Więcbork
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Więcbork z lotu ptaka w 2019 roku | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Data założenia |
1348 | ||||
Prawa miejskie |
1383 | ||||
Burmistrz |
Waldemar Kuszewski | ||||
Powierzchnia |
4,31 km² | ||||
Wysokość |
180 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
52 | ||||
Kod pocztowy |
89–410 | ||||
Tablice rejestracyjne |
CSE | ||||
Położenie na mapie gminy Więcbork | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu sępoleńskiego | |||||
53°21′N 17°29′E/53,350000 17,483333 | |||||
TERC (TERYT) |
0413044 | ||||
SIMC |
0929820 | ||||
Hasło promocyjne: Dobry kierunek | |||||
Urząd miejski ul. Mickiewicza 2289-410 Więcbork | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Więcbork (niem. Vandsburg) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie sępoleńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Więcbork.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Więcbork liczył 5965 mieszkańców[1].
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1383 położone było w XVI wieku w województwie kaliskim[2].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miasto, miejscowość turystyczna, położone jest nad Jeziorem Więcborskim oraz nad rzeką Orlą, która znajduje się w dorzeczu Noteci. W środkowo-wschodniej części Krajny, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Pojezierza Krajeńskiego), na obszarze Krajeńskiego Parku Krajobrazowego (siedziba tegoż Parku).
W 1998 Więcbork stał się siedzibą Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Wokół rozciągają się wzgórza morenowe, jeziora i lasy. Najwyższym punktem miasta jest Góra Świętej Katarzyny (180 m n.p.m.). Jest to drugie co do wysokości wzniesienie w województwie kujawsko-pomorskim (najwyższe Czarna Góra 189 m n.p.m.), a najwyższe położone na terenie zamieszkałym, co czyni z Więcborka najwyżej położone miasto w województwie.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Więcborka w 2014[3].
Ludzie związani z Więcborkiem
[edytuj | edytuj kod]Historia
[edytuj | edytuj kod]- We wczesnym średniowieczu od XII wieku Więcbork istniał jako umocniony gród, co potwierdzili przy terenach plaży miejskiej w Więcborku w latach 1965–1966 bydgoscy archeolodzy[4].
- 1383 – Wzmianka w źródłach o mieście nazywanym wówczas Wanszowna w kronice Janka z Czarnkowa. Informuje ona, iż miasto będące własnością Markusza z Pamperzyna zostało najechane i spalone przez Grzymalitę Domarata z Pierzchna, kasztelana poznańskiego i starostę generalnego wielkopolski. Był to jeden z epizodów wojny Grzymalitów z Nałęczami.
- 1405 – pierwszy znany zapis obecnej nazwy.
- Od średniowiecza miasto było własnością szlachecką w posiadaniu, kolejno rodu Grzymalitów, Peperzyńskich, Więcborskich, Zebrzydowskich, Garczyńskich, Smoczewskich i Potulickich.
- W latach 1558–1560 w więcborskim zamku przebywał biskup krakowski Andrzej Zebrzydowski.
- Przed 1772 Więcbork należał administracyjnie do województwa kaliskiego, powiatu nakielskiego.
- 1772 w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej miasto przeszło pod władzę Prus, wchodząc w skład obwodu nadnoteckiego w powiecie kamieńskim.
- 1807 – Więcbork został włączony przez Napoleona Bonaparte do Wielkiego Księstwa Warszawskiego, do Departamentu Bydgoskiego. Po upadku Księstwa Warszawskiego Więcbork wraca do Prus, do powiatu złotowskiego regencji bydgoskiej.
- 1830 – miasto spłonęło w wyniku wielkiego pożaru.
- 28 lutego 1835 – powstał powiat więcborski[5]
- 1 października 1894 oddano do użytku przechodzącą przez Więcbork linię kolejową z Nakła nad Notecią do Chojnic, będącą fragmentem linii kolejowej nr 281 Oleśnica – Chojnice.
- 1910 – w trakcie zaboru pruskiego miasto liczyło 3118 mieszkańców, w tym 74,9% Niemców.
- W okresie międzywojennym Więcbork był największym miastem powiatu z kompleksem rezydencji Rządu i Prezydenta RP Ignacego Mościckiego na przedmieściach Więcborka i gminie zbiorowej Więcbork z 4456 mieszkańców z największą ponad 50% ilością ludności narodowości polskiej w powiecie sępoleńskim, dane z 1938 – źródło ABP, Wydział Powiatowy sygn. 6.508.571.
- W trakcie II wojny światowej w zamku Rządu i Prezydenta II RP w Runowie k. Więcborka rezydował Hermann Göring.
