Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”
spółka z o.o.
Ilustracja
Państwo

 Polska

Adres

Jelenia Góra

Data założenia

1946 / 2000

Forma prawna

spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Prezes

Jerzy Eugeniusz Wróbel

Nr KRS

0000108746

Dane finansowe
Kapitał zakładowy

1 300 500 PLN

Położenie na mapie Jeleniej Góry
Mapa konturowa Jeleniej Góry, u góry znajduje się punkt z opisem „Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”spółka z o.o.”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”spółka z o.o.”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”spółka z o.o.”
Ziemia50°54′21,1799″N 15°43′49,0368″E/50,905883 15,730288
Strona internetowa

Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour” sp. z o.o. Jelenia Góra (PKS „Tour”) – polski przewoźnik drogowy z siedzibą w Jeleniej Górze będący sprywatyzowanym na rzecz spółki pracowniczej oddziałem Państwowej Komunikacji Samochodowej, istniejącym od 1945 roku[1]. W szczytowym okresie Państwowa Komunikacja Samochodowa w Jeleniej Górze zatrudniała 700 osób[2].

Przedsiębiorstwo w obecnej formie organizacyjnej funkcjonuje od 1 sierpnia 2000 r.[1] PKS „Tour” jest współwłaścicielem kilku dawnych oddziałów PKS z regionu Dolnego Śląska[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Lata 1945–1990[edytuj | edytuj kod]

Spółka PKS „Tour” wywodzi się z powstałych w roku 1945 struktur Państwowej Komunikacji Samochodowej, której zasięgiem objęto całą Polskę i powierzono jej przewozy zarówno pasażerów, jak i towarów[4][5].

W styczniu 1945 r. w Lublinie powołano PKS, której pierwotnym zadaniem była obsługa logistyczna akcji przesiedleńczej i osadniczej na Ziemiach Odzyskanych, a także zaspokojenie potrzeb transportowych obszarów niedostatecznie obsługiwanych przez transport kolejowy[6].

18 czerwca 1945 roku do Jeleniej Góry przybyła delegacja z organizowanego na bazie 1 Pułku Samochodowego oddziału PKS w Legnicy, celem organizacji miejscowych struktur PKS[4]. Delegaci wytypowali obiekty przydatne do działalności oraz zorganizowali pierwszy tabor samochodowy – 17 pojazdów odnalezionych w mieście i pozyskanych z demobilu wojskowego[4]. W sierpniu 1945 roku kierowcy PKS z Jeleniej Góry uczestniczyli w charakterze ekipy technicznej w transporcie z Pilzna do Jeleniej Góry darów UNRRA dla Polski – pierwszego transportu 850 samochodów z demobilu 1 Armii Kanadyjskiej[7]. Spośród darów jeleniogórska PKS mogła zatrzymać cztery samochody, z których (po uprzednim przygotowaniu) uruchomiono przewozy do Krakowa przez Katowice i do Warszawy przez Legnicę, Wrocław, Łódź[8]. Innym, osobliwym pojazdem był autobus turystyczny wykonany z przebudowy odnalezionego samochodowego karawanu[9]. Wraz z przeniesieniem urzędów i instytucji wojewódzkich do Wrocławia uruchomiono początkowo dwa połączenia dziennie ze stolicą województwa[10]. Kolejnymi otwieranymi kierunkami były miejscowości regionu jeleniogórskiego[10].

Pierwszą bazę PKS urządzono na ulicy Wolności 38[10]. Spod słupka na terenie zajezdni odbywały się w 1945 roku odjazdy pierwszych samochodów obsługujących połączenia pasażerskie[10]. Drugą stacją załadunkową był plac Niepodległości / plac Wyszyńskiego[10].

Jeleniogórska filia PKS w Legnicy, prowadząca połączenia do Szklarskiej Poręby, Karpacza, Bogatyni, Legnicy, Warszawy, Krakowa, Zielonej Góry, Częstochowy oraz nieregularnie kursy do Dziwiszowa, Staniszowa, Sobieszowa i innych miejscowości w Kotlinie Jeleniogórskiej, została przekazana w 1946 roku pod zarząd PKS Wrocław[11].

Przy jeleniogórskiej PKS powstała w 1946 roku szkoła przyzakładowa kierowców zawodowych, funkcjonująca do końca Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rokrocznie zakład posiadał przeciętnie 60 uczniów.

