917; 7.08.1919), Strzelnie (15, 16.12.1917), Unisławiu Śląskim (5, 6.08.1919), Walimie (8, 9.08.1919), Zgorzelcu (23, 24.07.1919), a we Wrocławiu (11, 12.12.1917; 3, 4.08.1919).
  7. ↑ W roku 1921 M.Cunow w złożył wizyty zborom w Zgorzelcu, Cieplicach, Bukowcu, Wałbrzychu, Dzierżoniowie, Ostroszowicach, Wrocławiu i Legnicy.
  8. ↑ Rahbe złożył wizyty zborom w Świebodzicach (1.09.1931), Strzegomiu (2.09.1931), Legnicy (19, 20.09.1931), Lubaniu (12.09.1932), Wałbrzychu (13.09.1932), Świdnicy (3.09.1931, 14.09.1932), Dzierżoniowie (5.09.1931, 15.09.1932), Bielawie (4.09.1931, 16.09.1932), Nowej Rudzie (17.09.1932) i we Wrocławiu (16-18.09.1931).
  9. ↑ Rober Arthur Winkel złożył wizyty zborom w Jeleniej Górze (27.05.1932), Boguszowie-Gorcach (28.05.1932), Strzelinie (30.05.1932), Wołowie (3.06.1932), Legnicy (4, 5.06.1932), Lubaniu (5, 6.09.1932), Bolesławcu (7.09.1932), Górze (8.09.1932), Głogowie (9.09.1932), Nowej Rudzie (29.05.1932, 18.10.1932), Wałbrzychu (19.10.1932), Świebodzicach (20.02.1933), Lubiechowie (21.02.1933), Braszowicach (22.02.1933) i we Wrocławiu (1, 2.06.1932).
  10. ↑ Bernhard Buchholz odwiedził zbory w Legnicy (22, 23.04.1933); Strzegomiu (24.04.1933); Świebodzicach (25.04.1933); Wałbrzychu (26.04.1933); Boguszowie-Gorcach (27.04.1933); Świdnicy (28.04.1933); Dzierżoniowie (29.04.1933); Cieplicach Śląskich-Zdroju (3.05.1933).
  11. ↑ Engel odwiedził zbory w Budzowie (30.04.1933); Bolesławcu (17.05.1933); Legnicy (18-20.05.1933); Złotoryi (21.05.1933); Wojcieszowie Górnym (22.05.1933); Sędzisławiu (23.05.1933); Janowicach Wielkich (24, 25.05.1933); Cieplicach Śląskich-Zdroju (26, 27.05.1933); Karpaczu (28.05.1933).
  12. ↑ Jednym z aresztowanych Świadków Jehowy w 1936 roku we Wrocławiu był Paul Wauer, osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen (Getreten trotz Krampfanfalls [online], markt.idowa.de, 8 maja 2020 (niem.).).
  13. ↑ W dniach od 4 do 6 sierpnia 1989 roku w Chorzowie odbył się kongres międzynarodowy pod hasłem „Prawdziwa pobożność”, w którym uczestniczyli głosiciele z Dolnego Śląska (Kongres na „śląskim gigancie”. „Prawdziwa pobożność”, „Echo Krakowa”, 27 lipca 1989, s. 1, 2.).
  14. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w powiecie wałbrzyskim (powyżej 1% mieszkańców); w powiecie zgorzeleckim i Legnicy (0,75–0,99%); w powiatach głogowskim, karkonoskim, kłodzkim, świdnickim, ząbkowickim i Jeleniej Górze (0,5–0,74%); w powiatach bolesławieckim, dzierżoniowskim, lubińskim, oleśnickim, polkowickim i we Wrocławiu (0,24–0,49%); a w pozostałych poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  15. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatów pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 [online].
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019–2021 [online], stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216–217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-08-12].
  4. ↑ Was die Heilige Schrift uns deutlich lehrt, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1906, s. 66 (niem.).
