Gąsawa

Gąsawa
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; XVII-wieczny kościół pw. św. Mikołaja
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	żniński
Gmina	Gąsawa
Data założenia	1136
Prawa miejskie	1388–1934, od 2024
Burmistrz	Jacek Superczyński
Powierzchnia	6,9339 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 1406; 202,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 52
Kod pocztowy	88-410
Tablice rejestracyjne	CZN
	Położenie na mapie gminy Gąsawa Gąsawa
	Położenie na mapie Polski Gąsawa
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Gąsawa
	Położenie na mapie powiatu żnińskiego Gąsawa
	52°46′06″N 17°45′23″E/52,768333 17,756389
TERC (TERYT)	0419024
SIMC	0085189
	Urząd miejskiul. Żnińska 8; 88-410 Gąsawa
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Gąsawa – miasto w Polsce, położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie żnińskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Gąsawa^[4]. Leży nad jeziorem Gąsawskim.

Gąsawa uzyskała lokację miejską w 1388 roku^[5]. Zdegradowana do rangi wsi 13 czerwca 1934 w związku z reformą administracyjną II RP, stając się przejściowo wiejską gminą jednostkową^[6]. 1 sierpnia 1934 weszła w skład nowo utworzonej zbiorowej gminy Gąsawa w powiecie żnińskim^[7], w której to granicach stała się gromadą (ówczesny odpowiednik sołectwa)^[8]. W latach 1934–1954 siedziba wiejskiej gminy Gąsawa, 1954–1972 gromady Gąsawa^[9], a od 1973 reaktywowanej gminy Gąsawa^[10]. W latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa bydgoskiego. 1 stycznia 2024 odzyskała status miasta^[1].

Położenie

Gąsawa leży w południowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, w odległości około 80 km od Poznania, 60 km od Bydgoszczy^[11] i około 12 km od Żnina.

Pod względem historyczno-etnograficznym miasto znajduje się na Pałukach^[12].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Gąsawa leży na pograniczu dwóch mezoregionów: Pojezierza Chodzieskiego i Żnińsko-Mogileńskiego, stanowiących część makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego^[13].

Nazwa

Nazwa miasta Gąsawa wywodzi się od Gonzawy, Gonzowy – pierwotnej nazwy rzeczki Gąsawki, która łączy jezioro Gąsawskie z jeziorem Godawskim^[14]. W latach 1939-1945 miasto nosiło niemiecką nazwę Gerlingen^[15]

Historia

Pierwsza wzmianka o Gąsawie znajduje się w Złotej Bulli papieża Innocentego II z 1136 roku. W 1227 w czasie zjazdu książąt dzielnicowych 24 listopada doszło do napadu i tzw. zbrodni gąsawskiej – mordu na ks. krakowskim, Leszku Białym.

W 1388 roku miała miejsce lokacja miasta^[16]. Stanowiła prywatne miasto duchowne, własność opata klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie. Pod koniec XVI wieku leżało w powiecie gnieźnieńskim województwa kaliskiego^[17].

W 1600 roku na czas panującej w Poznaniu epidemii cholery do miasta przeniesiono Kolegium Lubrańskiego – pierwszą humanistyczną szkołę w Polsce. W 1660 roku Gąsawa została ograbiona i zniszczona przez wycofujące się wojska szwedzkie.

Utraciła prawa miejskie w 1934 roku^[16]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego.

Od 1 stycznia 2024 roku Gąsawa ponownie posiada prawa miejskie^[18].

Zabytki

Drewniany kościół pw. św. Mikołaja z około 1625 roku, z zespołem barokowych malowideł ściennych
Kaplica cmentarna

Sport

W mieście znajduje się stadion hokeja na trawie LKS Gąsawa.

Kultura

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna

Oświata

Zespół Szkół Niepublicznych
Szkoła Podstawowa im. Wandy Dobaczewskiej
Przedszkole Samorządowe

Ludzie związani z Gąsawą

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Gąsawą.

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Gąsawie

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. 2023 poz. 1472.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 32059.
↑ ^a ^b GUS. Rejestr TERYT
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 623
↑ Poznański Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 41, poz. 520
↑ Uchwała Nr 24/19 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu żnińskiego; w ramach Zarządzenia Nr 9 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 18 listopada 1954 w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 5 października 1954 dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 63)
↑ Uchwała Nr XVIII/88/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie bydgoskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 9 grudnia 1972, Nr. 17, Poz. 200).
↑ Gmina Gąsawa – Dane o gminie [online], www.gasawa.pl (pol.).
↑ Ziemia Pałucka [online], Kujawsko-pomorskie.travel, 10 kwietnia 2016 (pol.).
↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
↑ Gmina Gąsawa – Historia [online], www.gasawa.pl (pol.).
↑ List of all names of the place Gerlingen between 1900 and 1990 - Former eastern territories [online], ehemalige-ostgebiete.de [dostęp 2025-09-03] .
↑ ^a ^b Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
↑ MarekM. Weckwerth MarekM., Trzy miejscowości w województwie kujawsko-pomorskim odzyskują prawa miejskie: Bobrowniki, Gąsawa i Kikół [online], Gazeta Pomorska, 27 grudnia 2023 (pol.).