Od 1950 roku jednostka uzyskała status Ekspozytury Osobowo-Towarowej PKS[12]. W 1953 r. ekspozytura towarowa została wyodrębniona do osobnej jednostki[12]. W latach 50. za sprawą dostaw autobusów Star wzrosła liczba pojazdów (do 55)[12]. Zmieniła się siatka połączeń: zrezygnowano z relacji obsługiwanych przez PKP (do Częstochowy, Krakowa, Warszawy), rozpoczęto natomiast obsługę powiatu lubańskiego i zgorzeleckiego[12].

W 1956 roku ekspozyturę przekształcono w Oddział PKS w Jeleniej Górze, podległy Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu PKS we Wrocławiu[2]. Po dostawach czechosłowackich autobusów Škoda i polskich San (H01, H25, H27) Oddział osiągnął rekordową wielkość: tabor liczył 135 pojazdów, natomiast załoga – 700 osób[2].

Państwowa Komunikacja Samochodowa posiadała w Karpaczu placówkę terenową Oddziału Turystycznego PKS z siedzibą we Wrocławiu. W 1964 roku bazę przekazano z OT pod zarząd Oddziału PKS w Jeleniej Górze. Oddział 9 tamtejszych autokarów turystycznych z bazy w Karpaczu do obsługi linii regularnych, a na terenie zakładu urządził pomocniczą stację obsługi. W Karpaczu przez wiele lat przeprowadzano naprawy główne posiadanych autobusów[13].

Zgodnie z ówczesnymi trendami, zakład w połowie lat sześćdziesiątych wzbogacił się ośrodek wypoczynkowy w Mikoszewie koło Gdańska[13]. Na terenie ośrodka znajdowało się 27 czteroosobowych domków kempingowych oraz barak socjalny, mieszczący świetlicę, stołówkę i biura. Ośrodek był wyposażony dostęp do energii elektrycznej i bieżącej wody.

Na potrzeby budowanego kombinatu w Turoszowie (Kopalnia Węgla Brunatnego Turów i elektrownia) Oddział PKS w Jeleniej Górze powołał Ekspozyturę PKS w Sieniawce, którą wkrótce przekazano nowo utworzonemu Oddziałowi PKS w Zgorzelcu[14]. Budowa kombinatu turoszowskiego skłoniła władze centralne także do utworzenia odrębnego Oddziału PKS w Lubaniu[14].

Zatrudnienie w latach 1965–1974 spadło do niecałych 500 osób, a liczba autobusów do 120 (Jelcz RTO, San H27, San H100)[15].

Od lat 70. XX wieku transport w gminach sąsiadujących bezpośrednio z Jelenią Górą przejmowało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Jeleniej Górze, przekształcone później w Miejski Zakład Komunikacyjny w Jeleniej Górze.

Przed 1974 rokiem zrezygnowano z obsługi konduktorskiej na rzecz sprzedaży i kontroli biletów przez kierowców[15]. Do roku 1978 w zakładzie pracowało 450 osób[15]. PKS powierzono obsługę kontraktu zagranicznego – obsługę przewozów pracowniczych przy budowie kombinatu chemicznego w Halle-Neustadt[16]. Nadal zmniejszała się liczba pracowników, w 1979 roku było ich 350 przy podobnej jak dotychczas ilości autobusów[16]. Na początku lat 80. zakład zatrudniał 280 osób, dysponując 120 autobusami typu Jelcz RTO, PR100, M11, L11, pojazdami Sanos, Autosan H9, H10, Ikarus 285 oraz Ikarus-Zemun IK160P[17].

Lata 1990–2000[edytuj | edytuj kod]

Zarządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej dotychczasowe 233 oddziały Państwowej Komunikacji Samochodowej zostały podzielone na 167 samodzielnych przedsiębiorstw państwowych, których organem założycielskim został Minister[5]. Z dniem 1 czerwca 1990 roku utworzono Państwowe Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze.

W lata 90. PPKS Jelenia Góra wkroczyło zatrudniając 235 osób[18]. Poza wycofaniem Jelczy RTO, tabor wzbogaciły pierwsze autobusy marek zachodnioeuropejskich: Setra i Mercedes-Benz[18]. Liczba pojazdów pozostała bez zmian[18].