- W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.
- 31.12.1988 r. został spalony sowiecki pomnik wdzięczności na więcborskim Placu Zwycięstwa przez działaczy antykomunistycznych w PRL Solidarności i Federacji Młodzieży Walczącej
- W 1998 decyzją wojewody bydgoskiego powołano Krajeński Park Krajobrazowy z siedzibą w Więcborku[6].
- 23.03.2002 – Jan Paweł II przyjmuje honorowe obywatelstwo miasta i gminy Więcbork[7]
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- rokokowy kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza zbudowany przez Aleksandra Hilarego Potulickiego w latach 1772–1778. Kościół jest murowany, jednonawowy, sklepiony, 24 m. długi, bez wieży, z elipsowatą zakrystią; posiada stylowo jednolite urządzenie wewnętrzne z czasów budowy kościoła. W kościele znajdują się epitafia i groby Potulickich.
- kaplica cmentarna z 1787 na Górze św. Katarzyny zbudowana przez A.H. Potulickiego oraz zabytkowy 700-letni cmentarz katolicko-ewangelicki
- średniowieczny układ urbanistyczny i domy w rynku z XVIII-XX w.
- Kościół ewangelicki z XIX przy ul. Rybackiej
- Budynek drewniany z 1732, siedziba Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Więcborku.
- Fundamenty i fragmenty więcborskiego zamku Zebrzydowskich z 1556 przy ul. Potulickich i Powstańców Wlkp.
- Pozostałości po byłej synagodze żydowskiej z XVIII przy ul. Hallera – do dziś zachowało się biuro i dom rabina.
- Dawny ewangelicki dom diakonis z kaplicą, obiekt z XIX w. zlokalizowany przy ul. Pocztowej, obecnie zajmowany przez szkoły średnie.
- Kościół ewangelicki, z XVIII w. wraz z infrastrukturą przy ul. Pocztowej, przebudowany w 1983 na dom kultury. Zachowały się obiekty przykościelne z zabytkową plebanią, zajmowaną obecnie przez pomoc społeczną i Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie[8].
- Pozostałości po dworku Potulickich przerobionym w latach 70. na szpital miejski w Więcborku, do dziś zachowały się przyległe obiekty, zajmowane obecnie przez szpital powiatowy w Więcborku.
- Klasztor sióstr franciszkanek z 1932 roku[9].
- Sąd i areszt z XIX w. przy ul. Pocztowej.
- Teren grodu więcborskiego przy plaży miejskiej.
- Tereny po XVI-wiecznym zamku Zebrzydowskich na Górze Zamkowej, odkryte w 2019 roku[10].
- Wzgórze Świętej Katarzyny w Więcborku, miejsce grodu więcborskiego oraz miejsce drewnianego zamku Pałuków, a następnie teren miasta Więcbork. Źródła: kroniki kościoła katolickiego w Więcborku i Monografia Więcborka z 1993
Nazwy Więcborka na przestrzeni wieków
[edytuj | edytuj kod]Na przestrzeni wieków występowało ponad dziesięć różnych nazw Więcborka. Pierwsza nazwa miasta to Wansowno kolejne to Wanszowno, Wiązowno, Wicbork, Wienzburg, Wiecborg, Wiecborg, Więcburg, Wiecborg, Więcburg, Wicburg, Wyądzburg, Vandsburg i obecna nazwa Więcbork. Pierwszymi znanymi właścicielami miasta byli Grzymalici herbu Grzymała, którzy posiadali swój zamek na terenach plaży miejskiej.
Zamek Zebrzydowskich i Potulickich w Więcborku
[edytuj | edytuj kod]- Więcborski zamek Zebrzydowskich z 1496 został rozbudowany i odrestaurowany z plenipotencji księcia Andrzeja Zebrzydowskiego[11].
- Mieściła się tam kaplica zamkowa bp. Andrzeja Zebrzydowskiego. Kaplica ta była związana z zamkiem rozbudowanym przez Zebrzydowskich w 1556 roku, źródło Tamże i Otto Goerke, Der Kreis Flatow, Złotów 1918, s. 640. źródło: Tamże.
