Beskid Żywiecki

Beskid Żywiecki

Widok z Hali na Małej Raczy
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Region Karpacki
Prowincja	Karpaty Zachodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Makroregion	Beskidy Zachodnie
Mezoregion	Beskid Żywiecki
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – woj. śląskie – woj. małopolskie

Grupa Wielkiej Raczy. Od prawej – Bendoszka Wielka, Przełęcz Przegibek, Wielka Racza

Widok z Wielkiej Raczy

Wyciąg orczykowy z Hali Miziowej

Grzbiet Babiej Góry porośnięty kosodrzewiną

Chałupa Chemików

Tęcza widziana z okolic Rysianki

Hala Boracza

Szafran spiski – Crocus scepusiensis

Baza namiotowa na Hali Górowej

Wodospad w Sopotni Wielkiej

Żniwa w Beskidzie Żywieckim

Panorama Pasma Babiogórskiego oraz grupy Pilska z Leskowca

Panorama z Hali na Muńczole

Masyw Rysianki i Lipowskiego Wierchu

Panorama Beskidu Żywieckiego z Pilska

Beskid Żywiecki (513.51) – drugie co do wysokości (po Tatrach) pasmo górskie w Polsce. Należy do Zewnętrznych Karpat Zachodnich, a w ich obrębie do Beskidów Zachodnich. Przebiega przez niego Wielki Europejski Dział Wodny między zlewiskami Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego.

Topografia

Według Jerzego Kondrackiego, autora regionalizacji fizycznogeograficznej Polski w granicach Polski do Beskidu Żywieckiego należą dwie izolowane części, które łączą się z sobą na terenie Słowacji:

• część zachodnia, czyli właściwy Beskid Żywiecki, zwany Beskidem Orawsko-Żywieckim, w granicach Polski ciągnący się od Przełęczy Zwardońskiej po przełęcz Głuchaczki,
• część wschodnia, do której należą:
  • Pasmo Babiogórskie obejmujące masyw Babiej Góry wraz z Pasmem Policy,
  • Działy Orawskie,
  • Pasmo Orawsko-Podhalańskie.

Pasmo Przedbabiogórskie (nazywane też Pasmem Jałowieckim) według regionalizacji Polski Jerzego Kondrackiego należy do Beskidu Makowskiego.

Do najwyższych szczytów Beskidu Żywieckiego należą:

1. Babia Góra (Diablak) – 1725 m
2. Gówniak 1617 m
3. Pilsko – 1557 m

Inne wyższe szczyty to: Mała Babia Góra (Cyl, 1515 m), Kępa (1521 m), Polica (1369 m), Sokolica (1367 m), Romanka, 1366 m), Munczolik (1356 m), Palenica (1338 m), Lipowski Wierch (1324 m), Rysianka (1322 m), Czyrniec (1318 m), Cyl Hali Śmietanowej (1298 m), Boraczy Wierch (1244 m), Złota Grapa (1242 m), Okrąglica, 1239 m), Wielka Racza (1236 m), Wielka Rycerzowa (1226 m).

Geologia i ukształtowanie terenu

Beskid Żywiecki zbudowany jest głównie ze skał fliszowych, które powstały w okresie kredy. W Karpatach Środkowych znajdowało się wówczas morze. Z otaczających go wzniesień znoszony był do niego przez rzeki materiał skalny, który osiadał na dnie tworząc poziome warstwy o grubości do 2 km. Zbudowane one były z piaskowców inoceramowych, łupków, zlepieńców. Zachowanymi dotąd świadectwami powstawania fliszu karpackiego na dnie morzą są m.in. hieroglify – różnego rodzaju bruzdy na powierzchni piaskowców, będące śladami działalności organizmów morskich lub ruchów słabo z sobą związanych osadów dennych.