Z powodu lawinowego wzrostu bezrobocia na skutek realizacji Planu Balcerowicza oraz rozwoju motoryzacji indywidualnej na liniach PPKS z całej Polski spadła liczba pasażerów[5]. Pasażerów PPKS odbierali również prywatni przewoźnicy, których powstanie umożliwiła pełna deregulacja transportu samochodowego Ustawą Wilczka z 1989 roku[5]. Przedsiębiorstwa PKS, przez lata funkcjonując dzięki otrzymywanym dotacjom zostali zmuszeni do kierowania się rachunkiem ekonomicznym[19]. W ciągu dekady na istniejących od lat liniach komunikacyjnych o największej rentowności żywiołowo rozwinęli się przedsiębiorcy dysponujących mniejszym i nowocześniejszym taborem niż PKS, którzy z czasem zaczęli skutecznie ubiegać się o dotacje do stosowanych biletów ulgowych[20][21][5]. Konkurencja, nie zawsze uczciwa, wymusiła obniżenie cen biletów, wpłynęła jednak na pogorszenie wyników ekonomicznych przedsiębiorstw[5]. Przewoźnicy dawnej Państwowej Komunikacji Samochodowej w 1994 roku zjednoczyli się w Polskiej Izbie Gospodarczej Transportu Samochodowego i Spedycji, następnie prowadzili lobbing na rzecz ustawowego ograniczenia dostępu do rynku przewozów[5]. Oczekiwane regulacje, polegające na licencjonowaniu przewoźników i powołanie egzekwującej przestrzeganie przepisów Inspekcji Transportu Drogowego nadeszły z dużym opóźnieniem – dopiero w roku 2001[5].

Zarząd jeleniogórskiego PPKS w latach dziewięćdziesiątych, próbując odnaleźć się w nowych realiach podjął szereg działań, które po upływie lat zostały ocenione jako negatywne: sprzedaż nieruchomości (placu postojowego, stacji paliw, fragmentu dworca, ośrodka wczasowego w Mikoszowie), nabycie wyeksploatowanych autobusów używanych[18].

Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej w październiku 1996 roku przekazało kompetencje organu założycielskiego przedsiębiorstw PKS wojewodom[5]. Wobec niekorzystnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa zagrażającej bankructwem, jeszcze w 1996 roku wojewoda jeleniogórski powołał w PPKS zarząd komisaryczny[18]. Nowy zarząd zmienił strategię, nabywając nowe pojazdy produkcji krajowej oraz sprowadzając używane autokary turystyczne o wysokim standardzie poprzednio eksploatowane na terenie Niemiec[18]. Zorganizowano dział marketingu i zezygnowano z nierentownego połączenia dalekobieżnego do Warszawy, w zamian uruchamiając linię do Wrocławia, w odpowiedzi na likwidację części połączeń przez PKP[22]. Załoga przedsiębiorstwa na koniec lat 90. liczyła 180 osób, a tabor autobusowy – 78 pojazdów[1]. Przy sprowadzaniu autokarów z zagranicy preferowano marki Neoplan i Bova[1]. Na terenie dworca autobusowego postawiono nową, kontenerową stację paliw oraz uruchomiono myjnię[23].

W ramach transformacji wolnorynkowej przełomu lat 80. i 90. państwowe przedsiębiorstwa PKS zostały przewidziane do prywatyzacji. Od 1998 roku decyzji o wyborze ścieżki prywatyzacyjnej (pośredniej lub bezpośredniej) decydował wojewoda pełniący nadzór właścicielski nad konkretnym PPKS[24]. Z inicjatywą prywatyzacji mógł wyjść organ założycielski, dyrektor i rada pracownicza lub minister skarbu państwa[25]. Popularną w grupie przedsiębiorstw PKS formą prywatyzacji bezpośredniej, specyficzną dla Polski, stała się prywatyzacja pracownicza, polegająca na wniesieniu do spółki lub oddaniu w odpłatne użytkowanie spółce pracowniczej wszystkich składników materialnych i niematerialnych dotychczasowego PPKS[26]. Taką formę zmiany własności, ocenianą jako najtrudniejszą w realizacji, wybrało w sumie 49 przedsiębiorstw[26][27]. Właścicielem majątku dotychczasowego PPKS w takim scenariuszu pozostawał nadal Skarb Państwa, któremu podmiot użytkujący spłacał najdłużej przez 10 lat raty leasingowe[26]. Do spółki pracowniczej obejmującej dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe musiała przystąpić ponad połowa pracowników, którzy powinni wnieść kapitał akcyjny w wysokości co najmniej 20% funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa[26].