  5. ↑ Versammlungsmitteilungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 1906, s. 116 (niem.).
  6. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1910, 98 tytuł = Vorträge von Bruder Hermann Herkendell (niem.).
    *„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1911, s. 80 (niem.).
    *„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1914, s. 34 (niem.).
    *„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 kwietnia 1914, s. 50 (niem.).
  7. ↑ Eure Arbeit nicht vergeblich, in dem Herrn, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1910, s. 191 (niem.).
  8. ↑ Interessante Briefe, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1913, s. 95 (niem.).
  9. ↑ Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1916, s. 66 (niem.).
  10. ↑ Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1916, s. 146 (niem.).
  11. ↑ Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lipca 1917, s. 114 (niem.).
  12. ↑ Bruder Karl Wellershaus [online], archiv-vegelahn.de (niem.).
  13. ↑ Pilgrimreise von Bruder Zellmann vom 16. November bis 19. Dezember, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 grudnia 1917, s. 194 (niem.).
  14. ↑ Pilgerreise von Bruder Zellmann vom 21. Juni bis 19. August 1919, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lipca 1919, s. 98 (niem.).
  15. ↑ Rundreise II: Bruder M. Cunow, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lutego 1921, s. 32 (niem.).
  16. ↑ Watchtower, Bezirks-Dienstversammlungen finden statt, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lipca 1930, s. 193 (niem.).
  17. ↑ Watchtower, Gesegnete Stunden, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 września 1930, s. 287 (niem.).
  18. ↑ Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 września 1931, s. 272 (niem.).
  19. ↑ Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 sierpnia 1932, s. 256 (niem.).
  20. ↑ „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 1932, s. 306 (niem.).
    *„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 kwietnia 1933, s. 128 (niem.).
    *Aufstellung der BDL.-Reisen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 maja 1933, s. 160 (niem.).
  21. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 maja 1932, s. 146 (niem.).
  22. ↑ a b Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 czerwca 1932, s. 178 (niem.).
  23. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 listopada 1932, s. 338 (niem.).
  24. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 września 1932, s. 258 (niem.).
  25. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 stycznia 1932, s. 18 (niem.).
  26. ↑ Watchtower, Bezirkshauptversammlung, „Biuletyn”, kwiecień 1933, s. 2 (niem.).
  27. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 marca 1933, s. 82 (niem.).
  28. ↑ Watchtower, Internationale Hauptversammlung zu Prag, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 kwietnia 1932, s. 113 (niem.).
  29. ↑ Buchholz, Bernhard und Margarete [online], archiv-vegelahn.de (niem.).
  30. ↑ Watchtower, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 kwietnia 1933, s. 128 (niem.).
  31. ↑ Teresa Wontor-Cichy, Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003.
  32. ↑ Kathrin Kellermann, Aktuelle Presseinformationen. Der zwölfte Stolperstein ist für Karl Noske [online], wermelskirchen.de, 18 października 2022 [dostęp 2022-12-22] (niem.).
  33. ↑ a b Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 113–120, 205, ISBN 978-83-61387-19-0.
  34. ↑ Jehowa osłaniał ich w cieniu góry, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 grudnia 2013, s. 3–5.
  35. ↑ Stefania Krug, Fritz Poppenberg, Nie bójcie się..., Drei Linden Film Gbr., 1997.
    *Watchtower, Gertrud Pötzinger: Najważniejsze jest imię Jehowy [online], jw.org, 6 lutego 2017 [dostęp 2017-02-06].
    * Fioletowe trójkąty — „Zapomniane ofiary” reżimu nazistowskiego [online], jw.org [dostęp 2024-05-01].
  36. ↑ Persecution in Poland, „Przebudźcie się!”, 13 lutego 1946, s. 3 (ang.).
  37. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, wyd. II, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2010, s. 50,, ISBN 978-83-61387-19-0.