W trzeciorzędzie, podczas orogenezy alpejskiej formującej cały łuk górski Karpat warstwy te zostały sfałdowane i wypiętrzone. Powstała płaszczowina magurska, w skład której wchodzą piaskowce ciężkowickie z łupkami pstrymi i piaskowce pasierbickie, przewarstwiane łupkami pstrymi. Najmłodsze – zarazem o największej miąższości – są piaskowce górnoeoceńskie; z wkładkami łupków marglistych – piaskowce magurskie, z których zbudowane są np. wszystkie wyższe partie Grupy Wielkiej Raczy. Podczas fałdowania warstwy skalne nieraz zostały odwrócone, tak, ze czasami młodsze znalazły się pod spodem. Ślady fałdowania obserwować możemy w wielu odsłonięciach skalnych, zarówno naturalnych, jak i sztucznych (kamieniołomy). Naturalne odsłonięcia skalne występują np. w Zerwie Cylowej pod Małą Babią Górą, w wodospadzie na Mosornym Potoku, na urwistych brzegach potoków (np. Marków Potok).

Krajobraz jest charakterystyczny dla tego typu gór i obejmuje kopulaste szczyty. Najwyższe szczyty w szczytowych kopułach często są nagie i skaliste (Babia Góra, Pilsko). Charakterystyczna jest dysproporcja w nachyleniu stoków; stoki północne lub północno-zachodnie są bardziej strome, czasami urwiste, szczególnie wyraźnie jest to widoczne w masywie Babiej Góry. Jest to skutkiem skośnego ustawienia warstw skalnych.

Charakterystyczne dla Beskidów osuwiska występują również w Beskidzie Żywieckim; szczególnie w masywie Babiej Góry, pod grzbietem Lipowski Wierch – Romanka i pod Pilskiem. Najczęściej osuwiska występują w łatwo nasiąkających wodą skośnie ułożonych warstwach łupków, lub w lejach źródliskowych potoków jako erozja wsteczna podcinająca zbocza. Takie osuwiska występują np. w dolinie potoku Straceniec lub w Zerwie Cylowej pod Małą Babią Górą. W niedalekiej przyszłości potok Bystra podcinający stoki przełęczy Bory Orawskie może doprowadzić do kaptażu – przeciągnięcia wód słowackiego Złotego Potoku na polską stronę. Podobne zjawisko odbywa się pod przełęczą Głuchaczki.

W górnych partiach niektórych szczytów występują gołoborza, szczególnie duże znajdują się na Babiej Górze. Te położone powyżej 1600 m są jeszcze czynne, niższe są już ustabilizowane korzeniami roślin. Na Babiej Górze są też żleby, największe z nich to: Szeroki Żleb, Piarżysty Żleb i Żleb Poszukiwaczy Skarbów.

Występują też jaskinie typu osuwiskowego i schrony. Największe z nich to Jaskinia Oblica w Paśmie Policy (długość 436 m) i Jaskinia w Sopotni Wielkiej. Mniejsze jaskinie, dawniej penetrowane przez zbójników występują też w masywie Małej Babiej Góry (Złota Studnia, Słowikowa Studnia).

Na wielu rzekach i potokach występują progi rzeczne, na których powstają wodospady i kaskady, a pod nimi kotły eworsyjne i baniory. Liczne progi występują np. na potoku Cicha. Największe z wodospadów to Wodospad w Sopotni Wielkiej i Wodospad na Mosornym Potoku.

Występują źródła wód mineralnych, głównie są to solanki i wody siarkowe. Najbardziej znane są źródła solankowe w miejscowości Sól, duże źródło solankowe występuje w Sidzinie Górnej. Źródła siarkowe występują w miejscowościach Lipnica Wielka i Lipnica Mała oraz na Śmierdzącym Potoku w miejscowości Złatna.