Po roku 2000[edytuj | edytuj kod]

Z dniem 1 sierpnia 2000 r. dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą: Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze zostało oddane w odpłatne używanie spółce pracowniczej[1]. Podmiot przyjął nazwę Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”[1]. Większość udziałów w PKS „Tour”, co typowe przy prywatyzacji PPKS na rzecz spółki pracowniczej, objęło ostatnie kierownictwo PPKS Jelenia Góra[27]. W ciągu 5 lat działalności spółka zwiększyła zatrudnienie do 190 osób i tabor do 88 pojazdów[23].

Po roku 2000 przedsiębiorstwo ograniczyło sieć połączeń regionalnych[28]. Spółka utraciła kontrakty z gminami na realizację przewozów szkolnych na rzecz innych prywatnych przewoźników[28]. Konkurencja ze strony przewoźników posiadających mikrobusy spowodowała ograniczenie kursów lokalnych, między innymi do Szklarskiej Poręby i Karpacza[28]. W zamian władze PKS „Tour” skupiły się dalszej rozbudowie floty autokarów i rozwoju połączeń dalekobieżnych[28]. Uruchomiono nowe kursy: do Kołobrzegu, Słupska, Buska Zdroju oraz dodatkowe do Szczecina i Zakopanego. Przewozy dalekobieżne i międzynarodowe były szczególnie rentowne do pojawienia się w Polsce tanich linii lotniczych w 2004 roku[25].

Wobec zapaści technologicznej wynikającej z wieloletniego braku konserwacji linii kolejowej nr 274[29] PKS „Tour” uruchomiło całodzienne połączenia pospieszne w relacji Jelenia Góra – Wrocław, dedykowane w dużej mierze studentom[28]. Przewozy w tej relacji podjął również inny przewoźnik[28], a konkurencja z PKS poskutkowała obniżką cen biletów. Po roku 2007 trasa kolejowa została wyremontowana, a przewoźnicy operujący na linii wprowadzili nowoczesny tabor (pojazdy Newag Impuls, Pesa Dart, ED250 Pendolino). Na skutek poprawy oferty kolejowej spadła liczba korzystających z autokarów. Konkurent PKS wycofał się z obsługi trasy do Wrocławia, natomiast PKS „Tour” ograniczyło liczbę połączeń.

Od 2005 r. rozpoczęła się likwidacja przedsiębiorstw wywodzących się z dawnej PKS, które były najmniej efektywne i przynosiły straty[26]. Na Dolnym Śląsku zbankrutowały przedsiębiorstwa PKS w Wałbrzychu i Zgorzelcu, upadłość ogłosił również PKS Lubań[26]. Dla ochrony rynku możliwej w granicach prawa PKS „Tour” zaangażowało się w tworzenie spółek pracowniczych z udziałem kapitału zewnętrznego, które przejęły dawne oddziały PKS w Legnicy, Lubinie, Lubaniu, Świdnicy i Wołowie[3]. Spółka PKS „Tour” poprzez zaangażowanie kapitałowe w dolnośląskie „pekaesy” stała się istotnym inwestorem branżowym[26][30].

Przedsiębiorstwo PKS „Tour” w 2004 roku utworzyło konsorcjum, które wraz z kontrolowanym przez siebie PKS Świdnica, PKS Wołów oraz miejscowymi pracownikami wykupiło od Skarbu Państwa PPKS w Lubinie[31][32][30]. Pod koniec 2004 roku spółka pracownicza z udziałem PKS „Tour” przejęła PPKS Legnica, o wykup którego rywalizowano ze sprywatyzowanym wcześniej PKS Żary[33].

Działalność[edytuj | edytuj kod]

Połączenia[edytuj | edytuj kod]

Według stanu na 4 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” posiadało w rozkładzie jazdy następujące połączenia regionalne z dworca w Jeleniej Górze[34]:

Ponadto uruchamiano linię regionalną pomijającą dworzec w Jeleniej Górze:

  • Karpacz – Szklarska Poręba.