  38. ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994, Towarzystwo Strażnica, 1994, s. 211.
    *Holocaust Survivors and Victims Database. Stanisław Kocieniewski, [w:] Holocaust Encyclopedia United States Holocaust Memorial Museum [online], encyclopedia.ushmm.org [dostęp 2022-09-26].
  39. ↑ Kronika Wałbrzyska [online], 1991, s. 12.
  40. ↑ Łukasz Langenfeld, Życie religijne w Polkowicach w latach 1945–2010, Wrocław 2015, s. 83.
  41. ↑ Historia Gminy [online], grebocice.com.pl.
  42. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 46, 194, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  43. ↑ a b „Świadkowie Jehowy” pod strażą, „Gazeta Ludowa”, 19 lipca 1947, s. 4.
  44. ↑ Glogopedia, Świadkowie Jehowy, glogow.pl, Głogów 1994.
  45. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2223) [online], ipn.gov.pl.
  46. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/3742) [online], ipn.gov.pl.
  47. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4774) [online], ipn.gov.pl.
  48. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4543) [online], ipn.gov.pl.
  49. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4776 t. 1) [online], ipn.gov.pl.
  50. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/630) [online], ipn.gov.pl.
  51. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/1496) [online], ipn.gov.pl.
  52. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2138) [online], ipn.gov.pl.
  53. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2267) [online], ipn.gov.pl.
  54. ↑ Kazimierz Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20.
    *Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 87, ISBN 978-83-917339-8-1.
  55. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  56. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
    *Ziobro składa kasacje w sprawach Świadków Jehowy. W PRL zostali skazani za „działalność antypaństwową” [online], gazetaprawna.pl, 26 lipca 2021 [dostęp 2021-07-29].
  57. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/1437) [online], ipn.gov.pl.
  58. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/1518 t. 1, t. 2) [online], ipn.gov.pl.
  59. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2178) [online], ipn.gov.pl.
  60. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2268) [online], ipn.gov.pl.
  61. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2269) [online], ipn.gov.pl.
  62. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2272) [online], ipn.gov.pl.
  63. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2288) [online], ipn.gov.pl.
  64. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4202) [online], ipn.gov.pl.
  65. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4209) [online], ipn.gov.pl.
  66. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/5454) [online], ipn.gov.pl.
  67. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/593) [online], ipn.gov.pl.
  68. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/3740 t. 3) [online], ipn.gov.pl.
  69. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/5728) [online], ipn.gov.pl.
  70. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/585) [online], ipn.gov.pl.
  71. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/234) [online], ipn.gov.pl.
  72. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2290) [online], ipn.gov.pl.
  73. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/507) [online], ipn.gov.pl.
  74. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/5511) [online], ipn.gov.pl.
  75. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/603) [online], ipn.gov.pl.
  76. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2304) [online], ipn.gov.pl.
  77. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/506) [online], ipn.gov.pl.
  78. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4768) [online], ipn.gov.pl.
  79. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/512) [online], ipn.gov.pl.
  80. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/5265) [online], ipn.gov.pl.
  81. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990; IPN Kr 010/1370 [online], ipn.gov.pl.
  82. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2273) [online], ipn.gov.pl.
  83. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/2313) [online], ipn.gov.pl.
  84. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/3039) [online], ipn.gov.pl.
  85. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/3526) [online], ipn.gov.pl.
  86. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/4203) [online], ipn.gov.pl.
  87. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/5264) [online], ipn.gov.pl.
  88. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/236 t. 1) [online], ipn.gov.pl.
  89. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/6155) [online], ipn.gov.pl.
  90. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 024/6044) [online], ipn.gov.pl.
  91. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990; IPN Wr 039/10080 t. 1 [online], ipn.gov.pl.
  92. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983–1990 (IPN Wr 23/293 t. 1) [online], ipn.gov.pl.
