49°13′48″N 28°28′48″E/49,230000 28,480000Winnica (miasto)
 Winnica (2020) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Prawa miejskie |
1640/1795[1] | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
113[2] km² | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 43 | ||||
| Kod pocztowy |
21000 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
AB | ||||
| Podział miasta |
3 rejony: zamostianski, łeninski, staromiski | ||||
Położenie na mapie obwodu winnickiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 49°13′48″N 28°28′48″E/49,230000 28,480000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Ukraina
| |||||
Winnica (ukr. Вінниця, Winnycia) – miasto w środkowej części Ukrainy, nad Bohem, na wschodnim Podolu, stolica rejonu i obwodu winnickiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1363 roku Fiodor Koriatowicz wybudował drewniany zamek, co stało się początkiem rozwoju miasta. Nazwa „Winnica” pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie Władysława Jagiełły 13 czerwca 1385 roku. Miasto w XV wieku lokował na prawie magdeburskim Aleksander Jagiellończyk.
W 1545 roku komisarz Zygmunta Augusta stwierdził, że tutejszy drewniany zamek starościński jest niewielki, bo ma tylko 3 wieże i 30 horodni, dlatego należy go rozbudować. Zapisano także, że były na nim ówcześnie dwa działka i 26 hakownic. W mieście w 1545 roku były 274 domy.
Do Unii Lubelskiej (1569) w składzie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1569 r. miasto zostało inkorporowane wraz z województwem bracławskim do Korony w ramach Rzeczypospolitej. Było miastem królewskim Korony[4], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie winnickim w województwie bracławskim[5]. Od roku 1589 odbywały się tu sejmiki, od 1654 sądy grodzkie, od 1598 sądy ziemskie (przeniesione z Bracławia)[6] i sejmiki ziemskie.
Na początku XVII wieku miasto znacząco rozbudowano. Za sprawą Walentego Aleksandra Kalinowskiego wzniesiono nowy zamek oraz kolegium jezuickie[7]. W latach 1610–1617 zbudowano kościół jezuitów, przy którym wyrosła nowa dzielnica Mury[7]. Niedługo później powstały także kościół i klasztor dominikanów[7]. W 1640 król Władysław IV Waza odnowił prawa miejskie magdeburskie[7].
Po pokoju w Buczaczu (1672) do pokoju w Karłowicach (1699) pod panowaniem Turcji.
W latach 40. XVIII wieku powstał trzeci katolicki klasztor w Winnicy – kapucynów[8]. W 1773 powstała w Winnicy Szkoła Wydziałowa Komisji Edukacji Narodowej[9], a w 1783 roku Antoni Protazy Potocki podpisał tu statut zakładający Kompanię Handlową Polską (Kompanię Handlu Czarnomorskiego). W Winnicy stacjonowało dowództwo 4 Brygady Artylerii Armii Koronnej.
W zaborze rosyjskim[edytuj | edytuj kod]
Po II rozbiorze Polski (1793) miasto znajdowało się w zaborze rosyjskim, jako siedziba ujezdu winnickiego guberni podolskiej.
W czasie zaboru rosyjskiego w mieście istniało Winnickie Gimnazjum Państwowe, w którym do upadku powstania listopadowego większość kadry stanowili polscy profesorowie, a wykłady odbywały się głównie w języku polskim[10]. W ramach represji po polskich powstaniach administracja carska zamykała klasztory katolickie, jako ostatni oo. kapucynów w 1888[8][11]. W 1898 w Winnicy zostało powołane Podolskie Towarzystwo Rolnicze, w którym badania prowadził m.in. Ludwik Garbowski. W 1913 w mieście uruchomiono komunikację tramwajową.
Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]
W 1918 Ukraińska Republika Ludowa, Hetmanat i ponownie URL.
W czasie ofensywy polsko-ukraińskiej na Kijów w wojnie polsko-bolszewickiej siedziba rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej, miejsce spotkania Symona Petlury i Józefa Piłsudskiego. W czerwcu 1920 zajęte ostatecznie przez Armię Czerwoną, włączone do Ukraińskiej SRR (od 1922 w składzie ZSRR) do której należało do 1991 roku.
W latach 1937–1938 NKWD rozstrzelało i pochowało na terenie obecnego Centralnego Parku Miejskiego ponad 9000 osób, których groby ekshumowali Niemcy w 1943 (tzw. mord w Winnicy).