Rezydencja Ignacego Mościckiego
[edytuj | edytuj kod]Pochodzący z XIX wieku myśliwski pałacyk, położony na terenie parku leśnego w miejscowości Runowo-Młyn, stał się miejscem wizyt Ignacego Mościckiego. W tej rezydencji prezydent gościł przedstawicieli najwyższych władz państwowych II RP. Kolejne rezydencje prezydenta II RP Ignacego Mościckiego i rządu II RP mieściły się w zamku w Runowie Krajeńskim i w leśniczówce w Stebionku. Gmina Więcbork była położona przy granicy Polski, co być może przyczyniło się do utworzenia kompleksu rezydencji Prezydenta i Rządu II RP w Runowie-Młyn i Runowie Krajeńskim oraz w Stebionku w gminie Złotów. Ostatnie Boże Narodzenie z udziałem Prezydenta Mościckiego w podwięcborskiej rezydencji odbyło się w grudniu 1938. Poprzedziło je reprezentacyjne polowanie z udziałem Ignacego Mościckiego i marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza.
Więcborska gmina żydowska
[edytuj | edytuj kod]- Więcborska gmina żydowska zaistniała w Więcborku w XV w., więcborska synagoga została wybudowana w 1811 i mieściła się przy obecnej ul. gen. J. Hallera 11. Synagoga powstała z inicjatywy miejscowej gminy żydowskiej i darczyńcy materiałów budowlanych dla synagogi pana Nagla z Sypniewa koło Więcborka.
- źródło: Monografia Więcborka z 1993
Ewangelicy w Więcborku
[edytuj | edytuj kod]- Więcbork stanowił ważny ośrodek kościoła ewangelickiego w Polsce. To tu ustanowiono 350 osobowy dom sióstr diakonis. W Więcborku mieściły się liczne zakłady pomocnicze więcborskich sióstr diakonis, w tym szpital, drukarnie, domy wypoczynkowe, sierocińce, przedszkola.
- W mieście działały dwa zbory ewangelickie jeden przy ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego (obecnie ulica Pocztowa), a kolejny przy ul. Rybackiej.
W przyległej do miasta Wituni działał Zakon Misjonarzy Ewangelickich, zachowały się opisywane zabudowania. Inne kościoły ewangelickie znajdowały się w Zabartowie, Pęperzynie, Runowie i Sypniewie.
- źródło: Monografia Więcborka z 1993
Religia
[edytuj | edytuj kod]Kościół katolicki
[edytuj | edytuj kod]- parafia i kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i świętych apostołów Szymona i Judy Tadeusza
- klasztor i kaplica sióstr franciszkanek, ul. Złotowska
- kaplica rzymskokatolicka w szpitalu
- kaplica rzymskokatolicka na cmentarzach: parafialnym i komunalnym
Organizacje pozarządowe, stowarzyszenia i kluby
[edytuj | edytuj kod]- Stowarzyszenie Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Więcborku – założone w 1732
- KS Grom Więcbork – założony w 1957
- TKKF Wodnik
- Stowarzyszenie Tarcza i Miecz
- Krajeńskie Stowarzyszenie Kulturalne
- Stowarzyszenie Rodzin Katolickich
- Polski Związek Wędkarski
- Caritas oddział przy parafii Więcborskiej
- 34 Wodna Drużyna Związku Harcerstwa Polskiego
- Stowarzyszenie Ochotnicza Straż Pożarna w Więcborku
- Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w Więcborku
- Towarzystwo Gimnastyczne SOKÓŁ w Więcborku
- Stowarzyszenie „Szpital Wspólnym Dobrem”
- Więcborski Klub Motorowy – WKM Więcbork
- Szczep Więcborskich Drużyn Harcerskich Związku Harcerstwa Polskiego – powstały z Więcborskich Drużyn Harcerskich w 2020 r.
- Stowarzyszenie Krajka Więcbork
Osiedla Więcborka
[edytuj | edytuj kod]- Osiedle BOWiD
- Plebanka
- Osiedle Piastowskie
- Osiedle Słoneczne
- Lupinek
- Osiedle Tartaczne
- Stare miasto
- Korea
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W Więcborku działa przemysł metalowy (Więcborskie Zakłady Metalowe Wizamor i firma Bemix) oraz meblowy (firma Gabi Bis). Na dzień 31 grudnia 2010 r. w Mieście i Gminie Więcbork działały 834 podmioty gospodarcze (źródło – Biuletyn Informacyjny Gminy Więcbork).
Transport
[edytuj | edytuj kod]Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]Więcbork leży nieco ponad 30 kilometrów od Złotowa przy drodze wojewódzkiej nr 189. Przez miasto przebiegają także drogi wojewódzkie nr 241 i 242.
W Więcborku funkcjonuje lokalny oddział przedsiębiorstwa PKS Chojnice. Można spotkać tu również autobusy PKS Bydgoszcz, PKS Koszalin, PKS Piła, PKS Bytów i PKS Polonus Warszawa. Autobusem można bez problemu dojechać do Bydgoszczy, Chojnic, Koszalina, Złotowa, Sośna, Człuchowa, Tucholi, Sępólna Krajeńskiego, Warszawy, Włocławka, Torunia, Piły, Poznania, a w sezonie letnim również do Łodzi, Krakowa, Mielna[12].
Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]Przez Więcbork przebiega linia kolejowa:
Historycznie przebiegała także linia kolejowa nr 240: Świecie nad Wisłą – Złotów, której z dniem 10 maja 2017, wydano decyzję o jej likwidacji[13].
W mieście znajduje się nieczynna stacja kolejowa, posiadająca obecnie status bocznicy szlakowej i przystanku osobowego[14]. Niegdyś węzeł łączący Piłę i Złotów z Laskowicami Pomorskimi, czy Grudziądzem. Od 2000 przez Więcbork jeżdżą specjalne pociągi turystyczne i pociągi towarowe.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Polskich Noblistów
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Kornela Makuszyńskiego
- Liceum Ogólnokształcące im. Janusza Korczaka[15]
- Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego[16]
- Branżowa Szkoła I Stopnia
- Zespół Szkół Policealnych
- Centrum Edukacji w Więcborku
Opieka zdrowotna
[edytuj | edytuj kod]- Szpital Powiatowy w Więcborku
- Pogotowie ratunkowe w Więcborku.
- Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Provita w Więcborku
- Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Ars Medica” s.c. w Więcborku
- Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Familia w Więcborku
- Laboratorium ZOZ w Więcborku
- Rehabilitacja Zdrowotna ZOZ w Więcborku
Pomoc społeczna
[edytuj | edytuj kod]- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Więcborku
- Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Więcborku
- Środowiskowy Dom Samopomocy w Więcborku
- Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza w Więcborku
Sport
[edytuj | edytuj kod]- KS Grom Więcbork I liga w podnoszeniu ciężarów
- KS Grom Więcbork A-klasa piłka nożna
- KS Grom Więcbork sekcja lekkoatletyczna
- Więcborski Klub Motorowy Wizamor w Więcborku
- Polski Związek Wędkarski
- Więcborski Klub Szachistów Wieża
- Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Więcborku założone 16. 10. 1732 r.
- TKKF Wodnik w Więcborku
- Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Więcborku
- Więcborski Klub Motorowy – WKM Więcbork
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-16] .
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 180.
- ↑ Więcbork w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ https://pomorska.pl/wiecbork-szykuje-sie-do-odbudowy-sredniowiecznego-grodu-nad-jeziorem/ar/6844617.
- ↑ Otto Georkie Der Kreis Flatow 1867 r.
- ↑ Krajeński Park Krajobrazowy – szlaki turystyczne [online], krajenskiparkkrajobrazowy.org.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Wspomnienie o Janie Pawle II - Wiadomości Krajeńskie [online], com.pl [dostęp 2024-04-26] .
- ↑ Kawałek historii wyryty w granicie - Wiadomości Krajeńskie [online], com.pl [dostęp 2024-04-26] .
- ↑ Jubileusz sióstr franciszkanek - Wiadomości Krajeńskie [online], com.pl [dostęp 2024-04-26] .
- ↑ Na „górze zamkowej” odkryto kolejne fragmenty zamku - Wiadomości Krajeńskie [online], com.pl [dostęp 2024-04-26] .
- ↑ Na „górze zamkowej” odkryto ruiny zamku - Wiadomości Krajeńskie [online], com.pl [dostęp 2024-04-26] .
- ↑ PKS Chojnice.
- ↑ https://www.rynek-kolejowy.pl/mobile/prawie-sto-linii-z-decyzja-o-likwidacji-81620.html
- ↑ https://www.plk-sa.pl/dla-klientow-i-kontrahentow/warunki-udostepniania-infrastruktury-i-regulaminy/regulamin-sieci/regulamin-sieci-20202021/.
- ↑ Liceum Ogólnokształcące im. Janusza Korczaka. oficjalna strona [dostęp 2019-10-27].
- ↑ Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Więcborku. oficjalna strona [dostęp 2019-10-27].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Urzędu Miejskiego w Więcborku
- Oficjalna strona BIP Gminy Więcbork. bip.wiecbork.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)].
- Kościół w Więcborku jako przykład fundacji Potulickich. art1.friko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-18)].
- Więcbork – szkic monografii miasta, praca zbiorowa, Więcbork 1993
- A. Marach, E. Kiestrzyn, L. Skaza, Miasto i gmina Więcbork, Sępólno Krajeńskie – Więcbork, 2006. (pdf)
- Więcbork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 435 .