  93. ↑ Łukasz Kamiński, Głos humanisty, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, OBEP IPN Wrocław, marzec 2004, s. 74.
  94. ↑ Analizy i informacje Komendy Wojewódzkiej MO o działalności i związku wyznaniowego „Świadkowie Jehowy” 1961, Zielona Góra 1961.
  95. ↑ Analizy i informacje Komendy Wojewódzkiej MO o działalności i związku wyznaniowego „Świadkowie Jehowy” 1961, Zielona Góra, 30 czerwca 1969.
  96. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Legnicy 1983–1990 (IPN Wr 022/1111) [online], ipn.gov.pl.
  97. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Legnicy 1983–1990 (IPN Wr 022/567) [online], ipn.gov.pl.
  98. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Legnicy 1983–1990 (IPN Wr 022/568) [online], ipn.gov.pl.
  99. ↑ IPN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1956-1990; IPN BU 01245/72 [online], ipn.gov.pl.
  100. ↑ a b Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2 [online], jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  101. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Legnicy 1983–1990 (IPN Wr 022/794) [online], ipn.gov.pl.
  102. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy, „Dziennik Polski”, 19 sierpnia 1985, s. 4.
    *Watchtower, Zgromadzenia Świadków Jehowy w Polsce, „Przebudźcie się!”, kwiecień 1986, s. 9–12.
  103. ↑ a b TV Regionalna, Lubin. Świadkowie Jehowy wypełnili halę [online].
  104. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Wałbrzychu 1983–1990 (IPN Wr 036/46); Sprawa obiektowa kryptonim „Kongres” [online], ipn.gov.pl.
  105. ↑ Urząd Miasta Świdnica, Dzieje Świdnicy po 1945 r. [online], um.swidnica.pl, 6 lutego 2012, s. 38 [dostęp 2022-12-04].
  106. ↑ a b Sebastian Biały, Dni otwartych drzwi Sali Królestwa Świadków Jehowy w Boguszowie–Gorcach [online], walbrzyszek.com, 6 lutego 2012 [dostęp 2020-01-17].
  107. ↑ Zapraszają do Sali Królestwa [online], tw-24.pl, 7 lutego 2012 [dostęp 2022-12-15].
  108. ↑ Boguszów-Gorce: Poznaj historię sali królestwa Świadków Jehowy [online], walbrzych.naszemiasto.pl, 7 lutego 2012 [dostęp 2022-12-04].
  109. ↑ Marek Zoellner, Świadkowie Jehowy budują pod Wrocławiem modlitewny dom spotkań [online], gazetawroclawska.pl, 25 sierpnia 2011 [dostęp 2022-07-31].
  110. ↑ Jacek Bomersbach, Budują "Salę Królestwa Bożego" [online], otowroclawpowiat.pl, 19 maja 2011 [dostęp 2023-11-04].
  111. ↑ Sebastian Biały, Z wizytą w Sali Królestwa w Świebodzicach [online], swiebodzice.info, 8 lipca 2019 [dostęp 2018-08-13].
  112. ↑ Sebastian Biały, Nowa Sala Królestwa Świadków Jehowy (wideo, foto) [online], regionfan.pl, 26 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-27].
  113. ↑ Wrocław: Świadkowie Jehowy zbudują kolejne miejsce spotkań. Jest ich coraz więcej [online], tuwroclaw.com, 11 kwietnia 2023.
  114. ↑ Zbieranie „kosztowności” w Polsce (''Pionierzy torują drogę''), „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Watchtower, 15 lipca 1992, s. 26.
  115. ↑ Zgromadzenie Obwodowe „Pielęgnujmy miłość do Jehowy” [online], gazetaregionalna.pl, 26 listopada 2016 [dostęp 2023-01-03].
  116. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy, „Głos Bolesławia”, istotne.pl, 1 maja 1993 [dostęp 2024-04-11].