II wojna światowa i okres powojenny[edytuj | edytuj kod]
W latach 1942–1943, w czasie II wojny światowej, około 10 km na północ od Winnicy, na wschód od szosy do Żytomierza (naprzeciw Strzyżawki), znajdowała się kwatera główna Hitlera (niem. Führerhauptquartier) FHQ Wehrwolf.
Winnica i jej okolice były miejscem działania Einsatzgruppe D, która wymordowała, jak się szacuje, do 28 tysięcy ludzi, w tym praktycznie całą żydowską populację miasta.
Od 1991 niepodległa Ukraina. Współcześnie Winnica jest najludniejszym miastem na Podolu.
25 lutego 2010 roku w Winnicy przy ulicy Sobornej 24 został otwarty Konsulat Generalny RP. W październiku 2010 r. przy kościele kapucynów odsłonięty został pomnik Jana Pawła II z tablicami w językach polskim i ukraińskim[12].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
_%D0%92%D1%96%D0%BD%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%8F_%D0%B2%D1%83%D0%BB._%D0%9A%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE,_1.JPG)
.JPG)
- kościół i kolegium jezuitów z lat 1610–1617 w stylu barokowym, obecnie archiwum obwodowe
- kościół i klasztor dominikanów z 1758 roku w stylu barokowym, w miejscu starszego z XVII wieku, fundacji sędziego Michała Grocholskiego. Po upadku powstania listopadowego zamieniony w 1832 roku przez Rosjan na prawosławny sobór Przemienienia Pańskiego. Po 1839 roku zmieniono kształt hełmów wież na czterospadowe. Po 1917 roku wieże obniżono. Wiosną 1920 roku kościół zwiedzali Józef Piłsudski z Semenem Petlurą. W 1930 roku władze radzieckie umieściły w kościele składy, a od 1962 roku salę gimnastyczną. Od 1980 do 1990 roku mieściła się tu sala muzyczna. Obecnie katedra eparchii Kościoła Prawosławnego Ukrainy[13]
- kościół oo. kapucynów z 1746 roku, fundacji starosty Ludwika Kalinowskiego, po 1990 r. znalazły się w nim organy z wyrzuconego z przejętego przez prawosławnych kościoła podominikańskiego
- mury miejskie z XVII wieku w ruinie
- drewniana cerkiew św. Mikołaja z 1746 r.
- zamek (pozostała po nim tylko góra zamkowa nad Południowym Bugiem – Bohem)
- Pałac Grocholskich w Pietniczanach
- Hotel Savoy z 1912 roku w stylu eklektycznym
- willa kapitana Czetkowa z początku XX wieku w stylu secesyjnym, proj. Wasyl Listowniczyj
- dom lekarza Nowińskiego, w którym przebywał w roku 1920 Józef Piłsudski
- dom mecenasa Długołęckiego w stylu secesyjnym
- dom Grocholskich (współcześnie biblioteka medyczna)[14]
- kaplica z tablicą ku czci pomordowanych Polaków na terenie dawnego Cmentarza Polskiego (ob. Centralnyj Gorodskij Park)[15]
- gmach miejskiej dumy z 1911 r., w którym gościł w 1920 Józef Piłsudski (wizytę upamiętnia tablica w językach polskim i ukraińskim)
- wieża ciśnień z 1912 r.
- gmach sądu okręgowego z pocz. XX w., później przebudowany
- kamienice z XIX i XX w.
- koszary wojskowe z lat 1887–1889
- gmach dawnej szkoły średniej z lat 1888–1891
- Synagoga Główna z 1897 r.
- cerkiew Zmartwychwstania Chrystusa z 1910 r.
- budynek poczty z 1912 r.
- kompleks szkolny na Starym Mieście z pocz. XX w.
- dworzec kolejowy z 1950 r.
- Narodowe muzeum-dom Nikołaja Pirogowa
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, lekki, chemiczny, maszynowy, metalowy, materiałów budowlanych oraz drzewny[16].
Transport[edytuj | edytuj kod]
W pobliżu Winnicy mieści się port lotniczy Winnica, obsługujący m.in. loty do Warszawy. Znajdują się tu także dworce autobusowy oraz kolejowy, będący jednym z większych na Ukrainie[17].