Współpraca z innymi przewoźnikami i organizatorami[edytuj | edytuj kod]

Zweckverband Verkehrsverbund Oberlausitz-Niederschlesien[edytuj | edytuj kod]

W dniu 03.12.2008 r. w bolesławieckim ratuszu Przewozy Regionalne, MZK Bolesławiec oraz przedsiębiorstwa PKS powiatu bolesławieckiego, karkonoskiego, powiatu lubańskiego, lwóweckiego oraz zgorzeleckiego (w tym PKS „Tour” Jelenia Góra) podpisały porozumienie o sprzedaży i wzajemnym honorowaniu biletów EURO-NYSA-Ticket na obszarze ich ważności w Polsce[35]

PolskiBus.com[edytuj | edytuj kod]

PKS „Tour” uruchamiało połączenia w ramach sieci połączeń partnerskich PolskiBus.com. Były to połączenia łączone z przesiadką we Wrocławiu oraz dotychczasowe połączenia własne w ramach funkcjonujących linii nad Morze Bałtyckie[36][37].

Koleje Dolnośląskie[edytuj | edytuj kod]

15 października 2017 roku wprowadzono ofertę biletów zintegrowanych z połączeniami Kolei Dolnośląskich dla podróżnych korzystających z przesiadek między pociągami KD a autobusami PKS „Tour” linii nr „100” Jelenia Góra – Karpacz Górny[38]. Oferta polega na łączonej sprzedaży w kasach kolejowych biletu kolejowego i autobusowego według cen obniżonych względem standardowych cenników, co umożliwia podróż w cenie niższej niż przy zakupie dwóch odrębnych biletów[38]. Rozkład linii nr „100” według stanu na październik 2017 roku PKS zawierał 16 połączeń od poniedziałku do soboty oraz 9 połączeń w niedziele i święta w ciągu całego roku[38]. Według portalu miesięcznika Rynek Kolejowy z końca października 2017 r. oferta zintegrowana nie funkcjonowała w sposób zadowalający, z uwagi na niedostateczną korelację rozkładu jazdy autobusów z godzinami przyjazdów i odjazdów pociągów[39].

Niektóre autobusy PKS „Tour” otrzymały malaturę nawiązującą do wyglądu pociągów Kolei Dolnośląskich. Oferta zintegrowana ma funkcjonować do czasu ewentualnej reaktywacji zamkniętej w roku 2000 linii kolejowej do Karpacza.

„Super PKS”[edytuj | edytuj kod]

Od lutego 2018 r. przedsiębiorstwo uczestniczy w sieci połączeń SuperPKS. Do sieci włączono połączenia regionalne do Wrocławia i Karpacza oraz dalekobieżne do Koszalina, Słupska oraz Szczecina[40].

Tabor[edytuj | edytuj kod]

Jak wyjaśniał czytelnikom portalu Infobus.pl w 2005 roku prezes PKS „Tour”, polityka taborowa firmy została oparta na zakupie używanych 3-5 letnich autokarów z przebiegiem mniejszym niż 500 000 km. Preferowanymi przez przedsiębiorstwo markami były Neoplan i Bova[41].

Według stanu na 4 grudnia 2018 r. firma posiadała co najmniej:

  • 20 autokarów Bova Futura
  • 5 autokarów Bova Magiq,
  • 1 autokar Setra S 417 HDH[42].

Do prowadzenia komunikacji regionalnej wg bazy danych Phototrans.eu firma wykorzystuje autobusy lokalne produkcji koncernu EvoBus (marki Mercedes-Benz i Setra)[43].

Grupa kapitałowa[edytuj | edytuj kod]

Według stanu na 5 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” Jelenia Góra posiada udziały w następujących spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością[3]:

Według informacji z 2015 roku spółka PKS „Tour” Jelenia Góra posiadała 80 procent akcji w PKS Lubin[44].