  117. ↑ Joanna Urbańska, 16 tys. osób na Kongresie Świadków Jehowy we Wrocławiu. 100 osób przyjęło chrzest [online], wroclaw.wyborcza.pl, 10 sierpnia 2019 [dostęp 2019-08-13].
    *Kongres Świadków Jehowy we Wrocławiu. Tysiące wiernych na stadionie [online], mmwrocław.pl.
    *Spowolniony ruch pod Wrocławiem. Rusza kongres Świadków Jehowy [online], tvn24.pl.
  118. ↑ We Wrocławiu odbył się Kongres Świadków Jehowy z tradycyjnym chrztem poprzez zanurzenie [ZDJĘCIA] [online], wroclife.pl, 3 lipca 2023 [dostęp 2023-07-26].
    *Chrzest głównym punktem drugiego dnia kongresu Świadków Jehowy we Wrocławiu [online], wroclawskiportal.pl, 5 lipca 2023.
  119. ↑ W trakcie Kongresu Świadków Jehowy w Zgorzelcu ochrzczono 9 osób [online], eluban.pl, 12 lipca 2023.
  120. ↑ Kongres Świadków Jehowy wrócił do hali RCS [online], lubin.pl, 22 lipca 2023.
  121. ↑ Region/Lubin. Kongres Świadków Jehowy wrócił do Lubina [online], tvregionalna.pl, 21 lipca 2023.
  122. ↑ a b Kiedy kamienne serca stają się wrażliwe, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Watchtower, 15 października 1998, s. 25–27.
  123. ↑ Z historii Zakładu Karnego, „Gazetka Siekierczyńska”, gazetka.siekierczyn.pl, kwiecień 2002, s. 4 [dostęp 2022-12-04].
  124. ↑ Służba Więzienna, Opis jednostki. Areszt Śledczy we Wrocławiu [online], sw.gov.pl.
  125. ↑ Funkcjonowanie duszpasterstw więziennych wyrazem równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych w Polsce [online], salon24.pl, 18 marca 2016 [dostęp 2023-12-04].
  126. ↑ Zmieniliście moje zdanie o Świadkach Jehowy, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, Watchtower, 15 września 1999, s. 27, 28.
  127. ↑ Barbara Grzybek, Romowie w Lubaniu 1948-1955 na podstawie źródeł Archiwum Państwowego we Wrocławiu, Oddział w Bolesławcu, [w:] Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Oddział w Bolesławcu [online], ap.wroc.pl, s. 12.
  128. ↑ Nowy Testament dostępny w polskim języku migowym [online], twojeglubczyce.pl, 1 lipca 2022 [dostęp 2022-07-03].
  129. ↑ Watchtower, Kiedy już nic nie zakłóci bezpieczeństwa, „Przebudźcie się!”, Towarzystwo Strażnica, 8 października 1998, s. 10, ISSN 1234-1169.
  130. ↑ Na zielonej granicy życie codzienne. Wierszem zapisane, „Echa Izerskie”, nr 14, Stowarzyszenie LGD Partnerstwo Izerskie, 2012, s. 8 [dostęp 2023-01-03].
  131. ↑ Akcja pomocy dla braci z Ukrainy – miłość pokonuje przeciwności [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  132. ↑ Bracia z Ukrainy odczuwają troskę Jehowy [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  133. ↑ Karta, Tomy 34-36, Wydawnictwo Krąg, 2002, s. 137.
  134. ↑ Więzieni za wiarę. Świadkowie Jehowy a hitleryzm, „Wałbrzyski Informator Kulturalny”, Urząd Miejski w Wałbrzychu, kwiecień 2009, s. 16, ISSN 1426-8663.
    *Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy, Wernisaż wystawy „Więzieni za wiarę. Świadkowie Jehowy a hitleryzm” [online], 28 kwietnia 2009.
  135. ↑ Aleksandra Matelska, „...w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Apropos, 2009, s. 28, 29, ISBN 978-83-61387-19-0.