Przyroda

Świat roślin

Beskid Żywiecki, podobnie jak w całych Karpatach, cechuje piętrowy układ roślinności, jednak w wielu miejscach w wyniku działalności człowieka uległ on zaburzeniu. Przed osiedleńczą działalnością ludzi lasy pokrywały całe Karpaty (tzw. Puszcza Karpacka). W Beskidzie Żywieckim lasy obecnie zajmują jeszcze około 70% powierzchni, czyli znacznie więcej od średniej krajowej. Piętro pogórza (do wysokości 600–700 m) jest całkowicie zmienione w wyniku działalności człowieka. Dominują w nim pola uprawne, tereny zabudowane i lasy mieszane z przewagą świerka. W dolinach potoków i rzek występują olszyny z olszą szarą. Na wysokościach 600–1150 m rozciąga się regiel dolny. Dawniej porastały go głównie lasy bukowo-jodłowe, te jednak zostały wycięte, na ich miejsce wprowadzono świerka, który szybko rośnie i ma duże zastosowanie w budownictwie. Wyhodowano tutaj ekotyp świerka zwany świerkiem istebniańskim, charakteryzujący się bujnym wzrostem i wysokością ponad 40 m. Jedynie w nielicznych miejscach można jeszcze spotkać pierwotne fragmenty żyznej buczyny karpackiej lub kwaśnej buczyny górskiej. z bukiem pospolitym, w niewielu tylko miejscach uchowały się skupiska jodeł i pojedyncze jawory. Sztucznie wprowadzony świerk okazał się nieodporny na szkodniki i wiatrołomy. Obecnie w Beskidzie Żywieckim kontynuowaną jest zaplanowana na kilkadziesiąt lat przebudowa drzewostanu świerkowego na drzewostan wielogatunkowy.

W niższych partiach występują m.in. takie gatunki, jak: kopytnik pospolity, przytulia wonna, goryczka trojeściowa, dziewięćsił bezłodygowy, pierwiosnek wyniosły, śnieżyczka przebiśnieg, wiązówka błotna, ciemiężyca zielona, naparstnica zwyczajna, widłak goździsty, storczyk męski, borówka czarna, borówka brusznica, wiele gatunków goryczek, maliny, tarnina i in.

Pomiędzy 1150 a 1400 m rozciąga się regiel górny, w którym lepiej zachowała się roślinność pierwotna. Rośnie tu głównie karpacki bór świerkowy, w dolnych partiach spotyka się nieliczne jawory i buki. Piętro kosodrzewiny występuje na wysokościach 1400–1650 m (a więc tylko na Pilsku i Babiej Górze. Właściwe piętro halne (alpejskie) rozciąga się w Beskidzie Żywieckim powyżej poziomicy 1650 m i występuje tylko w partiach szczytowych Babiej Góry.

Podczas prowadzonej inwentaryzacji gatunków roślin na Babiej Górze stwierdzono występowanie 700 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów, ponad 100 gatunków wątrobowców, 250 gatunków porostów i ponad 800 gatunków grzybów.

Świat zwierząt

Fauna Beskidu Żywieckiego niewiele się różni od typowej fauny Karpat Zachodnich. Z ssaków kopytnych występują jelenie, dziki i sarny, z drapieżników lis, borsuk, kuna leśna, ryś, żbik, wilk . Czasami pojawiają się niedźwiedzie brunatne zachodzące tutaj ze strony słowackiej, gdzie zakładają gawry. Znaleziono też gawrę na polskiej stronie Smerekowa Wielkiego, ślady niedźwiedzia na Babiej Górze, samicę z młodymi obserwowano na Hali Rycerzowej, Wyjątkowo bogaty jest świat ptaków. Wśród gatunków drapieżnych najliczniej występują: jastrząb gołębiarz, puszczyk, pustułka zwyczajna, krogulec, kruk i myszołów zwyczajny. W lasach Wielkiej Raczy oraz na Hali Śrubita obserwowano rzadkiego głuszca, dość częsty jest jarząbek. W reglu dolnym występuje kilka gatunków sikorek, orzechówka, dzięcioły (trójpalczasty, czarny, zielony), dzięciołek, strzyżyk, pluszcz, muchołówki, drozdy. Z ryb w potokach występują pstrągi, strzeble i głowacz białopłetwy. Przedstawicielami górskich płazów są kumak górski, żaba trawna, ropucha, rzekotka drzewna i szczególnie chronione salamandra plamista, i traszka karpacka. Z gadów można spotkać jaszczurki i żmije zygzakowate.