Komunikacja miejska jest obsługiwana przez tramwaje, trolejbusy i autobusy.
Port lotniczy Winnica jest jedynym funkcjonującym międzynarodowym portem lotniczym w środkowej Ukrainie[18].
Ludzie związani z Winnicą[edytuj | edytuj kod]
Sergey Morgunov – burmistrz miasta od 25 października 2020 r.[19]
Religia[edytuj | edytuj kod]
Winnica jest siedzibą eparchii Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego[20] oraz eparchii winnickiej Kościoła Prawosławnego Ukrainy[21]. W mieście funkcjonują cztery parafie katolickie (na Wiszence, Tiażyłowie, Piętniczanach oraz na ulicy Sobornej. przy ostatniej działa klasztor kapucynów[22]). W Winnicy działa zbór chrześcijan baptystów „Dom Ewangelii”[23] oraz świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kryszny[24]. W Winnicy funkcjonuje również kilkanaście zborów Świadków Jehowy[25].
Winnica jest jednym z największych ośrodków neokatechumenatu na Ukrainie. Obecnie w mieście przy kościele Matki Boskiej Anielskiej istnieje około 15 wspólnot neokatechumenalnych.
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Kielce, Polska- Tarnów, Polska[26]
Peterborough, Wielka Brytania
Birmingham, Stany Zjednoczone
Rybnica, Mołdawia
Bursa, Turcja
Bat Jam, Izrael
Poniewież, Litwa
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ А. Івченко: Міста України. Київ: 1999, s. 89. ISBN 966-7085-56-2.
- ↑ Парламент ухвалив розширення Вінниці – на 4,5 тис га. [dostęp 2017-03-15]. (ukr.).
- ↑ Чисельність населення на 1 листопада 2019 року та середня за січень-листопад 2019 року / Головне управління статистики у Вінницькій області.
- ↑ Winnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 553.
- ↑ Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 75.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ a b c d Winnica Miasteczko na Dzikich Polach. Otwarty Przewodnik Krajoznawczy. [dostęp 2016-12-05].
- ↑ a b Winnica katolicka. Część II. Kurier Galicyjski. [dostęp 2016-12-05].
- ↑ Winnica. Miasteczko na Dzikich Polach – Otwarty Przewodnik Krajoznawczy | Strona 3, www.krajoznawcy.info.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ „Kurier Galicyjski”, 13–30 stycznia 2012, nr 1(149), s. 14.
- ↑ Account Suspended, www.wizyt.net [dostęp 2018-09-03].
- ↑ Poświęcenie pomnika w Winnicy, www.kapucyni.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ Свято-Преображенский Кафедральный Собор. Винница город.
- ↑ Po „polskiej” Winnicy z ukraińskim historykiem | Słowo Polskie, slowopolskie.org [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ Winnica: pamiątkowe tablice na byłym cmentarzu, kresy.wm.pl [dostęp 2016-09-29].
- ↑ Winnica, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-08-28].
- ↑ Десять крупнейших ж/д вокзалов Украины 2014 года, cfts.org.ua [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Аеропорт «Вінниця» за каденції Володимира Зеленського, yes-vinnytsia.com.ua [dostęp 2021-03-31] (ukr.).
- ↑ 10 пріоритетів Сергія Моргунова, yes-vinnytsia.com.ua [dostęp 2021-03-31] (ukr.).
- ↑ ВІННИЦЬКА єпархія.
- ↑ КАРТА ЄПАРХІЙ. [dostęp 2012-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-07)].
- ↑ KLASZTOR Kapucynów w Winnicy. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Баптистская церковь в городе Виннице.
- ↑ Винницкое общество сознания Кришны.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-11-15].
- ↑ Miasta partnerskie, Urząd Miasta Tarnowa [dostęp 2022-09-01].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, Warszawa, 1880–1902, s. 553.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Winnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 553.
- Winnickie czasopismo i portal „Słowo Polskie” – www.slowopolskie.org (od 2011 roku).
- Winnica
- Mapa 1:100,000 – część zachodnia. [dostęp 2005-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-18)].
- Mapa 1:100,000 – część wschodnia. [dostęp 2005-05-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-11)].
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona
| Rejony miejskie |
|---|