  136. ↑ XVII Ogólnopolski Zjazd Socjologicznym: Ja, My, Oni? Podmiotowość, tożsamość, przynależność [online], home.agh.edu.pl, 2019, s. 5.
  137. ↑ »W poszukiwaniu wroga…« Aparat bezpieczeństwa w państwach Europy Środkowo-Wschodniej wobec środowisk niezależnych, przejawów oporu społecznego i postaw opozycyjnych 1956–1980”; program [online], wroclaw.ipn.gov.pl, 2023.
  138. ↑ Niezwykły przypadek. Z poszanowaniem woli pacjenta, „Borowska 213”, grudzień 2019, s. 7.
  139. ↑ TVP Wrocław, Bezrwawe operacje. Jak to możliwe? [online], wroclaw.tvp.pl, 2 lutego 2015 [dostęp 2017-09-19].
    *Tosadzono Pajączek, Pierwsza taka operacja w Polsce. Przeszczep szpiku bez transfuzji krwi [online], wroclaw.onet.pl, 2 lipca 2018 [dostęp 2018-08-23].
  140. ↑ Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Rocznik Statystyczny Województwa Dolnośląskiego 2004 [online], wroclaw.stat.gov.pl, 2004 [dostęp 2022-12-26].
  141. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Rocznik Statystyczny województwa dolnośląskiego 2006 [online], 2006, s. 127–128.
  142. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008 [online], stat.gov.pl, 2009, s. 127–128 [dostęp 2022-12-24].
  143. ↑ a b Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Ludność. Wyznania religijne – dane wojewódzkie 2010 [online], wroclaw.stat.gov.pl, 2010 [dostęp 2022-12-24].
  144. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011 [online], stat.gov.pl, 2013, s. 131–132 [dostęp 2022-12-24].
  145. ↑ Świadkowie Jehowy ponownie w Kłodzku [online], dlk24.pl, 25 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-25].
    *Świadkowie Jehowy po dwóch latach wznawiają swoją publiczną działalność [online], wroclaw.tvp.pl, 28 czerwca 2022.
    *Świadkowie Jehowy w Ząbkowicach Śląskich wznawiają publiczną działalność [online], doba.pl, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30].
    *Wznawiają działalność publiczną [online], walbrzyszek.com, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-30].
    *Świadkowie Jehowy wznawiają publiczną działalność [online], gazetaregionalna.com, 1 lipca 2022 [dostęp 2022-07-05].
  146. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2012–2014 [online], stat.gov.pl, 2016, s. 131–132 [dostęp 2022-12-24].
  147. ↑ Anna Ćwik, 26. Wrocławskie Targi Dobrych Książek [online], wbp.wroc.pl [dostęp 2018-08-23].
  148. ↑ Wrocławski Dom Literatury, Lista wystawców – plan stoisk 28. WTDK 2019 [online], domliteratury.wroc.pl [dostęp 2019-12-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-29].
  149. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 [online], 28 lutego 2020, s. 234–236.
  150. ↑ Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Rocznik Statystyczny Województwa Dolnośląskiego 2021 [online], wroclaw.stat.gov.pl, 2021 [dostęp 2022-12-25].
  151. ↑ Sąd Najwyższy uniewinnił na wniosek RPO świadka Jehowy skazanego w PRL [online], bip.brpo.pl, 26 kwietnia 2018.
  152. ↑ e-Sprawa (informacje o sprawach sądowych) [online], sn.pl, 13 grudnia 2021 [dostęp 2022-12-14].
  153. ↑ Daniel Śmiłowski, Świadkowie Jehowy chlebem i winem upamiętnili śmierć Jezusa [online], regionfan.pl, 20 kwietnia 2019 [dostęp 2019-07-30].


Świadkowie Jehowy w Polsce
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świadkowie_Jehowy_w_województwie_dolnośląskim&oldid=73674017”