Wśród bezkręgowców stwierdzono występowanie około 2500 gatunków. Najliczniejsze są owady. Wśród motyli obserwowano gatunki występujące także na niżu (np. paź królowej, paź żeglarz, rusałka pawik, ale są także gatunki górówek występujące tylko w górach.

Ochrona przyrody

W Beskidzie Żywieckim utworzono:

• Babiogórski Park Narodowy
• Żywiecki Park Krajobrazowy, a w jego obrębie 12 rezerwatów przyrody: rezerwat przyrody Butorza, rezerwat przyrody Gawroniec, rezerwat przyrody Oszast, rezerwat przyrody Dziobaki, rezerwat przyrody Lipowska, rezerwat przyrody Muńcoł, rezerwat przyrody Pilsko, rezerwat na Policy im. prof. Zenona Klemensiewicza, rezerwat przyrody Na Policy, rezerwat przyrody Pod Rysianką, rezerwat przyrody Romanka, rezerwat przyrody Śrubita

Zagospodarowanie turystyczne

Szlaki turystyki pieszej

• część polska Beskidu Żywieckiego obejmuje szlaki:
  • Grupa Wielkiej Raczy

Sól – Rachowiec – Zwardoń – Wielka Racza – Wielka Rycerzowa – Rycerzowa – Rycerka Dolna

Ujsoły – Muńcuł – Hala Rycerzowa

Glinka – Soblówka – Hala Rycerzowa

Soblówka – Hala Rycerzowa

Kolonia (Rycerka Górna) – Przegibek – Rycerka Dolna

Sól – Rycerka Dolna – Bendoszka Wielka – Przegibek

Soblówka – przełęcz Przysłop

Rycerka Dolna – Młada Hora – Przełęcz Kotarz -Soblówka

• • Grupa Pilska i Romanki

Węgierska Górka – Hala Rysianka – Hala Lipowska – Hala Miziowa – Korbielów – Przełęcz Glinne

Węgierska Górka – Prusów – Hala Boracza – Rajcza

Żabnica Skałka – Hala Rysianka – Hala Lipowska – Hala Boracza – Milówka

Glinka – Krawców Wierch

Krawców Wierch – Złatna – Hala Rysianka – Sopotnia

Rajcza – Redykalny Wierch – Hala Lipowska – Hala Rysianka – Romanka

Złatna – Hala Rysianka

Krawców Wierch – Trzy Kopce

Bystra Podhalańska – Romanka – Sopotnia Mała – Żywiec

Żywiec – Grojec – Żywiec

Słowianka – Żabnica Skałka – Hala Boracza – Redykalny Wierch

Kotarnica – Sopotnia Wielka

• • Masyw Babiej Góry

Przełęcz Jałowiecka – Markowe Szczawiny – Babia Góra

Przełęcz Jałowiecka – Mała Babia Góra – Babia Góra

Zawoja Czatoża – Przełęcz Jałowiecka

Zawoja Widły – Markowe Szczawiny – Babia Góra

Zawoja Widły – Markowe Szczawiny

Zawoja Markowa – Zawoja Czatoża

Zawoja Podryżowana – Markowe Szczawiny

Zawoja Lajkonik – Stary Groń

Zawoja Policzne – Przełęcz Krowiarki – Markowe Szczawiny

Przełęcz Lipnicka – Gówniak – Babia Góra

Górny Płaj – Sokolica

Jabłonka – Babia Góra

Zubrzyca Górna – Przełęcz Lipnicka

Zubrzyca Górna – Przełęcz między Przyporem a Czyżów Wierszkiem

• • Pasmo Policy i Pasmo Orawsko-Podhalańskie

Przełęcz Lipnicka – Polica

Zawoja Policzne – Polana Brożki

Zawoja Podryżowana – Kiczorka (Cyl Hali Śmietanowej)

Zawoja Centrum – Hala Krupowa

Zbocze Kiczorki – Kiczorka (Cyl Hali Śmietanowej)