Linki zewnętrzne

Gąsawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 490 .
Gąsawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 508 .
Strona internetowa Gąsawy

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. 2023 poz. 1472.

[nsp-2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[prng-3] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 32059.

[teryt-4] GUS. Rejestr TERYT

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.

[6] Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422

[7] Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 623

[8] Poznański Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 41, poz. 520

[9] Uchwała Nr 24/19 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu żnińskiego; w ramach Zarządzenia Nr 9 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 18 listopada 1954 w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 5 października 1954 dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 63)

[10] Uchwała Nr XVIII/88/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 6 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie bydgoskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 9 grudnia 1972, Nr. 17, Poz. 200).

[11] Gmina Gąsawa – Dane o gminie [online], www.gasawa.pl (pol.).

[12] Ziemia Pałucka [online], Kujawsko-pomorskie.travel, 10 kwietnia 2016 (pol.).

[13] Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).

[14] Gmina Gąsawa – Historia [online], www.gasawa.pl (pol.).

[15] List of all names of the place Gerlingen between 1900 and 1990 - Former eastern territories [online], ehemalige-ostgebiete.de [dostęp 2025-09-03] .

[Krzysztofik-16] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.

[:1-17] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.

[18] MarekM. Weckwerth MarekM., Trzy miejscowości w województwie kujawsko-pomorskim odzyskują prawa miejskie: Bobrowniki, Gąsawa i Kikół [online], Gazeta Pomorska, 27 grudnia 2023 (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Miasto	Gąsawa
Wsie	Annowo Biskupin Chomiąża Szlachecka Drewno Głowy Godawy Gogółkowo Komratowo Laski Małe Laski Wielkie Łysinin Marcinkowo Górne Nowawieś Pałucka Obudno Oćwieka Piastowo Pniewy Rozalinowo Ryszewko Szelejewo Wiktorowo
Kolonia	Ostrówce
Osady	Folusz Marcinkowo Dolne
Osady leśne	Łysinin Oćwieka Pniewy
Części wsi	Bełki Bielawka Borek Folwark Obudzieński Gąsawka Grabina Grodziska Huby Godawskie Huby Gogółkowskie Huby Marcinkowskie Huby Ryszewskie Nowe Osiedle Obudzienko Osiny Smolary Szrama Wójtowo

Miasta	Barcin Gąsawa Janowiec Wielkopolski Łabiszyn Żnin
Gminy miejsko-wiejskie	Barcin Gąsawa Janowiec Wielkopolski Łabiszyn Żnin
Gmina wiejska	Rogowo

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–50) woj. bydgoskie (1950–75)
Miasta (1919–75)	Gąsawa (do 1934) Janowiec (Wielkopolski) Rogowo (do 1934) Żnin
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Gąsawa Gorzyce (od 1973) Gościeszyn (do 1939) Janowiec Rogowo Żarczyn (do 1954) Żnin (od 1973) Żnin-Wschód (do 1954) Żnin-Zachód (do 1954)
Gromady (1954–72)	Bożejewice (1954–59) Dziewierzewo (1954–71) Gącz (1954–61) Gąsawa (1954–72) Gorzyce (1954–72) Gościeszyn (1954–71) Góra (1954–61) Grochowiska Księże (1954–59) Jadowniki (1954–61) Janowiec (1954–72) Januszkowo (1954–59) Jaroszewo (1954–59) Juncewo (1954–61) Kołdrąb (1954–59) Laski Wielkie (1954–71) Lubcz (1954–59) Podgórzyn (1954–59) Rogowo (1954–72) Słębowo (1954–59) Szelejewo (1954–59) Świątkowo (1961–71) Żerniki (1954–59) Żnin (1959–61) Żnin-Wschód (1961–72) Żnin-Zachód (1961–72)

Miasta na prawach powiatu	Bydgoszcz Grudziądz Toruń Włocławek
Miasta powiatowe	Aleksandrów Kujawski Brodnica Chełmno Golub-Dobrzyń Inowrocław Lipno Mogilno Nakło nad Notecią Radziejów Rypin Sępólno Krajeńskie Tuchola Wąbrzeźno Świecie Żnin
Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców	Barcin Bobrowniki Brześć Kujawski Chodecz Dobrzyń nad Wisłą Gąsawa Gniewkowo Górzno Izbica Kujawska Jabłonowo Pomorskie Janowiec Wielkopolski Kamień Krajeński Kcynia Kikół Kowal Kowalewo Pomorskie Lubień Kujawski Lubraniec Łabiszyn Łasin Mrocza Nieszawa Nowe Pakość Piotrków Kujawski Pruszcz Radzyń Chełmiński Skępe Strzelno Więcbork
Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców	Chełmża Ciechocinek Janikowo Koronowo Kruszwica Solec Kujawski Szubin

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)