W 2010 roku grupa starała się o przejęcie zbywanego przez Skarb Państwa PKS Oława[45].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Połączenia dalekobieżne – połączenia o długości powyżej 160 km według klasyfikacji przyjętej w Transport – wyniki działalności w 2014 roku, Główny Urząd Statystyczny Warszawa 2014 r.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.219.
  2. ↑ a b c Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.211.
  3. ↑ a b c PRZEDSIĘBIORSTWO KOMUNIKACJI SAMOCHODOWEJ TOUR SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ [online], mojepanstwo.pl [dostęp 2018-08-05] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-25] (pol.).
  4. ↑ a b c Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.207.
  5. ↑ a b c d e f g h i Marian Osuch. PKS: Pewność, Komfort i Szybkość. Wystąpienie Mariana Osucha, przewodniczącego OZPTS.. „Polskie Autobusy”, s. 4–5, 05-2006. Media Z. ISSN 1734-4425. (pol.). 
  6. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.103.
  7. ↑ Kulik 1983 ↓, str.135.
  8. ↑ Kulik 1983 ↓, str.136.
  9. ↑ Kulik 1983 ↓, str.138.
  10. ↑ a b c d e Kulik 1983 ↓, str.137.
  11. ↑ Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.209.
  12. ↑ a b c d Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.210.
  13. ↑ a b Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.211, 213.
  14. ↑ a b Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.212.
  15. ↑ a b c Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.214.
  16. ↑ a b Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.215.
  17. ↑ Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.217.
  18. ↑ a b c d e f Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.218.
  19. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.104.
  20. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.101.
  21. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.105.
  22. ↑ Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.218-219.
  23. ↑ a b Hebda, Karmelita i Rafiński 2005 ↓, str.220.
  24. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.109.
  25. ↑ a b Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.106.
  26. ↑ a b c d e f g Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.110.
  27. ↑ a b Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.131.
  28. ↑ a b c d e f ROB: Wojna przewoźników: PKS w odwrocie. jelonka.com, 2007-12-18. [dostęp 2018-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-04)]. (pol.).
  29. ↑ Zygmunt Sobolewski. Wyłączenie PLK-i z Grupy PKP SA powinno nastąpić. „Wolna Droga” rozmawia ze Zbigniewem Szafrańskim, Prezesem Zarządu Spółki „PKP Polskie Linie Kolejowe” SA. „Wolna Droga. Pismo Sekcji Krajowej Kolejarzy NSZZ Solidarność”, 2009-02-27. Wrocław: SOLKOL sp. z o.o.. ISSN 1233-2305. [zarchiwizowane z adresu 2017-09-30]. 
  30. ↑ a b Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.136.
  31. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.128.
  32. ↑ Taylor i Ciechański 2017 ↓, str.130.
  33. ↑ Zbigniew Budych. Legnica: koniec prywatyzacji PKS. „Słowo Polskie - Gazeta Wrocławska”, 2005-02-01. Polskapresse sp. z o.o.. 
  34. ↑ [1], dostęp: 2018-08-04.
  35. ↑ Edmund Maliński: Rocznik Bolesławiecki: kronika 2008. [w:] Rocznik Bolesławiecki [on-line]. [dostęp 2018-08-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-05)]. (pol.).
  36. ↑ mgo: Polski Bus i PKS Jelenia Góra wprowadzają łączone kursy. Przesiadki we Wrocławiu trwają do 3 godzin. [w:] tuwroclaw.com [on-line]. 2017-11-14. [dostęp 2018-12-04].
  37. ↑ pawi: 4 nowe linie PKS Jelenia Góra na platformie PolskiBus.com!. [w:] lubiepodroze.eu [on-line]. 2017-05-04. [dostęp 2018-12-04].
  38. ↑ a b c Zintegrowany bilet kolejowo-autobusowy z Wrocławia do Karpacza. radiowroclaw.pl, 2017-10-12. [dostęp 2017-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-24)]. (pol.).
  39. ↑ Michał Szymajda: Zintegrowany bilet KD i PKS Tour do Karpacza jeszcze niedoskonały. Rynek Kolejowy, 2017-10-12. [dostęp 2018-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-04)]. (pol.).
  40. ↑ SuperPKS.
  41. ↑ Piotr Grygier: Postawiliśmy na jakość – wywiad z Jerzym Wróblem, prezesem PKS „Tour” Jelenia Góra. [w:] infobus.pl [on-line]. 2005-12-19. [dostęp 2018-12-04].
  42. ↑ Strona główna > Oferta > Wynajem autobusów. [w:] pks.jgora.pl [on-line]. [dostęp 2018-09-02].
  43. ↑ PKS „Tour” sp. z o.o.. [w:] phototrans.eu [on-line].
  44. ↑ Ewa Chojna: PKS Lubin – referendum trwa. [w:] chocianow.naszemiasto.pl [on-line]. Polskapresse, 2015-03-02. [dostęp 2018-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-23)].
  45. ↑ Magdalena Kozioł: Kto będzie właścicielem PKS-u w Oławie? Spór trwa. [w:] gazetawroclawska.pl [on-line]. Polskapresse, 2010-02-04. [dostęp 2020-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-15)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przedsiębiorstwo_Komunikacji_Samochodowej_„Tour”&oldid=72876889”