Skawica Górna – Hala Krupowa

Juszczyn – Hala Krupowa

Kojszówka – Przełęcz Malinowe

Osielec – Cupel

Bystra Podhalańska – Hala Krupowa – Polica

Sidzina Dąb – Przełęcz Malinowe

Sidzina Dąb – Hala Krupowa

Sidzina Wielka Polana – Hala Krupowa

Sidzina Górna – Przełęcz Wąwóz – Zubrzyca Górna

Sidzinka Mała – Przełęcz pod Beskidami

Przełęcz Spytkowicka – Polica

Zubrzyca Górna – Hala Krupowa

• część słowacka Beskidu Żywieckiego obejmuje szlaki:

Wielka Racza – Wielka Rycerzowa – Przełęcz Glinka – Krawców Wierch – Pilsko – Przełęcz Glinne – Babia Góra

Polhora – Przełęcz Polhorska

przełęcz Głuchaczki – Przełęcz Jałowiecka

Dolina Półgórzanki – Gajówka Hviezdoslava – przełęcz między Przyporem a Czyżów Wierszkiem

Polhora – Slana Voda – Mała Babia Góra

Slana Voda – Gajówka Hviezdoslava – Babia Góra

Trzciana – Orawskie Jezioro

przejście graniczne Trzciana/Chyżne – Orawskie Jezioro

Baza noclegowa

Schroniska turystyczne i bacówki PTTK

• Schronisko PTTK na Wielkiej Raczy
• Schronisko PTTK na Przełęczy Przegibek
• Bacówka PTTK na Rycerzowej
• Bacówka PTTK na Krawcowym Wierchu
• Schronisko PTTK na Hali Rysiance
• Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej
• Schronisko PTTK na Hali Boraczej
• Schronisko PTTK na Hali Miziowej
• Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach
• Schronisko PTTK na Hali Krupowej

Chatki studenckie

• Skalanka – przy szlaku na Wielką Raczę
• Chałupa Chemików – Dolina Danielki
• Chata na Zagroniu – nad Rajczą

Bazy namiotowe

• „Głuchaczki” – Przyborów, przełęcz Głuchaczki
• „Hala Górowa” – Korbielów, okolice Pilska
• „Przysłop Potócki” – Kolonia (Rycerka Górna), grupa Wielkiej Raczy

Schroniska prywatne

• „Zygmuntówka” na przełęczy Klekociny
• Schronisko „Słowianka” na Hali Słowianka nad Żabnicą

Bazę górską uzupełnia baza położona w dolinach, w szczególności w takich miejscowościach jak Zwardoń, Rycerka Dolna, Milówka, Korbielów, Zawoja.

Turystyka zimowa

Śnieg w Beskidzie Żywieckim utrzymuje się stosunkowo długo, nawet do początku maja, co związane jest z panującym tutaj specyficznym mikroklimatem. Najwyższą narciarską górą w Beskidach nadal pozostaje Pilsko (1557 m), na które prowadzą liczne wyciągi z Korbielowa. Miejscowość ta staje się coraz częściej alternatywą dla zatłoczonego Szczyrku, znajdującego się w sąsiednim Beskidzie Śląskim. Działa tutaj duży Ośrodek Narciarski Pilsko w Korbielowie. Jakość pozostałych stoków narciarskich w regionie odbiega nieco od standardów, ale systematycznie ulega poprawie. Coraz więcej z nich ma własne ratraki, armatki śnieżne, a nawet oświetlenie. Beskid Żywiecki to raj nie tylko dla narciarzy. Od dawien dawna organizowane są tu doskonałe kuligi. Tam, gdzie nie da się ani dojść, ani dojechać, można dotrzeć na skuterze śnieżnym z miejscowej wypożyczalni. Istnieją też znakowane szlaki turystyki narciarskiej.

Ratownictwo górskie i pomoc medyczna

Za ratownictwo w rejonie Beskidu Żywieckiego odpowiedzialna jest Beskidzka Grupa GOPR. Ma ona swoje placówki w schroniskach na Hali Lipowskiej, na przełęczy Przegibek, w Zwardoniu, na Wielkiej Raczy, na Markowych Szczawinach i na Hali Miziowej.

Zobacz też

• zabłądzenie zorganizowanej grupy na stokach Pilska (1980)

Przypisy

Panorama Beskidu Żywieckiego z Zapolanki